"Geneza mariofanii z Lourdes w świetle źródeł historycznych. Próba oceny hipotezy psychogennej", Wojciech Tabaczyński, Warszawa 1984 : [recenzja]

Marian Rusecki

"Geneza mariofanii z Lourdes w

świetle źródeł historycznych. Próba

oceny hipotezy psychogennej",

Wojciech Tabaczyński, Warszawa

1984 : [recenzja]

Collectanea Theologica 56/4, 180-184

180

d zie to ju ż lite r a ln ie m o d litw a n ie u s ta n n a ” (ta m że). P sy c h o lo g ia , ja k w i­ d zim y , p e łn i tu f u n k c ją n e g a ty w n e j n o rm y p o p r a w n e j eg zeg ezy słó w C h r y ­ s tu s a . D a le j Ż y n e l o d w o łu je się do p r z y k ła d u C h ry s tu s a , k tó r y d zielił sw ó j c zas n a p ra c ę , n a u c z a n ie i m o d litw ę , do w z o ru a p o s to łó w i p ó ź n ie jsz e g o d o ­ ś w ia d c z e n ia K ościoła, („an i je d e n s ta r o ż y tn y p is a rz c h rz e ś c ija ń s k i, ch o ćb y n a jb a r d z ie j h e re ty c k i, n ie p ró b o w a ł in te r p r e to w a ć o w y ch n a k a z ó w m o d le n ia się zaw sz e w s e n s ie ty lk o m e ta fo r y c z n y m ” — s. 215); p r z y s tę p u je w re sz c ie do f o r m u ło w a n ia o s ta te c z n e j o d p o w ied zi.

N ie k tó r e s f o rm u ło w a n ia p ro w o k u ją do d y s k u s ji (np. że m o d litw a J e z u ­ sa n ig d y n ie p r z y b ie r a ła fo r m y k o n te m p la c y jn e j w n a s z y m z n a c z e n iu — s. 217), w s u m ie je d n a k to , co p isze, w c ią g a , in s p ir u je , p o b u d z a re f le k s ję , b u r z v czy p o sz e rz a s ta r e s c h e m a ty m y ś le n ia , n ie w ą tp liw ie u b o g a c a .

C h r z e ś c ija ń s tw o ż y w e p r z y jm ą z w d z ię c z n o śc ią n ie ty lk o d u c h o w n i. S k o ­

r z y s ta ją z n ieg o w szy scy , k tó r z y p o s z u k u ją p o g łę b io n e g o z ro z u m ie n ia ży cia z B o g iem i c h r z e ś c ija ń s k ie j dro g i.

o. S ta n is ła w C e le s ty n N a p ió r k o w s k i O F M C o n v., L u b lin k s. W o jc ie c h T A B A C Z Y N S K I. G e n e za m a r io fa n ii z L o u r d e s w ś w ie tle źr ó d e ł

h is to r y c z n y c h . P ró b a o c e n y h ip o te z y p sy c h o g e n n e j, W a rs z a w a 1984, A k a d e ­

m ia T eo lo g ii K a to lic k ie j, s. 130.

F e n o m e n L o u rd e s od p o n a d 120 l a t b u d z i żyw e z a in te re s o w a n ie w c a ­ ły m c h rz e ś c ija ń s tw ie , ch o c ia ż w ró ż n y m n a s ile n iu i z a k re s ie w ró ż n y c h k r a ­ ja c h . S tw ie r d z e n ie z a w a r te w p ie r w s z y m czło n ie p o w y ższeg o s tw ie rd z e n ia d o ty czy z a ró w n o życia re lig ijn e g o , ja k i te o lo g ii k a to lic k ie j r e f le k t u ją c e j ta k ż e n a d z d a rz e n ia m i m a r io f a n ijn v m i i ich k o n s e k w e n c ja m i.

