STUDIA W KIERUNKU IDENTYFIKACJI
DETERMINANT ZRÓWNOWAŻONEGO ZARZĄDZANIA JAROSŁAW WĄTRÓBSKI
Streszczenie
Ciągła ewolucja i wzrost znaczenia koncepcji i praktyk zrównoważonego rozwoju zarówno wśród organizacji jak i społeczeństwa świecie przekłada się na rozwój kon-cepcyjnych podejść do teorii zarządzania zrównoważonym rozwojem. Perspektywy tworzenia nowych modeli biznesowych przystosowanych do realizacji polityki zrów-noważenia wymagają uwzględnienia kwestii prośrodowiskowych i społeczno-ekono-micznych. Ponadto, dynamiczny rozwój rynku wymusza szybkość podejmowania decy-zji w oparciu o aktualne informacje, stąd wiedza staje się obecnie kluczową determinantą decydującą o konkurencyjności i rozwoju zrównoważonej organizacji. W niniejszej pracy podjęto się próby identyfikacji zbioru czynników warunkujących skuteczną realizację strategii zrównoważonego zarządzania w organizacji w postaci konceptualnego frameworka.
Słowa kluczowe: zrównoważenie, zarządzanie zrównoważeniem, zarządzanie wiedzą, zrównowa-żony rozwój, konceptualny framework
Wprowadzenie
Na przestrzeni ostatnich lat zauważa się dynamiczny rozwój badań związanych z szeroko rozu-mianym terminem zrównoważenia. Tematyka zrównoważenia, zrównoważonego rozwoju czy za-rządzania zrównoważeniem stała się w ostatnich latach jednym z decydujących czynników determi-nujących większość działań biznesowych i organizacyjnych. Pojęcie zrównoważenia najczęściej odnosi się do integracji odpowiedzialności społecznych, środowiskowych i ekonomicznych. W przypadku zrównoważonego zarządzania, nacisk jest położony na poprawne sformułowanie, im-plementację i ocenę decyzji środowiskowych i decyzji socjo-ekonomicznych oraz podjętych działań i czynności w tym zakresie poziomie indywidualnym, organizacyjnym i społecznym [13]. Zrówno-ważone zarządzanie łączy teorię zarządzania i zrównoważony rozwój w taki sposób, aby ukazać działania biznesowe jako wkład do zrównoważonego rozwoju, wraz z zachowaniem wymai respek-towaniem sprawiedliwości społecznej [2]. Upraszczając, w procesie zrównoważonego rozwoju, wy-siłki na rzecz optymalizacji ekonomicznej, środowiskowej i społecznej powinny w miarę możliwo-ści prowadzić do synergii, gwarantując, że indywidualne działania w jednym wymiarze nie będą miały szkodliwego wpływu na inne [1].
Istnieje wiele wyzwań stawianych przed zrównoważonym zarządzaniem. Przede wszystkim zrówoważone zarządzanie powinno koncentrować się na wykorzystaniu w pełni możliwości czło-wieka w rozwiązywaniu problemów zrównoważonego rozwoju na wielu poziomach, przy jednocze-snym uznaniu potrzeb transformacyjnych perspektyw, decyzji, działań i wyników, celem poprawnej identyfikacji potencjalnych zagrożeń środowiskowych oraz społeczno-ekonomicznych [3,5,15]. Eksploracja i rozwój rozwiązań zrównoważonego rozwoju, które niejednokrotnie mają charakter wielopoziomowy i są systematycznie zintegrowane oraz wymagają partycypacji i zaangażowania wielu udziałowców wymaga zapewnienia efektywnego procesu zarządzania wiedzą [17,18,21].
W erze nadmiarowości danych jest to zagadnienie niewątpliwie bardzo ważne, bezpośrednio prze-kładające się na sukces zrównoważonej organizacji oferując wspomaganie, a zarazem uproszczenie procesu podejmowania decyzji [18,22,29]. Ponadto, zarządzanie wiedzą w obszarze zrównoważo-nego rozwoju może umożliwić wydobycie i umiejętne zarządzanie zarówno wiedzą jednoznaczną, domniemaną. Dostęp do wiedzy w czasie i miejscu, jej umiejętna analiza i eksploracja oraz współ-dzielenie pomiędzy wielu interesariuszy może przyczynić się do poprawy jakości podejmowanych decyzji [20,28]. Wdrożenie zintegrowanej strategii zrównoważonego zarządzania, a także wskaza-nie wskaza-niezbędnych zasobów do jej implementacji oraz zapewwskaza-niewskaza-nie poczucia odpowiedzialności po-między zatrudnionymi podmiotami przekłada się bezpośrednio na czynniki determinujące osiągnię-cie celu [6]. Sam proces posiadania relewantnych danych dostarcza menedżerom mnóstwo informacji na temat prowadzonej polityki zrównoważonego zarządzania, jednakże efektywne prze-twarzanie ich ogromnej ilości [11]. Stąd, umiejętne wykorzystanie rozwiązań wspomagających za-rządzanie wiedzą ma na celu poprawę jakości podejmowanych decyzji, w oparciu o aktualne dane w kontekście prowadzonej polityki zrównoważonego rozwoju. Celem niniejszej pracy jest przed-stawienie konceptualnego frameworka ilustrującego najważniejsze relacje pomiędzy kluczowymi czynnikami (strumieniami badań) determinującymi skuteczną realizację strategii zrównoważonego zarządzania w organizacji. Jako kluczowe czynniki (strumienie badań) wskazać należy przede wszystkim: (1) naciski interesariuszy, (2) ocenę potrzebnej wiedzy, (3) decyzję, z której wiedzy skorzystać, (4) budowanie wiedzy, (5) bazę wiedzy oraz (6) zrównoważone osiągnięcia. Relacje występujące pomiędzy poszczególnymi elementami (strumieniami badań) zostały zidentyfikowane w oparciu o dostępną literaturę przedmiotu.
