Widok Zjawiska językowe w procesie tworzenia tożsamości emigranta. Na podstawie autobiografii Evy Hoffman Zagubione w przekładzie

Agata Szepe Uniwersytet Warszawski 0LęG]\Z\G]LDâRZH,QG\ZLGXDOQH6WXGLD+XPDQLVW\F]QH

Z

Z

j

j

a

a

w

w

i

i

s

s

k

k

a

a

j

j

ę

ę

z

z

y

y

k

k

o

o

w

w

e

e

w

w

p

p

r

r

o

o

c

c

e

e

s

s

i

i

e

e

t

t

w

w

o

o

r

r

z

z

e

e

n

n

i

i

a

a

t

t

o

o

ů

ů

s

s

a

a

m

m

o

o

œ

œ

c

c

i

i

e

e

m

m

i

i

g

g

r

r

a

a

n

n

t

t

a

a

.

.

N

N

a

a

p

p

o

o

d

d

s

s

t

t

a

a

w

w

i

i

e

e

a

a

u

u

t

t

o

o

b

b

i

i

o

o

g

g

r

r

a

a

f

f

i

i

i

i

E

E

v

v

y

y

H

H

o

o

f

f

f

f

m

m

a

a

n

n

Z

Z

a

a

g

g

u

u

b

b

i

i

o

o

n

n

e

e

w

w

p

p

r

r

z

z

e

e

k

k

â

â

a

a

d

d

z

z

i

i

e

e

Autobiografia ZaguELRQH Z SU]HNâDG]LH Evy Hoffman ukazuje próby WZRU]HQLDZâDVQHMWRůVDPRœFLSROVNLHMHPLJUDQWNLPLHV]NDMĊFHMZ.DQDG]LH L Z 6WDQDFK =MHGQRF]RQ\FK 3UREOHP\ Z\QLNDMĊFH ]H ]GHU]HQLD NXOWXU VĊ ZDůQĊ NZHVWLĊ SRGHMPRZDQĊ SU]H] +RIIPDQ $QDOL]XMĊF UyůQLFH Z UHOD- FMDFKVSRâHF]Q\FK]Z\F]DMDFKSRJOĊGDFKLPRGDFKPRůQD]DXZDů\ýFKa-UDNWHU\VW\F]QHFHFK\WRůVDPRœFLSROVNLHMLDPHU\NDľVNLHM=HVWDZLHQLe Mę]y-ków; angielskiego i polskiego, GRVWDUF]D LQIRUPDFML R UyůQLFDFK NXOWXUo-Z\FK -HGQDN VSRMU]HQLH SU]H] SU\]PDW Mę]yka jako systemu porozumie-ZDQLD VLę FDâHM OXG]NRœFL ]DU\VRZXMH LQQ\ EDUG]LHM XQLZHUVDOQ\ SRG]LDâ 2GPLHQQĊWRůVDPRœýEXGXMĊRVRE\ů\MĊFHZMHGQ\PV\VWHPLHMę]ykowym RUD]WHNWyUH]RVWDâ\Z\NRU]HQLRQH]HVZRMHJRœZLDWDOLQJZLVW\-cznego. Je-ůHOLWDNMDWZierdzi Ludwig Wittgenstein: Å*UDQLFHPRMHJRMę]\NDR]QDF]DMĊJUa-QLFHPRMHJRœZLDWDµWRMę]\NRZDPDSDHPLJUDQWDQLJG\QLHEęG]LHWDNDVDPD MDNURG]LPHJRPLHV]NDľFD3U]\E\V]]GHU]DMĊFVLę]REF\PMę]\NLHPWZo-U]\ VSHF\ILF]Q\ URG]DM œZLDGRPRœFL EęGĊF\ SUyEĊ ]âRůHQLD RGPLHQQ\FK œZLDWyZZVSyMQĊFDâRœý-HJRWRůVDPRœýSRGOHJDFLĊJâ\P]PLanom. Staje VLęWRůVDPRœFLĊ-SURFHVHPEDUG]LHMQLů]ELRUHPNRQNUHWQ\FKcech. Z tego SRZRGXMHVWSHâQDVSU]HF]QRœFLLVNUDMQRœFL1LHNWyUHPHFKDQL]P\Mę]\No-ZH ZSâ\ZDMĊ QD HPLJUDQWD ] ZLęNV]Ċ LQWHQV\ZQRœFLĊ QLů QD URG]LPHJR Xů\WNRZQLNDMę]\NDLQQHZRJyOHJRQLHGRW\F]Ċ8WUDFLHMHGQHJRœZLDWDMę ]\NRZHJRWRZDU]\V]\]\VNDQLHQRZHJRNWyU\]DZLHUDF]ęœýVWDUHMU]HF]\Zi-VWRœFL6âRZDSR]ZDODMĊOHSLHM]UR]XPLHýœZLDWMHGQRF]HœQLH VWDMĊFVLęREVe- VMĊ7RůVDPRœýHPLJUDQWDUyůQLVLęRGWRůVDPRœFLF]âRZLHND]DNRU]HQLRQe-go w jedQ\PœZLHFLHMę]\NRZ\P 3U]\E\V]]DFKRZXMHœZLDWMę]\NDRMF]\VWHJRMDNRF]ęœýVZRMHMWRůVa- PRœFL(YDRSLVXMHMDNGXů\PSRFLHV]HQLHPSRSU]\MHŭG]LHGR.DQDG\Ey-â\GODQLHMVQ\ZMę]\NXSROVNLP (HOFFMANN 1988: 107). :\UDůHQLDWDNLH

MHVWSRSURVWXVXNLQV\QHP«µSRMDZLDMĊVLęZFKZLODFKVLOQ\FKHPRFMLLRd-GDMĊ WR F]HJR QLH GD VLęZ\SRZLHG]LHý ZMę]\Nu angielskim (HOFFMANN

1995: 269)5yZQLHůZREOLF]XZDůQ\FKů\FLRZ\FKGHF\]MLSRMDZLDVLęZe- ZQęWU]Q\GLDORJSROVNR-DQJLHOVNLZNWyU\PVâRZQLFWZRG]LHFLľVWZDUHSUe-zentuje trudne do odGDQLDZMę]\NXREF\PZDUWRœFLL JâęERNLHSU]HNRQDQLD Emigrantowi towarz\V]\ FLĊJâH SRF]XFLH ůH QRZ\ Mę]\N QLH MHVW Z VWDQLH SU]HND]DýZV]\VWNLFKWUHœFLNWyUHF]âRZLHNFKFLDâE\Z\UD]Lý7HQSUDNW\Fz-Q\ SUREOHP Z\QLND ] ]DVDG G]LDâDQLD Mę]\ND NWyUH RNUHœOLâ SU]HGVWDZLFLHO NRSHQKDVNLHM V]NRâ\ OLQJZLVW\NL VWUXNWXUDOLVW\F]QHM – Luis Hjelmslev [HJELMSLEV:29-38]3RG]LHOLâRQMę]\NQDÅSODQZ\UDůDQLDµF]\OLZV]\VWNLH

P\œOLNWyUHF]âRZLHNPyJâE\FKFLHýZ\UD]Lý RUD]QDÅSODQWUHœFLµ– wszyst-NLHVâRZDGRVWęSQHOXG]NRœFL: NRQNUHWQ\PMę]\NXW\ONRF]ęœýÅSODQXWUe-œFLµRGSRZLDGDSODQRZLZ\UDůDQLDWZRU]ĊFMHJRÅIRUPęµ3R]RVWDâDF]ęœý PRůOLZ\FK P\œOL QLH MHVW GRVWęSQD Z\UDůHQLRP WHJR NRQNUHWQHJR Mę]\ND .DůG\Mę]\NPDWURFKęLQQĊÅIRUPęµ&]ęVWRÅSODQZ\UDůDQLDµMHGQHJRMę ]\NDQLHNRUHVSRQGXMHGRNâDGQLH]ÅSODQHPZ\UDůDQLDµLQQHJR&]âRZLHN w REFHMU]HF]\ZLVWRœFLNXOWXURZHMPDSRF]XFLHůHSHZQ\FKVâyZQLHGDVLę SU]HWâXPDF]\ý /ęN Z\ZRâDQ\ W\P VWDQHP SRWęJXMH VLę JG\ SU]\E\V] XœZLDGDPLDVRELHůHQLHpotrafi ]DWU]\PDýZSDPLęFLFDâHMWUHœFLMę]\NDRj-czystego. &]âRZLHNSU]HE\ZDMĊF\] GDODRGVZRMHMNXOWXU\Mę]\NRZHMSLHOęJQXMH SU]HNRQDQLHůHURG]LPHVâRZDQDMOHSLHMRSLVXMĊœZLDW-HGQDNZQRZHMU]e-F]\ZLVWRœFLSR]EDZLRQHVĊZâDœFLZHJRNRQWHNVWXNXOWXURZHJRLRND]XMĊVLę QLHSU]\GDWQH1DVWęSXMHSURFHVNWyUHJRWUXGQRXQLNQĊýSU]\E\V]zapomi-QD F]ęœý ZâDVQHJR Mę]\ND +RIIPDQ RSLVXMH ]DQLNDQLH Z MHM œZLDGRPRœFL SROVNLFKVQyZMDNRSU]Hů\FLHWUDXPDW\F]QH [HOFFMANN 1998:107]. Na ich

PLHMVFHSRMDZLDVLęNRV]PDUREUD](Y\WRSLĊFHMVLęZEH]EU]HůQ\PRFHa-nie. Jest on symbolem braku zrozumienia3ODQZ\UDůDQLD+RIIPDQQLHRd-SRZLDGD SODQRZL WUHœFL QRZHJR Mę]\ND =DSRPLQDMĊF Mę]\N RMF]\VW\ WUDFL PRůOLZRœýZ\UDůDQLDZâDVQ\FKP\œOL1D]\ZDWRURG]DMHP]âHMFLV]\6WUDFK SRWęJXMHVLęSRQLHZDůSU]\E\V]QLHSRWUDIL]UR]XPLHýQRZHJRœZLDWDMę]y-kowego, QDZHWMHœOL]QDVâRZQLNRZHGHILQLFMHZ\UD]yZ

: SU]HFLZLHľVWZLH GR URG]LPHJR Xů\WNRZQLND Mę]\ND SU]\E\V] QLH SRWUDILSRZLĊ]DýREUD]XDNXVW\F]QHJRVâRZDVLJQLILDQW]SRMęFLHPNWyUHWR VâRZRZVRELH]DZLHUDVLJQLILH) [SAUSSURE 1959: 65-66]. Eva w swoich

wy-SRZLHG]LDFK QDZLĊ]XMH GR WHM WHUPLQRORJLL OLQJZLVW\NL 6âRZD WDNLH, jak ÅHQYLRXVµÅKDSS\µÅGLVDSSRLQWHGµ,

QLHGDMĊVLęSRZLĊ]Dý]ůDGQ\PNRQN-UHWQ\PXF]XFLHPF]\Z\REUDůHQLHP6ĊGODQLHMWDNDEVWUDNF\MQHLRGerwane RGů\FLDMDNSODWRľVNLœZLDWLGHL [HOFFMAN 1998:106-107]. Hoffman,

zna- MĊFW\ONRbrzmienieQLHSRWUDILRNUHœOLýGRF]HJRRGQRVLVLę]QDN2EVHr- wuMĊFOXG]LF]XMHVLęQLHSHZQLHQLHZLHF]\LFK]DFKRZDQLHPRůQDVFKa-UDNWHU\]RZDýMDNRÅGXOOµÅNLQGO\µF]\PRůHÅVLOO\µ [HOFFMAN 1998: 108].

