Uwagi o szwedzkich zapiskach M. Kopernika

Jerzy Dobrłycki

UWAGI O SZWEDZKICH ZAPISKACH M. KOPERNIKA

Ж

tex'S

i , V ~ ' \

-ШШ

siążki z własnoręcznymi notatkami Kopernika,

zachowa-ne w szwedzkich bibliotekach, stanowią od przeszło 100 lat przedmiot

zrozumiałego zainteresowania kopernikologów. Pierwszą wiadomość

o ośmiu takich książkach ogłosił w 1853 r. L. Prowe

1

, odkrycie dalszych

pięciu zawdzięczamy M. Curtzemu

2

. Obecnie lista odnotowanych przez

Kopernika dzieł obejmuje ponad 40 tytułów, odkrytych w większości

przez L. A. Birkenmajera

3

, znajdujących się — z nielicznymi

wyjątka-mi — w bibliotece uniwersyteckiej w Uppsali.

Zakres i liczba odręcznych zapisków astronoma różni się znacznie

w poszczególnych przypadkach. Z jednej strony więc klocek biblioteki

uppsalskiej Tabulae astronomicae Alphonsi regis (Wenecja 1492) +

Ta-bulae directionum

Regiomontana (Augsburg 1490) zawiera nie tylko

liczne zapiski, ale i doszyty na końcu 16-kartkowy notatnik, słynny

Rap-tularzyk uppsalski,

używany przez Kopernika zarówno w czasie studiów

krakowskich, jak i w czasach późniejszych. Są tu więc odpisy tablic

astronomicznych, notatki z własnych obserwacji i obliczenia dotyczące

rozmiarów orbit planetarnych. Przykładem odmiennym jest medyczne

kompendium Pauli Aeginatae [. . .] Libri Septem, quibus dextra

me-dendi ratio...

(Bazylea 1538), w którym ingerencja Kopernika

ograni-czyła się do wprowadzenia erraty

4

.

Im mniejsza jest w danym woluminie ilość zapisów z ręki astronoma

(sprowadzających się często do podkreślenia poszczególnych zdań tekstu)

tym oczywiście mniej pewna staje się ich atrybucja. Jest to jeden z

naj-ważniejszych powodów, dla których kanon książek adnotowanych przez

Kopernika nie jest definitywnie ustalony. Drugą przyczynę upatrywać

trzeba w niedostatecznej dotychczas znajomości cech ręki nie tylko

sa-mego Kopernika, ale (i to przede wszystkim) innych osób z kręgu

war-1 L. P r o w e : Mittheilungen aus schwedischen Archiwen und Bibliotheken.

Ber-lin 1853.

2 M. C u r t ze: Reliquiae Copernicanae. Leipzig 1875.

3 L. A. B i r k e n m a j e r : Mikołaj Kopernik. Cz. 1. Kraków 1900, rozdz. X X V I I ;

L. A. B i r k e n m a j e r , L. C o l l i j n : Nova Copernicana. Kraków 1909 (Bull. AU); L. A. B i r k e n m a j e r : Stromata Copernicana. Kraków 1924, rozdz. XIII.

4J . W a s i u t y ń s k i : Uwagi o niektórych kopernikanach szwedzkich. „Studia

i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej", seria С zesz. 7: 196,3 s. 81.

486 Jerzy Dobrzycki

mińskiego, mających dostęp do książek z (sensu largo) biblioteki

astro-noma. Ostatnie studia J. Zatheya

5

i J. Drewnowskiego

6

dają tutaj

od-powiednią podstawę dla systematycznych badań; wykorzystanie

materia-łów porównawczych (korespondencji współczesnych Kopernikowi

kano-ników warmińskich) pozwoli uniknąć omyłek w atrybucji, jakie

zda-rzały się dotychczas i umożliwi skupienie uwagi na bezspornie

koperni-kowskich glosach, będących ważnym źródłem dla poznania warsztatu

naukowego fromborskięgo uczonego

7

.