Część 1 niniejszej pracy opisuje rolę oraz znaczenie zrównoważenia. Część 2 zawiera przegląd literatury przedmiotu w obszarze zrównoważonego zarządzania, ukazując zarówno uprzednie jak i obecne podejścia. Ponadto, w części 3 ukazana została także ewolucja teorii zarządzania w kie-runku zrównoważonego zarządzania. Część 4 prezentuje najważniejsze aspekty zarządzania wiedzą w obszarze zrównoważonego zarządzania, a także konceptualny framework. Całość kończą wnioski z przeprowadzonych badań.
1. Rola i znaczenie zrównoważenia
Koncept “zrównoważenie” (ang. sustainability) jest jednym z ważniejszych i dominujących te-matów podejmowanych badań w ostatniej dekadzie na poziomie światowym. Termin ten najczęściej odnosi się do integracji odpowiedzialności społecznych, środowiskowych i ekonomicznych celem zapewnienia dobrej koniunktury, ochrony środowiska i jedności społecznej [4,7,19]. Sam proces osiągnięcia zrównoważenia ma charakter multi-dyscyplinarny i nie powinien być osiągany jedynie poprzez użycie technologii samej w sobie [8]. Stąd rewolucja związana z wprowadzeniem szeroko rozumianego zrównoważenia wymusza przeprowadzenie wielu zmian zarówno na poziomie indy-widualnym, organizacyjnym jak i społecznym, skutkując rozwojem zdolności do środowiskowej, a także socjo-ekonomicznej, długofalowej poprawy jakości życia [3]. Skuteczność tych przemian zależy w dużej mierze od wielu aspektów środowiskowych, jak i socjo-ekonomicznych realiów roz-woju [1,12,14]. Stąd, nowe przedsięwzięcia, stanowiące kluczowy czynnik zrównoważonej ekono-mii i jej zdolności do innowacyjnych działań, mogą zapoczątkować wiele rozwiązań bardziej ukie-runkowanych na środowisko i rozwiązania społeczne [14,19].
Ostatnie badania a także rosnąca wiedza o zrównoważonym rozwoju przyczyniają się do zwięk-szonego zainteresowania tą terminologią z powodu gwałtownego wzrostu świadomości znaczenia
zrównoważenia. Różnorodność definicji pojęć i dostępność różnych źródeł informacji przekłada się na poszerzanie znaczeń pojęć związanych ze zrównoważeniem. Jedną z najczęściej przytaczanych definicji zrównoważenia jest zapis Brundtland Commission [39]: definiujący zrównoważenie, jako rozwój, który zaspokaja potrzeby bieżące, bez uszczerbku dla zdolności przyszłych pokoleń do za-spokajania ich potrzeb. W związku z faktem, że realizacja koncepcji zrównoważenia, proponowana przez Brundtland Commission [39], jest trudna do osiągnięcia, niejednokrotnie organizacje mogą napotykać na trudności do określenia indywidualnych ról w ramach szerokiej, makro-ekonomicznej perspektywy [26,32,34]. Analizując literaturę przedmiotu, warto zwrócić uwagę na to, że wiele de-finicji zrównoważenia łączy w sobie rozważania przynajmniej środowiskowych i ekonomicznych aspektów [23]. Wiele mikro-ekonomicznych zastosowań terminu zrównoważenia ma zastosowanie w dziedzinie zarządzania, przedsięwzięć operacyjnych i inżynierii [25]. Bazując na literaturze za-rządzania, wiele z istniejących ujęć organizacyjnego zrównoważenia jest ukierunkowanych na eko-logiczne zrównoważenie (np. środowisko naturalne) z domniemanym odniesieniem się do społecz-nych i ekonomiczspołecz-nych kwestii [25,32,33]. Shrivastava opisuje zrównoważenie, jako oferujące potencjał do zmniejszania długoterminowego ryzyka powiązanego z zasobami wyczerpania, waha-nia kosztów energii, odpowiedzialności produktowej oraz zanieczyszczeń i zarządzawaha-nia odpadami [32]. Literatura dotycząca zarządzania operacyjnego bardzo często odnosi się do zrównoważenia z ekologicznej perspektywy bez dokładnego włączenia aspektów społecznych obszaru zrównowa-żenia [29,37].
Założeniem korporacji jest utrzymanie przewagi konkurencyjnej w obszarze biznesowym po-przez umożliwienie ciągłej realokacji jej zasobów, jednakże w przypadku odniesienia do zrówno-ważonego zarządzania, koniecznym jest zobligowanie korporacji do przejęcia odpowiedzialności także za społeczeństwo i środowisko, określane niejednokrotnie jako wspieranie korporacyjnej od-powiedzialności społecznej przy jednoczesnym zachowaniu tzw. licencji na działanie w kontekście tradycyjnego postrzegania etyki biznesowej [29]. Zrównoważone zarządzanie łączy w sobie ele-menty teorii zarządzania i zrównoważonego rozwoju w taki sposób, aby ukazać działania bizne-sowe, jako wkład wymagany do zrównoważonego rozwoju połączony z zapewnieniem sprawiedli-wości społecznej [33]. Głównym celem zrównoważonego rozwoju jest zaspokojenie potrzeb bieżących bez uszczerbku zdolności do zaspokajania własnych potrzeb dla przyszłych pokoleń. De-finicja ta została opublikowania przez World Commission on Environment and Development [39], a następnie rozwijana i opracowana do konferencji United Nations Conference on Environment and Development (UNCED) w 1992 roku [36] w Rio de Janeiro i kolejnego szczytu w 2002 roku w Jo-hannesburgu.