O b ja w ie n ia m a r y jn e w L o u rd e s i c u d a d z ie ją c e sie w ty m m ie js c u , p o ­ s ia d a ją ju ż w li te r a tu r z e ś w i a t o w e j — zw ła sz c z a fr a n c u s k ie j — o lb rz y m ią l i t e r a ­ tu r ę ; d o c z e k a ły się b o w ie m w ie lu o p ra c o w a ń n a u k o w y c h , n ie m ó w ią c o l i t e r a ­ tu r z e p o p u la r n e j. W p o ls k ie j zaś li te r a tu r z e od dość d a w n a p a n u je m ilczen ie n a te n te m a t czy te m a ty o rg a n ic z n ie zw iaza,ne ze so b ą. O ile p rz e d i z a ra z po w o jn ie s p o ty k a ło się tr o c h ę a rty k u łó w , g łó w n ie o c h a r a k te r z e dew ocyjn.ym , o tv le w c z a sa c h n a jn o w s z y c h „ s p r a w a ” L o u rd e s ja k b y p rzestała· is tn ie ć . K ró tk ie , n a jc z ę ś c ie j ro c z n ic o w e , ch o c ia ż te ż n ie z b y t czeste, p rz y p o m n ie n ia L o u rd e s n ie m o g a z m ie n ić te g o o są d u . B vć m oże z a c ią ż y ła n a ty m n a d k r y - tv c z n a św ia,dom ość teo lo g ó w , w o c e n ie k tó r y c h tzw . „ o b ja w ie n ia p r y w a tn e ” n ie sa g o d n e sz e rsz e j r e f le k s j i te o lo g ic z n e j, z w łaszcza w k o n te k ś c ie w ie lu n s e u d o o b ja w ie ń . N a d to , g d y u w z g lę d n i sie tr u d n o ś c i i k ło p o ty z ic h ro z p o ­ z n a n ie m o ra z ogó ln e p rz e ś w ia d c z e n ie , że „ p o ż y tk ó w ” z n ic h m a ło (!?). a ta k ż e , że n ie n a le ż y ro z b u d z a ć z a d n v c h n ie z d ro w y c h s e n s a c ji „ m a lu c z k ic h ” „r ,,-ίρΓΖρ to p o z o rn ie w y d a w a ć m o ° ło b v sie. iż t a k a p o s ta w a w o b e c o b ja ­ w ień . n r v m a tn v e h ” i ś r o d k ó w je u w ie rz v te ln ia ia c y c h je s t na,der w ła śc iw a . J e d n a k ż e ta k a p o s ta w a w o b ec n ic h je s t ty lk o p o z o rn ie s łu sz n a . O g ó ln ie rzecz b io r ą c ic h r a n g a w y n ik a c h o ć b v z teg o — ja k s łu s z n ie zauw a.żył K. R a h n e r — że n r z v s lu s u i e im p r e d y k a t „ o b ja w ie n ia ” i je ś li B óg p r z e - .(· m'a-z-ia. o b o ie tn ie w ja k im m o m e n c ie h is to rii, o so b iście czv te ż p rz e z sw o ic h "•vs}p,nników . tn n ie m o ż n a teg o u z n a ć za coś a k c v d e n ta ln e g o i n ie w a ż n e g o , b o w ie m .Teeo słow o d z ia ła z aw sze w je d n a k o w y sp o só b w d z ie ja c h , a w ięc tw ó rc z o i yhaw ezo.

D la tpologów . zw ła sz c z a f u n d a m e n ta ln y c h , k lu c z o w ą spra.w ą w in n o być u s ta le n ie h is to ry c z n e j w ia ro g o d n o ś c i o b ja w ie ń „ p r y w a tn y c h ” o ra z ic h te o lo ­ gicznego z n a c z e n ia .

W k o n te k ś c ie tego, có p o w ie d z ia n o d o ty c h c z a s, n a le ż y z ra d o ś c ią p o w i­ ta ć ro z p r a w ę z te g o z a k r e s u k s. W. T a b a c z y ń sk ie g o n a t e m a t g e n e z y m a r io ­ f a n ii z L o u rd e s , k tó r a s ta n o w iła p o d s ta w ę p rz e w o d u h a b ilita c y jn e g o je j a u to ­ ra . K s. W. T a b a c z y ń s k i n a le ż y do tzw . W a rs z a w s k ie j S zk o ły A p o lo g e ty c z n e j

181

s tw o r z o n e j p rz e z k s. W. K w ia tk o w s k ie g o i p o d z ie la w s z y s tk ie z a ło ż e n ia i k a ­ n o n y m e to d o lo g ic z n e te j szk o ły . O g ó ln ie rzecz b io r ą c p o s łu g u je się on m e ­ to d ą r a c jo n a ln o - o b ie k ty w n ą , k tó r a m a z a p e w n ić n in ie js z e m u s tu d iu m u n i­ w e r s a ln y w a lo r n a u k o w y , czego z a k w e s tio n o w a ć n ie m ożns,, a le — ja k zo­ b a c z y m y p ó ź n ie j — częścio w o z a w ę ż a s a m p rz e d m io t b a d a ń o ra z o s ta te c z n y ich w y n ik , do k tó re g o m o ż n a , i ja k się w y d a je , p o w in n o się d o jść p rz y o m a ­ w ia n iu g en e z y m a r io fo n ii z L o u rd e s .