Najpełniejszą listę książek z notatkami Kopernika stanowi wciąż

jeszcze wykaz w Sprawozdaniu z poszukiwań w Szwecji, dokonanych

z ramienia Akademii Umiejętności

(Kraków 1914) E. Barwińskiego, L. A.

Birkenmajera i J. Łosia. Pod nagłówkiem Bibliotheca Copernicana

za-wiera on 45 pozycji, oznaczonych numerami od 142 do 186. Dalsze trzy

tytuły ogłosił L. A. Birkenmajer w Stromata Copernicana (Kraków 1924,

poz. 24—26) w rozdziale XIII s. 321—324. Razem wykaz obejmuje 48

na-stępujących książek:

8

Bessarion, In calumniatorem Platonis lib. IV, Wenecja 1503 Aratos, (paivo/ueva, Wenecja 1499

Tabulae astronomicae Alphonsi regis, Wenecja 1492 J. Regiomontanus, Tabulae directionum, Wenecja 1490

Albohazen Haly, Liber in iuliciis astrorum, Wenecja 1485

Geber, Astronomia, Norymberga 1534 Vitelo, II HOL onrixfjç, Norymberga 1535 Euclides, £ror/eia, Bazylea 1533

Regiomontanus, De triangulis, Norymberga 1533 Spraw. 142 BU Spraw. 143 BU Spraw. 144 BU Spraw. 145 BU Spraw. 146 BU Spraw. 147 BU Spraw. 148 BU Spraw. 149 BU Spraw. 1150 BU Spraw. 151 BU Spraw. 152 BU Spraw. 153

-, Almanach ad. annos XV, Augsburg 1492

5 J. Z a t h e y : Analiza i historia rękopisu „De revolutionibus". W: M.

Koper-nika dzieła wszystkie. T. 1. Warszawa 1972 s. 16—24 („Pismo").

6 Opracowanie korespondencji M. Kopernika iw druku w III tomie Dzieł

wszystkich); por. także D. J a m i o ł k o w s k a : Memoriale Łukasza Watzenrodego — Analiza paleograficzna. W: Kopernik na Warmii. Olsztyn 1973 s. 397—415.

7 Por. J. D r e w n o w s k i : Cyrkularz ad palatinos... (Rzekomy autograf

Ko-pernika). „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki" 1970 nr 4 s. 739—742.

8 Dla łatwiejszej identyfikacji podajemy w następującym tu zestawieniu skró-cony tytuł dzieła i jego numer w Sprawozdaniach (Spraw.) lub w Stromata (Strom.). Poza tym stosujemy skrócony zapis miejsca przechowywania książek: BU = Bibl. uniwersytecka, Uppsala; BO = bibl. Obserwatorium astr., Uppsala; St. = bibl. ka-pitulna w Strängnäss; SK = Bibl. królewska w Sztokholmie.

Uwagi o szewdzkich zapiskach M. Kopernika 487 BU Spraw. BU Spraw. BU Spraw. BU Spraw. BU Spraw. BU Spraw. BU Spraw. BU Spraw. BU Spraw. BU Spraw. BU Spraw. BU Spraw. BU Spraw. BU Spraw. BU Spraw. Spraw. BU Spraw. BU Spraw. BU

Mat. Silvaticus, Opus pandectarum, Wenecja 1498 154 Joannes de Cuba, Ortus sanitatis, Strasburg 1487

155 Petrus de Montagnana, Fasciculus medicinae, Wenecja 1500 A. Guainerius, Practica, Wenecja 1497

Joannes Anglicus, Practica, Pawia 1492 156 Ptolemaeus, Almagestum, Wenecja 1515 157. Diodorus Siculus, b. t., Paryż (ok. 1510)

S. Boethius, De consolatione philosophiae, Kolonia 1516 Rudolfus Agricola, Opuscula, Antwerpia 1511,

Flavius Phikostratus, De vitis sophistarum, Strasburg 1516 Plutarchus, De philosophorum placitis. Strasburg 1516 L. Apuleus, Floridorum libri, Strasburg .1516