Niewątpliwie do zalet zrównoważonego zarządzania zaliczyć można zachowanie równowagi, określane jako koncept zrównoważenia (ang. Triple Bottom Line) [10]. W związku z tym, w proce-sie zrównoważonego rozwoju, podejmowane wysiłki na rzecz optymalizacji ekonomicznej, środo-wiskowej i społecznej powinny w miarę możliwości prowadzić do synergii, jednocześnie gwaran-tując, że podjęte, indywidualne działania w jednym wymiarze nie będą miały szkodliwego wpływu na inne [16,19,25]. Do realizacji założeń zarządzania korporacją w sposób zrównoważony, tj. uwzględniając i zapewniając równowagę we wszystkich trzech wspomnianych wymiarach, koniecz-nym jest nałożenie na korporację obowiązku respektowania etycznego zachowania we wszystkich swoich działaniach i decyzjach [28]. Tym samym, korporacja, której nadrzędnym celem jest dążenie do zapewnienia zrównoważenia w swych działaniach, powinna zaakceptować obowiązek edukacji środowiskowej, zapewniając choćby minimalną wrażliwość na tego typu czynniki [13]. Szerszy aspekt tej odpowiedzialności został przedstawiony w pracy upublicznionej przez Wood i Logsdon
[38], gdzie założono, że wszystkie obowiązki nie powinny być nakładane tylko na państwo, lecz powinny być rozdzielone także pomiędzy korporacje. W innej pracy [13] zakłada się także, że zrów-noważony marketing, w odniesieniu do tradycyjnego marketingu, ma na celu zapewnienie niezbęd-nej edukacji udziałowcom o konieczności zrównoważenia i próby wpłynięcia na ich przyszłe zacho-wania poprzez bardziej świadome ich działania.
Bez wątpienia kluczową kwestią w przypadku prowadzenia działań biznesowych ukierunko-wanych na zrównoważone zarządzanie jest ograniczenie w negatywnych konsekwencji wymiarze środowiskowym [31], dążąc do opracowania nowych, bardziej przyjaznych społecznie i środowi-skowo podejść do konsumpcji, w szczególności w krajach uprzemysłowionych [29,30,33]. Do rea-lizacji etycznych obowiązków, wynikających z idei zrównoważonego rozwoju, korporacje powinny wykorzystywać technologie zmniejszające negatywny wpływ produkcji na środowisko, zwiększając wydajność w zakresie zużycia surowców i energii oraz optymalizujące systemy logistyczne w celu uniknięcia niepotrzebnego wpływu na środowisko podczas transportu.
2.Przegląd literatury przedmiotu w obszarze zrównoważonego zarządzania
Na przestrzeni ostatnich lat podejmowano wiele spójnych wysiłków, zarówno na szczeblu lo-kalnym, regionalnym, narodowym i międzynarodowym, celem identyfikacji adekwatnych, zrówno-ważonych podejść w odniesieniu do zakresu działalności i właściwego zapewnienia zrównoważo-nego poziomu. Obecnie, utrzymanie odpowiedniego poziomu zrównoważenia stanowi decydujący czynnik dla większości działań biznesowych i organizacyjnych [25]. W związku z tym podjęto się szeregu czynności z tym związanych, jednocześnie wpływając bezpośrednio na liczbę działań zwią-zanych z zachowaniem zrównoważenia [16,20]. Wiele globalnych [1], międzynarodowych [19], krajowych i regionalnych [10] strategii obejmuje ważne aspekty odnoszące się do rozwoju zrówno-ważenia z punktu widzenia celów i uprzednio zdefiniowanych w przyjętej strategii założeń. Zatem, właściwa identyfikacja i rozwój działań umożliwia osiągnięcie trwałego, długoterminowego usprawnienia zrównoważenia [9], przyczyniając się do dalszego postępu tych procesów, które po-winny być stale nadzorowane, aby zapewnić właściwy poziom jakości [19].
Teorie zarządzania zrównoważonym rozwojem mogą opisywać, analizować i określać zarówno podejścia naukowe, jak i praktyczne podejścia do przetrwania ludzkiej cywilizacji na Ziemi, przyj-mując przypuszczalnie godny cel zarządzania zasobami ludzkimi (i badań). Zarządzanie zrównowa-żeniem może być określone jako sformułowanie, implementacja i ocena zarówno środowiskowych i socjo-ekonomicznych decyzji opartych na zrównoważeniu, a także działań [2,4,7,10,24,34] uwzględniających podejmowane decyzje i czynności na indywidualnym, organizacyjnym i społecz-nym poziomie. Indywidualne decyzje i działania dla zarządzania zrównoważeniem mogą uwzględ-niać zmniejszenie nadmiernego zużycia energii w transporcie, w warunkach mieszkaniowych i kon-sumpcyjnych, uwzględniając produkcję i zakup żywności [28]. Decyzje i działania dotyczące zarządzania zrównoważonym rozwojem na poziomie organizacji mogą obejmować wiele podob-nych aspektów zrównoważenia, ale na większą i bardziej zbiorową skalę [31]. Prowadzone badania w kontekście ogólnym dotyczące zarządzania zrównoważeniem wielokrotnie odwoływały się do istniejących teorii zarządzania do zbadania, przykładowo, jak zrównoważenie umożliwia przedsię-biorstwom wykorzystać unikalne zasoby [17,26,], jak wpływa na wzrost środowiskowej zasadności [1,3], oraz jak usprawnia przemianę [15,17].
