Wykład 1

HISTORIA TECHNIKI

STAROŻYTNY EGIPT

Nil, Nahr an-Nil, najdłuższa rzeka na Ziemi, płynąca we wschodniej części Afryki, przez Burundi, Rwandę, Ugandę, Sudan i Egipt. Długość 6671 km, powierzchnia dorzecza 2,9 mln km2_.

◆Przed 7 tys. lat w Egipcie, nad brzegami Nilu, powstała potężna cywilizacja.

◆Pod rządami świętych władców,

faraonów, przetrwała prawie 3 tys. lat

- dłużej niż czas, który upłynął od jej upadku do dzisiaj.

◆Potoczne wyobrażenia

o starożytnym Egipcie ograniczają się do

piramid i widzianych w muzeach kamiennych twarzy faraonów.

◆Archeologowie odkryli jednak wiele

innych frapujących szczegółów,

związanych

z codziennym życiem egipskich

budowniczych, żeglarzy, kupców i rolników

Starożytni Egipcjanie byli doskonałymi żeglarzami, dzięki podróżom handlowym po Nilu, głównym

szlaku wodnym kraju.

Nil, jako główna droga wodna kraju, odgrywał

ogromną rolę w codziennym życiu Egipcjan.

Łodziami przewożono żołnierzy i towary

przeznaczone na handel, ale wykorzystywano je w ceremoniach religijnych i przy pogrzebach.

Statki, wyposażone w żagle o dużej powierzchni i

długie wiosła, pozwalały na żeglugę w górę i w dół Nilu.

Marynarze zapuszczali się także na bardziej

niebezpieczne wody Morza Śródziemnego i Morza Czerwonego

Łódź z okresu predynastycznego

Ta łódź, sterowana za pomocą dwóch wioseł,

pochodzi z okresu sprzed rządów faraonów, czyli

sprzed ok. 3100 roku p.n.e.

Została zbudowana z połączonych z sobą wiązek

Egipt starożytny (IV tysiąclecie p.n.e.- 641 n.e.), kraj leżący na obu brzegach Nilu od I

katarakty po Morze Śródziemne, którego

życie skupiało się przede wszystkim tuż nad brzegami rzeki.

Podstawą utrzymania ludności było

rolnictwo skorelowane z wylewami Nilu. Ludność chamito-semicka z domieszką plemion rodzimych.

Ok. 6000 p.n.e. pierwotne osadnictwo w dolinie Nilu (kultury Badari, Nagada I).

Życie w Egipcie koncentruje się wokół Nilu, który przepływa wzdłuż całego kraju.

Hodowla zwierząt domowych

ok. 4000 p.n.e. w Egipcie prowadzono hodowlę

zwierząt domowych: kozy, owce, osły, bydło. Zwierzęta przynosiły wielostronne korzyści:

dostarczały mięsa, mleka, skór i futer, włosia i wełny, a bydło i osły były zwierzętami pociągowymi i służył

do jazdy wierzchem.

Stada zwierząt użytkowych zmuszały do

wielokrotnych wędrówek pomiędzy pastwiskami

letnimi i zimowymi.

Najlepszych zwierząt nie zabijano, lecz zostawiano je do dalszej hodowli.

Gospodarka wodna w starożytnym Egipcie

koczowniczego trybu życia przestaje wystarczać zaopatrzenie w wodę ze źródeł, zdrojów i rzek przy zmieniających się, w

zależności od pory roku, zasobach wodnych.

W Egipcie i Mezopotamii rolnicy są zmuszeni do budowania różnych systemów kanałowo-retencyjnych.

Źródłem wody są przede wszystkim wielkie rzeki: Nil, Eufrat i Tygrys.

Aby spiętrzyć Nil Egipcjanie budują poprzeczne tamy dzieląc tym samym łożysko rzeki na duże zbiorniki. Koryto rzeki

otoczone jest wałem.

Dna zbiorników są dokładnie wyrównane i mają powierzchnię od 400 ha - 1700 ha.