Joannes Murmelius, Scoparius, Kolonia 1518 Donatus, Vergilii Maronis vita, Kolonia (ok. 1510) I. Murmelius, Didascalici libri, Kolonia 1510 158 Herodot (historia), Paryż 1510

C. Nepos, Aemilii Probi vitae, Strasburg 1506 159 Strabo, De situ orbis, Wenecja 1472

160 Plinius, Historia naturalis, Rzym 1473

161 Bartholomeus Montagnana, Consilia medica, Wenecja 1499 162 Jo. Mesua (Canones), Wenecja 1502

163 Hippocrates, De praeparatione hominis, Tybinga 1512 A. Beneddetti, Anatomice, Paryż 1514

Galenus, De affectorum locorum notitia, Paryż 1513 Hippocrates, Praesagia, Paryż 1511

Paulus Eginata, Praecepta, Paryż 1512 164 Nic. Perottus, Cornucopiae, Wenecja /1492

Jo. Tortellius, Commentariorium... opus, Wenecja 1488 165 Arnoldus de Villa Nora, Breviarium, Wenecja 1497 166 Jo. Sacrobosco, Sphaera mundi, Wenecja 1499 167 C. Bovillus, Liber de intellectu, Paryż 1511 168 Jo. Reuchlin, Sergius, Tybinga 1513

Pomponius Laetus, De Romanae urbis vetustate, Rzym 1510, —, De Romanorum magistratibus, Kraków (b. r.)

—, Romanae historiae compendium, Wenecja 1500 Horatius, De divina poetarum arte, Wiedeń 1512 Mantuanus Baptista, De patientia, Strasburg 1510 169 Apuleius, Asinus aureus, Bolonia 1500

170 Plato, Opera, Florencja, ok. 1485 171 Cicero, Orationes, b. d. i r. (ok. 1485)

488 Jerzy Dobrzycki Spraw. 172 BU Spraw. 173 BU Spraw. 174 BU Spraw. 175 BU Spraw. 176 BU Spraw. 177 BU Spraw. 178 BU Spraw. 179 BU Spraw. 180 BO Spraw. 181 EO Spraw. 182 St. Spraw. 183 St. Spraw. 184 St. Spraw. 186 SK Strom. 24 BU Strom. 25 BU Strom. 26

J. Schoner, Opusculum, Norymberga 1539 Hugo Senensis, Super IV Fen I can. Avicenna. M. Savonarola, Opus médicinale, Wenecja 1486

, Solinus, De mirabilibus mundi, Brescia 1498

Z listy tej usunąć należy niektóre pozycje, nie wykazujące ingerencji

ręki Kopernika: Jo. de Cuba, Ortus sanitatis, Strasb. 1487 (Spraw. 154);

C. Bovillus, Liber de intellectu..., Paryż 1511 (Spraw. 167); Jo. de Vigo,

Practica in arte chirurgica...,

Lion 1516 (Spraw. 178); Apianus

Alexandri-nus, De bellis civilibus romanis..., Wenecja 1500 (Strom. 25)

9

. Ponadto

J. Wasiutyński uznał za wątpliwe autorstwo Kopernika dla notatek

w Sphaera mundi Jana z Holywood (Wenecja 1499). Wreszcie

sprosto-wać trzeba przypisanie Kopernikowi notatek w geograficznym dziele

Strabona, De situ orbis..., Wenecja 1472 (Spraw. XXX). Wbrew L. A.

Birkenmajerowi zapiski w tym inkunabule pisane były nie przez

Koper-nika, lecz przez (poprzedniego) właściciela książki, Jerzego Wolfa z

Lidz-barka, którego podpis widnieje na pierwszej karcie ochronnej tomu.

Kilka uwag dotyczących atrybucji podajemy niżej, przy omawianiu

kil-ku zagadnień związanych z treścią kopernikowskich notatek.

Tabulae astronomicae Alphonsi regis,

Wenecja 1492

(współopr. z) Regiomontanus, Tabulae directionum, Augsburg 1490,

Spraw. 143

Uwagi о szewd.zk.ich zapiskach M. Kopernika 489*

k.R

c

(=113) verso, ostatnia strona pierwszego z współoprawionych

dru-ków zawiera wpisaną przez Kopernika całostronicową tablicę Tabula

diversitatis aspectus...