Obecnie istniejące teorie zarządzania na ogół generalnie nie uwzględniają zmieniającego się środowiska organizacyjnego [6,19,35]. Suddaby i in. [35] wykazał, że wiele z teorii zarządzania
powstało w latach 60 i 70, i od tamtego czasu pozostały prawie niezmienione. Większość istnieją-cych teorii zarządzania nie do końca dokładnie traktuje fakt, że organizacje nie są odosobnionymi jednostkami, lecz są częścią złożonej sieci relacji z innymi podmiotami [28,37]. Z kolei [31] twier-dzą, że rosnąca liczba pozycji literaturowych traktująca o tematyce zrównoważenia niedokładnie odzwierciedla współzależność organizacji i środowiska naturalnego. Dla przykładu, teoria sieci spo-łecznych najwyraźniej musi uznać, że organizacje są nie tylko „osadzone” w życiu gospodarczym, społecznym i kulturalnym, ale także w ekosystemach biofizycznych. Osadzenie ekosystemu impli-kuje zależność jednostek, organizacji i społeczeństwa od jego zasobów, przy jednoczesnym, zna-czącym wpływie osób fizycznych, organizacji i społeczeństwa (pozytywny lub negatywny) na eko-systemy [8]. Z tego powodu zmiany w teorii zarządzania w kierunku zarządzania zrównoważeniem wymagają przystosowania szeregu nowych rozwiązań biznesowych. Modyfikacja i adaptacja zupeł-nie nowych modeli biznesowych może pomóc w osiągnięciu dobrej koniunktury ekonomicznej przez jednoczesne, radykalne zmniejszenie negatywnych efektów zewnętrznych lub tworzenia po-zytywnych efektów zewnętrznych dla środowiska naturalnego i społeczeństwa [4,9,20,32]. Zrównoważony biznes zachowuje równowagę w czynnościach biznesowych w społecznym, środo-wiskowym i ekonomicznym wymiarze przy uwzględnieniu międzypokoleniowej równości [10,35]. Przedsiębiorstwa, które konkurują w skali globalnej, są coraz częściej zobowiązane do angażowania się i przedstawiania sprawozdań na temat ogólnych efektów działalności operacyjnej w zakresie zrównoważonego rozwoju. W związku z tym, zrównoważenie działalności (ang. business sustaina-bility) można zdefiniować jako przyjmowanie strategii biznesowych i działań, które odpowiadają dzisiejszym potrzebom przedsiębiorstwa i jego interesariuszy, jednocześnie chroniąc, podtrzymując i wzmacniając zasoby ludzkie i naturalne, które będą potrzebne w przyszłości [2].
Wcześniejsze prace związane z tematyką modeli biznesowych dla zrównoważenia (ang. Busi-ness Models for Sustainability, BMfS) odnoszą się do ogólnych założeń organizacyjnych zrówno-ważonych działań biznesowych [28] lub do roli modeli biznesowych (i systemów produkt-usługa), jako środków do ponownej analizy produktowej opartej na rozważeniu pełnego lub nawet wielo-krotnego cyklu życia [19,20]. Wiele z uprzednio przeprowadzonych badań jest dedykowanych do szczegółowych technologii [27], przedsiębiorstw [26], nisko dochodowych rynków [16,24] lub szczegółowej analizy cech modeli biznesowych małych i średnich przedsiębiorstw, eko-przedsię-biorców i zrównoważonych przedsięeko-przedsię-biorców [29]. Wiele autorów proponuje bardziej zdecydowaną orientację poprzez silne zrównoważenie. Bazując na przeglądzie literatury pod względem współza-leżności między modelami biznesowymi, a innowacjami w zakresie zrównoważonego rozwoju, au-torzy: Boons i in. [4], proponują podstawowe normatywne wymagania dla każdego z konstytutyw-nych elementów modelu biznesowego. W tym przypadku propozycja wartości musi zapewniać wartość ekologiczną, społeczną i ekonomiczną poprzez oferowanie produktów i usług, zaś infra-struktura biznesowa musi być zakorzeniona w zasadach zrównoważonego zarządzania łańcuchem dostaw; natomiast interfejs klienta powinien umożliwiać bliskie relacje z klientami i innymi intere-sariuszami, zapewniając odpowiedzialność za systemy produkcji i konsumpcji, a model finansowy powinien równomiernie rozdzielać koszty i korzyści ekonomiczne między zaangażowane podmioty. Według Schaltegger’a [29], model biznesowy dla zrównoważonego rozwoju pomaga opisywać, analizować, zarządzać i komunikować propozycję zrównoważonej wartości firmy dla swoich klien-tów i wszystkich innych interesariuszy, jak to tworzy i dostarcza tę wartość, oraz sposób, w jaki ujmuje ona wartość ekonomiczną, zachowując lub „regenerując” kapitał naturalny, społeczny i go-spodarczy wykraczający poza jej granice organizacyjne.