A u to r p r a c y z a w ęża so b ie z u p e łn ie św ia d o m ie cel p ra c y , a w ię c n ie z a ­ m ie rz a rz e c z y w iś c ie ro z s trz y g a ć c a łe g o p r o b le m u g en e z y p o w y ż sz y c h m a r io - fa n ii, a le o o d p o w ie d ź w ś w ie tle a u te n ty c z n y c h ź ró d e ł h is to ry c z n y c h n a z a ­ r z u t w sp o só b p o p u la r n y s f o rm u ło w a n y ju ż w czasie p ie rw s z y c h o b ja w ie ń d o z n a w a n y c h p rz e z B e r n a r d e t tę S o u b i r o u s , a „ n a u k o w y ” p rz e z r a c j o ­ n a lis tó w (H. R o g e r , T. G. V a 1 o t i in n i), ja k o b y b y ły o n e je d y n ie w y ­ n ik ie m c h o ro b liw y c h h a lu c y n a c ji w y k lu c z a ją c y c h n o r m a ln y s t a n św ia d o m o ­ ści ic h p o d m io tu . N a te n z a w ę ż o n y cel p ra c y w s k a z u je z re s z tą s a m p o d ty ­ tu ł: P ró b a o c e n y h ip o te z y p s y c h o a e n n e j. W y d a je się , że ow o z a w ę ż e n ie t e ­ m a tu ro z p r a w y je s t w y n ik ie m z a ło ż e ń m e to d o lo g ic z n y c h . Do te j s p r a w y p o ­ w ró c i się jeszcze p ó ź n ie j. N ie m n ie j p r a c a tu o m a w ia n a ro z s trz y g n ą ć chce w a ż n y p ro b le m : je ś li b o w ie m h ip o te z a ta b y ła b y p r a w d o p o d o b n a , s t a w i a ­ ła b y p o d z n a k ie m z a p y ta n ia n o r m a ln ą osobow ość B e r n a r d e t ty ja k o p r z e d ­ m io tu p rz e ż y ć m a r io f a n ijn y c h , a k o n s e k w e n tn ie p ra w d z iw o ś ć ś w ia d e c tw z ło ­ ż o n y ch p rz e z n ią . a, ty m s a m y m i a u te n ty c z n o ś ć i p ra w d z iw o ś ć s a m y c h m a - r io f a n ii ja k o r e a ln y c h z d a rz e ń . Z a te m całe r e lig ijn e w y d a rz e n ie L o u rd e s o p ie ra ło b y się n a b łę d n y c h p o d s ta w a c h i sta n o w iło b y je d n o z n a jw ię k s z y c h o sz u s tw w r a m a c h re lig ii c h rz e ś c ija ń s k ie j.

•Tak ju ż z te g o w y n ik a , a u to r p o d ją ł je d e n z is to tn y c h p ro b le m ó w w ia r o - "o d n o śc i m a r io f a n ii w L o u rd e s , w a ż n y ta k ż e d la ży cia re lig ijn e g o ro z w ija ­ jące g o sie tv m p r z e d p ir e n e is k im m ie śc ie w sp o só b sz czeg ó ln y od czasó w o b w w ie ń M a tk i B ożej. K s. W. T a b a c z v ń s k i p o d ję ty p rz e z sie b ie p ro b le m b a d a n a n la s z c z v z n ie czv sto h is to ry c z n e j i s p o lo g e ty c z n e j — n ie zaś te o lo - n 'n7r> o fu n d a m e n ta ln e i czy te o lo g ic z n e j, ja k to czv n i R. L a u r e n t i n — dzięk i czem u w y p e łn ia lu k ę w l i te r a tu r z e p r z e d m io tu . Z te j te ż p e rs p e k ty w y sp r a w d z a h io o te z e psvehn<?enna m a r io fa n ii w L o u rd e s . A u t o r Wae» s p r a w d -η'ό i ппргр’А w a r t o ś ć t e l h i p n t e - w w ś w i° t .i e 7 a s a r l n i -c7iw h ź ró d e ł h is to ry c z n v c h . G dv id z ie o p o w v ższe ź ró d ła , p r a c ę m ia ł o tv le u ła tw io n a , że d v sp o n o w o t iu ż k r v t y r z n v m i nh w y d a n ie m b ę d ą c y m d ziełem a i w ię k sz e g o 7.n aw cv p ro b le m a ty k i m a r io f a n iin e i z L o u rd e s R. L a u r e n ­ t i n a (L o u rd es. D o c u m e n ts a u th e n tiq u e s , t. T—V H . Pa,ris 1957— 61.66: o raz

W sioj.re a u th e n tiq u e rips a rm a ritio n s. P a r i s 1961— 64 k tó r a je s t o p ra c o w a n ie m śpiś’p o n a rtv m n a dziele p ie rw s z y m ), a ta k ż e A. R a v i e r a (L es é c r its dc

s a in te B e r n a r d e tte e t sa v o ie s p ir itu e lle . P a r is 1961). P r a c e p o w y ż sz e s ta n o ­

w ią n ie m a l p e łn a d o k n m e n ta c ie z lat. 1858— 1866.

P o d ie tv p ro b le m k s. W . T a b a c z y ń s k i o n ra c o w u je w tr z e c h rnzdziałs,ch. W p ie rw s z v m z n ic h a u to r o m a w ia z a g a d n ie n ie a u te n ty c z n o ś c i ś w ia d e c tw P e r n a r d e tf y S o u b iro u s o d o z n a n y c h m a r io f a n ia c h (s. 10—28). C hodzi t u z a ­ ró w n o o osiom ś w ia d e c tw p .u to y rafic zn y ch p o w s ta ły c h w la ta c h 1861— 1866. in k i o ś w ia d e c tw a h e te r o CTra f ic z n e n n rh o d z a c e z l a t 1858— 1861. Ś w ia d e c tw a