Tablica ogłoszona po raz pierwszy w 1875 r. przez Curtzego

10

przedru-kowana została, zresztą z bałamutnym komentarzem, w drugim

tomie-monografii Prowego 4 Szczegółowo została ona omówiona przez L. A.

Birkenmajera, ostatnio zaś zajmował się nią O. Neugebauer

12

.

L. A. Birkenmajer w swej analizie

13

przedstawił rzeczywiste

znacze-nie tablicy, podającej wartości różnicowej paralaksy Księżyca i Słońca

dla szerokości geograficznej bliskiej 50° i będącej uzupełnieniem

analo-gicznych tablic dla niższych szerokości („klimatów"), zamieszczonych

w Tablicach alfonsyńskich na k. i

6

— (k. 105—108 egzemplarza

uppsal-skiego).

O. Neugebauer przypisał Kopernikowi autorstwo tablicy.

Rekon-struując na podstawie zawartych w niej danych szerokość geograficzną

(50°32') pośrednią między Krakowem i Toruniem wnioskuje, że tablica

obliczona dla tej szerokości była probably intended to be usable at both

places.

W dalszym ciągu artykułu Neugebauer koryguje błędy liczbowe

w edycji Curtzego oraz błędy w autografie, określone jako errors of

Copernicus

(przyp. 9 na s. 105 cyt. pracy). Analiza ta, oderwana od

kon-tekstu biograficznego i nie uwzględniająca wcześniejszych opracowań,

nie może zadowalać. Przypomnieć trzeba, że jeszcze w 1902 r. L. A.

Bir-kenmajer ogłosił krótkie omówienie, w języku francuskim, wyników

swej monografii kopernikowskiej; znajdujemy w nim również fragment

poświęcony Tabula diversitatis: [Copernic] l'avait sans doute copiée aux

leçons sur les « Tabulae resolutae » ou plutôt à celles sur les « Tabulae

eclipsium

» à l'Université de Cracovie, car elle est identique même pour

la disposition, à celle qui se trouve dans tous les exemplaires manuscrits

des « Tabulae resolutae » conservés à la Bibliothèque Jaguellonienne,

qui ont appartenu à des écoliers de Cracovie à la fin du XV

e

siècle

14

.

Dla zilustrowania powyższego stwierdzenia wystarczy wskazać np.

XV-wieczny rękopis Biblioteki Jagiellońskiej syg. 547. Wśród

zredu-kowanych na południk krakowski tablic alfonsyńskich odnajdujemy na

k. 61 tablicę paralaks extra 7 climata, ad latitudinem öl1

/^ gradus,

identyczną z autografem kopernikowskim. Tak więc Tabula diversitatis K o

-pernika jest odpisem, dokonanym w czasie studiów krakowskich,

podob-nie jak szereg tablic na znajdujących się na końcu woluminu kartach

tzw. Raptularzyka uppsalskiego, zapisanych jego ręką.

Sprostować należy wreszcie niedostrzeżony dotąd błąd w odczytaniu

nagłówka. Brzmi on nie Tabula diversitatis aspectus ad m[inuta] lecz

Tabula diversitatis aspectus ad 51 g[radus]

(por. rye. 1); oglądając

re-produkcję — łatwiej niż przy autopsji — można mylnie uważać plamę

przy cyfrze 5 za przerwaną lewą pionową laskę majuskulnego M).

k. 285 V = k. 16 V Raptularzyka Uppsalskiego.

Na ostatniej stronie Raptularzyka znajduje się zapisek dotyczący

obserwacji planet:

10 M. С u r t z e, jw., s. 224.

11 L . P r o w e : Nicolaus Coppernicus. T. 2. Berlin 1884 s. 221.

n O. N e u g e b a u e r : Three Copernican Tables. „Centaurus" 12: 1967 s. 97—>10ff 13 L. A. B i r k e n m a j e r : Mikołaj Kopernik. Cz. 1. Kraków 1900 s. 56—58.