3. Ewolucja teorii zarządzania w kierunku zrównoważonego zarządzania
Genezę do dalszych działań związanych z analizą ogromnej liczby publikacji dotyczących te-matyki zrównoważenia i zarządzania zrównoważeniem stanowiły odwołania literaturowe do ter-minu “stakeholder theory” [8,17,28,31,35]. Wykorzystanie teorii interesariuszy w publikacjach do-tyczących zrównoważenia ukazuje fakt, jak wiele z nich dość niejasno odwołuje się do interesariuszy, a często także dokonując złych interpretacji tego podejścia [11,12,25]. Zgodnie z tą analizą, Starik i Kanashiro [33] rozpoczęli ważną debatę na temat zastosowania teorii zrównoważo-nego zarządzania poprzez podkreślenie konieczności zwrócenia uwagi na wyzwania, jakie stawia zrównoważenie oraz roli, jaką odgrywają teorie w rozwiązywaniu tych problemów. Autorzy w swej publikacji określili zarządzanie zrównoważeniem jako sformułowanie, zastosowanie i ocenę za-równo środowiskowo jak i socjo-ekonomicznie zza-równoważonych decyzji i działań [33], bazując na poprzednich pracach przedstawionych przez autorów: Bell i Morse [2], Dunphy, Benveniste, Grif-fiths i Sutton [9], Elkington [10], Laszlo [24] oraz Stead i Stead [34].
Może się powszechnie wydawać, że zastosowanie klasycznego podejścia do zrównoważonego rozwoju, bazującego na odpowiedzialności społecznej korporacji (CSR) i innowacjach produkto-wych i technologicznych będzie niewystarczające do przeprowadzenia niezbędnej i radykalnej transformacji organizacji, branż i społeczeństw w kierunku prawdziwego zrównoważonego rozwoju [25,26,29]. Co więcej, zapewnienie tego stanu może wymagać przeprowadzenia bardziej szczegó-łowych badań na temat tego, czy zmodyfikowane i zupełnie nowe modele biznesowe mogą pomóc w opracowaniu integracyjnych i konkurencyjnych rozwiązań radyklanie zmniejszających skutki ne-gatywnych (bądź tworzenie pozytywnych) efektów zewnętrznych dla środowiska naturalnego i spo-łeczeństwa [4,11,20,29]. Jedna z pierwszych prac przedstawiona przez [15] obejmowała kilka no-watorskich badań opublikowanych kilka lat przed powstającą falą publikacji dotyczących akademickich modeli biznesowych. Badania te obejmowały szereg założeń związanych z rozwojem organizacji, które razem miały zapewnić „idealny typ” zrównoważonego modelu biznesowego. Po-nadto, Starik i Kanashiro [33] zidentyfikowali obszary dalszych badań, ukazując jak tradycyjne teo-rie mogą być wykorzystane do sprawdzenia i ulepszenia zrównoważonego zarządzania [13,17]. Z kolei [7,8] ukazali podobną lukę badawczą, zakładając, że relacje pomiędzy zrównoważeniem, teorią interesariuszy i zarządzaniem jakością mogą być wciąż rozwijane.
4. Zarządzanie wiedzą w obszarze zrównoważonego zarządzania
Termin zarządzanie wiedzą (ang. Knowledge Management, KM) pojawił się w literaturze po-nad 27 lat temu. Jedną z pierwszych definicji zarządzania wiedzą jest definicja zaproponowana w 1994 przez Devanport'a, traktująca zarządzanie wiedzą jako proces pozyskiwania, rozpowszech-niania i efektywnego wykorzystania wiedzy [18,21]. Na przestrzeni kilku kolejnych Gartner Group zaproponował kolejną, najczęściej cytowaną definicję, opisującą zarządzanie wiedzą jako dyscy-plinę promującą zintegrowane podejście do identyfikacji, zdobywania, oceny, wyszukiwania i współdzielenia wszystkich aktywów informacji przedsiębiorstwa [18,22]. Te aktywa mogą obej-mować bazy danych, dokumenty, politykę, procedury i uprzednio niepozyskane kompetencje i do-świadczenie indywidualnych pracowników. Obie definicje cechuje kontekst organizacyjny i bizne-sowy. Innymi słowy można zdefiniować zarządzanie wiedzą jako działania zmierzające do powielenia informacji, przyczyniające się do skutecznego procesu R&D (bogatej, głębokiej i otwar-tej komunikacji i dostępu do informacji) i wdrożenia oraz rozpowszechnienia ich w przedsiębior-stwie.
Proces efektywnego zarządzania wiedzą w obszarze zrównoważonego rozwoju, w erze nadmia-rowości danych, jest zagadnieniem niezwykle ważnym. Można wskazać trzy kluczowe powody pod-kreślające ogromną rolę tego zjawiska, bezpośrednio przekładającego się na sukces zrównoważonej organizacji: (1) wspomaganie, a zarazem uproszczenie procesu podejmowania decyzji, (2) budowę "uczących się" organizacji poprzez zapewnienie rutynowych procedur uczenia, oraz (3) stymulowa-nie zmian kulturowych i środowiskowych w organizacji, a także wspierastymulowa-nie zrównoważonej inno-wacji [18].