тот vOTocrtipi^TVPb ornavi я r? ta ri т rplopii o ^nćTxripr|r*7on^rnh m flrin fq n iap b m îm n H rn b n v rh błpH ów s tv lis tv c z n v c h . u z u - p e łn ie ń i k o r e k t d o k o n v w a n v c h p rz e z n ią s a m ą czy in n e osb y . n ie b u d z ą w ą tp liw o ś c i, co do ich a u te n ty c z n o ś c i lite r a c k ie j p o d w z g lę d e m fo r m v i t r e ­ ści. Z e ś w ia d e c tw h e te r o g ra fic z n y c h a u to r w y b r a ł ty lk o p o c h o d z ą c e z l a t 1858— 1861, g d y ż p o s ia d a ją o n e „ w y so k i sto p ie ń a u te n ty c z n o ś c i w o d n ie s ie n iu do je j ś w ia d e c tw u s tn y c h ” (s. 19) w o d ró ż n ie n iu od p ó ź n ie jsz y c h , k tó r e o d ­ z w ie rc ie d la ją d o z n a n ia m a r io f a n ijn e w ró ż n y sposób. Z 12 ś w ia d e c tw teg o o k re s u p o c h o d z ą c y c h n a jc z ę ś c ie j o d osób u rz ę d o w y c h s ie d e m z n ic h p o s ia ­ d a szczeg ó ln ie duży w a lo r h is to ry c z n y . W p ra w d z ie ś w ia d e c tw a h e te r o g r a

-182 R E C E N Z J E

ficzn e s ta n o w ią w tó r n y m a te r i a ł ź ró d ło w y w s to s u n k u do ś w ia d e c tw a u to -g ra f ic z n y c h i z a w ie r a ją n ie k ie d y d ro b n e n ie d o k ła d n o śc i, c z e m u n ie k ie d y d a ­ w a ła w y ra z B e r n a r d e tta , to je d n a k ic h w a lo r je s t d u ży , g d y ż — ja k to ju ż z a z n aczo n o — p o c h o d z ą od osób u rz ę d o w y c h , św ie c k ic h i k o ś c ie ln y c h .

P o s tw ie r d z e n iu a u te n ty c z n o ś c i lite r a c k ie j h is to ry c z n y c h ź ró d e ł m a r io - fa n ii d o z n a n y c h p rz e z B e r n a r d e t tę a u to r w ro z d z ia le d r u g im p rz e c h o d z i do s p r a w d z e n ia s tro n y fo r m a ln e j ś w ia d e c tw a u to g r a fic z n y c h i h e te r o g ra fic z n y c h . P ie rw s z e z n ic h b a d a w e d łu g w p ro w a d z o n e g o p rz e z sie b ie s c h e m a tu m e to ­ d y c z n e g o d la b a d a n ia s ty lu re la c ji B e r n a r d e tty o p rz e ż y ty c h m a r io fa n ia c h , k tó r y d a je się za sto so w a ć do o p o w ia d a ń p o d m io tu d o z n a ń te g o ty p u . W ty m m e to d y c z n y m s c h e m a c ie b a d a w c z y m chodzi o s ty l n a r r a c y jn o - h is to r y c z n y , -o b s e r w a c y jn y i - w e r y f ik a c y jn y , n ie k ie d y ta k ż e a n k ie to w y . P r z y b a d a n iu ś w ia d e c tw a u to g r a fic z n y c h w e d łu g te g o s c h e m a tu a u to r — choć m oże n ie z b y t w y ra ź n ie , w z g lę d n ie w sp o só b n ie z a m ie rz o n y — u w y p u k la ta k ż e a s p e k t t r e ­ śc io w y r e la c ji i p sy c h o lo g ic z n ą p e w n o ś ć r e la to r k i, co z re s z tą w ią ż e się ze so b ą n ie m a l o rg a n ic z n ie , b o w ie m f o r m a z w ią z a n a je s t zaw sz e z tr e ś c ią , i o d ­ w ro tn ie . P o p r z e p r o w a d z o n e j a n a liz ie k s. T a b a c z y ń s k i s tw ie rd z a , że p o w y ż ­ sze ś w ia d e c tw a p o s ia d a ją ty p o w y s ty l d la p o d m io tu p rz e ż y ć m a r io f a n ijn y c h w L o u rd e s .