I w ï ï j I ( • • C t ^ t f f O O O t f ^ O O O w v v v У . y о с ï t z e j f ч z ? | f t f 5 0 < € *ù t с / " i 0 <Uj » 0 9 4 I о & t 0 Г z r c> О ° О, С Ö в 0 0 О О О С» о О г « « O ï h х 0 9 о 0 0 о « о о о « ъ р р о о ^ в ? « ' i j ï г е о ' ! * - ^ i <» < о ^ в * с» с о о о l O y ą . 0 «g ^ i j «у •• ч в д л о • г с ~ о i о » f r и ° 4 в о в 0 ^ te (з о v W ^ в î i * ( ч о «в*** 1 « i ï t<i а о и о д ^ о 7 о г в ' у ^ т « feo 6 о о • н *45JL » j » Я в » i V ^ ' y * 7 4>1 6 i ^ t r <? о i 7 « V i Л .10 » ö y

) Ь t l - i § > H b ' t i l l

I ) /* » Ai M'fi* >* /»</»' 1 J L «a ч • I ^ W f о ГУ 6 ^ t Q IT ta у 2Ą хб & % * tf V H О t 4 « ц *1 О « 4 ^ 8 ° «в ^ *7 0 x ' c » 5 о £ 4> Mjtgj < O ч О ift ДО 6 о JO » о в m г 0 •• ед ? <» л®; $ с 6 »ч ^ ч О О О О • С • Р в | М » г о I < О « * О ï ^ . î t d О с ' о О О в О » 4> 9 ßJLi * о g J f * О ? ° tt^t

i' О

о

' О О О С

О

i <7 0 0

о о о

0

о

«

О .От 'Ц

Z'С

\G>

J0

ё ' о ' с ' о о с 0 о о с е о с 0 0 0 0 0 0 0 1 К е О * * С С Г «0 t ? ^ t&l* С<Г I * з * / i i f Ö t o . V о 0 с* ' c с о о 0 о 0 о с С О Р ä c o 0 t о i t « - ^ о с о о о ^ о л о о 0 с » ^ о 0 о » 0 t r 1 " г » с 0 о о о V о о i i» • 0 * с f ^ - ß tt-S о Я о у i, <L о <и> ч О t .0

0

0 г У О*-0 о О I О*-0 19 О ДО Ъ tf ^ l t f • 0 g г о » н jt» ' ^ yg, % о ц f С « б г о в-ч О ° M * * 4 9 ^ f î r « " « * «г 6 V цри

X

Rye. 1. Mikołaja Kopernika Tabula diversitatis aspectus ad 51 gradus Рис. 1. Николая Коперника Tabula diversitatis aspectus ad 51 gradus Fig. 1. Tabula diversitatis aspectus ad 51 gradus by Nicholas Copernicus

Uwagi o szeiüdzkich zapiskach M. Kopernika ₄₉₁

Mars superat numerationem plus quam gradïbus 2

Saturnus superatur a numeratione gradu Я/2.

Zapis Kopernika stwierdza, że w porównaniu z obliczonymi

położe-niami obu planet długość ekliptyczna Marsa jest większa o ponad 2°,

Saturna zaś mniejsza o 1,5°. Dla porównania takiego niezbędne były

z jednej strony obserwacje obu planet (bądź to własne, bądź też

zako-munikowane Kopernikowi), z drugiej zaś obliczenie ich położenia na

pod-stawie tablic astronomicznych. Rozbieżność między obserwacją a teorią

świadczy o tym, że do obliczenia służyły nie nowe tablice astronomiczne

samego Kopernika, lecz przyjęte powszechnie tablice alfonsyńskie

względnie któreś z pochodnych tablic opartych na tym samym systemie

parametrów. Można więc przyjąć, że notatka powstała w okresie, kiedy

Kopernik nie pracował jeszcze nad własną teorią ruchu planet

15

, a więc

nie później niż w pierwszym dziesięcioleciu X V I w.