(PLJUDQWRZLWUXGQRMHVW]QDOHŭýRGSRZLHGQLH znaczenie REF\FKVâyZSo-QLHZDů QDGDO VLOQLH RGG]LDâXMĊ QD QLHJR Z\REUDůHQLD NU\MĊFH VLę]D URG]i-mymi znaczeniami'OD(Y\V\PEROHPPLâRœFLMHVWPURF]Q\ODVSRNWyU\P SRGUyůXMH VLę ZĊVNĊ œFLHůNĊ D GOD MHM NROHůDQki Penny – VâRQHF]QD âĊND [HOFFMAN 1995:

144]7UXGQRœFLSRMDZLDMĊVLęQLHW\ONRZ]ZLĊ]NX]RNUe-œOHQLDPL XF]Xý L FHFK FKDUDNWHUX:\UD]ÅPLONµ QLH RGG]LDâXMH MXů WDN QD ]P\Vâ\SRQLHZDůQLHNRMDU]\VLę]HVPDNLHPPOHND]QDQ\P]G]LHFLľVWZD [HOFFMAN 1998: 106]'OD(Y\DQJLHOVNLHRNUHœOHQLDSâFLWDNLHMDNÅER\µ

ÅJLUOµÅPDQµÅZRPDQµVĊW\ONRSXVW\PL]QDNDPL1LHNRMDU]ĊVLę]ůDGQĊ LGHĊE\FLDPęVNLPOXENRELHF\P [HOFFMAN 1998:

265]7UXGQRœFL]GRSa-sowaniem znaczenia do brzmienia tych prozaicznych sâyZ SRZRGRZDâR SRZDůQHSUREOHP\]Z\UDůDQLHPLQW\PQ\FKHPRFML+RIIPDQQLHSRWUDIL ]UR]XPLHý MDNLH XF]XFLD NU\MĊ VLę ]D VâRZDPL PęůF]\]Q NWyU\FK NRFKD QDMSLHUZ FKâRSDND SRWHP PęůD [HOFFMAN 1998: 227]. Stan, w którym

]QDMGXMHVLęF]âRZLHNZ\UZDQ\]HVZRMHJRœZLDWDMę]\NRZHJRXOHJD]PLa-nom. 3U]\E\V]SU]HFKRG]LSURFHVRGNU\ZDQLDVZRMHMQRZHMWRůVDPRœFLG]LęNL Mę]\NRZL L VWRSQLRZHPX âĊF]HQLX Z œZLDGRPRœFL ]QDF]Hľ L REUD]yZ DNu-VW\F]Q\FKZMHGQĊFDâRœý(YDVWZLHUG]DůHZ\REUDŭQLDF]âRZLHNDSRWU]HEXMH Mę]\NDDE\PyFQRUPDOQLHIXQNFMRQRZDý=WHJRSRZRGXSUDFRZLFLHZ\V]u-NXMHDQJLHOVNLHWHUPLQ\RGSRZLHGQLHQDRNUHœOHQLHRVRELVW\FKSU]Hů\ý-ę]\N VâXů\QLHW\ONRGRNRPXQLNDFMLLQWHUSHUVRQDOQHM-HVWWHůQoœQLNLHPQDMEDUG]LHM VXELHNW\ZQ\FKZUDůHľ]P\VâRZ\FK6]XNDQLHVâyZPRůHVWDýVLęGODREFHJR URG]DMHP REVHVML *G\ +RIIPDQ XœZLDGDPLD VRELH ůH QLH SR]QDâD MHV]F]H w SHâQLQRZHJRMę]\NDZSDGDZSDQLNę/ęNVWRSQLRZRPLMDSRQLHZDůFRUD] ZLęFHMů\FLRZ\FKGRœZLDGF]HľVWDSLDVLę] angielskimi obrazami akustycznymi ZVSyMQĊFDâRœý=ZURW\Å,ORYH\RXµÅ'DUOLQJµÅP\GHDUµEXG]ĊZUHV]FLH VNRMDU]HQLD]PLâRœFLĊLLQW\PQRœFLĊ(YDF]XMHůHPRůHG]LęNLQLPZ\UD]Lý najbardziej osobiste uczucia (HOFFMAN 1998:

245)3U]HâRPRZ\PPRPHn-tem jest sen, w którym angielskie sâRZDXNâDGDMĊVLęZ U\PRZDQĊLU\WPL]o-ZDQĊPHWDIRUę (HOFFMAN 1998:243). 6LJQLILDQW i VLJQLILH âĊF]ĊVLęQLHW\ONRQD

SR]LRPLHSRMHG\QF]\FK]QDNyZDOHWHůFDâHMIRUP\Mę]\ND3ODQZ\UDůDQLDRb-FHJRMę]\ND]DF]\QDZœZLDGRPRœFLHPLJUDQWNLRGSRZLDGDýSODQRZL jego tre-œFL

5RPDQ -DNREVRQ Z\UyůQLD GZD URG]DMH EXGRZDQLD Z\SRZLHG]L QD ]DVDG]LH]DVWęSRZDQLDMHGQ\FKZ\UDůHľ LQQ\PLZ\ND]XMĊF\PL] QLPL So-GRELHľVWZRRUD]]QDMGRZDQLDZ\UD]yZNWyUHPRJĊVLę]HVREĊâĊF]\ýLVLę X]XSHâQLDý3LHUZV]Ċ]W\FKRSHUDFML-DNREVRQZLĊůH]EXGRZDQLHPPHWa-IRUDGUXJĊ– metonimii (JAKOBSON 2001: 1265-1259). Jakobson stwierdza,

ůHFKRURED]ZDQDDID]MĊNWyUDSROHJDQDQLHPRůQRœFLUR]SR]QDQLDOXG]NLHM mowy MHVW ]ZLĊ]DQD ] WUXGQRœFLĊ UR]SR]QDQLD ]ZLĊ]NyZ PHWDIRU\F]Q\FK i metonimiF]Q\FK(YDF]XMHVLę, MDNNWRœFLHUSLĊF\QDWHJRW\SX]DEXU]HQLD XP\VâRZH2SLVXMH, MDNRJDUQLDMĊKLVWHULDXQLHPRůOLZLDMĊFDMHMZ\GRE\FLH z VLHELH MDNLHJRNROZLHN VâRZD 3U]\NâDG ] PHWDIRUĊ GREU]H REUD]XMH SUo- EOHP\RVRE\Z\NRU]HQLRQHM]HVZRMHJRœZLDWDMę]\NRZHJRMDNLHPD]URz- SR]QDQLHPUHODFMLâĊF]ĊF\FK]QDNLQRZHJRMę]\ND(YDQLHUR]SR]QDMHPe-WDIRU\F]Q\FK Z\SRZLHG]L ]ZLĊ]DQ\FK ]H ]QDF]HQLDPL QDGDQ\PL LP SU]H] kulWXUęDPHU\NDľVNĊ*G\UR]PDZLD]HVZRLPFKâRSDNLHPQLHXœZLDGDPLD VRELHůHIUD]DÅERMęVLęůHPRJęVSUDZLýFLEyOµSRVLDGDVSHF\ILF]QHNXl-WXURZH]QDF]HQLHMHMXNRFKDQ\QLHFKFH]QLĊZFKRG]LýZJâęEV]HUHOacje. (YDUR]XPLHMHJRZ\SRZLHGŭGRVâRZQLHLRGSRZLDGDůHMHůHOLSRF]XMHVLę F]\Pœ]UDQLRQDWRSRZLHPXRW\PRQVDPQLHPXVLVLęRto przedwcze-œQLH PDUWZLý (HOFFMANN 1995: 185). Czytanie tekstów artystycznych

w QRZ\PMę]\NXZ\ZRâXMHXERKDWHUNLHIHNWRGZURWQ\+RIIPDQ]âDWZo-œFLĊUR]SR]QDMHV\PEROHLLFKXNâDGZXWZRU]HQSSU]HFLZVWDZLHQLHQDWXU\ LF\ZLOL]DFMLMHGQRVWNLLVSRâHF]HľVWZDSRQLHZDůVĊRQHœFLœOH]DNRU]HQLo-QHZ]DFKRGQLHMNXOWXU]H1LHZLG]LQDWRPLDVWGRVâRZQHJR]QDF]HQLDVâyZ =WHJRSRZRGXRSLV\XEUDľF]\ZĊWNLDNFMLQLHRGG]LDâXMĊZůDGHQVSRVyE QD MHM Z\REUDŭQLę (HOFFMANN 1998: 179-184) $QJLHOVNLH VâRZD EXG]Ċ

w niHMVNRMDU]HQLD]H]QDQ\PLSRMęFLDPLQDNWyU\FKVNXSLDFDâĊVZRMĊXZa- Ję1LHSRWUDILMHGQDNUR]SR]QDýGRNâDGQ\FKRGFLHQL]QDF]HQLRZ\FKF]\Wa-Q\FKVâyZ3RH]MDLSUR]DVWDMĊVLęGODQLHMW\ONRIRUPDPLSRQLHZDůVWRSLHľ ]UR]XPLHQLD QRZHJR Mę]\ND SR]ZDOD MHG\Qie na odnalezienie podobnych WHUPLQyZ ]DNRU]HQLRQ\FK Z SRSU]HGQLP œZLHFLH Mę]\NRZ\P 'RVâRZQD warVWZD XWZRUX SR]RVWDMH QLH]UR]XPLDâD (PLJUDQW PD UyZQLHů SUREOHP z SUDZLGâRZ\PWZRU]HQLHP]ZLĊ]NyZPetonimicznych. Autorka podziwia osoby, które z naturalnym wyczuciem doSDVRZXMĊRGSRZLHGQLHVâRZDDE\ Z\UD]LýVLHELH.LHG\SUyEXMH]URELýWRVDPDQDSRW\NDWUXGQRœFL-HMZy-SRZLHGŭ VWDMH VLę ]OHSNLHP Z\UDůHľ NWyUH GR VLHELH QLH SDVXMĊ : jednej

Z\SRZLHG]LâĊF]\Z\UD]\FKDUDNWHU\VW\F]QHGODRVyESRFKRG]ĊF\FK]7ek-VDVX L 1RZHM $QJOLLÅODNRQLF]QD XZDJDµ SRMDZLD VLę RERN ÅVDW\U\F]QHJR NRPHQWDU]Dµ (HOFFMANN 1998: 218–219)3U]\E\V]QLHSRWUDILUR]SR]QDý

PHWRQLPLF]Q\FK ]ZLĊ]NyZ NWyUH âĊF]Ċ SHZQH Z\UD]\ ]H Z]JOęGX QD LFK RGFLHľ]QDF]HQLRZ\Glatego jego wypowiedzi br]PLĊQLHQDWXUDOQLH

George Lakoff i Mark Johnsohn, przedstawiciele lingwistyki kogni-W\ZQHMSU]\SLVXMĊPHWDIRU]HMHV]F]HZDůQLHMV]ĊUROęQLů-DNREVRQ:SUDF\ 0HWDIRU\ZQDV]\Pů\FLX (LAKOFF, JOHNSON 1988) VWZLHUG]DMĊůHPHWDIRUĊ

poVâXJXMHP\VLęQLHW\ONREXGXMĊFZ\SRZLHG]LDOHWDNůHP\œOĊFLG]LDâDMĊF Å[…] MHůHOLSUDZGĊMHVWůHQDV]V\VWHPSRMęýPDZJâyZQHMPLHU]HFKDUDk-WHUPHWDIRU\F]Q\WRZyZF]DVVSRVyEZMDNLP\œOLP\WR, F]HJRGRœZLDd-czamy, co czynimy jest w ZLHONLHM PLHU]H VSUDZĊ PHWDIRU\µ (LAKOFF,

JOHNSON 1988:

25)'ODRVRE\Z\NRU]HQLRQHM]HVZRMHJRœZLDWDMę]\NRZe-JRVWDMHVLęMDVQHůHQLHpotrafi VNXWHF]QLHVLęNRPXQLNRZDýMHůHOL nie nau-F]\ VLę UR]SR]QDZDý REF\FK VRELH PHWDIRU ů\FLD FRG]LHQQHJR (PLJUDQW VWRSQLRZRQDE\ZDXPLHMęWQRœFLUR]SR]QDZDQLDVXEWHOQ\FK]QDF]HľQRZe-JRMę]\ND$OHQDZHWZWHG\ MHJRVSRVyEUR]XPLHQLDœZLDWDUyůQLVLęRGUo-G]LP\FKXů\WNRZQLNyZMę]\ND)RUPDQRZHJRMę]\NDQLH]DVWęSXMHIRUP\ VWDUHJR3U]\E\V]SRZLęNV]DVZRMHMę]\NRZHJUanice.