Na terenach powodziowych powstają sztuczne kanały i

Uprawa pszenicy

To malowidło ścienne ukazuje różne czynności związane z uprawą pszenicy - orkę (ilustracja na dole), żniwa (ilustracja środkowa),

zwózkę zboża (na górze po prawej) oraz młockę (na górze po lewej)

Oczyszczanie zboża

PAPIRUS:

Egipcjanie osiągnęli taki poziom umiejętności pisania jak ludy Mezopotamii a być może nawet go przekroczyli. Mieli oni do dyspozycji papirus, który łatwo zrobić i łatwo na nim pisać, podobnie jak na dzisiejszym papierze

Materiał wyjściowy - cibora papirusowa (Cyperus papyrus) z rodziny turzycowatych - rośnie w tropikalnej Afryce i w rejonie Morza Śródziemnego przede wszystkim na błotach nad Nilem. Dolną część trójkątnej łodygi o grubości ręki i wysokości 4-5m tnie się na cienkie, około 1,5 cm szerokie paski i układa obok siebie na desce. Drugą warstwę takich pasków układa się

poprzecznie do pierwszych. Przez ubijanie i ściskanie powstaje arkusz. Wypływający przy tym sok zawierający skrobię wiąże całość. Następnie arkusz prasuje się i suszy. Przez sklejenie pojedynczych arkuszy powstaje zwój.

Takie papirusy znaleziono między innymi w grobowcach faraonów egipskich. Najstarsze zwoje papirusowe sięgają połowy 4 tysiąclecia przed naszą erą. Papirus produkowali Egipcjanie i przypuszczalnie mieszkańcy Palestyny,

Kopalnie złota

w Nubii

Około 3000 lat p.n.e. w Egipcie znane są już metale:

złoto, srebro, miedź, żelazo i ołów.

Głównie miedź i złoto są wydobywane w kopalniach. Złoto nazywane przez Egipcjan "nub" i pochodzące

głównie ze złotej krainy "Nubii" (dzisiejsza Etiopia).

I etap – złoto topiono z ołowiem oddzielając złoto od

skały kwarcowej.

II etap – w trwającym pięć dni wytopie wyparowywano,

przy dodaniu ołowiu i soli kuchennej, istniejące jeszcze w przetwarzanym materiale zanieczyszczenia. Mogły one także tworzyć szlakę z zawartym w złocie srebrem i

materiałem tyglowym.

Prymitywne piece nieckowate, pozwalały Egipcjanom przygotować metal do późniejszej obróbki

EGIPT wytapianie szkła

Około 3000 p.n.e. Między latami 3200 a 100 w Egipcie wytapiacze metalu, bardziej lub mniej

przypadkowo, odkryli powstanie nowego materiału w swym piecu: szkła.

Przeprowadzili specjalne doświadczenia, aby powtórzyć proces wytwarzania szkła i ustalić potrzebne do tego składniki.

W ten sposób opanowali sztukę wyrabiania szkła i

wytwarzania z niego pierwszych przedmiotów, przede wszystkim kolorowych pereł i małych koralików.

Staroegipskie szkło składa się z kwarcu

krzemowego, wapnia i sodu, jest więc szkłem

wapniowo-sodowym. Aby go używać należy znać sposoby topienia kwarcu.

Szkło

cd

Czysty piasek kwarcowy topi się w temperaturze ok.1700 °C, z dodatkiem sody, soli glauberskiej lub potasu już w temperaturze 1200 °C. Konieczne są do tego piece z miechami na powietrze.

Egipscy szklarze mieszali piasek z wapniem i

sodą. Następnie wytapiali tę mieszaninę w piecu ziemnym lub w tyglu glinianym.

Od oziębionego bloku szklanego odbijali tygiel i wyjmowali produkt.

Następnie, poddawali go ogrzewaniu w podwyższonej temperaturze, uzyskując pożądany wyrób.

Tokarki do obróbki drewna

Około 3000 lat p.n.e. tokarki, pracujące na zasadzie smyczka, pozwalały rzemieślnikom Bliskiego Wschodu toczyć

przedmioty z drewna

Półfabrykatami drewnianymi do obróbki były okrągłe gałęzie lub cienkie pniaki. Mocowało się je obustronnie na czopach, a jeden z końców, tuż przy ich podparciu był owinięty sznurem. Końce sznura mającego ponad pół metra długości były mocno napięte i przymocowane do drewnianego pręta. Tokarz siedząc przed tokarką poruszał lewą ręką pręt drewniany poprzecznie do przedmiotu toczonego, tam i z powrotem przez co

półfabrykat został wprawiony w ruch.

Prawą ręką rzemieślnik kierował płaskim dłutem, a noga służyła przy tym jako podpora.

Ok. 3000 lat p.n.e. robotnicy w kamieniołomach

egipskich stosują klin do rozłupywania kamieni. Wynaleziony brąz, stop z 75 - 95% miedzi

i 5 - 25% cyny. Daje się on lepiej przetapiać od czystej miedzi i w zależności od składu można

dostosowywać go pod względem twardości i giętkości do zamierzonego wykorzystania.