Położenia planet obliczone na podstawie tablic obarczone są błędem,

na który składają się w głównej mierze błędy w określeniu mimośrodów

orbity Ziemi i orbity planety oraz błąd wyznaczenia wartości średniego

ruchu planety. Błędy mimośrodu uwidoczniają się w

charakterystycz-nych okresowych odchyleniach prawdziwego położenia planety od

poło-żenia teoretycznego wynikającego z tablic. Ryc. 2 przedstawia te różnice

w odniesieniu do Marsa i Saturna dla początkowych lat X V I stulecia.

Przy sporządzaniu wykresu wykorzystano tablice planetarne

Tuckerma-na

16

oraz alfonsyńskie efemerydy planet obliczone w Harwardzkim

Obserwatorium Astrofizycznym przy użyciu maszyny cyfrowej CDC

6400

Jakakolwiek próba określenia na podstawie powyższego wykresu

daty powstania zapisu Kopernika wymaga poprzedniego oszacowania

błędu, z jakim wyznaczono położenia planet. Jedyną przesłanką jest tu

dokładność zapisu (do V2 stopnia) świadcząca o ocenie dokładności

pomia-ru przez samego obserwatora. Nie znamy jednak metody używanej przy

obserwacji, nie można więc określić związanych z nią, niekiedy

poważ-nych, błędów systematycznych. Ich znaczenie ilustruje dobrze przykład

innej obserwacji Kopernika, wyznaczenia położenia Jowisza w dniu

19 lutego 1520 г., przytoczonego w De revolutionïbus, ks. V rozdz. 14.

Odległość kątowa planety od gwiazdy ß Skorpiona wyznaczona została

za pomocą przyrządu (vidimus per instrumentum) jako 4°31' wobec

rze-czywistej odległości równej 4°32'. Otrzymana w ten sposób współrzędna

(długość ekliptyczna) Jowisza obarczona jednak jest błędem długości

samej gwiazdy, wynoszącym 20'.

Określając więc umownie błąd graniczny obserwacji jako ±0,°5

stwierdzimy, że różnica obserwowanej i teoretycznej długości Marsa

określona w omawianej tu notatce jako „ponad 2 stopnie" (lecz mniej

niż 2,°5, gdyż w tym wypadku zapis odnotowałby V2 stopnia, podobnie

jak dla Saturna) wynosiła +2,°25±0,°5, Saturna zaś -l,°5 + 0,°5. Jak

można odczytać z wykresu, jedynie w okresie 1505,8— 1506,3 oba te

wa-runki są spełnione. Nie przeceniając wartości tego ustalenia opartego na

15 Jak wiadomo, w pracy tej nie korzystał z tablic tego typu, tworząc swą teorię bezpośrednio na podstawie obserwacji własnych i starożytnych.

16 H. T u c k e r m an: Planetary Tables. Washington 1967.

17 E . P o u l i e , О . G i n g e r i ch: Les positions des planètes au moyen age.

492 Jerzy Dobrzycki

bardzo kruchych podstawach można więc wysunąć przypuszczenie, że

notatka Kopernika dotyczy okresu ostatnich miesięcy roku 1505 lub

początku roku 1506 oraz że w tymże okresie była prawdopodobnie n a

-pisana.

P. Apianus, Instrumentum primi mobilis, Norymberga 1534

aid. Vitelo, Peri optikes..., Norymberga 1535

Spraw. 147

Ryc. 2. Poprawki długości planet w Tablicach alfonsyńskich Рис. 2. Поправки долгот планет в альфонсовских таблицах

Fig. 2. Corrections to the longitudes of planets in the Alfonsinte Tables

K. 297 — Notatka o długości cieni rzuconych przez gnomon w czasie

równonocy w różnych miejscowościach świata starożytnego (ryc. 3).

Notatkę tę wbrew atrybucji M. Curtzego i L. A. Birkenmajera

ł8:

przypisać trzeba Retykowi, który był przed Kopernikiem właścicielem

książki.