W kontekście zastosowania procesu zarządzania wiedzą do zrównoważonego zarządzania, nie-wątpliwie do spodziewanych efektów zaliczyć można zapewnienie współdzielenia, eksploracji in-formacji dotyczących rozwiązań ukierunkowanych na zrównoważony rozwój, które są wielopozio-mowe, systematycznie zintegrowane (w tym ich wkłady, procesy, produkty i opinie), oraz ukierunkowane na wielu interesariuszy [16]. Ponadto, zarządzanie wiedzą w obszarze zrównowa-żonego rozwoju może umożliwić wydobycie i umiejętne zarządzanie zarówno wiedzą jedno-znaczną, domniemaną lub ukrytą (ang. explicit, implicite or tacit) [21]. Posiadanie aktualnych in-formacji, a także umiejętne zarządzanie informacją ma bezpośredni wpływ na jakość podejmowania decyzji w czasie [40,41]. Sam proces posiadania relewantnych danych dostarcza menedżerom mnó-stwo informacji na temat prowadzonej polityki zrównoważonego zarządzania, jednakże efektywne przetwarzanie ich ogromnej ilości może dopiero przyczynić się do poprawy jakości podejmowanych decyzji [19]. Tym samym, zastosowanie systemów zarządzania wiedzą (ang. Knowledge Manage-ment Systems) oraz innych rozwiązań wspierających ten proces ma na celu poprawę jakości podej-mowanych decyzji, w oparciu o aktualne dane (wiedzę). Rysunek 1 przedstawia zbiór pojęć zwią-zanych ze zrównoważonym zarządzaniem oraz czynnikami mającymi na niego bezpośredni lub pośredni wpływ. Opracowanie zostało wykonane w oparciu o słowa kluczowe wybranych źródeł literaturowych [2,4,10,16,18,23,25,27,29,30,33].
Rysunek 1. Tagi pojęć związane z zarządzaniem wiedzą w obszarze zrównoważonego rozwoju Konceptualny framework, zaadoptowany częściowo z [18], przedstawiony na Rysunku 2 uka-zuje najważniejsze relacje występujące pomiędzy poszczególnymi strumieniami badań w oparciu o dostępną literaturę przedmiotu [2, 4, 10, 16, 18, 23, 25, 27, 29, 30, 33]. Przyjęto założenie, że
istnieje szereg oczekiwań stawianych przez interesariuszy, stanowiących niewątpliwie wyzwanie w obszarze zapewnienia zrównoważonego zarządzania. Zanim organizacje będą mogły tworzyć roz-wiązania oparte na wiedzy, a tym samym efektywnie wykorzystać oferowane możliwości, muszą trafnie zidentyfikować te naciski. Ponadto, potrzeba wiedzy jest tożsama z wyzwaniami stawianymi przez zrównoważone organizacje i kształtuje przekonania tychże organizacji o tym, co stanowi wie-dzę niezbędną (tj. wiedzą docelową). Upraszczając, ukazuje to istotne założenia, które z dostępnych typów wiedzy organizacje powinny postrzegać jako ważne, aby sprostać wyzwaniom zrównoważo-nego rozwoju. Kolejną istotną kwestią jest fakt, jaka wiedza jest w danym momencie potrzebna organizacji, a także, jaką wiedzę organizacja może potrzebować, co będzie wiązało się z koniecz-nością jej pozyskania z różnych źródeł (wewnętrznych i zewnętrznych). Ma to szczególne znacze-nie, ponieważ odnosi się do kwestii, jakie umiejętności związane z pozyskiwaniem wiedzy są w po-siadaniu danej organizacji, a także które z tych umiejętności są kluczowe w celu ciągłego tworzenia, utrzymywania i wykorzystania wiedzy w najlepszy możliwy sposób.
Rysunek 2 ilustruje główne etapy: (1) naciski interesariuszy, (2) ocena potrzebnej wiedzy, (3) decyzja, z której wiedzy skorzystać, (4) budowanie wiedzy, (5) baza wiedzy i (6) zrównoważone osiągnięcia. W początkowym stadium poszczególni interesariusze mają wpływ na podejmowanie działania przez organizację, odpowiadające za politykę zrównoważonego rozwoju. W przypadku zrównoważonego zarządzania istotną kwestią jest fakt, że zarówno podmioty zatrudnione, jak rów-nież dostawcy, klienci czy organizacje współpracujące winny respektować i mieć wdrożoną politykę ukierunkowaną na zrównoważony rozwój. Objawia się to zarówno w regulacjach śroodowiskowych czy stosowanych normach etycznych. W tym wypadku ogromna rola jest przypisywania mechani-zmom odpowiadającym za ocenę potrzebnej wiedzy w zakresie przeglądu rynkowych instrumen-tów, wiedzy o rynku, wiedzy strategicznej, wiedzy technicznej czy wiedzy o zasobach ludzkich. Szczegółowe rodzaje wiedzy wymagane są do osiągnięcia zrównoważonych wyzwań stawianych przez organizację. Tym samym ogromną rolę odgrywa fakt analizy zarówno wiedzy już istniejącej jak również identyfikacji tych obszarów wiedzy, które pozwoli na zrównoważone podejście do wy-dobycia wiedzy, jej utrzymania i wykorzystania. Do realizacji tego celu niezbędne jest wykorzysta-nie odpowiednich mechanizmów ciągłego budowania wiedzy w kontekście rynkowym. Co więcej, wyniki procesu tworzenia wiedzy mają ogromny wpływ na przyszłe decyzje.
Rysunek 2. Model zarządzania wiedzą w obszarze zrównoważonego zarządzania
Wdrożenie zintegrowanej strategii zrównoważonego zarządzania, a także wskazanie niezbęd-nych zasobów do jej implementacji oraz zapewnienie poczucia odpowiedzialności pomiędzy zatrud-nionymi podmiotami przekłada się bezpośrednio na czynniki determinujące osiągnięcie celu. Ana-liza istniejących strategii, wiedzy bieżącej, wiedzy uprzednio pozyskanej jak również dostęp do wiedzy ukrytej dostarcza szeregu możliwości zasilania bazy wiedzy o przypadki testowe i pytania kompetencyjne, czynniki mające wpływ na wybór strategii czy czynniki warunkujące podejmowa-nie decyzji. Docelowo baza wiedzy zawierająca kompendium przypadków testowych dotyczących strategii zrównoważonego zarządzania może mieć ogromny wpływ na jakość podejmowanych de-cyzji przez organizację, monitorowanie strategii i polityki zrównoważonego rozwoju a także poziom jej zrównoważonych osiągnięć, przejawiający się m.in. w zmniejszaniu negatywnego wpływu na środowisko, zapewnieniu eko-skuteczności, redukcji kosztów, dywersyfikacji czy dodatkowym ob-rocie możliwym do osiągnięcia.