Ma to korzystny wpływ na produkcję kutych narzędzi.

Piramidy egipskich faraonów to jedne z najbardziej niezwykłych budowli, jakie kiedykolwiek zostały

wzniesione przez człowieka

Piramidy to grobowce wzniesione dla faraonów

panujących w latach 2700-1700 p.n.e. Budowano je z

potężnych kamiennych bloków, ważących nawet 2,3 tony. Do budowy wielkiej piramidy Cheopsa użyto 2,5 mln takich bloków.

We wnętrzu piramidy znajdowała się skomplikowana sieć komór i korytarzy, którą zaprojektowano prawdopodobnie w celu zniechęcenia potencjalnych rabusiów. Przy

wznoszeniu tych zdumiewających monumentów egipscy budowniczowie używali jedynie prostych kamiennych

narzędzi, miedzianych toporków i dłut, drewnianych

Mastaby

◼Mastaby to grobowce o podstawie prostokąta, z nachylonymi ścianami i płaskim dachem. Przeważnie ofiarowywali je

faraonowie zasłużonym dostojnikom, którzy korzystali z

przywileju spoczywania w grobowcu w pobliżu władcy i z często składanych w ofierze napojów i żywności.

◼Tradycja ta spowodowała powstanie wokół piramid całych nekropolii

Drewniane sochy (pługi) na polach Egipcjan

Około 2940 lat p.n.e. Egipcjanie , Sumerowie przy oraniu gleby i przygotowywaniu jej pod zasiewy

posługiwali się drewnianymi sochami, pierwowzorem dzisiejszych pługów.

Sprzęt ten składał się z drąga, którego przedni koniec

przymocowywano rzemieniami do rogów dwóch krów,

(wołów), na drugim końcu był zamocowany inny drąg,

stanowiący właściwy drewniany lemiesz pługa, u dołu zaostrzony.

Ciężkie pługi służyły głębszemu przewracaniu nowo uprawianej ziemi.

Lekkimi sochami przykrywano ziarno rzucane w glebę w trakcie zasiewów.

Orka

Ta znaleziona w grobowcu drewniana figurka

przedstawia oracza z drewnianą sochą ciągniętą przez

Już od 3000 lat p.n.e. na Środkowym Wschodzie do koszenia zboża stosuje się sierp.

2920 r. p.n.e. w Egipcie i Mezopotamii przypada na te lata jeden z

okresów rozwoju tkactwa lnianego.

2905 r. p.n.e.. w Egipcie produkuje się lustra z polerowanej miedzi.

Zastosowanie do upraw motyki

Już od 3000 lat p.n.e. Egipcjanie przechowują i konserwują artykuły spożywcze.

Mięso i ryby stają się trwałe przez solenie i suszenie.

Zboże przechowuje się w spichrzach.

2980-2945 lat p.n.e. w Egipcie powstają

pierwsze państwa-miasta.

Rozwijają się one z większych osad rolników położonych w dolinie Nilu, mających wspólne

urządzenia do nawadniania pól oraz umocnienia zabezpieczające przed koczownikami

Łódź transportowa

Ta drewniana łódź, zbudowana w okresie Starego

Państwa (2686-2181 p.n.e.), wyposażona jest w pokaźny

Łódź z epoki Starego Państwa

Ta łódź ze składanym masztem zbudowana została ok. 2,5 tys. lat p.n.e. z drewnianych belek powiązanych linami.

Przeznaczona była raczej do żeglugi po otwartym morzu niż po rzece

Rozwój narzędzi Profilowanie oszczepu Zastosowanie wiertarki smyczkowej

Metalowe narzędzia w Egipcie z około 1500r. p.n.e. - u dołu topnienie i odlewanie metali, wyżej - tkanie, metalowe topory i dłuta, u góry - stolarz używający między innymi wiertarki

smyczkowej, najwyżej - obróbka skór i szewcy.

Stolarz używający wiertarki

smyczkowej

Tkanie lnu

♦Prekursorami w projektowaniu i wytwarzaniu narzędzi byli Egipcjanie. ♦Wytwarzali wyroby codziennego użytku i ozdoby – 1400-1300r. p.n.e. wiertarka smyczkowa Wiertarka smyczkowa Efekty zastosowania wiertarki smyczkowej

Egipskie ciesielstwo i stolarka stały na bardzo wysokim

poziomie, choć ich przedstawiciele używali wyłącznie narzędzi

zakończonych kutą miedzią

Wykonywanie otworów dłutem Przerzynanie drzewa piłą Wiertarka smyczkowa

Egipcjanie, podobnie jak Grecy, nie stosowali zaprawy murarskiej.