W ię c e j tr u d n o ś c i p o d w z g lę d e m w ia ro g o d n o ś c i fo r m a ln e j s tw a r z a ją ś w ia ­ d e c tw a h e te r o g ra fic z n e , b o w ie m n a le ż y w ła ic iw ie o d ró ż n ia ć m ię d z y s ty le m w ła s n y m B e r n a r d e t ty a s ty le m w tó rn y m i w ła ś c iw y m r e la to r a . A u to r w s p o ­ sób n ie z w y k le p ra c o w ity z w ra c a u w a g ę n a te e le m e n ty ś w ia d e c tw h e te r o - g ra fic z n v c h . k tó r y m b ra k o w a ło o d p o w ie d n ik a w ś w ia d e c tw a c h a u to g r a fic z - p.ych. T a ż m u d n a , n ie m a l b e n e d y k ty ń s k a p ra c a , z a o w o c o w a ła w k o n k lu z ji tv c h ro z w a ż a ń . Z je d n e j s tr o n v szczegółow o z o sta ły p o tw ie r d z o n e w s z y s tk ie o k o liczn o ści z ja w ie ń , a z d ru g ie i — b r a k z a sa d n ic z y c h ró ż n ic fo r m a ln y c h i tr e ś c io w y c h w p o r ó w n a n iu ze ś w ia d e c tw a m i a u to g r a fic z n y m i. S zczegółow e i d ro b n e ró ż n ic e , ja k ie w n ic h w y s tę p u ją w z e s ta w ie n iu ze św ia d e c tw a m i a u to g r a fic z n v m i. n ie p o m n ie js z a ją w a lo ru tv c h o s ta tn ic h . P rz e c iw n ie , na.w ęt go p o w ie h s z a ia . W k o n k lu z ji a u to r s tw ie rd z a , że s tv l r e l a to r ó w je s t z b li­ żo n y i o o d obn-r w z n a c z n y m s to p n iu do s tv lu B e r n a r d e tty . ch o c ia ż p r a w d o ­ p o d o b n ie chodzi m u b a r d z ie j o tr e ś ć r e la c ii n iż o s a m s tv l lite r a c k i, z w la r sz^za g d n zw ażv sio. że d o k u m e n ty te s p o r z ą d z a ły o so b y u rz e d o w e i w y k s z ta ł­ cone. M o żn a n a to m ia s t p rz v i» ć . że ś w ia d e c tw a h e te r o g ra fic z n e sa z a le ż n e t r e ­ ścio w o i f o r m a ln ie od w c z e śn ie jsz y c h z e z n a ń B e r n a r d e tty . N a le ż y jeszcze do d ać, że św ia d e c tw a te k s. T a b a c z v é s k i b a d a ł ró w n ie ż w e d łu g w s p o m n ia ­ nego w v7pi s c h e m a tu m e to d y c z n e g o , k o n c e n tr u ją c się g łó w n ie n a e le m e n c ie n a rr a c y iń o -h is to ry c z n y m .

R o z d z ia ł tr z e c i (s. 93— 122) je s t k lu c z o w y d la ro z w ią z a n ia , p o d ię te g o p r o ­ b le m u . A u to r k rv tv c z n ie b a d a . czv h ip o te z a p sy c h o g e n n a m a r io f a n ii d o ś w ia d ­ c z a n y c h p rz e z B e r n a r d e tte m a ja k ie k o lw ie k p o d s ta w v w ź ró d ła c h , a w ie c i ia.k iek o lw iek u z a s a d n ie n ie . W tv m cpIu n a io ie r w k r ó tk o c h a r a k te r y z u je b a lu e v n a c îe c h o ro b liw a , a n a s te n n ie b a d a w a rto ś ć k r v ty c z n a ś w ia d e c tw m a r io fa n ijn y c h p o ch o d z ą c y c h od B e r n a r d e t ty i in n v c h osób. B a d a n ia te p r z e ­ p ro w a d z a no d k a te m s p r a w d z e n ia , czy p o w y ższe ś w ia d e c tw a p o s ia d a ja cech y m o g ące w s k a z y w a ć na ic h p s v c h o g e n n n - h a lu c v n a c v jn v c h a r a k te r . W w y n ik u p rz e p ro w a d z o n y c h n o d ty m k a te m a n a liz s tw ie rd z a , że ś w ia d e c tw a m a r io f a - n ijn e B e r n a r d e tty o d z n a c z a ła sie d u ż v m s to p n ie m k o n k re tn o ś c i, w n ik liw o ś c i i p rz e jrz y s to ś c i o ra z p o p r a w n ą b u d o w ą lo g iczn ą, s e m a n ty c z n ą i fo r m a ln ą (s. 1051. T e sa m e cech y p o s ia d a ją ta k ż e ś w ia d e c tw a h e te r o g ra fic z n e . S a one c a łk o w ic ie p rz e c iw n e h a lu c y n a c jo m c h o ro b liw y m . W z w ią z k u z ty m ś w ia ­ d e c tw o m a u to - i h e te r o g ra fic z n y m n a le ż y p rz y z n a ć p o z y ty w n ą w a rto ś ć k r y ­ ty c z n ą (s. 122) o ra z n a ic h p o d s ta w ie p o z y ty w n ą w a rto ś ć k r y ty c z n ą fu n k c ji in te le k tu a ln e j B e r n a r d e tty S o u b iro u s i to z a ró w n o w c zasie d o z n a w a n y c h m a r io fa n ii, ja k s k ła d a n ia z e z n a ń i ic h s p is y w a n ia (s. 123). Z a te m h ip o te z a

p o d s ta w w p o w y ż sz y c h ź ró d ła c h h is to ry c z n y c h .