ŒZLDWOLQJZLVW\F]Q\HPLJUDQWDMHVWZLęNV]\QLůURG]LPHJRXů\WNRZQi-ND Mę]\ND 5R]XPLH RQ JâęELHM L Z VSRVyE EDUG]LHM œZLDGRP\ ]QDF]HQLH VâyZ']LęNLWHPXGRVWU]HJDQLXDQVHREXNXOWXUZNWyU\FKů\MHLSRWUDIL GRNRQDýLFKSU]HNâDGX5RELWRSU]H]RSLVGHILQLRZDQLHLV]XNDQLHV\QRQi-mów. (YD+RIIPDQZLG]LVSHF\ILNęSROVNLHMNXOWXU\SRSU]H]SRZWDU]DMĊFH VLęZWHNœFLHVâRZD-NOXF]HWDNLHMDNÅWęVNQRWDµLÅSRORWµ0âRGD(YDSRGDMH typowo enF\NORSHG\F]QĊ GHILQLFMę FKDUDNWHU\VW\F]QHJR SROVNLHJR XF]XFLD ´WęVNQRWDµ – ÅRNUHœOHQLH, które dodaje do angielskiej «nostalgii» tonacje VPXWNXLSUDJQLHQLDµ (HOFFMANN 1995: 8). W innym miejscu tekstu

roz-V]HU]D MHM ]QDF]HQLH PHWDIRUĊ ÅEyOX IDQWRPRZHJRµ (HOFFMANN 1995:

112)6]XNDWHůV\QRQLPyZZGRURVâ\Pů\FLXRNUHœODWęVNQRWęMDNREOLVNĊ melancholii. MotyZSRORWXSRMDZLDVLęWU]\NURWQLH:HGâXJDXWRUNLMHVWWRSRl-VNDFHFKDFKDUDNWHUXNWyUD´âĊF]\ZVRELHZVHQVLH]QDF]HQLRZ\PWU]\SRMę FLDZG]LęNQDWFKQLHQLHLORWQRœýµ (HOFFMANN 1995: 72). Takie cechy dobrze

GHILQLXMĊ F]ęœý RVRERZRœFL NWyU\, ZHGâXJ HPLJrantki, FKFH SRVLDGDý NDůGD RVRED ů\MĊFD Z 3ROVFH (FKR WHJR ]DJDGQLHQLD VWDQRZL Z\SRZLHGŭ SDQD Ostropova, nauczyciela muzyki pochodzenia rosyjskiego, który pomaga Evie Z.DQDG]LH2EUD]G]LHZF]\Q\NWyUDZFKRG]ĊFGRSRNRMXVNXSLDQDVRELH SHâQHSRG]LZXVSRMU]HQLDLZ\ZRâXMHPDUWZĊFLV]ęVWDQRZLVZRLVWĊSDUDIUD]ę

Z\UDůHQLDÅSRORWµ'OD+RIIPDQÅSRORWµVWDMHVLęV\QRQLPHPÅSRP\VâRZo-œFLµ1NLHG\G]LęNLWHMFHV]HG]LHwF]\QDGRVWDMHVLęQD+DUYDUG

=UR]XPLHQLH RGPLHQQHM NXOWXU\ RGE\ZD VLę ]D SRPRFĊ SU]HNâDGX MHGQHJRMę]\NDQDGUXJL3R]ZDODRQVSRMU]HýQDNXOWXUę]NWyUHMVLęZ\Zo-dzi, ]ZLęNV]HJRG\VWDQVXLG]LęNLWHPX]UR]XPLHýMĊOHSLHM:W\PNRQWHk- œFLHZDUWRSU]\ZRâDýUR]UyůQLHQLHQDREVHUZDWRUDLXF]HVWQLNDNXOWXU\6Wo-suje je historyk sztuki Michael Ba[DQGDO:HGâXJQLHJRURG]LP\XF]HVWQLN NXOWXU\SRUXV]DVLęZMHMREUęELHVZRERGQLHGHOLNDWQLHLHODVW\F]QLHEUDNXMH PXMHGQDN SHUVSHNW\Z\ QLH]EęGQHM GR ]UR]XPLHQLDU]ĊG]ĊF\FKQLĊ]DVDG 3RVLDGD MĊ REVHUZDWRU NWyU\ SRUyZQXMH MHM HOHPHQW\ L QDGDMH V]F]HJyOQĊ UDQJęQLHNWyU\P]QLFK3RWUDILIRUPXâRZDýRJyOQHWH]\FKDUDNWHU\]XMĊFH REFĊPHQWDOQRœý2 1DSRGVWDZLHSU]\WRF]RQ\FKSU]\NâDGyZPRůQD]DXZa- ů\ýůH(YD+RIIPDQ]\VNDâDWRůVDPRœýREVHUZDWRUDQLHWUDFĊFMHGQDNHOa-VW\F]QRœFLLVSRQWDQLF]QRœFLZSRVâXJLZDQLXVLęMę]\NLHPVZRMHMURG]LPHM NXOWXU\&]âRZLHNů\MĊF\ZGZyFKœZLDWDFKMę]\NRZ\FKPDZLęFPRůOLZRœý ZSU]HFLZLHľVWZLHGRRVRE\SRVâXJXMĊFHMVLęW\ONRMHGQ\PMę]\NLHPZFKo- G]LýZUROę]DUyZQRREVHUZDWRUDMDNLXF]HVWQLNDURG]LPHMNXOWXU\(Pi-grant zyskXMHWHůZLHORVWURQQH]UR]XPLHQLHQRZHMNXOWXU\8ů\ZDGRWHJR QLHFRLQQ\FK]DELHJyZMę]\NRZ\FK *G\HPLJUDQWFKFHVWDýVLęXF]HVWQLNLHPREFHMNXOWXU\PXVLWR]Uo-ELýSRVâXJXMĊFVLęFKDUDNWHU\VW\F]Q\PLGODQLHMœURGNDPLOLQJZLVW\F]Q\PL 7âXPDF]HQLHQRZ\FK VâyZQDMę]\NRMF]\VW\PRůHSRPyFVSRMU]HýQDQLH z G\VWDQVX0LPRWRQLHSR]ZDODQDZQLNQLęFLHZJâĊEREFHMNXOWXU\(YD +RIIPDQ RGNU\ZD ůH EDUG]LHM SU]\GDWQ\ VWDMH VLę SU]HNâDG DQJLHOVNR- -DQJLHOVNLLSDUDIUD]\QLůWâXPDF]HQLHVSHF\ILF]Q\FKHOHPHQWyZamerykaľ VNLHMWRůVDPRœFLQDMę]\NSROVNL3U]HNâDGREF\FKVâyZQDMę]\NRMF]\VW\QLH SU]\ZRâXMH ůDGQ\FK VNRMDU]Hľ DQL NRQRWDFML ']LHMH VLę WDN SRQLHZDů LFK F]ĊVWNRZH]QDF]HQLDQLHSRNU\ZDMĊVLę]HVREĊ

Przedstawiciel kRSHQKDVNLHM V]NRâ\ Mę]\NR]QDZVWZD, L. Hjelmslev, nazywa te fragmentaryczne znaczenia figurami3. Gdy figury odpowiadajĊ

F\FKVRELH]QDNyZGZyFKMę]\NyZUyůQLĊVLęRGVLHELHZ\ZRâXMĊLQQHVNo-1 +RIIPDQQ(YD=DJXELRQHZSU]HNâDG]LH/RQG\Q$QHNVs. 200

2 _{Braxandal, Michael,} Å3UDZGDDLQQHNXOWXU\&KU]HVW&KU\VWXVD3LHUUDGHOOD)UDQFHVFDµ, Perspektywy hi-VWRULLV]WXNL3R]QDľ:\GDZQLFWZR1DXNRZH8QLZHUV\WHWXLPAdama Mickiewicza, 2009, s. 32-34

3 +MHOPVOHY/RXLV7UROOH´,QYDULDQWVDQGYDULDQWVµ3UROHJRPHQDWRDWKHRU\RI ODQJXDJH, Baltimore: Waverly Press, s. 38-47

jarzenia. BohateUNDRSLVXMHWRZWHQVSRVyEÅ©Rzeka» WRSRSROVNXů\Z\ GŭZLęNZ\SHâQLRQ\WUHœFLĊU]HNU]HNNWyUH]QDâDPU]HNZNWyU\FKVLęNĊ SDâDP©5LYHUª po angielsku brzmi châRGQR– MHVWVâRZHPEH]NOLPDWXµ4

. PodobQLHG]LHMHVLę]DQJLHOVNLPRGSRZLHGQLNLHPSROVNLHJRPLDVWD– ÅFLW\µ (PLJUDQWNDRSRZLDGDůHJG\LG]LHSU]H]NDQDG\MVNLHÅFLW\µMHM XP\VâQLH RGELHUDůDGQ\FKV\JQDâyZZVND]XMĊF\FKQDWRůHMHVWZPLHœFLH+RIIPDQ zaF]\QDUR]XPLHýMDNLH]QDF]HQLH]DZLHUDMĊZVRELHREFHVâRZDGRSLHURSR RGZRâDQLXVLęGR]QDNyZWHJRVDPHJRMę]\ND1DSU]\NâDG]QDMGXMHRGFLHľ ]QDF]HQLRZ\ SU]\PLRWQLND ÅVWURQJµ G]LęNL DQJLHOVNLP V\nonimom i XPLHV]F]HQLXJRZNRQWHNœFLHSU]\NâDGRZ\FK]GDľ5

