WITOLD JURKIEWICZ
MIECZYSLA W MROZOWSKI
GEOLOGIA A No
·
we
OKRĘGI PRZEMYSŁOWE
U
ROZMAICONA budowa grologiczna Polskl oraz związane z nią występowanie surow-ców mineramych i gleb kszta:łltują :kierunkiro-zwoj-u gospodar:cz.ęgo naszego kraju. ·
Ogólna analiza okręgów prz~mysłowy<:h Fo l-Siki przedwrześniowej wykew;uje, że tylko
polu-dniowe. tereny były up•rzemysłowione, a wśród
nich najs:i!lniej 01bszar Górnego Śłąska: i pasa podgól"Slkiego·. Natom.i:ast obszary na pólnocy i . wschodzie kraju, geologicznie mało . zbadane,
były zacofanę ;pod względem go~arczym. · Takie nierównomierne r.ozmieGZczenie
przemy-słu ·było konsekwencją ustroju ka:pital:ist~
go Folski przedwojen111ej. Kapitaliści wykorzy-stywali ·bowiem złoża· surowców ń.ajba:rdziej · rentownych (węgla,· ropy naftowej, rud cynku
i O'!o·włu) i nie wią~01Ii poszukiwań innych su-ro:wcfJw oraż ich eksploatacji z potrzebami kra-ju. P:rzy braku dbałości o stworz.e:nie własnej
bazy surowcowej o szerokim wachlarzu surow-ców mineralnych, dającej podstawę do rozwoju
różnych gałęzi przc.mysłlu, lQka&acja zakładów . była przypadkowa i chaotyczna, gdyż
produk-cja ich opierała się przeważnie na surowcach
importowanych. Przykładem takiej goapodarld była koocentracja prz.em~u głównie na Gór-nym Śląsku, gdzie obok przemysłu górniczego'
i hutnk:zego związanego
z
występowaniem węg.Ja i rud, lokalizowane były .róWIIlie.ż pr.zemysły
nie związane .z. bogactwami naturalnymi Gór-nego Śląska, jak przemysł elektrotechniczny, chemiczny, papierniczy i celulo.zowy. .
Cechą charakterystyczną gospodarki
narodo-wej, ·no wyzwoleniu iest planowy jej rozwój
za-beZ'pieczają.cy _maksymalne potrzeby ludności. Główną rolę w gospodarce narodowej w
na-szym 'U'Stroju .o~rywa przemysł :produkujący
środki wyt .. varz.ania. Jest on ·bowiem 'podstawą ro~woju sił produkcyjnych we wszystkich d~e-. dz.i.nach, a więc warunkiem nieZibęd!nym do po-dniesienia produk·cji artytltu~ów spożycia. W· · dziedzmie gospodaa:-k·i naroóowej polega 1lo na· przebudowie struktury llt~arczej· przerrt.yslu i jego struktury przestrzennej. Chodzi w szcze-' gMnośd o to, ażeby zli>kwidować koncentrację
przem~u ·tytko w niektórych rejonach, za:kła·
da:ją.c nowe ośrodki przemysłowe rozmieszt'ZOne bardziej ·równomierni~
w
całym kraju.·Mimo malejących
w
miarę rozwoju koml,ll1i-.kalcji trudnośd w żaopatrzeniu okręgów ·
prze-mysłowych leżących poza baZami. surowoowy-mi nowe okręgi przemysłowe powi:nny
wydro-~ć mo7Jliwośoi lokalnych zasObów
surow-cowych, aby ogranliczyć· tra.:n~Spart._ Jednocreś
cie okręgi te ,pawmy wykorzystać siły robocze
.obszarów TI01niczych,
w
wiei u wypadk.aich oubog.t.ch ,g~eibalch, a więc i o ll'liskiej produkcji roinej. ·
Mapa goologiczna. rozlllieszlczOOia sull"'wców
Polski przedwojennej w~~je · zagęBZC7:1enie
WY'stępowattlia suirowców w ~ęści pohldniowej i qiałe plamy w pOizostałych częściach Pol:ski.