5. Podsumowanie
Aktualnie standardem światowym jest postrzeganie problemów zarządzania nie tylko w płasz-czyźnie ekonomicznej, lecz włączenie weń czynników o charakterze prośrodowiskowym oraz spo-łecznym. Tak zdefiniowane pojęcie zrównoważenia wpłynęło na szereg dyscyplin nauowcyh i za-gadnień praktycznych, stając się między innymi istotną częścią efektywnego zarządzania. Koncept zrównoważonego rozwoju stał się niewątpliwie ważnym, centralnym punktem dla decydentów w biznesie. Głównym celem podejmowanych badań w tym zakresie jest usprawienienie zachodzą-cych współzależności pomiędzy naturalnymi a społecznymi systemami, a takżedostarczenie szeregu wytycznych dotyczących wspomnianych współzależności poprzez bardziej zrównoważony ich
przebieg. Efektywna realizacja polityki zrównoważonego zarządzania wymaga od organizacji do-starczenia znaczącego wkładu poprzez zapewnienie zrównoważonego rozwoju ekonomicznego i społecznego. Aby realizować swoje etyczne obowiązki wynikające z idei zrównoważonego roz-woju, korporacje powinny wykorzystywać technologie zmniejszające negatywny wpływ produkcji na środowisko, zwiększając wydajność w zakresie zużycia surowców i energii oraz optymalizujące systemy logistyczne w celu uniknięcia niepotrzebnego wpływu na środowisko podczas transportu. Wszystkie prowadzone działania w tym zakresie generują ogromne zasoby informacji i konieczność jej szybkiej wymiany, ze szczególnym uwzględnieniem jej aktualności, pomiędzy organizacją oraz jej inetersariuszami i innymi zaangażowanymi podmiotami.
Powszechna nadmiarowość informacji i ciągłe tworzenie nowej wiedzy wymaga zastosowania skutecznych mechanizmów zarządzania wiedzą. Niniejsza praca traktuje o tematyce zarządzania wiedzą w obszarze zrównoważonego zarządzania. Jak ukazano w przedstawionych badaniach za-gadnienie zrównoważenia jest konstruktem stosunkowo nowym, a obserwowana ewolucja pojęć z nim związanych ukazuje potrzebę systematyzacji i zarządzania wiedzą w tym obszarze. Bazując na poddanych analizie studiach literaturowych, w tym konkteście zdaniem autora, prezentowany artykuł stanowi udaną próbę identyfikacji zbioru czynników determinujących skuteczną realizację strategii zrównoważonego zarządzania w organizacji. Zbiór ten został przedstawiony za pomocą konceptualnego frameworka, ilustrującego najważniejsze relacje pomiędzy tymi czynnikami (stru-mieniami badań). Przeprowadzona identyfikacja czynników stanowi jedynie wstęp do dalszych ba-dań związanych z wykorzystaniem zarządzania wiedzą w zrównoważonym zarządzaniu, wyraźnie ukazując istniejącą lukę badawczą dotyczącą systematyzacji wiedzy w tym obszarze.
Bibliografia
[1] Bansal P., Roth K., Why companies go green: A model of ecological responsiveness, Academy of Management Journal 2000, 43, 717–736.
[2] Bell S., Morse S., Sustainability indicators: Measuring the immeasurable, London 2008, England: Earthscan.
[3] Berrone P., Gomez-Mejia L., Environmental performance and executive compensation: An integrated agency-institutional perspective, Academy of Management Journal 2009, 52, 103–126.
[4] Boons F., Creating ecological value: An evolutionary approach to business strategies and the natural environment, Cheltenham 2009, England: Edward Elgar.
[5] Carter C.R., Rogers D.S., A framework of sustainable supply chain management: moving toward new theory, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management 2008, Vol. 38 Issue: 5, pp.360–387.
[6] Corley K.G., Gioia D.A., Building theory about theory building: What constitutes a theoretical contribution? Academy of Management Review 2011, 36(1), 12–32.
[7] Darnall N., Henriques I., Sadorsky P., Adopting proactive Environmental Strategy: The influence of Stakeholders and Firm size, Journal of Management Studies 47: September 2010.
[8] Dauvergne P., Lister J., The prospects and limits of eco-consumerism: Shopping our way to less deforestation? Organization & Environment 2010, 23, 132–154.
[9] Dunphy D., Benveniste J., Griffiths A., Sutton P. (Eds.), Sustainability: The corporate challenge of the 21st century, St. Leonards 2000, Australia: Allen & Unwin.
[10] Elkington J., Cannibals with forks: The triple bottom line of 21st century business, Gabriola Island 1998, British Columbia, Canada: New Society.
[11] Elms H., Phillips R.A., Private security companies and institutional legitimacy: Corporate and stakeholder responsibility, Business Ethics Quarterly 2009, 19, 403–432.
[12] Freeman R.E., Harrison J., Wicks A., Managing for stakeholders: Survival, reputation, and success, New Haven 2007, CT: Yale University Press.
[13] Fuller D.A., Sustainable Marketing: Managerial-Ecological Issues, Thousand Oaks 1999, CA: Sage.