. =PLDQDWRůVDPRœFL REVHUZDWRUDQDXF]HVWQLNDNXOWXU\GRNRQXMHVLęZ\âĊF]QLHZREUęELHQRZe-JRMę]\ND7DNLHSU]\SXV]F]HQLHZ\UDůDWHů%D[DQGDO-DNRKLVWRU\NDV]WXNL nie interesuje go kweVWLDÅF]\SU]HLVWRF]HQLHVLę©obserwatora» w «uczest-nika» MHVWZRJyOHPRůOLZHµ3RGDMHMHGQDNDUJXPHQWPRJĊF\SRWZLHUG]Lý WĊKLSRWH]ęÅNWRœNWRQDXF]\âVLęEDUG]RGREU]HREFHJRMę]\NDSRSHw-Q\P F]DVLH ]DF]\QD ]DSRPLQDý R V]WXF]QLH QLHJG\œ SU]\VZRMRQ\FK UHJu-âDFKµ6. :Å=DJXELRQ\PZSU]HNâDG]LHµ+RIIPDQRSDQRZXMHWUXGQĊsztu- NęE\FLDXF]HVWQLNLHPREFHMNXOWXU\]DSRPRFĊœURGNyZQRZHJRMę]\ND.Rn-WUDVWSRPLęG]\XF]HVWQLNLHPDREVHUZDWRUHPSRND]XMHVFHQDUR]mowy Evy z MHMSROVNLPLSU]\MDFLyâPL+RIIPDQWâXPDF]\VSHF\ILF]QĊUROęPDWNLZNXOWu-U]HDPHU\NDľVNLHMRGZRâXMĊFVLęGRMę]\NDMHMPLHV]NDľFyZ7HUPLQ\, takie jak ÅGLVWDQWµ´RSSUHVVLYHµL´RYHUORYLQJµQLHW\ONRRSLVXMĊFHFK\RVREoZRœFLDOH WHůRGGDMĊ]QDF]HQLHSHZQHJRIHQRPHQXNXOWXURZHgo Ameryki. Polscy przy- MDFLHOH(Y\SR]RVWDMĊREVHUZDWRUDPLSRQLHZDůEH]VNXWHF]QLHSUyEXMĊWâXPa-F]\ýREFHWHUPLQ\QDURG]LP\œZLDWMę]\NRZ\7 . 3URVW\SRG]LDâQDREVHUZDWRUDLXF]HVWQLNDNXOWXU\SU]HVWDMHZ\VWDr- F]DýJG\SRSDWU]\P\QDVSHF\ILF]QHSRGHMœFLHSU]\E\V]DGRFDâHJROXGz-NLHJR V\VWHPX Mę]\NRZHJR 1D SR]LRPLH œZLDWD GZyFKMę]\NyZ HPLJUDQW ]\VNXMH QRZH SHUVSHNW\Z\ PRůH VWDý VLę REVHUZDWRUHP URG]LPHM RUD] uczestniNLHPQRZHMNXOWXU\1DWRPLDVWMHJRSRGHMœFLHGRMę]\NDMDNRFDâHJR V\VWHPXMHVW]XSHâQLHLQQH1LHSRWUDILXů\ZDýVâyZEH]FLĊJâHMœZLDGRPo-œFL PHFKDQL]PyZ U]ĊG]ĊF\FK V\VWHPHP Mę]\NRZ\P (YD QD]\ZD WR PĊ

4 _{Hoffmann, Eva,} =DJXELRQHZSU]HNâDG]LH, Londyn, Aneks, 1995, s. 104 5 _{Hoffmann, Eva,} /RVWLQWUDQVODWLRQ, London: Vintage, 1998, s. 156

6 _{Braxandal, Michael,} Å3UDZGDDLQQHNXOWXU\&KU]HVW&KU\VWXVD3LHUUDGHOOD)UDQFHVFDµ, Perspektywy hi-VWRULLV]WXNL3R]QDľ:\GDZQLFWZR1DXNRZH8QLZHUV\WHWXLPAdama Mickiewicza, 2009, s. 33

GURœFLĊVWUXNWXUDOLVW\ZLHG]ĊůHVâRZDWRW\ONRVâRZD8&KRFLDůHPLJUDQW PRůH QLH QD]\ZDý ]MDZLVN Mę]\NRZ\FK Xů\ZDMĊF WHUPLQRORJLL OLQJZLVWyki VWUXNWXUDOLVW\F]QHMGRœZLDGF]D LFK Z VZRLPů\FLXZ VSRVyEZ\UDŭQLHMV]\ i EDUG]LHMœZLDGRP\QLůURG]LP\Xů\WNRZQLNMę]\ND5yůQLFHZSODQLHZ\Ua-ůDQLDLZSODQLHWUHœFLF]\WHůRGPLHQQRœýILJXUZRGSRZLDGDMĊF\FKVRELH ]QDNDFK QLH VĊ GOD RVRE\ Z\NRU]HQLRQHM ] URG]LPHJR Mę]\ND QDXNRZ\PL WHUPLQDPLDOHJâęERNLPL]DVDGDPLNWyUHGHWHUPLQXMĊMHJRů\FLH&RœWDNLe-JRMDNVSRQWDQLF]QDQDWXUDOQDNRPXQLNDFMDQLHLVWQLHMH=RVWDMHW\ONRÅMę zyk jako system znaków9µ L EH]Z]JOęGQH ]DVDG\ NWyU\P NDůG\ F]âRZLHN musi VLę SRGSRU]ĊGNRZDý Å7RWDOLW\ RI WKH ODQJXDJHµ MHVW GOD (Y\ V\n-RQLPHP´WRWDOLW\RIWKHZRUOGµ10. *UDQLFHMę]\NDV\PEROL]XMĊZLę]LHQLH-DN ]DXZDůD+RIIPDQZLHG]DVWUXNWXUDOLVW\MHVWPĊGURœFLĊDOHWDNĊNWyUDQLH SU]\QRVLÅSRFLHFK\µ11

.

Tzvetan Todorov, przedstawiciel strukturalizmu, opisuje reprezento-wany przez siebie nurt jako przygotowanie do œFLVâHM QDXNL R OLWHUDWXU]H w QRZRF]HVQ\P UR]XPLHQLX VâRZD ÅQDXNDµ 2GFLQD VLę RG RSLVX WUHœFL utworów oraz od psychologicznych i socjologicznych interpretacji. Dla To- GRURYDOLWHUDWXUDQLHMHVWÅSUDZG]LZDµMHVWURG]DMHPZLUWXDOQHMU]HF]\ZLVWo-œFLNWyUDVNâDGDVLę]HVWUXNWXULRSHUDFMLSU]HSURZDG]DQ\FKQDVâRZDFK12

. 7HJRW\SXSRGHMœFLHSU]HQLHVLRQHQDZDUXQNLœZLDWDU]HF]\ZLVWHJRVWDMHVLę SU]\F]\QĊ FLHUSLHQLD 2GFLęFLH VLę RG UHDNFML SV\FKRORJLF]Q\FK L VSRâHFz- Q\FKSR]EDZLDNRPXQLNDFMęHPRFML6XELHNW\ZQHXF]XFLDPRJĊE\ýZ\Ua- ůDQHW\ONRSU]\]DâRůHQLXůHSRGPLRWSRVLDGDZROQRœýZ\SRZLHG]L=RVWa-MHRQDZVSHF\ILF]Q\VSRVyERJUDQLF]RQDSU]H]XQLZHUVDOQRœýMę]\NDEva +RIIPDQURELZLHOHDE\RG]\VNDýVSRQWDQLF]QH]DXIDQLHGRMę]\NDFHFKu-MĊFHMHJR URG]LPHJR Xů\WNRZQLND=QDF]HQLH VâyZ VWDMH VLę GOD SU]\E\V]D nie tylko przedPLRWHPUHIOHNVMLDOHWHůREVHVML

(PLJUDQWSDWU]\QDMę]\NZVSHF\ILF]Q\VSRVyE3U]\SRPLQDon bar-G]LHMLQWHUSUHWDFMęWHNVWXSLVDQHJRQLůNRPXQLNDFMęXVWQĊ(YDZ\SRZLDGD VâRZDZQRZ\PMę]\NXZVSRVyEWDNœZLDGRP\MHJRPHFKDQL]PyZMDNDu-WRU WZRU]ĊF\ XWZyU OLWHUDFNL 6]XND RGSRZLHGQLFK VâyZ ZSDGD Z SDQLNę

8 _{Hoffmann, Eva,} /RVWLQWUDQVODWLRQ, Vintage, London 1998, s. 107

9 _{Saussure, Ferdinand,} &RXUVHLQJHQHUDOOLQJXLVWLF, Philosophical Library, New York 1959, str.65-99. 10 _{Hoffmann, Eva,} /RVWLQWUDQVODWLRQ, Vintage, London 1998, s. 216-217

11 _{Hoffmann, Eva,} /RVWLQWUDQVODWLRQ, Vintage, London 1998, s. 107

12 Todorov, Tzvetan, “StrucWXUDODQDO\VLVRIQDUUDWLYHµ7KH1RUWRQ$QWKRORJ\RI 7KHRU\DQG&ULWLFLVP, Vincent B. Leitch, general ed., New York, London : W.W. Norton & Co, 2001, s. 2100

gdy wypowiedziane zdanie nie brzmi natuUDOQLH=XZDJĊSU]\VâXFKXMHVLę Z\SRZLHG]LRPLQQ\FKRVyE1LHURELWHJRDE\QDZLĊ]Dý]QLPLUHODFMHDOH ůHE\ ]DSDPLęWDý MDN QDMZLęFHM ]ZURWyZ SU]\GDWQ\FK Z WZyUF]RœFL ZâDVQHM W ]Z\Nâ\FKUR]PRZDFKGRV]XNXMHVLęNRQVWUXNFMLL]DELHJyZMę]\NRZ\FKQi-czym NU\W\NLQWHUSUHWXMĊF\Z\SRZLHGŭOLWHUDFNĊ+RIIPDQQLHSRMPXMHMHGQDN VZRMHMHJ]\VWHQFMLMDNRÅG]LHâDů\FLDµ&Dâ\œZLDWMHVWGODQLHMVSHF\ILF]Q\PUo-G]DMHPZ\SRZLHG]LSLVHPQHMQD]\ZDQHMSU]H]VWUXNWXUDOLVWyZÅWHNVWHPµ

Roland Barthes w artykule )URPZRUNWRWH[W13 UR]UyůQLDGZDVSRVRE\ SRMPRZDQLDOLWHUDWXU\MDNRG]LHâROXEMDNRWHNVW:WUDG\F\MQHMNU\W\FHOLWe- UDWXUDMHVW]ELRUHPRGG]LHOQ\FKG]LHâNWyUHPRůQDSU]HFKRZ\ZDýVHJUe-JRZDýLEUDýGRUęNL%DUWKHVSRMPXMHMĊMDNRQLHPDWHULDOQ\WHNVWNWyUHJo QRœQiNLHPMHVWZ\âĊF]QLHMę]\N 0ĊGURœýVWUXNWXUDOLVW\NWyUĊ+RIIPDQRGF]XZDZVZRLPů\FLXSo-OHJDZâDœQLHQDVSURZDG]HQLXFDâHMU]HF]\ZLVWRœFLGRVâyZŒZLDWQLHMHVWGOD QLHM]ELRUHPPDWHULDOQ\FKE\WyZW\ONRVâyZNWyUHWU]HEDSR]QDýL]UR]u-PLHý']LHâDOLWHUDFNLHSRVLDGDMĊœFLVâĊKLHUDUFKLęZDUWRœFL6ĊSRG]LHORQHQD JDWXQNLURG]DMHRFHQLDVLęMHMDNRPQLHMOXEEDUG]LHMGRVNRQDâHZ\WZRU\ NXOWXU\7HNVWQLHSRGOHJDZDUWRœFLRZDQLX2GELRUFDWHNVWyZMHVWœZLDGRP\ LFKUyůQRURGQRœFL,QWHUSUHWDWRUG]LHâDV]XNDZQLPMHGQRœFL]DPNQLęFLD Tekst jest widziany jako zbiór anonimowych cytatów z innych tekstów, któ-U\FKŭUyGâD QLH SRWUDILP\ RNUHœOLý:SRMPRZDQLXů\FLD MDNR WHNVWX WNZL LVWRWDUHODW\ZL]PX+RIIPDQ(YDRNUHœODVLHELHMDNRQDSLVDQĊZUyůQ\FK Męzykach14 3RQLHZDů JâęERNR GRœZLDGF]\âDRGPLHQQ\FK V\VWHPyZ NXOWu-URZ\FKQLHSRWUDILLFKZDUWRœFLRZDý:V]\VWNRFRLVWQLHMHG]LęNLMę]\NRZL – polskiemu, angielskiemu, innemu – jest tak samo istotne. Hoffman do- VWU]HJDUyůQRURGQRœýSXQNWyZZLG]HQLDQLHSRWUDILMHGQDNSU]\MĊýůDGQe-JR]QLFKMDNRZâDVQ\1LHSRVWU]HJDVLHELHMDNRRVREęNWyUDPDSUDZRGR RVRELVW\FKSRJOĊGyZ– F]XMHůHMHMZ\SRZLHG]LVĊW\ONRF\WDWDPLV]DEOo-QDPLZ]LęW\PL]UyůQ\FKNUęJyZNXOWXURZ\FK