Wiadomości~ występowaniu złóż surowców·
opłacalnych tlub ·mających Zlll.aCZenie ty.lko mili-tarne, zasoby . n.iecloatartecm.ie :zbadane pod
względem iln9ciowyro i jak.<lŚQiOWy.lll,_ złoża ra- ·
bunkowo wyeksplootowalne, oto ~ jaką
odziedziczyliśmy po guspodaroe kapitail.istycz-.
nej Folski przedrwodennej i rabunkowej g<liSpO'" ·
da;roe Oikupant& Taka: ba3l surowcowa
rozpo-ZJrra!na w stopniu ndedoota:tecmym nd~ mogła
być lX~staw~ ror.zwoju przemysłu
socjail.dstycz-ne~
·
·
Narodowy Plan G<lSpodan:z,y Folski twarzy
ju.ż i w d!cl~ej :pe~spektyWie przewiduje
utwo-r.ren~ie noveych okręgów przemysłowych. Obok
ist:riiejących już okTęgów Górnego i Dolnego
śląska, KrOISin.ai i Jasłla, Łodrzi, Gdyni, GdańSka,
Elbląga i SzC1Zleciala powstają nowe okiręgi:
l. Okręg kirakowski :z wielkimi za,kładami
me-talurgicznymi. zakładami chemkznymi i
włókięnnicz.ymi.
2. Okręg m. $. w~. lkt6rego podstawę
stanowić 'będzie prnemysł · metarowy i elek-.
· trotec.hn!ic7my. ·
3. Okręg częstochowski z wiellkhni zalkładami ·
metaiurgiałmylllii. OI)artymi na zrożaoh rud. '
4. Okręg :kuijawski, którego 1n<m będzie_stano
wić ·przemyS!ł chemiczny,_ wykorzystujący
m. :Ln. zł-oża soli pataso~ezowych . .
5. Okręg st.aropolski o StasziCOIWskich trady-cjooh górniczych i metail.urgicz..nych. ·
6. Okręgi rze5rzo.WS1ro-sandomiers'ki1 lubelski
i białostooki . grupujące przemysły: .
metallo-wy, "c}l:emi:czny, włókienniczy; :mineralny
oraz spożytwczy i.rolny ..
Roz·budowa tych O'~w i zapew!Dden.ie
.ini
.
zasobów swrowców -mineralaiycll· majduje swójwyraz
w
tezach do dyskusji ·na II Zjarzrl PZM.Kon!SEikwencją zrozumienda tez dotyczących
uprzemystow:!.enia :kraj·u są •poważne rmda:nńa. ·
dJa słwby geologilemej - zapewnienie w na:j- ·
· bl.ilŻszych 'laltarch po:s7ler:oonej i apmoowanej ba..:·
zy suroiWOOWej dla tklum.owych · przemysłów, .. które ·będą się rorz;w:ija.ć
w
wymieriiooych okręgach. Wypełni to białe plamy na mapie surow-cowej. Polski .pr:zedwoj·e:Qnej.
24
. . . . .
Spośród surowców energetyc.znycll na pierw~
szy plan wysuwa się ropa ~ gaz ziemny i węgiel. Na skutek I"()ZWoju rne(!haJn.izacji, ko-nmnikacji .~etrznej, lądowej i wodnej
zna-czenie ·goo;podarcze i stril~C71tle ropy
nafto-wej. jest ogtromne. W. chwili obecnej tprodukcja.
rqpy. !l'loaftowej i gażu ziemnego nie pokrywa ~
:poi:rze!bowa:nia kraju. Deficyt pailiw płynnyeh i
gaźo.wych, lktóry wzrastać będżie w wyniku rrea-·
li:zocjli. tez na II Zja!Zd PZPR w mi:arę
inten.syfi-kacj i rolnictwa: i jego mechammcji, nakłada na
. służbę grologiczną obo~ek rozszerzema
sy-stematycznych, podStruwnwych i _
:I.WJpO'Zillaw-czych badań ropy . i gazu w Ka.npa.tach i na . Przedgórzu, jak równjeż wyjaśnienia rop(:moś
ności struk-tur wgłębnych na Niżu.