Z ty m k o ń c o w y m s tw ie rd z e n ie m a u to r a n a le ż y się zgodzić c a łk o w ic ie . T y m s a m y m cel, ja k i p o s ta w ił so b ie a u to r , z o sta ł o s ią g n ię ty . J e d n a k ż e n a ­ s u w a ją się d a lsz e p y ta n ia , k tó r e śc iśle w ią ż ą s ię z z a g a d n ie n ie m w ia ro g o d - n o śc i m a r io f a n ii w L o u rd e s . Z n ie k tó r y c h k s. T a b a c z y ń s k i z d a je so b ie w y r a ź ­ n ie s p r a w ę , g d y w p rz y p is ie 1 w Z a k o ń c z e n iu m ó w i, że n a le ż a ło b y jeszcze k ry ty c z n ie z b a d a ć h ip o te z ę o s z u s tw a i św ia d o m e g o k ła m s tw a o ra z tz w . h ip o ­ te z ę z ja w is k a p ajrap sy ch o lo g iczn eg o . O d n o śń ie do p ie r w s z e j s tw ie rd z a , że je s t ju ż n ie a k tu a ln a , o d n o śn ie z aś do d ru g ie j — że n ie z o s ta ła jesz c z e w sposób n a u k o w y s fo rm u ło w a n a . W y d a je się je d n a k , że i o n e p o w in n y b y ć u w z g lę d ­ n io n e, a b y o d p o w ie d ź a p o lo g e ty k a — c h o ć b y n a p o zio m ie w y k lu c z a ją c y m b e z ­ p o d s ta w n e h ip o te z y — b y ła p e łn ie js z a . D a lsz e p y ta n ia z w ią z a n e są z z a ło ż e n ia m i m e to d o lo g ic z n y m i, ja k ie p r z y j­ m u je k s. T a b a c z y ń s k i. W re a,lizacji p o s ta w io n e g o so b ie c e lu a u to r p o s łu g u ­ ją c się m e to d ą h is to r y c z n o - k r y ty c z n ą p o z o s ta je o s ta te c z n ie n a p o z io m ie r o ­ z u m o w a n ia ap a g o g ic z n e g o p o le g a ją c e g o n a o d rz u c e n iu m o ż liw o śc i n a tu r a li - s ty c z n e g o tłu m a c z e n ia m a r io f a n ii w L o u rd e s (w ty m w y p a d k u je d n e j ty lk o h ip o te z y ). S tą d p o w in ie n w y n ik a ć w n io se k , że s k o ro n ie m o ż n a ic h w y tłu ­ m a c z y ć w sp o só b czy sto n a tu r a ln y , to n a je ż y p r z y ją ć ic h n a d p r z y r o d z o n ą g e ­ nezę. J e s t to n ie w ą tp liw ie zg o d n e z a p o lo g e ty c z n y m p o s tę p o w a n ie m p o z o s ta ­ ją c y m n a p ła s z c z y ź n ie cz y sto r a c jo n a jn e j. J e d n a k ż e o b a le n ie n ie k tó r y c h n a - tu r a lis ty c z n y c h in t e r p r e ta c ji g en e z y m a r io f a n ii jeszcze n ie p rz e s ą d z a s p r a w y o ic h n a d n a tu r a ln y m p o c h o d z e n iu . A b y ta k i cel o sią g n ą ć , m u s z ą b y ć p o d a n e jeszcze k r y t e r i a p o z y ty w n e , k tó r e u w ie r z y te ln ia ły b y ic h n a d p rz y r o d z o n ą g e ­ nezę. C h o d zi tu g łó w n ie o cuda, d z ie ją c e s ię w L o u rd e s , a w ię c w m ie js c u m a r io fa n ii. M o żn a z a te m w y s u n ą ć p o d a d re s e m a u to r a p o s tu la t, b y p o d ją ł się d alszeg o t r u d u z w ią z a n e g o z g e n e z ą m a r io f a n ii w L o u rd e s , g d y ż je s t on do te g o z a d a n ia p rz y g o to w a n y ja k n ik t in n y w P o lsc e . D o p ie ro d a js z a p ra c a z teg o z a k re s u m o g ła b y w ła ś c iw ie w y ś w ie tlić g e n e z ę m a r io f a n ii d o ś w ia d c z a ­ n y c h p rz e z B e r n a r d e ttę . P o n a d to w d a ls z e j p ra c y n a le ż a jo b y o p ra c o w a ć ta k ż e z a g a d n ie n ie w ia ro g o d n o ś c i ś w ia d k ó w b e z p o ś re d n ic h czy p o ś r e d n ic h m a r io ­ fa n ii, k tó r e to z a g a d n ie n ie z o sta ło le d w ie p o trą c o n e , i to u b o czn ie .

Z u w a g k ry ty c z n y c h , je d n a k ju ż o w ie le m n ie js z e j ra n g i, w y m ie n ić m o ż ­ na, jesz c z e p e w ie n s c h e m a ty z m o p ra c o w a n ia i z w ią z a n e z ty m p o w tó rz e n ia , k tó r e w y s tę p u ją w e w s z y s tk ic h ro z d z ia ła c h , p o m im o teg o , że b r a n y je s t w n ic h n ie c o in n y a s p e k t b a d a w c z y . W iad o m o że fo r m a ś w ia d e c tw łącz y się śc iśle z ic h tr e ś c ią , n a co z w r a c a ł u w a g ę i s a m a u to r , d la te g o te ż p rz y te j s t r u k tu r z e p r a c y b y ły o n e n ie do u n ik n ię c ia . Z d ru g ie j je d n a k s tro n y k o n s e k w e n tn e b a d a n ie w s z y s tk ic h ś w ia d e c tw w e d łu g teg o sam e g o s c h e m a tu z a g w a ra n to w a ło p r a c y d u ż y o b ie k ty w iz m b a d a w c z y i rz e te ln o ś ć n a u k o w ą w o ln ą od p o ś p ie c h u czy u p ro sz c z e ń .