']LHâR L WHNVW ]DNâDGDMĊ RGPLHQQĊ UROę DXWRUD 7ZyUFD G]LHâD MHVW UyZQRF]HœQLHMHJRRMFHPLZâDœFLFLHOHPNWyU\UR]SRU]ĊG]DQLP]JRGQLH]H VZRMĊZROĊ-HJRLQWHUSUHWDFMDMHVWXSU]\ZLOHMRZDQD,QQLF]\WHOQLF\SRZLQQL V]XNDý X QLHJR SRWZLHUG]HQLD IRUPXâRZDQ\FK SU]H] VLHELH SRJOĊGyZ QD

13 %DUWKHV5RODQG´)URP:RUNWR7H[Wµ 7KH1RUWRQ$QWKRORJ\RI 7KHRU\DQG&ULWLFLVP, Vincent B. Leitch, gen-eral ed., New York, London : W.W. Norton & Co, 2001, s. 1470-1475

temat utworu:WHNœFLHZV]\VWNLHLQWHUSUHWDFMHVĊVRELHUyZQH7ZyUFDQLH W\ONRQLHMHVWXSU]\ZLOHMRZDQ\]RVWDMHWHůVSURZDG]RQ\GRERKDWHUDILNFML NWyUĊVWZRU]\â3U]HVWDMHE\ýUHDOQĊRVREĊ-HJRELRJUDILDMHVWQLF]\PZLęFHM MDNNROHMQ\PWHNVWHPNWyU\PRůQDF]\WDý7DNLHSRGHMœFLHXPRůOLZLDLQWe- UHVXMĊFHVSRMU]HQLHQDOLWHUDWXUęMHGQDN]DVWRVRZDQHGRVSRVREXSRMPRZa-QLDů\FLDRND]XMHVLęNDWDVWURIĊ(YDSRVWU]HJDVZRMĊRVREęQLF]\PDXWRUD WHNVWX-HMZ\SRZLHG]LQLHQDOHůĊMXůGRQLHM– VĊW\ONRF]ęœFLĊMę]\NDZNtó-U\PMHVWXZLę]LRQDÅ&]\WDMĊFµZ\SRZLHG]LLQQ\FKRVyEWUDNWXMHMHUyZQLHů MDNWHNVW\2GG]LHODMHRGLFKDXWRUyZGODWHJRWUXGQRMHVWMHMQDZLĊ]DýEOLů V]HUHODFMH]UR]PyZFDPL2VRE\VWDMĊVLęGODQLHMZ\âĊF]QLHZ\WZyUFDPL Mę]\NDZLęFQLHMHVWQLPL]DLnteresowana. %DUWKHVSRND]XMHWHůůHLQWHUSUHWDFMDG]LHâDVNXSLDVLęZ\âĊF]QLHQD ‘znaczonym’&]\WDMĊFWHNVWWU]HEDQDWRPLDVW]ZUDFDýXZDJę]DUyZQRQD jego VLJQLILDQW jak i VLJQLILH0LęG]\F]\WDQLHPG]LHâDDNRPXQLNDFMĊURG]LPe-JRXů\WNRZQLNDMę]\NDistnieje analogia: w codziennych rozmowach zwraca RQ XZDJę MHG\QLH QD WUHœý Z\SRZLHG]L D QLH QD NV]WDâW Z\SRZLDGDQ\FK VâyZ(PLJUDQWWUDNWXMHMę]\NPyZLRQ\EDUG]LHMMDNRWHNVW(YDMHVWGXůR EDUG]LHM Z\F]XORQD ]DUyZQR QD IRUPę MDN L QD WUHœý Mę]\ND ] SRwodu WUXGQRœFLZ âĊF]HQLX]QDF]ĊFHJRL]QDF]RQHJRZMHGHQ]QDN%DUWKHVSRNa-]XMHůHWHNVWMHVWŭUyGâHPSU]\MHPQRœFLMDNLHMQLHPRůQDRGF]XýREFXMĊF] dzieâHP(YDRGF]XZDZ\WZDU]DQLHZâDVQHJRWHNVWXMDNRFLHUSLHQLH']LHMH VLęWDNSoQLHZDůSU]\MHPQRœýZHGâXJVWUXNWXUDOLVWyZMHVW]DUH]HUZRZDQD dla czytelników, a nie dla autora. StrukturalizPGRSXV]F]DDE\DXWRUZV]HGâ w UROęMHGQHJR]F]\WHOQLNyZZ\WZRU]RQHJRSU]H]VLHELHWHNVWX6SUDZG]D VLęWRZOLWHUDWXU]HQDWRPLDVWZů\FLXF]âRZLHNSRVLDGDVLOQĊSRWU]HEęXWRů VDPLHQLDVLę]ZâDVQ\PLVâRZDPLWZRU]RQ\PLZMHJRXP\œOHOXEZ\SRZLDGa-Q\PL(PLJUDQWSDWU]\QDVZRMHP\œOLZ\UDůRQHZMę]\NX]G\VWDQVX6ĊRQH GODQLHJRF]ęœFLĊ]HZQęWU]QHJRV\VWHPXDQLHRVRELVW\FKSU]Hů\ý3RZRGXMH WR]DFKZLDQLHZâDVQHMWRůVDPRœFLLZNRQVHNZHQFMLFLHUSLHQLH%UDNUyZQRZa-JLZů\FLXHPLJUDQWDMHVWVSRZRGRZDQ\UyZQLHůIDNWHPůHSHZQH]DVDG\Mę ]\NRZHQDNWyU\FKPyJâGRW\FKF]DVVLęRSU]HýRND]XMĊVLę]PLHQQH 0LPR ůH SU]\E\V] RGF]XZD ]DVDG\ U]ĊG]ĊFH V\VWHPHP Mę]\NRZ\P w baUG]RœZLDGRP\VSRVyEQLHNWyUH]QLFKSU]HVWDMĊJRGRW\F]\ý:HGâXJ de Saussure’a VLJQLILDQW i VLJQLILH VWDQRZLĊMHGQRœýMDNDZHUVLUHZHUVWHMVDPHM

PRQHW\:XP\œOHHPLJUDQWDVNXWHF]QLHVLęRQHUR]G]LHODMĊ=ZLĊ]HN]Qa-F]ĊFHJRL]QDF]RQHJRMHVWZHGâXJOLngwistów arbitralny15LFKSRâĊF]HQLDQLH SRGOHJDMĊRFHQLHDQLZDUWRœFLRZDQLX'ODSU]\E\V]DWDDUELWUDOQRœýSU]HVWDMH E\ýWDNDRF]\ZLVWD'OD+RIIPDQ]QDF]ĊFHZ\UDůHQLDÅ<RX·UHZHOFRPHµQLH pasuje do jego znaczonego: grzecznej odpowiedzi na pytanie. Sam ks]WDâW DNXVW\F]Q\ SRâĊF]HQLH VâyZ Å\RXµ ÅDUHµ L ÅZHOFRPHµ VXJHUXMH ZHGâXJ QLHMZ\ůV]RœýRVRE\NWyUDSU]\MPXMHSRG]LęNRZDQLHDna emigranta prze-VWDMĊRGG]LDâ\ZDýUyZQLHůLQQH]DVDG\U]ĊG]ĊFHNRPXQLNDFMĊ

5RPDQ-DNREVRQ]ZUDFDXZDJęQDHPRFMRQDOQ\FKDUDNWHUFHFKXMĊF\ Z\SRZLHG]L Mę]\NRZH -HJR ]GDQLHP WHQ SR]DMę]\NRZ\ HOHPHQW œFLœOH ZVSyâJUD]MHJR]QDNDPLLVWUXNWXUDPLDOHGRQLFKQLHQDOHů\3RGNUHœODůH nawet dla lingwisty-QDXNRZFDWHQ]ZLĊ]HNSRZLQLHQE\ýLVWRWQ\16

. Eva podchodzi GRœZLDWDMDNQDXNRwiec, NWyU\EDGDMę]\NQLHRGF]XZDMĊFHPRFML2ND]XMHVLęůH VĊSHZQHPHFKDQL]P\Mę]\NRZHREHMPXMĊce W\ONROXG]LSU]HVLĊNQLęW\FKNXOWXUĊ MHGQHJRMę]\ND&KDRVNRPXQLNDF\MQ\SRZRGXMHůHREF\V]XNDZMę]\NXQRZHM kulWXU\XQLZHUVDOQ\FKSRMęýQDNWyU\FKPyJâE\VLęRSU]Hý (PLJUDQWRGZRâXMHVLęGRDUFKHW\SyZDE\QDGDý]QDF]HQLHVâRZRP REFHJRMę]\ND&DUO*XVWDZ-XQJGHILQLXMHDUFKHW\SOXELQDF]HMSUDREUD]Ma- NRV\PEROZ\UDůDMĊF\ÅUH]XOWDW\QLH]OLF]RQ\FKW\SRZ\FKGRœZLDGF]HľQa-V]\FK SU]RGNyZµ17. Praobraz muVL E\ý Z SHZLHQ VSRVyE VIRUPXâRZDQ\ DE\E\âGODQDV]UR]XPLDâ\0RůQDJRZ\UD]LýZNDůG\PMę]\NX$UFKHW\S\ SHâQLĊ ZDůQĊ UROę Z ů\FLX NDůGHJR F]âRZLHND SRPDJDMĊF PX RVLĊJQĊý UyZQRZDJę-XQJVWZLHUG]DůHOXG]LHQDFRG]LHľVSRW\NDMĊVLę]ÅQLHW\So-wymi syWXDFMDPLµNWyUHZ\PXV]DMĊQDQLFKSRGHMPRZDQLHWUXGQ\FKGHF\]ML L FLĊJâĊ ÅZDONę R SU]HWUZDQLHµ18 .LHG\ RGQDMGXMHP\ SU]Hů\FLD NWyUH VĊ ZVSyOQHZLHOXRVRERPRGNU\ZDP\ůHQLHMHVWHœP\RVDPRWQLHQLZQDV]\FK GRœZLDGF]HQLDFK = WHJR SRZRGX DUFKHW\S Z\]ZDOD Z F]âRZLHNX VLOQH HPRFMHQDMF]ęœFLHMSRF]XFLHEâRJRœFLLEH]SLHF]HľVWZDOXEWHůœZLDGRPRœý ]HWNQLęFLDVLę]ÅSRWęůQĊVLâĊµ19Ů\FLH(PLJUDQWDZGXůRZLęNV]\PVWRSQLX VNâDGDVLę]ÅV\WXDFMLQLHW\SRZ\FKµ(YDSRND]XMHMDNHPLJUDFMDVSRZRGo-ZDâDXMHMRMFD]Dâamanie psychiczne. W czasie wojny oraz w powojennej, NRPXQLVW\F]QHM U]HF]\ZLVWRœFL SRWUDILâ VRELH SRUDG]Lý Z QDMEDUG]LHM