Bilans stałych surowców enwgetycznycll
wy-. ~je,
re
jesteśmy lkraiem dobrze ~ nym w rbe surowce. Wielkie za.cd>y węglaka-miennego Jstnieją ·w Gónno- i · Dolno-śląsklim
Zagłębiu, oo gwara.nrt:uje za.opoatr.zeme ozalkładów oowych okręgów prnemysłowych w ten
suro-wiec zarówno dO celów energetycm~h., jaik i
do przeróbki ohemiclznej. Zadanrem sluźby
goo.logicznej na on:a.jhlilższe lata jest jednak
stworzeme rezerw węgJi płomiennych kart;egorii
· A i B oraz we wszystkich · kategoriach węgli
kJoksujących. SZczególne maczenie oprócz te.go zyskują w ostatn!ich latach węgle brunat-ne. Od!krycire powati:nych z;łóż w rejonie Łod!zi i Kujaw przyczynić się może w · bardzo siilnym
stopniu do aktywizę~Cji gospodare2ej ty1Ch re•jo-.
nów. Nie zw.illnia Jto od~ da:Isz.ych
ba-dań w PoJ.sce centramej i ;północnej, .gdzie ist-nieje rowmeż pmiwrlopodobieństwo występowa~
nia złóż, a wiąc d. wy11rorzysta:ni ich dla
przemy-słu chemiczlnego i energetyczmego.
. PoW31Żme zasOby torfu są na ogół maro
Zlba.-darie
w
·WJlŻSZYcll kategoriach. Wielostronnelok.ailne zastosowanie tego. surowoa. pr.z.etna.wia
za tym, 2e 71oża torfu IJ)IOwimty być
przedmio-tem dalszych badań, ,zwłaszcza w okręgach
. . północnych i wschodnich, dotychczas
gospodar-czo maiło alctywnydl.
Wielkim rzaikładom hurtniczym należy
zapew-nić ~ rud rel.am, szczególnie rud. zasado-wyCh, przez usta[en.ie ozasdbóW w olkręgu "często
·chowSikim i sta:ropołSk:im. we wszystkicll ka1le-. goriacll w powiąrzamu ze ścisłą współpl-.acą z
tecłmologami nad przeróbką i wy.lroreystaniem
krajowych rud. . . .
• Roobudowa huttnietwa metali nieżelaznych
mikłada obowiązek daJsLych badań .złóż cyn~u · ·
i ołowiu.
Palącą sprawą jest wberzpi.ec:zenlie hutnietwa tnJi.ecJzi. we włiaaną, całkow-i'Cii.e ~:aną bazę
surowcową.· Istniejące dotychczaS braki qpraco·
wań hydlrogeologili i . telcllon.iki ro2Jlegleoj niecki
. zewnęrtrzno-<sudookiej powinny ·by.ć przez słurż
bę geologiczną usunięte
-
w
·ciągu najbl~ychdwóch lat.
Jstm:ieje kornecmość daJsz.ego opraoowand.a
Z'łóż :Lnnych · metali kollorowych szrczególnie na
te'reińie Dolnego śląska i
to
w zakresie :zarÓWillObadań podstawowy.ch, jak i ~rozpoznawczych.
.,
: Znane zasoby złóż materiałów ogniotrwałych ruikaryjnych, · sieci · enengety~ycll, · łnld9wę
nie zupełnie .. pokrywają · zapotrzebowanie no-- osiedili i zaopatrzenia mkładów i osiedlli w wodę
wych oim'ęg6w prremysłowych. Wyn.ilka · . stąd pitną i przemysłową. · NakŁada to in.a. geologię ·
· lroni~ć ~ badań tych złóż w inżynierską i hydcogeologię obowic\zeik zabez~
okręgu Dołno~śląskim i Otkręg,u staropolskim piecze:nria dokumentacji geologicznych
w
ra~zarówno w celu w)rkrycia nowych 2lłóż, jak i l'IlaJOh wska~ych zadań oraz wykorzystania
ustałe:nia zaSobów zł &l: znanych. · energili. wód plynąc~h, tfzw. •białego węgla.
