The interesting species of field weeds of the Bug River geomorphological territories in the Podlasie region

ACTA U N IV ER SITA TIS LO D ZIEN SIS

F O L IA B O T A N IC A 13 131-140 1998 (A cta U niv. Lodz., F olia bot.)

Janina Skrzyczyńska, Zofia Rzymowska

IN TER ESU JĄ C E GATUNKI C H W A STÓ W PO LN Y C H

PO D LA SK IEG O P R Z E Ł O M U BUGU

T H E IN TER ESTIN G SPE C IE S O F FIELD W EED S O F T H E BUG

RIVER G E O M O R P IIO L O G IC A L T E R R IT O R IE S

IN T H E PO D L A SIE R EG IO N

A BSTR A C T: A list o f 24 species o f weeds was com piled on the basis o f phytosocjological researches and floristic records o f the biotypes o f the Bug River geom orp hological territories in the Podlasie region. F our hundred and tw enty phytosocjological releves were carried out during the researches, in 1994-1995. The general characteristic o f the arrangement o f respective species localities are given. A longsid e this, the state o f preservation o f these localities is presented.

T he results o f the detailed analysis o f the resources concern such units o f classification as: Herniaria hirsuta, Herniaria glabra, Polycnemum arvense, A grosiem m a

githago, Bromus secalinus, M elandrium noctiflorum.

T r e ś ć

1. W stęp i charakterystyka terenu badań 2. M etod y badań 3. W yniki badań 4. Podsum ow anie 5. Piśm iennictwo 6- Summary 1. W ST Ę P I CHAR AK TERYSTYK A T E R E N U B A D A Ń

Roślinność segetalna podlega nieprzerwanej presji gospodarczej. Procesy

unowocześniania, a szczególnie intensyfikacja agrotechniki roślin uprawnych

wywołują duże i szybkie zmiany we florze segetalnej ( W o ź n i a k , H o ł

-d y ń s k i 1991). W yrażają się one zanikaniem wielu gatunków chwastów

i kompensacją innych ( K o r n a ś 1987; S k r z y c z y ń s k a , S k r z y c z y ń s k i

1987; S z y m o n a 1993; W a r c h o l i ń s k a 1986). Zjawisko to obserwuje

się szczególnie na glebach lekkich, które dom inują na terenie badań.

Przyczyną zanikania wielu gatunków siedlisk ubogich jest wzrost kultury

rolnej, opuszczanie przez rolników najuboższych siedlisk oraz zalesianie tych

obszarów. Wiele gatunków uznawanych jest za rzadkie i zagrożone wygi­

nięciem ( C i o s e k , S k r z y c z y ń s k a 1989).

Fragm entaryczne informacje na tem at flory badanego terenu m ożna

spotkać w pracach fitosocjologicznych i publikacjach florystycznych ( C e l i ń ­

s k i 1961; D r y m m e r 1895; S o k o ł o w s k i 1969, 1974). Podlaski Przełom

Bugu obejmuje obszar doliny Bugu położony pomiędzy Polesiem a Niziną

Środkowomazowiecką. Administracyjnie badany teren należy do województw

siedleckiego i bialskopodlaskiego. Zajmuje powierzchnię około 673 km 2. Jest

to długa, bo ciągnąca się ponad 160 km dolina zagłębiona - w porów naniu

z sąsiednimi m ezoregionam i - o około 20 m. Osobliw ością terenu są

wyraźnie zaznaczone tarasy m oren czołowych stadiału warty. N a badanym

terenie przew ażają gleby wytworzone z utw orów pyłowych najczęściej

wodnego pochodzenia oraz gleby płowe wytworzone ze spiaszczonej gliny

zwałowej. Według G u m i ń s k i e g o (1948) badany teren należy do IX

wschodniej dzielnicy rolniczo-klimatycznej. W arunki termiczne są surowsze

niż w dzielnicy środkowej. Okres wegetacji trw a od 200 do 210 dni. Średnia

ilość opadów wynosi ponad 500 mm. W strukturze zasiewów badanego

terenu dom inują zboża, wśród nich żyto i mieszanki zbożowe jare oraz

ziemniaki.