Poszczególne elementy układali tak precyzyjnie dopasowując ich krawędzie, że spoiny

(przestrzeń, miejsce złączeń elementów, zwane też wpustem lub fugą) były niewidoczne.

Około 2600 lat p.n.e. w Egipcie wraz z

wynalezieniem piły do drewna znane są

wszystkie ważne techniki stolarskie: czopy, rowki, wczep płetwiasty (jaskółczy ogon),, sklejanie drewna, itd

Zasady konstrukcji belek stropowych z drewna, kamienia i marmuru (nie stosowano zaprawy murarskiej)

Belki z drewna

Belki z kamienia

Łódź z epoki Średniego Państwa

Ta łódź zaopatrzona jest w osłoniętą kabinę, opuszczany maszt oraz wiosła sterujące.

Do czasów Chufu dokonał się już tak poważny

postęp techniczny, że zespoły robocze mogły

operować nie tylko 2,5-tonowymi blokami, z których wzniesiono niemal całą piramidę, ale również płytami granitowymi, ważącymi ponad 50 ton każda, którymi przykrywano komory wewnętrzne.

Za czasów Menkaury Egipcjanie zbudowali świątynię grobową tego króla z głazów o ciężarze

dochodzącym do 220 ton,

a za panowania Ramzesa II transportowali już

Elegancka para

◼Ta para z okresu

Nowego Państwa (od ok. 1570 do 1070 roku p.n.e.) nosi wspaniałe

szaty z płótna lnianego.

◼Mężczyzna ubrany

jest w długą, plisowaną spódnicę, a kobieta - w starannie plisowaną

suknię.

◼Oboje mają peruki z prawdziwych ludzkich włosów

Złota maska grobowa króla Tutanchamona Muzeum

Łowy Tutanchamona Tutanchamon (panował w latach 1352-1343 p.n.e.) potrząsa włócznią, stojąc na papirusowej tratwie.

Detal ze szkatułki znalezionej w grobowcu Tutenchamona ukazujący faraona w

Egipskie bransolety

Paciorki ze złota i lapislazuli były często używane przez złotników w okresie Nowego Państwa (1580-1314 r.p.n.e.)

Transportowanie obelisków

W Egipcie w okresie Nowego Państwa (ok.1570 - ok. 1070 p.n.e.), Dla spławiania obelisków w dół Nilu władcy Egiptu budowali

specjalne łodzie o długości 60 m, największe wówczas statki na świecie

Obeliski transportowano też na dużych barkach, które ciągnęli

Okręty

Około 1500 roku p.n.e., w okresie Nowego Państwa, Egipcjanie zaczęli budować mocniejsze statki morskie. Dzięki nim mogli

żeglować do krainy Punt, położonej na wybrzeżu dzisiejszej Somalii, we wschodniej Afryce.

Egipt Edfu, posąg Horusa na dziedzińcu

LATARNIA MORSKA NA FAROS Egipt - 280 - 279 rok p.n.e.

Z siedmiu cudów

świata starożytnego ten jeden miał

zastosowanie użytkowe. Przez stulecia latarnia ułatwiała żeglugę na wodach okalających Aleksandrię.

LATARNIA MORSKA NA FAROS

Jej światła widoczne były z odległości 50 kilometrów. Wysokość budowli sięgała

117 metrów - w tamtym czasie była najwyższą budowlą na świecie.

Trzęsienia ziemi w 1303 i 1323 roku - znacznie ją uszkodziły. Ostatecznie latarnię zburzył w 1480 roku egipski sułtan

Kwetbaj, a kamienie i marmur, z których była zbudowana użył do budowy fortu na wyspie Faros.

Kanał Sueski

Szczególne wyrazy podziękowania dla dr Marka Rybakowskiego za wkład w przygotowaniu materiału.

Literatura:

Multimedialna encyklopedia powszechna – 2003.

Multimedialna encyklopedia historii, Dzieje cywilizacji, 2002.

Kronika techniki. Warszawa 1992.

Furmanek W., Zrozumieć technikę, 1998.

Orłowski B., Technika. Wrocław, Warszawa, Kraków 1999. Osińska B., Sztuka i czas od prehistorii do rokoka. WSiP Warszawa 2004.

Sprague De Camp., Wielcy i mali twórcy cywilizacji. tłumaczył., B. Orłowski, Warszawa 1996.