J. Regiomontanus, Kalendarium, Augsburg 1492

(wraz z Almanach ad, annos XV tegoż autora)

Spraw. 152'

K. 229 v. [ostatnia karta ochronna tomu],

Kopernik zapisał tu współrzędne geograficzne Rzymu. Szerokość

geograficzna (41°

J

/

2

У4), jak twierdził L. A. Birkenmajer

1 9

, niezgodna

jest z dostępnymi współcześnie źródłami (Geografia Ptolemeusza,

tabli-ce astronomiczne) i wyznaczona została obserwacyjnie przez Kopernika.

Na tej podstawie rozszerzył też L. A. Birkenmajer wykaz obserwacji

Kopernika, umieszczając pod nr 7 determinatio elevationis poli urbis

Romae

20

. Jednakże przesłanka powyższego wnioskowania okazuje się

18 M. C u r t z e : Inedita Copernicana. „Mitt. d. Copp. Ver." 1, 1878 s. 38—39; L. A. B i r k e n m a j e r : M. Kopernik, jw., s'. 219.

19 M. Kopernik, jw., s. 521—522. 20 Tamże s. 318.

Uwagi o szewdzkich zapiskach M. Kopernika 493 LIBBR DECIMVJ. »97 In (becub «nim rcfpećhmt lumen radio rum lüper üpaftdyn aquarperpendicufcu

rem dndam i рипЛо incidentise ad fuperficiem aquir per 4.huiui,cum i cup Л1а forma w, Jm* refradaperuenitadfpeculifuperficiem,tuncabillafuperfidecuioblique inddit,refie „ „

tf irar iterurii ad oifom, apparent^ dux figurât folis>una maior propter Ampfern re* y^Uw ^ fkxionem,aliaquoaminorpropterrefTa(Sionemquzinmedk)denfiori minuit figu . -•ram poftmodiim reflncam , uideturfe ilia fecunda figura foiii qoafi fit corpus fteliar <e- T ^

quentis corpus foli«,Eft autem & ipia forma folii quod patet,quoniain Si extra radia folis cum figura folia i fuperficie fpeculiper fe non refleA'tor, 6i banc refraAam for« mam acdditoideri,&fi plane ipeculumiuper aquam deducatur infolii radium, tunc eadem numéro forma quaepriusiùbminoriIuminefiiitui(à,uideUtur ampliu« quim priusluminofa,&(ècundummotutn aquae uidebiturmoueri,circa reflexam figurt (о* lis.patet ergo propofttum. Et quoniam nos diuiiue'gratiz fuffragante prarltdio tree propofïtos ui'dendi modos fecundum omncra ipforum quatenus pocuimiu dmerfio* tern tranfeurrimto nec condignum a liquid tantar munincentiac diuinac boni ta ti reddc re роШЬйе nobis eft, ad illas tamé quas pofàmus gra tiarum adh'ones confargimus d , qui uere trinus & unus eft,foli' nihil in rebus entibus conforme, nihil coatteraam, nihil xquebonum acftùnantes,cui fit honor ÔC gloria per infinia faccula,Amea.

Vitellionis Mathematiddcxffa'flimi %dt 6-Я,tût

feuPeripe-(fłiuaelibricf— - " ' proportion« 9of > Sait*

I ri (.*rlf)t('irr vrîc (inetmri r ai um m Ijoiitl ai х^ияЬгн Y mirtu* ц« _ yam ifjJrnf Vnlrcim л! fj'Um . ^Plnuuś m Л\aurttAnra jtj.tu/tdy ht mrjrn , Minii* m, jjmm Li m mim m -и/к a ni je "ple m pïjc\ f/n им , i'min. nun jirrfvm qualvuir pein ftnvum reii/i . .n Ar Ah rf perp'Je IJvrM (tsjMMftyo Urerrrt* "["'"У! f^"'" ' (jrtutu* rpe*.