Za-Jako surowce przemysłu nawozów szlf.uoz- ooby sił wodnych w Polsoe są zrułlezne, jednak
nych na szcregól:ną uwagę zasługują fosforyty. wykorzystane w małym stapniu. Zagadnienie to
Ta w abecnęj cbwifti ~yt bogata baza suxow- nabiera szczególnej wagi dla okręgów
przemy-cowa
przemysru chemicznego powilnna być po- słowych polo:żonY'ch w :zasięgu większych mek.szer.zona prrez daJlsze prace geologiczne w olm-ę- · Opierając się na dotychczasowej .znajOlllDŚCi
gu st:aropolSk:iJm. Sole potasowe, które są
row-
budowy geologiiCznej kraju można stwiero:zdć,. nież ·ważonym surorwC€m minerałcym d!1a prze- że PoJSk.a jest krajem po5iadającym korzygtne
mysru
ruw;ormw
sztucznych, powinny być osta- warun!ki surowoowe, upow~ające do 'pJano-tecz.nie zbadane, gdyż wiążą się one z rozl>u- wania dalszego roowoju naszego przemysłu, zaś
. dową okręgu \kujawSikiego. · prrez zwię'ksren:ie prodUikcji prnemY'$owej
.. Ogól:nie biorąc baza S:urow.oowa . przemysłu .. otreyroujemy wzrost !produkcji rolnej i
podnie-chemicznego wytkmeystującego o.prócz soli ta- sienie jej poziomu technicznego ora2 rozwój in- ·
. Ide surowce-, jak siarka, baryt, fluoryt, topaz~, · nyc'h gałęzi ·~arki il1Birodowej. Rozwój
prze-bentan1t, -opoka ·lek!ka i ikreda _:_ jest · wielka, myelu jest więc jednym z .główn~h czynników
. jednak poza małymi wyjątkami (gips). goologi- zapewniający wzrost siqpy_ życio-wej ludności.
cz.nie niedostat«oznie ~poznana i przemysłowo Rozwój
1
przemysłu chemiczne-gP i rolnegowylkorzystana. Wyni.ka stąd obowiązek prowa- w powiązaniu z przemysłem metalowym,
opatr-dzenia dalszych badań .geologicznych podsta- tym 0 siJn.e hutnictwo i enexgetykę jest
gwa-·wowych i rorz.p<>znawozych przy ścisłej· współ- rancją uprzemysłowienia kraju i podniesienia·
pr3(:y z ·technolqgią. · dobro'bytu mas pracują:cych. ·
Zasoby surowców ska:lnych st.wanają re,aJne Tezy do dyskusji na II Z.jazd PZPR
ws:kazu-~wości zaspokojenia ·potrzeb nowych akrę- ją na to, że niezbędnym warunkiem rozwoju
gow przemysłowych na surowce do pr~'l.lkcj~ przemysłu jest stworzenie OO.powiedn.i.ch baz
materiałów budowlany.ch. Je.dna\k złoza lte, surowoowycll..
zgrupowane pr.zewamie w JXllłurltniowej i środ.~ ·. . . . . . . . . . .
kowej C2ę'Ści kraju, nie są zbadane pod wzglę-"'---· · ~rzy'kład .związku Radzieckieg? dowodZi, ze
dem tlościowyrn. i ja:kOOdowym
w dosta.teC1Jilym
~... ~ozna to os1ągnąć pl'7Je'Z plan?wo 1 s~stem~i!czstopniu. N.alleey- więc ddkladnlie Z!b~ doża .~: me prOIWadzone prace _g~log1c:z.no-~oszuk1waw-·
tych wrovłców we wschodnich i :półru>c:nyX!h czę-· ... :_, .., c.u:. · W tym ~elu ~iś.my w Większym
sta-ściach kraju.. . · . ( · -· · pmu p!'ZY'3,WOO~ :sol:ne radz:i:edk,ie me~d~ pracy~,
Planowa rożbudowa n~h okręgów prze-'.·: toohn:ikę badan, metody oceny zasdbOIW 1 norn1y
