Komunikat FOR 12/2017: „Opłata paliwowa”
- po rekordowym wzroście wydatków
socjalnych
rząd szuka pieniędzy w kieszeniach kierowców
Autorzy:Aleksander Łaszek, główny ekonomista FOR Rafał Trzeciakowski, ekonomista FOR
Warszawa, 12.07.2017 r. Forum Obywatelskiego Rozwoju
Wzrost opłaty paliwowej nie jest wymuszony wydatkami na drogi, ale
wzrostem wydatków socjalnych
1. W 2016 roku specjalne opodatkowanie kierowców wyniosło aż 35 mld zł, podczas gdy wydatki państwa na drogi jedynie 20 mld zł. 35 mld zł podatków
drogowych obejmuje akcyzę paliwową, opłatą paliwową i opłaty za przejazdy. Nie liczymy VAT, ponieważ nie jest to podatek drogowy. To jednak bardzo ostrożne założenie, ponieważ VAT naliczany jest od ceny paliwa powiększonej o akcyzę i opłatę paliwową. 20 mld zł z pieniędzy podatników na drogi wydały GDDKiA i władze lokalne; ta liczba nie uwzględnia dodatkowych 4,5 mld zł wydanych na drogi ze środków UE.
2. Rząd zwiększa wydatki socjalne. W 2016 roku, po rekordowym wzroście, Polska miała najwyższe wydatki socjalne od 2005 roku (17,2% PKB). Pełne
koszty programu 500+ będą widoczne dopiero w 2017 roku (pełen rok obowiązywania programu), a obniżenia wieku emerytalnego w 2018 roku (pełen rok obowiązywania niższego wieku emerytalnego).
Wzrost opłaty paliwowej nie jest wymuszony wydatkami na drogi, ale
wzrostem wydatków socjalnych
3. Dotychczas wzrost wydatków socjalnych nie doprowadził do wzrostu deficytu, ponieważ towarzyszył mu spadek wydatków inwestycyjnych (do
najniższego poziomu od 2004 roku) oraz wyższe wpływy podatkowe (dzięki dobrej koniunkturze). Jest za wcześnie by ocenić w jakim stopniu wzrost wpływów z VAT jest efektem trwałego uszczelnienia systemu podatkowego, a w jakim dobrej koniunktury. Dodatkowe wpływy podatkowe są jednak
nieproporcjonalne do planowanego przez rząd dalszego wzrostu wydatków socjalnych oraz odbicia inwestycji publicznych.
4. W sytuacji planowanego dalszego wzrostu wydatków publicznych rząd szuka
dodatkowych dochodów. Dotychczas wprowadzono podatek bankowy, który obciąża oszczędności Polaków, zamrożenie progów PIT efektywnie podnosi opodatkowanie, VAT pozostaje na podwyższonym poziomie. Jednocześnie rząd rozpatruje wciąż nowe pomysły na dodatkowe daniny, takie jak np. wprowadzenie akcyzy na e-papierosy, wzrost akcyzy na piwo, wprowadzenie podatku pielęgnacyjnego, czy zaostrzenie abonamentu telewizyjnego.
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych MF, sprawozdań budżetowych JST, wykonania budżetu państwa, viaToll, BGK
Opodatkowanie kierowców
Wzrost opłaty paliwowej nie jest wymuszony wydatkami na drogi, a sytuacją finansów publicznych. W 2016 roku specjalne opodatkowanie kierowców wyniosło aż 35 mld zł, podczas gdy wydatki na drogi, bez środków UE, wyniosły jedynie 20 mld zł. Pomijamy VAT, ponieważ nie jest to szczególny podatek drogowy, chociaż liczony jest od ceny benzyny powiększonej o akcyzę i opłatę paliwową.
Opodatkowanie kierowców i wydatki na drogi w 2016 roku
MLD PLN (ceny bieżące) 20,4 4,5 29,4 4,1 1,7 0 5 10 15 20 25 30 35 40
Wpływy z podatków paliwowych Wydatki na drogi
viaTOLL
Opłata paliwowa Akcyza paliwowa UE
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu
Zmiana struktury wydatków publicznych
W 2016 roku delikatnemu spadkowi wydatków publicznych towarzyszyła istotna zmiana ich struktury – wydatki socjalne wzrosły rekordowo przy jednoczesnym spadku wydatków inwestycyjnych.
Dekompozycja zmian deficytu sektora finansów publicznych
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu
Wzrost wydatków socjalnych w 2016 roku…
Wzrost wydatków socjalnych w 2016 był rekordowy (1,1% PKB), co związane było z wydatkami na program rodzina 500+ (1,0% PKB) oraz wzrostem innych zasiłków (0,1% PKB). Głównym powodem spadku inwestycji publicznych do najniższego poziomu od 2004 roku było zakończenie perspektywy unijnej.
Wydatki publiczne Pkt. proc. PKB 14 15 16 17 18 19 20 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 Wydatki socjalne 0 1 2 3 4 5 6 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 Wydatki inwestycyjne
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie informacji Rady Ministrów dla Sejmu z 30.12.2017, Sprawozdania z wykonania budżetu, szacunków MPiPS i programu konwergencji
…narastające dodatkowe wydatki socjalne
W 2017 i 2018 spodziewany jest dalszy wzrost wydatków socjalnych oraz odbicie inwestycji. Realizacja wszystkich planowanych wydatków będzie wymagała od rządu zwiększenia deficytu lub wzrostu dochodów państwa.
Narastająca kwota nowych wydatków socjalnych rządu PiS
MLD PLN (ceny bieżące) 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 2016 2017 2018
Obniżenie wieku emerytalnego i inne wydatki emerytalne
Pozostała pomoc społeczna
Rodzina 500 plus
• W 2016 „Rodzina 500 plus” obowiązywała niepełny rok (9 miesięcy).