2. M E T O D Y BAD A Ń

Badania terenowe w środkow ej części Podlaskiego Przełom u Bugu

prow adzono w latach 1994-1995, na terenie 22 miejscowości. Polegały

one na dokładnej penetracji terenu, sporządzaniu notatek florystycznych

i w ykonaniu 420 zdjęć fitosocjologicznych we wszystkich napotkanych

uprawach. Charakterystykę warunków glebowych powierzchni badawczych

podano na podstawie m ap glebowo-rolniczych w skali 1 :5000. Analizy

zebranego m ateriału fitosocjologicznego d okonano zw racając uwagę na

gatunki rzadkie i zagrożone wyginięciem. N a terenie badań część z nich

występuje rzadko i bardzo rzadko, a inne lokalnie pow iększają areał

swego w ystępow ania, w zrasta także liczba ich stanow isk. Lokalizację

stanow isk gatunków rzadkich p o d an o n a m apach w skali 1 :200 000

(rys. 1-3).

Położenie obszaru b a d a ń na tle Polski WYSO> Z Y 2 N A DR0H1 L E C K A t f l lK O W S K 1 - ■ - P o t y e n e m u m a r v e n s e L. 5 - üj - H e m i a r i a g l a b r a L. 6 - B - H e r n ia r n i a h ir s u t a L. 13 -

a

R ys. 1. R ozm ieszczenie stanow isk gatunków rzadkich

Fig. 1. Distribution o f rare species

In teresu jące g a tu n ki ch w a st ó w p o ln y ch P o dl as k ie go P rze ło m u B u g u

Położenie obszaru badań na tle Polski ROWNlf 4 7 11 12 18 19 22 -

A

A

A

R ys. 2. R ozm ieszczenie stanow isk gatun ków rzadkich

U )

-f=*

P o ł o ż e n i e obszaru b a d a ń na t l e P o ls k i 2 - • - C h e n o p o d i u m p o l y s p e r m u m L. 3 - 3 - M e l a n d r i u m n o c t if lo r u m L. (Fr.) (S ile n e n o c t í f lo r a 8 - © - M y o s u r u s m y n im u s L. 9 - 0 - P a p a v e r d u b i u m L. 10 - © - P a p a v e r r h o e a s L 15 - ® - S e d u m m a x im u m Suter 16 - © - M a lv a p u s i l l a Sm. in Sowebry 23 - ♦ - A v e n a s t r i g o s a Schreb.

R ys. 3. R ozm ieszczenie stanow isk gatunków

I

LO

3. W YNIKI BAD AŃ

Analizowane w pracy interesujące chwasty polne podano w tab. I.

T a b e l a I

W ykaz analizow anych gatunków chw astów środkowej części P odlaskiego Przełomu Bugu

List o f analysed weed species o f the middle part o f the Bug River geom orp hological territories in the Podlasie region

Gatunki według rodzin botanicznych

Species according to botanical family

Liczba stanowisk (miejscowości)

Number of stations (localities)

Informacja o występowaniu gatunku

Information about occurrence of species

1 2 3

Chenopodiaceae

Polycnemum arvense L. 2

pojedynczo w uprawach zbóż ozi­ mych i na ścierniskach, na madach wytw orzonych z p iask ów słabogli- niastych

Chenopodium polysperm um L. 13 d o ść często we wszystkich uprawach

na czarnych ziem iach i m adach

Caryophyllaceae

M elandrium noctiflorum L. (Fr.) (Silene noctíflora L.)