W z w ią z k u z rz e c z o w y m p o d c h o d z e n ie m do b a d a n e g o p rz e d m io tu a u to r n a o z n a c z e n ie p o d m io tu m a r io f a n ii u ż y w a często o k re ś le n ia „ z ja w a ”, k tó r e w ję z y k u p o ls k im p o s ia d a z d e c y d o w a n ie p e jo r a ty w n e z n a c z e n ie , d la te g o n a ­ le ż a ło b y p o sz u k a ć le p s z y c h , c h o ćb y „ z ja w ie n ie ” czy „ o b ja w ie n ie M a r y i” . T a k ż e s to s o w a n ie s k r ó tu „ B ” n a o z n a c z e n ie B e r n a r d e tty , czy B S — B e r n a r - d e tte S o u b iro u s n ie je s t c h y b a s to s o w n e w teg o ty p u o p ra c o w a n ia c h . C zyżby w z g lę d y e k o n o m ic z n e d e c y d o w a ły o ty m ?

G d y b y a u to r p rz y g o to w y w a ł r e e d y c ję sw e j p r a c y d o b rz e b y ło b y , g d y b y u w z g lę d n ił ta k ie s p r a w y ja k sz e rsz e p rz e d s ta w ie n ie , i to w sp o só b u d o k u ­ m e n to w a n y , h ip o te z y p s y c h o g e n n e j o ra z d o k ła d n ie js z e o p is a n ie h a lu c y n a c ji c h o ro b liw e j; p o z w o liło b y to g r u n to w n ie j s k o n f ro n to w a ć ją ze ź ró d ła m i; m o ż ­ n a b y ta k ż e p o sz e rz y ć k r y t e r ia d o ty c z ą c e a u te n ty c z n o ś c i i s tr o n y f o r m a ln e j ś w ia d e c tw h is to ry c z n y c h , g d y ż na,uki h is to ry c z n e d y s p o n u ją n a ty m o d c in k u w ie d z y ju ż z n a c z n y m d o ro b k ie m . N a d to p o w s ta je p y ta n ie , czy n ie n a le ż a ło b y u w sp ó łc z e ś n ić s a m e j k o n c e p c ji h is to r ii i m e to d y h is to ry c z n e j, k tó r e w r e ­

c e n z o w a n e j p r a c y z d a ją się p o z o s ta w a ć p ö d w p ły w m p o z y ty w is ty c z n e j k o n ­ c e p c ji h is to rii.

P o w y ż sz e u w a g i k ry ty c z n e n ie p o d w a ż a ją g lo b a ln e j w a r to ś c i p ra c y , k tó r a o d z n a c z a się s p o k o jn y m d o jr z a ły m to n e m , rz e te ln o ś c ią n a u k o w ą , a p o d w z g lę ­ d em k o n s e k w e n tn e g o s to s o w a n ia m e to d y i r e a liz a c ji w s z y s tk ic h zało ż e ń m oże u c h o d z ić za w z o rc o w ą . N ieczęsto m o ż n a s p o tk a ć taje k o n s e k w e n tn e r e a liz o ­ w a n ie p rz y ję ty c h za ło ż e ń m e to d o lo g ic z n y c h , ch o cia ż te — ja k w s p o m n ia n o — są p r z y n a jm n ie j d y s k u s y jn e . P o n a d to p r a c a k s. W. T a b a c z y ń s k ie g o w y p e łn ia o lb rz y m ią lu k ę w p o ls k ie j lite ra .tu rz e te o lo g ic z n e j i — j a k się z d a je — n ie ty lk o w p o ls k ie j. M o żn a w y ra z ić ż y czen ie, a b y p o d je j w p ły w e m w zro sło z a in te re s o w a n ie t ą t r u d n ą i w a ż n ą p r o b le m a ty k ą , b y s p ro w o k o w a ła d alsze p ra c e w te j m a te rii, do czego — ja k ju ż zazn aczo n o — n a jb a r d z ie j p r e d y s p o ­ n o w a n y je s t a u to r re c e n z o w a n e j tu p ra c y .

ks. M a r ia n R u s e c k i, L u b lin D io n ig i T E T T A M A N Z I, E u ta n a sia . L ’illu s io n e d ella b u o n a m o r te , C asa le M o n te r r a to 1985, E d iz io n i P ie m m e di P ie tr o M a r ie tti, s. 87.