HNs-15 _{Saussure, Ferdinand,} &RXUVHLQJHQHUDOOLQJXLVWLF, Philosophical Library, New York 1959, str.67-99. 16 Jakobson5RPDQ´/LQJXLVWLFDQG3RHWLFVµ7KH1RUWRQ$QWKRORJ\RI 7KHRU\DQG&ULWLFLVP, Vincent B. Leitch, general ed., W.W. Norton & Co, New York, London 2001, s. 1260

17 _{Jung, Carl, Gustav,} $UFKHW\S\LV\PEROH3LVPDZ\EUDQH6SyâG]LHOQLD:\GDZQLF]D´&]\WHOQLNµ Warszawa 1976, s. 396 18 7DPůHV

WUHPDOQ\FKZDUXQNDFK=QDQ\E\â]XPLHMęWQRœFLSRGHMPRZDQLDV]\ENLFK trafnych decyzji w niebezpiecznych sytuacjach. Kiedy wyemigrowDâPXVLDâ MHGQDN VWDZLý F]RâD ]XSHâQLH QRZHM U]HF]\ZLVWRœFL NWyUD U]ĊG]LâD VLę Rd-PLHQQ\PL]DVDGDPL:.DQDG]LHQLNWQLHZ\PDJDâRGQLHJREUDZXURZHJR G]LDâDQLD5yůQLFHPLęG]\GREU\PL]â\PZ\ERUHPVWDâ\VLęVXEWHOniejsze i PQLHMRF]\ZLVWH7DQLHW\SRZRœý QRZ\FKSU]Hů\ýSRZRGRZDâDSDUDOLůXMĊ F\VWUDFK5yZQLHůGOD(Y\SU]HSURZDG]NDE\âDWUXGQ\PGRœZLDGF]HQLHP 1RZHV\WXDFMHUHJXâ\]DFKRZDQLDZDUWRœFLL– przede wszystkim – Mę]\N VSRZRGRZDâ\ SRF]XFLH ]DJXELHQLD$E\ ]ZDOF]\ý OęN +RIIPDQ RGZRâXMH VLęGRMę]\NDV\PEROLNWyU\PRůHVWDýVLę]UR]XPLDâ\QLH]DOHůQLHRGWHJR F]\PyZLVLęSRSROVNXF]\SRDQJLHOVNX=\JPXQW)UHXG]DXZDůDůHÅOu-G]LHSRVâXJXMĊF\VLęW\PVDP\PMę]\NLHPXů\ZDMĊWDNLFKVDP\FKV\PEROL «ZQLHNWyU\FKSU]\SDGNDFKZVSyOQRœýV\PEROLSU]HNUDF]DJUDQLFHMę]y-NRZHµ20 2GZRâDQLH GR DUFKHW\SyZ NXOWXU\ HXURSHMVNLHM SRPDJD DXWRUFH =DJXELRQHJRZSU]HNâDG]LH RG]\VNDýUyZQRZDJę

5RG]LPHJR Xů\WNRZQLND Mę]\ND L SU]\E\V]D âĊF]Ċ SHZQH SRMęFLD W SU]\SDGNXKLVWRULL(Y\+RIIPDQVĊWRDUFKHW\S\ZVSyOne dla kultury za-FKRGQLHM F]ęVWR ]DSRů\F]HQLD ] âDFLQ\ OXE LQQ\FK Mę]\NyZ HXURSHMVNLFK (YD QD]\ZD VWUDFK SU]HG RSXV]F]HQLHP âDFLľVNLP WHUPLQHP ÅKRUURU Ya-FXLµ21 – VWUDFKSU]HGSXVWNĊ7HQWHUPLQXů\ZDQ\WHůGRRNUHœOHQLDVSHFy-ILF]Q\FK FHFK G]LHâ DUW\VW\F]Q\FK ZVND]XMH QD ZVSyOQ\ OXG]LRP UyůQ\FK NXOWXUOęNSU]HGQLH]QDQ\P0LWRORJLF]QD0HGX]DV\PEROL]XMHSU]HV]âRœý i SU]\V]âRœý ERKDWHUNL NWyUD ERL VLę VSRJOĊGDý Z REX NLHUXQNDFK22

. Gdy (YDSU]\MHůGůDGR.DQDG\RNUHœODMĊMDNRÅ7HUUD,QFRJQLWDµ23, Z\UDůHQLHP NRMDU]ĊF\PVLę]PLW\F]QĊSRGUyůĊ2G\VHXV]DLZ\SUDZĊ$UJRQDXWyZ,n-WHUHVXMĊFHůH– DE\Z\UD]LýWRFRZVSyOQHGZyPNXOWXURP+RIIPDQVLęJD GRMHV]F]HLQQHJRREFHJRMę]\ND5RODQG%DUWKHVWZLHUG]LůHWHNVWMHVWWDN QDSUDZGę]ELRUHPIUDJPHQWyZZ\SRZLHG]LF\WRZDQ\FK]UyůQ\FKŭUyGHâ dziedzictwa kulturowego24. %\ýPRůHQLHGRW\F]\WRMHG\QLHWHNVWXSLVDQe-JRDOHUyZQLHůRJyâXMę]\ND2VREDZ\NRU]HQLRQD]HVZRMHJRV\VWHPXMę ]\NRZHJRMHVWZ\F]XORQDQDWHIUDJPHQW\NWyUHVĊGODQLHM]QDMRPH(YD szuka równieůGRœZLDGF]HľDUFKHW\SRZ\FKZOLWHUDWXU]H

20 _{Freud, Zygmunt,} :VWęSGRSV\FKRDQDOL]\3DľVWZRZH:\GDZQLFWZR1DXNRZH:DUV]DZDIUDJPHQW\ 21 _{Hoffmann, Eva,} /RVWLQWUDQVODWLRQ, Vintage, London 1998, s. 84

22 _{Hoffmann, Eva,} /RVWLQWUDQVODWLRn, Vintage, London 1998 s. 116 23 _{Hoffmann, Eva,} /RVWLQWUDQVODWLRQ, Vintage, London 1998, s. 99

24 %DUWKHV5RODQG´7KH'HDWKRIWKH$XWKRUµ7KH1RUWRQ$QWKRORJ\RI 7KHRU\DQG&ULWLFLVP, Vin-cent B. Leitch, general ed., W.W. Norton & Co, New York ; London 2001, s. 1467

+RIIPDQRGZRâXMHVLęGR]QDQ\FKSLVDU]\0LODQD.XQGHU\:ODGi-PLUD 1DERNRYD L &]HVâDZD 0LâRV]D (YD XWRůVDPLD VLę ] LFK ORVHP HPi-granWD 1LHSU]\SDGNRZR ZV]\VWNLFK Z\PLHQLRQ\FK WZyUFyZ âĊF]\ VSHFy-ficzny stosunek GRMę]\ND:HGâXJ(Y\PLPROLQJZLVW\F]Q\FKSUREOHPyZ jakie pisarze napotykali jako emigranci, wszyscy ]GRâDOLÅRGQDOHŭýVZyMMę ]\Nµ +RIIPDQFKFLDâDE\UR]XPLHý œZLDW WDNMDN WR URELâ 1DERNRY L Sa-WU]HýQDG]LHFLľVWZR]WDNĊPLâRœFLĊMDNURELâWR0LâRV]&]HUSLHPĊGURœý z XWZRUyZ.XQGHU\ZNWyU\FKRVWU]HJDRQSU]HG]DSRPLQDQLHPZâDVQHM SU]HV]âRœFL251LHMHVWWRMXůRGZRâDQLHGRMę]\NDVZRMHMURG]LPHMNXOWXU\ QDZHWMHůHOLMHGHQ]Z\PLHQLRQ\FKSLVDU]\E\â3RODNLHP-HVWWRRGQDOH]Le- QLHGRœZLDGF]HQLDHPLJUDQWDNWyUHPRůHE\ýZ\UDůRQHMHG\QLHSU]H]Xůy-FLH VSHF\ILF]QHJR Mę]\ND 1DUUDWRU 1LHZLHG]\ SRZLHœFL 0LODQD .XQGHU\ VWZLHUG]DůHF]DVRGUHZROXFMLIUDQFXVNLHMDůGRXSDGNX=655E\âHSRNĊ WZRU]HQLDVLęFKDUDNWHU\VW\F]QHJRUR]XPLHQLDWRůVDPRœFLHPLJUDQWD26 6âo- ZRÅHPLJUDQWµVWDMHVLęZ\UDůHQLHPDUFKHW\SRZ\PœFLœOH]ZLĊ]DQ\P]NXl-WXUĊHXURSHMVNĊ1DZLĊ]XMĊFGR]QDQ\FKSLVDU]\(YLHXGDMHVLęZSHZQ\P VHQVLHSRU]XFLýÅPĊGURœýVWUXNWXUDOLVW\µNWyUDNDU]HEDGDýW\ONRIRUPęMę ]\NDEH]RGZRâDQLDGRSV\FKRORJLL historii i przede wszystkim do biografii twórców. Hoffman – rozumie utwory pisarzy na emigracji przez pryzmat WHJRFRSU]Hů\OLLFKDXWRU]\(YDSR]QDMHELRJUDILHSLVDU]\QLHW\ONR]DSo-œUHGQLFWZHPMę]\NDDOHWHůHPRFML:SRGREQ\VSRVyESR]QDMHLFKXWZRry. ŒZLDWXQLZHUVDOQ\FKHXURSHMVNLFKSRMęýVWDQRZLGODHPLJUDQWDUyZQLHVSyj-QĊFDâRœýFRMHJRURG]LP\Mę]\N-ę]\NREF\MHVWW\ONRIRUPĊ2GZRâDQLH GRZ\UDůHľDUFKHW\SRZ\FKSR]ZDODQDGDýPX]UR]XPLDâĊWUHœý3R]RVWDMH MHGQDNSUREOHPPLHMVFDSU]\E\V]DZœUyGXQLZHUVDOQ\FKSRMęý 7RůVDPRœýF]âRZLHNDZ\NRU]HQLRQHJR]HVZRMHJRœZLDWDMę]\NRZHJR QLHMHVWRNUHœORQD(PLJUDQWSUyEXMHRGSRZLHG]LHýVRELHQDS\WDQLH.LPMe-VWHP" 1DW\PSR]LRPLHSUREOHPWRůVDPRœFLVSURZDG]DVLęGR]GHILQLRZa-QLDWDNLFKSRMęýMDNMD, W\ i NWRœ:HGâXJ$QQ\:LHU]ELFNLHMVĊWRXQLZHUVDOLD VHPDQW\F]QHZ\UDůHQLDZ\VWęSXMĊFH ZNDůG\P Mę]\NX27 'RW\NDMĊ IXQGa-PHQWDOQHM VIHU\ OXG]NLHJR SRMPRZDQLD œZLDWD 7D F]ęœý WRůVDPRœFL HPi- JUDQWDSRGOHJDZLHOXJZDâWRZQ\P]PLDQRPFRZSURZDG]DFKDRVZSo-VWU]HJDQLX VZRMHJR ÅHJRµ =PLDQD LPLRQ (Y\ +RIIPDQ L MHM VLRVWU\ MHVW

25_{Hoffmann, Eva,} /RVWLQWUDQVODWLRQ, Vintage, London 1998, s. 116

26 _{Kundera, Milan,} 1LHZLHG]D3DľVWZRZ\,QVW\WXW:\GDZQLF]\:DUV]DZDs. 20.