• W 2017 obniżenie wieku emerytalnego będzie
obowiązywać przez niepełny rok (3 miesiące).
Deficyt sektora finansów publicznych
Wzrost deficytu sektora finansów publicznych byłby niebezpieczny – już teraz Polskę, na tle państw UE, negatywnie wyróżnia duży deficyt finansów publicznych.
Deficyt sektora finansów publicznych
2016 rok, proc. PKB -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 Spain Fran ce UK R oman ia B elgiu m Po land Italy Por tu gal Fi n lan d Hu n gar y Sl ov en ia Sl ov akia Aus tria Den m ark C roa tia Ir elan d La tvia B u lg aria Lith u an ia Es tonia N eth erlan d s C yp rus C ze ch ia Gr ee ce Germ an y Sw ed en Malt a Lu xem b our g
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych MF i GUS
Wzrost dochodów mniej trwały niż wydatków 1/4
Rekordowe wpływy z VAT w I kw. 2017 roku (42 mld zł) były efektem wcześniejszych zwrotów w grudniu (ok. 6 mld zł), zmian w terminach rozliczania (ok. 0,8 mld zł) oraz szybkiego wzrostu konsumpcji i działań uszczelniających system podatkowy.
Nominalne wpływy z VAT
Pkt. proc. PKB 31 32 30 31 28 29 31 34 30 32 34 30 42 31 32 30 31 28 29 31 34 30 32 34 36 35 - 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 - 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
faktyczne wpływy VAT
oczysczone z jednorazowych czynników
oczyszczone z
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych MF i GUS
Przy szybkim wzroście konsumpcji jest za wcześnie, by móc odróżnić efekty trwałego uszczelnienia systemu podatkowego od wpływu koniunktury - zależność między
dynamiką spożycia a wpływami z VAT jest nieliniowa.
Dynamika nominalnych wpływów z VAT i spożycia
Dynamika r/r 2009Q3 2009Q4 2010Q1 2010Q2 2010Q3 2010Q4 2011Q1 2011Q2 2011Q3 2011Q4 2012Q1 2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Q1 2013Q2 2013Q3 2013Q4 2014Q1 2014Q2 2014Q3 2014Q4 2015Q1 2015Q2 2015Q3 2015Q4 2016Q1 2016Q2 2016Q3 2016Q4 2017Q1 R² = 0,3886 -20% -15% -10% -5% 0% 5% 10% 15% 20% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% d yna mik a w p ływ ó w z V A T r/ r Dynamika spożycia r/r
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych MF i GUS
Wpływy z VAT w I kw. 2017 roku wzrosły o 12,2 mld zł w stosunku do I kw. 2016. Trudno jest jednoznacznie rozdzielić efekty uszczelnienia systemu podatkowego i dobrej koniunktury, która wiąże się ze wzrostem ściągalności podatków.
Dolny szacunek Górny szacunek
Szybki wzrost konsumpcji 1,9 mld zł 2,8 mld zł
Przyspieszone zwroty VAT w grudniu 2016
4,9 mld zł 6,2 mld zł
Zmiany terminów rozliczania VAT 0,8 mld zł 0,8 mld zł Uszczelnienie systemu podatkowego i efekt koniunktury 2,5 mld zł 4,6 mld zł Odwrócony VAT w budownictwie ? ?
Opóźnienia w zwrotach VAT ? ?
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych MF i GUS
W maju 2017 wpływy z VAT były o 1,6 mld zł (16%) wyższe niż w maju 2016. To dynamika zbliżona do kwietniowej, także niezaburzonej działaniami jednorazowymi. Przy tempie wzrostu konsumpcji rzędu 7% w przeszłości VAT rósł w tempie ok. 9%-12%, przy założeniu, że reszta to efekt uszczelnienia systemu podatkowego dałoby to wzrost wpływów podatkowych o 5-10 mld zł rocznie.
0 5 10 15 20 25 20 15 M 05 20 15 M 06 20 15 M 07 20 15 M 8 20 15 M 09 20 15 M 10 20 15 M 11 20 15 M 12 20 16 M 1 20 16 M 2 20 16 M 3 20 16 M 4 20 16 M 5 20 16 M 6 20 16 M 7 20 16 M 8 20 16 M 9 20 16 M 10 20 16 M 11 20 16 M 12 20 17 M 1 20 17 M 2 20 17 M 3 20 17 M 4 20 17 M 5
Wpływy z VAT miesięczne
MLD PLN (ceny bieżące)
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie budżetu państwa i CenEA
Szukanie dochodów w kieszeniach podatników
Nawet najbardziej optymistyczne prognozy wzrostu wpływów z VAT-u, w związku z uszczelnieniem, są niskie w porównaniu do zapowiadanego wzrostu wydatków socjalnych oraz inwestycji publicznych. W efekcie, rząd szuka dodatkowych dochodów.
Wybrane wprowadzone zmiany w podatkach i daninach publicznych i przychody z nich
Wybrane proponowane zmiany w podatkach i daninach publicznych (bardzo zróżnicowane zaawansowanie poszczególnych pomysłów)
Podatek bankowy – 3,9 mld zł (Budżet Państwa) Zamrożenie stawek PIT – 2,3 mld zł (źródło: CenEA) Utrzymanie wyższego VAT – 4 mld zł (źródło: CenEA)
Opłata paliwowa (4-5 mld zł)
Wprowadzenie akcyzy na e-papierosy Podniesienie akcyzy na piwo
Podatek pielęgnacyjny