13

w zbożach ozim ych, rzadziej w zb o­ żach jarych, d ość licznie w uprawach okopow ych, najczęściej na madach

A grostem m a githago L. _{8 dość licznie w zbożach ozim ych i p o ­}

jedynczo w zbożach jarych, naj­ częściej na m adach

H em iaria glabra L. _{5 sporadycznie w zbożach ozim ych}

i w ok op ow ych , najczęściej na madach, d o ść licznie w zb ioro­ wiskach m urawow ych

H em iaria hirsuta L. _{5 pojedyncze egzem plarze w różnych}

uprawach, na m adach w ytw orzo­ nych z piask ów słabogliniastych

Ranunculaceae

Consolida regalis S. F. Gray ₄

częsty chwast zbóż i ściernisk na glebach piaszczysto-gliniastych za­ sobnych w węglan wapnia

M yosurus minimus L. ₃

w zbożach na m adach i czarnych ziemiach w ytw orzonych z piasków pylastych

Tabela I (cd.)

1 2 3

Papaveraceae

Papaver duhium L. 4

w uprawach zbóż ozim ych, rzadziej w zbożach jarych, najczęściej na madach

Papaver rhoeas L. 8 d ość licznie w zbożach ozim ych,

sporadycznie w okop ow ych, na piaszczystych m adach i glebach brunatnych

Fumarla officinalis L. 7 dość licznie w uprawach zbóż ja ­

rych i okopow ych na glebach w ytw orzonych z piask ów pylastych

Cruciferae ( Brassicaceae)

Sinapis arvensis L. 6

w zbożach jarych, rzadziej w zb o­ żach ozimych i obficie w okopowych, najczęściej na m adach

Neslia paniculala (L.) D es. 2 nieliczne okazy w uprawach o k o ­ pow ych, na glebach brunatnych właściwych i czarnych ziemiach właściwych

Guttiferae ( Hyperiacaceae)

Hypericum humifusum L. 2

pojedynczo w uprawach zbóż ozimych i okop ow ych, na m adach

Crassulaceae

Sedum m axim um Suter. 1

pojedyncze egzem plarze w upra­ wach żyta na glebach brunatnych

Malvaceae

Malva pusilla Sm. in Sowerby 14

w zbożach i licznie w okopow ych, na madach

Umbelliferae (Apiaceae)

Aethusa cynapium L. ssp. agreslis

(W allr.) D osatl

3

nieliczne okazy w zbożach ja ­ rych i uprawach okopow ych, na madach i czarnych ziem iach w y ­ tw orzonych z p iask ów pylastych

Primulaceae

Anagallis arvensis L. 13

we wszystkich uprawach, lok al­ nie obficie na m adach i glebach brunatnych

Scrophulariaceae

Linaria minor (L.) Desf. 9

w zbożach jarych i okopow ych na m adach i czarnych ziem iach w y ­ tworzonych z p iask ów pylastych

Veronica opaca Fries 3 pojedyncze okazy w uprawach zbóż

ozim ych i okop ow ych, na madach

Rubiaceae

Galium spurium L. 3

nieliczne okazy w zbożach ozimych i okop ow ych, na różnych typach gleb wytw orzonych najczęściej z utw orów pyłow ych

Tabela I (cd.)

1 2 3

Gramineae (P oaceae)

D igitaria sanguinalis (L.) Scop. 7

d ość często w uprawach o k o p o ­ wych, na m adach i glebach bru­ natnych

Avena strigosa Schreb. 16 lokalnie obficie w zbożach jarych

i mniej licznie w okopowych, równo­ miernie na całym obszarze badań

Bromus secalinus L. 4 pojedynczo w życie i pszenicy ozi­

mej na madach i glebach brunatnych

4. P O D SU M O W A N IE

Praca zawiera wyniki badań nad rozmieszczeniem i występowaniem

24 g atunków segetalnych Podlaskiego Przełom u Bugu. Są to gatunki,

których liczba stanowisk i areał występowania ciągle maleją. N a szczególną

uwagę zasługują: Polycnemum arvense, Hemiaria hirsuta, H. glabra, które,

jak wynika ze spisów florystycznych i notatek D r y m m e r a (1895), były

częste na badanym terenie. Obecnie spotyka się pojedyncze stanow iska

z niewielką liczbą egzemplarzy. G atunki te m ożna uznać za szczególnie

zagrożone wyginięciem. Również rzadko na badanym terenie występują:

Neslia paniculata, Veronica opaca, Galium spurium, Hypericum humifusum,

Aethusa cynapium i Bromus secalinus.