[14] Gladwin T.N., Kennelly J.J., Krause T., Shifting paradigms for sustainable development: Implications for management theory and research, Academy of Management Review 1995, 20, 874–907.
[15] Glavič P., Lukman R., Review of sustainability terms and their definitions, Journal of Cleaner Production, Vol. 15, Issue 18, 2007, pp.1875–1885.
[16] Goodstein J.D., Wicks A.C., Corporate and stakeholder responsibility: Making business ethics a two-way conversation, Business Ethics Quarterly 2007, 17, 375–398
[17] Hart S. L., Ahuja G., Does it pay to be green? An empirical examination of the relationship between emission reduction and firm performance, Business Strategy and the Environment 1996, 5(1), 30–37.
[18] Hinz A., Knowledge Management as a Requirement for Successful Sustainability Management, Druckzentrum ETH 2012, Zürich.
[19] Wątróbski J., Jankowski J., Knowledge management in MCDA domain, in 2015 Federated Conference on Computer Science and Information Systems (FedCSIS). IEEE, 2015, pp. 1445–1450.
[20] Jansen R., Multi-objective decision support for environmental management, Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 1992, pp.248.
[21] Konys A., Knowledge systematization for ontology learning methods, Procedia Computer Science 2018, ISSN: 1877-0509.
[22] Konys A., Towards Knowledge Handling in Ontology-Based Information Extraction Systems, Procedia Computer Science 2018, ISSN: 1877-0509.
[23] Labuschagnea C. et al., Assessing the sustainability performances of industries, J. Clean. Prod. 2005, 13, 373–385.
[24] Laszlo C., The sustainable company: How to create lasting value through social and environmental performance, Washington 2003, DC: Island Press.
[25] Mitchell R.K., Agle B.R., Wood D.J., Toward a theory of stakeholder identification and salience, Academy of Management Review 1997, 22, 853–886.
[26] Russo M.V., Fouts P.A., A resource-based perspective on corporate environmental performance and profitability, Academy of Management Journal 1997, 40, 534–559.
[27] Sala S., Ciuffo B., Nijkamp P., A systemic framework for sustainability assessment, Ecol. Econ. 2015, 119, 314–325.
[28] Sandberg J., Tsoukas H., Grasping the logic of practice: Theorizing through practical rationality, Academy of Management Review 2011, 36, 338–360
[29] Schaltegger S., Lüdeke-Freund F., Hansen E.G., Business Models for Sustainability: A Co-Evolutionary Analysis of Sustainable Entrepreneurship, Innovation, and Transformation, Organization & Environment 2016, 29(3), 264–289.
[30] Sharma S., Ruud A., On the path to sustainability: Integrating social dimensions into the research and practice of environmental management, Business Strategy and the Environment 2003, 12, 205–214.
[31] Sharma S., Starik M., Husted B. (Eds.), Organizations and the sustainability mosaic: Crafting long-term ecological and societal solutions, Northampton 2007, England: Edward Elgar.
[32] Shrivastava P., Hart S., Creating sustainable corporations, Bus. Strat. Env. 1995, 4: 154– 165.
[33] Starik M., Kanashiro P., Toward a Theory of Sustainability Management: Uncovering and Integrating the Nearly Obvious, Organization & Environment 2013, 26(1), 7–30.
[34] Stead W.E., Stead J.G., Sustainable strategic management, Armonk 2004, NY: M. E. Sharpe. [35] Suddaby R., Hardy C., Huy Q.N., Where are the new theories of organization? Academy of
Management Review 2011, 36, 236–246.
[36] United Nations Conference on Environment and Development (UNCED), Earth Summit, Rio de Janeiro, Brazil, 3–14 June 1992.
[37] Waddock S., McIntosh M., Business unusual: Corporate responsibility in a 2.0 world, Business and Society Review 2011, 116, 303–330.
[38] Wood D.J., Logsdon J.M., Theorising business citizenship, in: Andriof and McIntosh (eds.) 2001, pp. 83–103.
[39] World Commission on Environment and Development, Oxford, New York: Oxford University Press, 1987.
[40] Wątróbski J., Jankowski J., Piotrowski Z., The Selection of Multicriteria Method Based on Unstructured Decision Problem Description. In: Hwang D., Jung J.J., Nguyen NT. (eds) Computational Collective Intelligence. Technologies and Applications. Lecture Notes in Computer Science, ICCCI 2014. vol 8733. Springer, Cham
[41] Wątróbski, J., Jankowski J., Guideline for MCDA method selection in production management area. In: New frontiers in information and production systems modelling and analysis. Springer, Cham, 2016. 119–138.
TOWARDS SUSTAINABLE MANAGEMENT FACTORS IDENTYFICATION Summary
The continous development and increasing salience of the concept and practice of sustainability among organizations, and societies worldwide appears to warrant the development of conceptual approaches to theories of sustainability management. Thus, new business models should be adapted to pursue sustainable management pol-icies, including environmental and socio-economic issues. Moreover, dynamic market development requires businesses to respond quickly by decision making processes on base of current information. Therefore, knowledge is treated as a key determinant of a sustainable organization’s competitiveness and growth. This paper presents a suc-cessful identification of a set of factors determining effective sustainable management strategy implementation for an organization in the form of a conceptual framework. Keywords: sustainability, sustainable management, knowledge management, sustainable
develop-ment, conceptual framework Jarosław Wątróbski
University of Szczecin
Faculty of Economics and Management ul. Mickewicza 64, 71-101 Szczecin, Poland e-mail: jwatrobski@wneiz.pl