E u ta n a z ja je s t je d n y m z n a jp o w a ż n ie js z y c h w sp ó łc z e s n y c h z a g ro ż e ń lu d z ­ k ie g o ż ^ c ia , w y w o łu ją c y m sz e ro k ą d y s k u s ję . Bez w ą tp ie n ia je s t to ta k ż e j e ­ d e n z n a jw a ż n ie js z y c h p ro b le m ó w e ty c z n y c h w sp ó łc z e sn e g o ś w ia ta , k tó r y c o ra z częściej z n a jd u je m ie js c e n a ła m a c h ró ż n y c h p u b lik a c ji n a u k o w y c h i p o p u la r n o n a u k o w y c h . I n t e r e s u j ą c ą w te j p ro b le m a ty c e w y d a je się p u b li­ k a c ja D io n ig io T e tta m a n z ie g o p o d ty tu łe m E u ta n a z ja — ilu z ja d o b r e j ś m ie r ­

ci. A u to r je s t p ro f e s o re m te o lo g ii m o r a ln e j i p a s to r a ln e j w S e m in a r iu m D u ­

c h o w n y m w M e d io la n ie o ra z w L o m b a rd z k im R e g io n a ln y m I n s ty tu c ie P a ­ s to ra ln y m . J e s t ta k ż e k o n s u lto r e m P a p ie s k ie j R a d y do S p r a w R o dziny. W n a u k o w y m d o ro b k u p o s ia d a lic z n e p u b lik a c je d o ty c z ą c e p o szcz e g ó ln y c h z a g a d n ie ń w z a k re s ie te o lo g ii m o r a ln e j o g ó ln e j i szczeg ó ło w ej. P o le m szcze­ g ó ln eg o z a in te re s o w a n ia te g o a u to r a są z a g a d n ie n ia m a łż e ń s tw a i ro d z in y . O s ta tn ią jeg o p u b lik a c ją w te j te m a ty c e je s t: II p ro c r e a re u m a n o . V e rità

a r e s p o n sa b ilità .

C a ło k s z ta łt s w o ic h te z i p rz e m y ś le ń d o ty c z ą c y c h p r o b le m u e u ta n a z ji u jm u je a u to r w p ię c iu ro z d z ia ła c h p o p rz e d z o n y c h k r ó tk im w p ro w a d z e n ie m , w k tó r y m e u ta n a z ja u k a r a n a je s t ja k o tr a g ic z n e w sw e j w y m o w ie o d rz u c e ­ n ie p rz e z w sp ó łc z e s n y ś w ia t ż y c ia lu d z k ie g o , a ty m s a m y m je s t g o d z e n ie m w d o b ro je d n o s tk i, ro d z in y , a ta k ż e sp o łe c z e ń s tw a . C a łą zaś tr e ś ć p ię c iu ro z ­ d z ia łó w m o ż n a u ją ć w n a s t ę p u ją c y s c h e m a t: a u to r , w y c h o d z ą c od rz e c z o ­ w ego o p is u z ja w is k a e u ta n a z ji w e w sp ó łc z e s n e j rz e c z y w is to śc i, d o k o n u je je j m o r a ln e j k w a lif ik a c ji p o p rz e z a n a liz ę m o ty w u teg o d z ia ła n ia o ra z p r a w a c z ło w ie k a do u m ie r a n ia z g o d n o śc ią , b y o sta te c z n ie w s k a z a ć na, a n tro p o lo g ię ja k o p o d s ta w ę , z k tó r e j w y n ik a f a k t o p o w ia d a n ia się za lu b p rz e c iw .

R o z w a ż a n ia sw o je ro zp o czy n a, a u to r od p rz y to c z e n ia n ie k tó r y c h te z m a ­ n if e s tu p o d p is a n e g o p rz e z lic z n e g ro n o le k a r z y w p rz e d d z ie ń V M ię d z y n a ro ­ do w eg o K o n g re s u Ś w ia to w e g o S to w a rz y s z e n ia D o b reg o U m ie r a n ia , k tó r y o d ­ b y ł się w N icei w 1984 r o k u . T ezy te , w k tó r y c h je s t m o w a o s tw o rz e n iu le p s z y c h w a r u n k ó w lu d z k ie g o u m ie r a n ia i n ie ig n o ro w a n iu p rz e z le k a r z y p ró ś b c h o ry c h , s ta ły się d la w ie lu dziś ż y ją c y c h lu d z i p r z e s ła n k ą o p r a w ie do e u ta n a z ji. N a k a n w ie ty c h w ła ś n ie d y s k u s y jn y c h te z p o d e jm u je a u to r w ro z ­ d z ia le z a ty tu ło w a n y m E u ta n a z ja — n o w a p r z e m o c is to tn ą d la c a ło śc i ro z w a ­ ż a ń p ró b ę u k a z a n ia oblicza, e u ta n a z ji dziś. P ro b le m b o w ie m p o le g a n a ty m , że w sp ó łc z e s n a rz e c z y w is to ść n a d a ła te m u w p e łn i ż y c z liw e m u p o ję c iu , k tó r e p ie r w o tn ie o zn aczało d o b rą i z a sz c z y tn ą śm ie rć , a w u ję c iu le k a r z a p e łn ą m iło śc i p o m o c d la u m ie ra ją c e g o p a c je n ta , a b y m u u lż y ć w c ie r p ie n iu i z m n ie js z y ć lę k , sz e rsz e z n a c z e n ie i sen s, a ty m s a m y m w w ie lu w y p a d ­ k a c h z m ie n iła je g o p ie r w o tn e z n a c z e n ie . W te n sp o só b sa m o ro z u m ie n ie e u t a ­ 23 4 R E C E N Z J E