27 _{Renata Grzegorczykowa,} SUREOHP XQLZHUVDOLyZ JHQH]\ L UR]ZRMX Mę]\ND, BULLETIN DE LA SOCIÉTÉ POLONAISE DE LINGUISTIQUE, fasc. LX, 2004, http://www. mimuw.edu.pl/ pol-szczyzna /PTJ/b/b60_207-215.pdf

PRPHQWHPV\PEROLF]Q\P(YDRSLVXMHWRSRVâXJXMĊFVLęWHUPLQDPLVHPLo-W\NL:MHGQ\PPRPHQFLHMHMQD]ZDZâDVQD– LPLę(ZD– SU]HVWDâRGHQo-WRZDýMHMRVREę-HGQRF]HœQLHMHMQRZHLPLę– (YH – ZFDOHQLH]DF]ęâRVLęGR QLHMRGQRVLý%\âRW\ONRSHZQHJRURG]DMXZVNDŭQLNLHPQDOHSNĊDQLHQa- ]ZĊZâDVQĊ1RZHLPLęVSUDZLDâRůH+RIIPDQVWDâDVLęREFDGODVDPHMVLe-bie283ROVNDWRůVDPRœýSR]RVWDMHSU]H]SHZLHQF]DVMHMSUDZG]LZ\PÅMDµ Eva porównuje VZRMHWHUDŭQLHMV]Hů\FLH]V\WXDFMĊNRQWUIDNW\F]QĊZNWyUHM ů\MHMHMGDZQHHJR$XWRUNDSRND]XMHWRSRSU]H]ZHZQęWU]Q\GLDORJSRl-VNLHM(Z\LDPHU\NDľVNLHM(YH. W pewnym momencie emigrantka zdaje so-ELHVSUDZęůHQLHZLHMDNDE\âDE\WDPWD(ZDJG\E\ů\âDw Krakowie: co E\ MHM VLę SRGREDâR MDN MHM ů\FLH ]PLHQLâRE\ VLę Z RNUHVLH GRUDVWDQLD W ]GDQLXNRľF]ĊF\PÅUR]PRZęµRNUHœODSROVNĊ(ZęMDNRÅVKHµ– ona. Ta niewielka zmiana Mę]\NRZD SRVLDGD V\PEROLF]QH ]QDF]HQLH SROVND (ZD QLHRGZUDFDOQLH VWDMH VLę ZLG]LDQ\P ] G\VWDQVX ÅNLPœµ 0LPR WHM ]PLDQ\ (YDPyZLRQLHMÅWRRQDMHVWUHDOQD29 µ3RSU]HGQLDWRůVDPRœýMę]\NRZD]o-VWDâD]QLV]F]RQD1DMHMPLHMVFHQLHSRMDZLDVLęQDUD]LHůDGQDLQQD(YLH WUXGQRMHVWSLVDýZQRZ\PMę]\NXZSLHUZV]ej osobie liczby pojedynczej. W SDPLęWQLNXQDMEDUG]LHMRVRELVWHMZ\SRZLHG]LSLVHPQHMRNUHœODDQJLHOVNĊ VLHELHMDNRÅW\µEOLVNĊMDNVLRVWUDDOHPLPRZV]\VWNRLQQĊRVREę30

. I ten sposób postrzegania siebie ulega zmianom. Po wielu latach nowe ego wy-NU]\NXMHGDZQHM(ZLHůHWRRQRMHVW prawdziwe31

. Jest to ostatni dialog we-ZQęWU]Q\ SU]HGVWDZLRQ\ Z NVLĊůFH : SU]HFLZLHľVWZLH GR RVRE\ ů\MĊFHM w MHGQ\PPLHMVFXHPLJUDQWZ\NRU]HQLRQ\]HVZRMHJRœZLDWDMę]\NRZHJR SU]HFKRG]LV]HUHJSU]HREUDůHľWRůVDPRœFL:V]\VWNLHZ\UDůDMĊVLęw zmia-nach najEDUG]LHMXQLZHUVDOQ\FKSRMęýMę]\NRZ\FK

8QLZHUVDOLDÅMDµÅW\µÅNWRœµPRůQDWHůLQWHUSUHWRZDýZNRQWHNœFLH ILOR]RILL GLDORJX -HM SU]HGVWDZLFLHO 0DUWLQ %XEHU UR]UyůQLD GZLH UHODFMH NWyUHPRůHZVZRLPů\FLXGRœZLDGF]\ýF]âRZLHNÅ-D – 7\µLÅ-D – 2QRµ32

. 3LHUZV]DUHODFMDWZRU]\VLęSRGF]DVUR]PRZ\1DMZDůQLHMV]HMHVWSU]Hů\FLH SR]QDQLDGUXJLHJR:HGâXJ%XEHUDMę]\NMHVWMHG\Q\PQRœQLNLHPXPRůOi-ZLDMĊF\P WDNL GLDORJ ÅVâRZR MHst tym, co buduje owo duchowe «pomię dzy»µ 5HODFMD Å-D – 2QRµ MHVW EDGDQLHP L GRœZLDGF]DQLHP œZLDWD ]e-ZQęWU]QHJR SU]HGPLRWyZ PDWHULDOQ\FK DOH WDNůH SU]HGPLRWRZ\P

ÅRb-28 _{Hoffmann, Eva,} /RVWLQWUDQVODWLRQ, London: Vintage, s. 105 29 _{Hoffmann, Eva,} /RVWLQWUDQVODWLRQ, London: Vintage, 1998, s. 117 30 _{Hoffmann, Eva,} /RVWLQWUDQVODWLRQ, London: Vintage, 1998, s. 121 31 _{Hoffmann, Eva, Lost in translation, London: Vintage, 1998, s. 231}

VHUZDF\MQ\PµSRGHMœFLHPGROXG]L3U]\NâDGHPPRůHE\ýUHODFMDSDFMHQWD i EDGDMĊFHJRJROHNDU]DOXEG\VWDQVRZDQLHVLęSV\FKLDWU\GRRVRE\SRGGDMĊ FHMVLęWHUDSLL1DSRF]ĊWNX(YDQLHGRœZLDGF]DUHODFMLÅ-D – 7\µ]RVREDPL SR]QDQ\PLQDHPLJUDFML7UDNWXMHMHMDNRQLHRNUHœORQĊPDVęNWyUĊPRůQD REVHUZRZDý L EDGDý (YD VWZLHUG]D Å.ROHG]\ FKZDOĊ PQLH ]D WR ůH «XPLHPLFKVâXFKDý»DOHQLHPDMĊUDFML3RVWęSXMęSRSURVWXMDNbadacz na- WXU\NWyU\SUyEXMHVLę]RULHQWRZDýZREF\PWHUHQLHZLęFRJOĊGDPRWDF]a-MĊFĊPQLHIDXQęLIORUę]PLHV]DQLQĊFLHNDZRœFLLG\VWDQVXµ33']LHMHVLęWDN SRQLHZDůMHMMę]\NNWyU\MHVWMHG\Q\PQRœQLNLHPGLDORJXQLHMHVW]UR]XPLa- â\GODRWRF]HQLDDRQDGODQLHJR2VREDZ\UZDQD]HVZRMHJRœZLDWDMę]y-NRZHJRPDWUXGQRœFLZQDZLĊ]DQLXGLDORJLF]QHMUHODFMLÅ-D – 7\µ:HGâXJ %XEHUDÅ-Dµ]DF]\QDLVWQLHýGRSLHURZUHODFML]Å7\µ%UDNWHJRRGQLHVLHQLD SRZRGXMH]DFKZLDQLHWRůVDPRœFL'RSLHURNLHG\+RIIPDQ]QDMGuje odpo-ZLHGQLVSRVyESRUR]XPLHZDQLDVLęMHMSU]HV]âRœýSU]HVWDMHE\ýSDUtQHUNĊ w GLDORJXVWDMHVLęZLG]LDQ\P]G\VWDQVXÅ2QRµ=QDF]HQLHWHMSU]HPLDQ\ Z]PDFQLD RSLV UR]PRZ\ (Y\ ]H VZRMĊ QDMOHSV]Ċ SU]\MDFLyâNĊ 0LULDP34

. +RIIPDQVWZLHUG]DůHG]LęNLQLHM]\VNDâDXPLHMęWQRœýSR]QDZDQLDRWDF]a- MĊFHJRMĊQRZHJRœZLDWDáĊF]\LFKZVSyOQ\Mę]\NNWyU\PXVLDâ\Z\SUDFo-ZDýSU]H]XZDůQHVâXFKDQLHVLHELHQDZ]DMHPLEXGRZDQLH]DXIDQLD-HVWRQ SRGVWDZĊSUDZG]LZHJRGLDORJX7RZâDœQLHV]DFXQHNLFKęýSR]QDQLDGUu-giego F]âRZLHNDXPRůOLZLDVSRWNDQLHÅ-D – 7\µQDZHWSRPLPRUyůQLFNXl-WXURZ\FK 0RůQD WHJR GRNRQDý SR]ZDODMĊF GUXJLHPX F]âRZLHNRZL ZHMœý w VZyMœZLDWMę]\NRZ\RUD]EęGĊFJRWRZ\PSR]QDýMHJR

=PLDQ\GRNRQXMĊVLęWDNůHZSRVWU]HJDQLXFHQWUXPœZLDWDHPLJUDQWD WLĊůHVLę]NROHMQĊNDWHJRULĊXQLZHUVDOLyZVHPDQW\F]Q\FKÅWXWDMµÅGDOe- NRµÅEOLVNRµ2NUHœODMĊPLHMVFHQDGDZF\ZœZLHFLHZ]JOęGHPLQQ\FKRELHk-WyZ : V\PEROLF]Q\ VSRVyE Z\]QDF]DMĊ WHů QDMZDůQLHMV]H GOD F]âRZLHND PLHMVFHFHQWUXPMHJRœZLDWD:HGâXJ<L-Fu Tuana, przedstawiciela nurtu JHRJUDILLKXPDQLVW\F]QHMGRPSRMPRZDQ\MHVWSU]H]F]âRZLHNDMDNRœURGHN NRVPRVX ÅSU]H] GRP SU]HFKRG]L Rœ SLRQRZD âĊF]ĊFD QLHER ]H œZLDWHP SRG]LHPQ\P:\GDMHVLęůHJZLD]G\SRUXV]DMĊVLęZRNyâQDV]HJRPLHMVFD ]DPLHV]NDQLDµ35

. Dla Tuana jest ono punktem odniesienia dla liczenia odle-JâRœFL L RNUHœODQLD VWURQ œZLDWD (ZD SRVWU]HJD Z WHQ VSRVyE .UDNyZ

Å:LHPW\ONRůHSU]HE\ZDPZVZRLPSRNRMXNWyU\MHVWGODPQLHZV]\Vt-33 _{Hoffmann, Eva,} =DJXELRQHZSU]HNâDG]LH, Londyn: Aneks, 1995, s. 171 34 _{Hoffmann, Eva,} /RVWLQWUDQVODWLRQ, London: Vintage, s. 276-279