Liczną grupę stanowią gatunki, których liczba stanowisk maleje, ale

liczebność ich jest dość duża. Są to: Agrostemma githago, Anagallis arvensis,

Consolida regalis, Digitaria sanguinalis, Fumaria officinalis, Linaria minor

i Sinapis arvensis.

N atom iast gatunki takie, jak: Avena strigosa, Chenopodium polyspermum

i Melandrium noctiflorum występują dość często, a lokalnie obficie.

5. P IŚM IE N N IC T W O

C e l i ń s k i , F. 1961. M ateriały flo ry styczn e z okolic Drohiczyna i M ielnika nad Bugiem. Fragm. Flor. G eob ot. 7(1): 81-89.

C i o s e k , M. T , S k r z y c z y ń s k a , J. 1989. R zadsze gatunki chwastów polnych gleb lekkich

na Nizinie Poludniowopodlaskiej i terenach przyległych . Zesz. N auk. W S R -P w Siedlcach,

20: 123-146.

D r y m m e r , K . 1895. Sprawozdanie z wycieczki botanicznej od b ytej do pow iatu węgrowskiego

w roku 1893 i 1894. Pam. F izjo g r, 14(3): 3-26.

G u m i ń s k i , R. 1948. Próba w ydzielania dzielnic rolniczo-klim atycznych Polski. Przegl.

K. o r n a ś, J. 1987. Zm iany roślinności segelalnej w Gorcach w ostatnich 35 latach. Zesz. Nauk. U niw . Jagiellońskiego, Prace bot., 15: 7-26.

S k r z y c z y ń s k a , J., S k r z y c z y ń s k i , T. 1987. Dynamika zbiorowisk segetalnych występujących

w R Z D Z aw ady. M ater. K rajow ego Sym pozjum nt. „D yn am ik a zachw aszczenia pól

upraw nych” . Puławy: 92-103.

S o k o ł o w s k i , A. W. 1969. N o ta tk i flo rystyc zn e z południowej części W ysoczyzn y Bielskiej. Fragm . Flor. G eob ot., 15(1): 3-7.

S o k o ł o w s k i , A. W. 1974. R ozm ieszczenie roślin naczyniowych na W ysoczyźn ie Drohickiej. Pr. Białost. T N , 19: 103-133.

S z y m o n a , J. 1993. Z m iany zachw aszczenia łanu pszen icy ozim ej p o d wpływem intensyfikacji

nawożenia azotow ego. A cta A grobot., 46(1): 129-133.

W a r c h o l i ń s k a , A. U. 1986. Antropogeniczne zagrożenie chwastów segetalnych Polycnem um

arvense L., Herniaria hirsuta L. i H erniaria glabra L. oraz problem y ich ochrony. A cta

U n iv. Lodz., F olia bot., 4: 53-84.

W o ź n i a k , M. , H o ł d y ń s k i , Cz. 1991. Aktualny stan zachwaszczenia p ó l uprawnych p rzez

chwastnicę jednostronną Echinochloa crus-galli ( L .) P. B. na Żuławach Wiślanych. Zesz.

N au k. A R -T w Olsztynie, Agricullura, 53: 31-41.

6. SU M M A R Y

A list o f 24 segetal species o f the Bug River geom orphological territories o f Podlasie region was presented. The investigations were carried out on the basis o f phytosociological studies (420 phytosociological releves) and floristic notes in the years 1994-1995.

Special attention should be given to such species as: Polycnem um arvense, Herniaria

hirsuta, H erniaria glabra, Hypericum humifusum, N eslia paniculata and Bromus secalinus. These

species are the m ost threatened in the investigated area.

Dr hab. Janina Skrzyczyńska W płynęło d o Redakcji

Mgr inż. Zofia Rzym ow ska F olia botanica

Zakład Ekologii Rolniczej 29.07.1996

W yższa Szkoła Rolniczo-Pedagogiczna ul. Prusa 14, 0 8 -1 1 0 Siedlce