J:s l„rfm jxt* . 'Ufr* ir tLijoJc rf Cypr, / л f u l i «•>+«

<trń^n, v/киг , Ymlram jCphw 'l 'м яг um Miń tl Ir

L v i i « (tmmtrri л,тщ et \jyrrvb peim , r,jprnJrrt/ i'mhx jeplrm Лг( mi fir Л um Vtclrmiu* imci'wii J\ nturni /к\г1а:гг \ wlrt/r

Ol U W À i r.riïJilry: 11 purin l).n/lcrrt Jfumaf- , ЬпЬгят rnrihl _{I i •} iwirnm irmm Alvern ^ УтЬмп j

b/fAl-Ryc. 3. Notatka Retyka o długości cieni rzucanych przez gnomon w czasie równo-nocy w różnych miejscowościach świata starożytnego

РИС. 3. Заметка Ретика о длине теней, оставляемых гномоном во время равноденствия в раз-личных местностях древнего мира

Fig. 3. Rheticus' note concerning the length of shadows casted by a gnomon at equinox time in various localities of the ancient world

494 Jerzy Dobrzycki

mylna: dokładnie tę samą szerokość geograficzną Rzymu, 41°

V2

ł

A>

od-naleźć można w Kosmografii Ptolemeusza (ks. III, rozdz. 1, k. C

8

v w y

-dania z Ulm z 1486 г.). Jeżeli dodać, że egzemplarz wymienionej tu

edy-cji Kosmografii znajduje się wśród uppsalskiej kolekedy-cji książek

from-borskich, to konieczny staje się wniosek, że notatka Kopernika nie

sta-nowi dowodu dokonania przezeń wspomnianej wyżej obserwacji.

E. Добжицки ЗАМЕЧАНИЯ О ШВЕДСКИХ ЗАМЕТКАХ H. КОПЕРНИКА В шведских фондах (в основном в библиотеке Уппсальского университета) находится свыше 40 книг из вармийских библиотек, в которых имеются собственноручные пометки Коперника. Список этих книг, обнаруженных JI. Провэ, М. Куртцем й J1. А. Биркенмайером, еще не окончателен. В некоторых случаях авторство Коперника ставится под сомнение. Для окончательного разрешения сомнительных вопросов необходимо расширение сравни-тельной базы путем проверки характерных черт почерка других читателей из вармйЙского округа. В подобных примечаниях обосновывается, между прочим (вопреки предположению О. Нейгебауэра) утверждение JI. А. Бйркенмайера о происхождении Tabula diversitatis aspectus, записанной Коперником при Tabula directionum Решомонтана, которая является списком известной в Кракове таблицы паралаксов. Указывается также предположительная дата (1505—06) составления записки о положении Марса и Сатурна, находящейся на последней странице (16 ) так называемых Уппсальских записок.

J. Dobrzycki

NOTES ON NICHOLAS COPERNICUS'S SWEDISH SCRIPTS

In S w e d i s h collections (mainly in t h e University L i b r a r y in Uppsala) t h e r e are over 40 books which originate f r o m Warmia libraries and contain m a n u s c r i p t notes by Copernicus. The list of these books, discoverd by L. Prowe, M. C u r t z e and L. A. B i r k e n m a j e r , is not, however, of a definite c h a r a c t e r . In a f e w cases t h e f a c t t h a t t h e s e notes h a v e been a t t r i b u t e d to Copernicus himself was questioned. I n order t o solve t h e d o u b t f u l cases it will b e necessary t o extend t h e basis of comparison b y establishing t h e characteristic f e a t u r e s of t h e writing of other persons f r o m t h e W a r m i a circle.

I n t h e detailed notes t h e author has, among other things, confirmed (against t h e opinion of O. Neugebauer) t h e s t a t e m e n t by L. A. B i r k e n m a j e r concering t h e origin of Tabula diversitatis aspectus, w r i t t e n down b y Copernicus and Tabulae directionum by Regiomontanus which is a copy of t h e p a r a l l a x table, k n o w n in Cracow in t h e 16th c e n t u r y ; t h e probable d a t e of 1505/06 has been given for t h e origin of t h e notes concerning t h e positions of iMars a n d S a t u r n which can b e f o u n d on t h e last page (f. 16v) of w h a t is called the Uppsala Note-book.