NLP«SRZWDU]DPVRELHůHMHVWHPZ.UDNRZLHZ.UDNRZLHNWyU\ jest GODPQLHUyZQRF]HœQLHGRPHPL ZV]HFKœZLDWHPµ363RZ\MHŭG]LH(Z\GR $PHU\NLUHODFMH´WXWDMµ´EOLVNRµL´GDOHNRµ]RVWDMĊ]DEXU]RQH.UDNyZVWDMH VLęGOD(Y\PLHMVFHPV\PEROL]XMĊF\PUDMV]F]ęœOLZHG]LHFLľVWZRLSUDZG]i-wy dom. Jest to rodzaj utopii, poQLHZDůLGHDOL]RZDQHSU]H]HPLJUDQWNęZDr-WRœFL]RVWDâ\XWUDFRQHQD]DZV]H=GUXJLHMVWURQ\QLHSU]HVWDMHPLHýFHFK UHDOQHJRPLHMVFD WDPWRPLDVWR QLHSU]HVWDâRQDJOH LVWQLHýOXG]LH NWyU\FK ]QDâDů\MĊQDGDO&RZLęFHMMHůHOLRNDůHZ\VWDUF]DMĊFRGXůRGHWHrminacji, PRůHSU]\MHFKDý]ZL]\WĊ0LFKDHO)RXFDXOWRNUHœODWDNLHSRâĊF]HQLHUHDOQe-JR PLHMVFD ] QDGDQĊ PX SU]H] NXOWXUę V\PEROLNĊ XWRSLL MDNR ÅKHWHURWo-SLęµ37-HVWWRZ\G]LHORQHPLHMVFHGRNWyUHJRPRůQDZHMœýW\ONRVSHâQLDMĊF RNUHœORQH ZDUXQNL &]DV VSęG]DQ\ Z KHWHURWRSLL MHVW V]F]HJyOQ\ G]LęNL QLHPXPDP\GRVWęSGRFDâHM]JURPDG]RQHMZMHGQ\PPLHMVFXSU]HV]âRœFL DOER GR QDMEDUG]LHM UHDOQHM WHUDŭQLHMV]RœFL (YD SR GâXJLFK VWDUDQLDFK Rd-ZLHG]D 3ROVNę MDNR GRURVâD RVRED L SU]Hů\ZD RED URG]DMH ÅZ\MĊWNRZHJR czDVXµ-HVWWRGODQLHMSRGUyůGRF]DVyZG]LHFLľVWZD.UDNRZD]MHMVQyZ i PDU]Hľ1DNDůG\PNURNXRGNU\ZDůHZLHOHU]HF]\SR]RVWDâRQLH]PLe-QLRQ\FKZ\JOĊGNDPLHQLF]QDQH]G]LHFLľVWZD]Z\F]DMH]DFKRZDQLHOXG]L 5R]PDZLDMĊF]GDZQ\PLSU]\MDFLyâPLQDQRZRSU]Hů\ZDFDâĊVZRMĊSU]e-V]âRœý-HGQRF]HœQLHVWZLHUG]DůHWDNDÅSRGUyůZF]DVLHµSU]\QLRVâDURG]DM XZROQLHQLD(YDPRJâDG]LęNLQLHMUR]SRF]Ċýů\FLHWHUDŭQLHMV]RœFLĊ.UDNyZ QDOHů\MXůGRSU]HV]âRœFL(PLJUDQWNDPRůHQDVZyMGDZQ\GRPVSRMU]Hý z dystansX$NFHSWXMHZâDVQ\ORVLVZRMHQRZHÅWXWDMµ<L-fu Tuan stwier-G]DÅ3U]HVWU]HQQD UDPDRNUHœORQD SU]H] JZiazdy jest antropocentryczna, a QLHPLHMVFRFHQWU\F]QDµ&]âRZLHNZ\NRU]HQLRQ\]HVZRMHJRœZLDWDMę]y-NRZHJR PRůH ]EXGRZDý VRELH QRZ\ SXQNt odniesienia. 7DN G]LHMH VLę z +RIIPDQ:]DNRľF]HQLXVZRMHMELRJUDILL]DVWDQDZLDVLę]H]G]LZLHQLHP GODF]HJRWDNGâXJRQLHDNFHSWRZDâDPLHMVFD, ZNWyU\Pů\MHVNRURWHUD]Zy- GDMHVLęMHMRQRWDN]QDMRPHLRVRELVWH7RůVDPRœýZ\JQDľFDMHVWG\QDPLFz- QDZSU]HFLZLHľVWZLHGRRVRE\ů\MĊFHMZMHGQHMNXOWXU]HMę]\NRZHM(Pi-JUDQWPRůHORNRZDýFHQWUXPVZRMHJRœZLDWDZXWUDFoQHMRMF]\ŭQLHPRůH WHůE\ýRQRGODQLHJRVSHF\ILF]QĊKHWHURWRSLĊGRNWórej powraca, ale która QLHMHVWMXůGâuůHMGRPHP

36 _{Hoffmann, Eva,} =DJXELRQHZSU]HNâDG]LH, Londyn: Aneks, 1995, s. 9

37 _{Foucault, Michel,} 2I 2WKHU6SDFHV+HWHURWRSLDV, http://foucault.info/ documents/ hetero Topia/foucault.heteroTopia.en.html

3U]\ZRâDQHXQLZHUVDOLDVHPDQW\F]QHSHâQLĊQLHFRLQQĊUROęZRNUe-œODQLX WRůVDPRœFL QLů SRMęFLD DUFKHW\SRZH :\UDůHQLD W\SX ÅMDµ ÅW\µ ÅNWRœµRUD]ÅWXWDMµÅGDOHNRµÅEOLVNRµRGV\âDMĊNDůGRUD]RZRGRDNWXPo- Z\DLFKGHQRWDFMD]DOHů\RGWHJRNWRMHVWQDGDZFĊLZMDNLHM]QDMGXMHVLęVy-tuacML 6Ċ ZLęF FDâNRZLFLH VXELHNW\ZQH :\UDůHQLD DUFKHW\SRZH ]DZLHUDMĊ w VRELH NRQNUHWQ\ PRW\Z SRZWDU]DMĊF\ VLę ZLHORNURWQLH Z NXOWXU]H ,FK RGQLHVLHQLHQLH]DOHů\RGQDGDZF\MHVWLQWHUVXELHNW\ZQH$UFKHW\S\VĊœFLœOH ]ZLĊ]DQH]NUęJLHPNXOWXURZ\P]NWyUHJRVLęZ\ZRG]Ċ,FKUR]SR]QDQLH ]DOHů\RGZLHG]\RGELRUF\LMHJR]QDMRPRœFLGDQHMNXOWXU\

:HGâXJ (ULFKD )URPPD Å>-ę]\N V\PEROL@ MHVW WR MHG\Q\ Mę]\N XQi-ZHUVDOQ\ MDNL OXG]NRœý NLHG\NROZLHN VWZRU]\âDµ38

. Jednak stwierdzenie Fromma dotyczy bardziej pewnej charakterystycznej struktury budowania DUFKHW\SyZLV\PEROLDQLH]DVREXVâRZQLFWZDÅXQLZHUVDOQHJRMę]\NDV\m-EROLF]QHJRµ1LHZV]\VWNLHDUFKHW\S\REHFQHZNXOWXU]HHXURSHMVNLHMPDMĊ VZRMHRGSRZLHGQLNLSR]DW\PNUęJLHPNXOWXURZ\P,QDF]HMMHVW]Z\UDůe-niamL ÅMDµ ÅW\µ ÅNWRœµ RUD] ÅWXWDMµ ÅEOLVNRµ ÅGDOHNRµ 3RMDZLDMĊ VLę w NDůG\PMę]\NXDZLęFRLFK]QDF]HQLXPDSRMęFLHNDůG\F]âRZLHN3RNa- ]XMĊůHZV]\VF\OXG]LHUR]SR]QDMĊRGUęEQRœýVZRMHMHJ]\VWHQFMLLMHMXPLHj-scowienie w przestrzeni. Subiektywizm oka]XMHVLęEDUG]LHMXQLZHUVDOQ\RG ZV]HONLFK NXOWXURZ\FK SRZV]HFKQLNyZ 6]XNDQLH ZâDVQHM WRůVDPRœFL MHVW FKDUDNWHU\VW\F]QĊFHFKĊOXG]NRœFLQLH]DOHůQLHRGNXOWXU\&]âRZLHNZ\UZa-Q\]HVZRMHJRœZLDWDMę]\NRZHJRRGNU\ZDůHOXG]LHQLH]aOHůQLHRGNXOWXU\ próbXMĊWZRU]\ýVZRMĊWRůVDPRœý-HVWQDWREDUG]LHMZyF]XORQ\SRQLHZDů GRVWU]HJDUyůQLFęPLęG]\UyůQ\PLVSRVREDPLV]XNDQLDPLHMVFDL]QDF]HQLD ZâDVQeJRÅMDµ,QDF]HMURELOLWROXG]LHZMHJRRMF]\ŭQLHLQDF]HMPLHV]NDľF\ NUDMXGRNWyUHJRSU]\E\âZUHV]FLHZinny sposób on sam i pozostali emi-JUDQFL (YD ZLG]L WZRU]HQLH VZRMHM WRůVDPRœFL MDNR ůPXGQH VNâDGDQLH GZyFK œZLDWyZ Mę]\NRZ\FK Z MHGQĊ VSyMQĊ FDâRœý 'RVWU]HJD WHů SUyE\ QDGDQLD]QDF]HQLDZâDVQHPXœZLDWXSRGHMPRZDQHSU]H]PâRG\FK$mery-kanów. Jest dobrym oEVHUZDWRUHP L SRWUDIL UR]SR]QDý VSHF\ILF]QH FHFK\ WHJR]MDZLVND$PHU\NDľVNLHSUyE\WZRU]HQLDWRůVDPRœFLFKDUDNWHU\]XMHMa-NR GĊůHQLH GR LGHDâX GR E\FLD UyZQRF]HœQLH ÅZ\]ZRORQ\PL VHNVXDOQLH F]\VW\PLHPRFMRQDOQLHQLHQDJDQQ\PLSROLW\F]QLHDQLRâDPL39µ&KRFLDůQLH

]DZV]HSRWUDILRGUyůQLýLFKSUDZG]LZHRSLQLHRGW\FKPyZLRQ\FKQDSo-38 _{Erich Fromm,} =DSRPQLDQ\Mę]\NZVWęSGRUR]XPLHQLDVQyZEDœQLLPLWyZ3DľVWZRZ\,QVW\WXW:y-dawniczy, Warszawa 1994, s. 12,13,15

ND]GRVNRQDOHUDG]LVRELH]RNUHœODQLHPPHFKDQL]PyZNWyUHU]ĊG]ĊSo-V]XNLZDQLDPLZâaVQHJRÅMDµZW\PNRQNUHWQ\PVSRâHF]HľVWZLH

Autobiografia Evy Hoffman pt. =DJXELRQHZSU]HNâDGzie pokazuje dwa RGUęEQHURG]DMHWRůVDPRœFLF]âRZLHND3LHUZV]Ċ]QLFKMHVWWRůVDPRœýUo-G]LPHJRXů\WNRZQLNDMę]\NDGUXJĊ– HPLJUDQWDEXGXMĊFHJRREUD]ZâDVQe-JRÅMDµSRSU]H]GZDœZLDW\OLQJZLVW\F]QH5yůQLFHSRMDZLDMĊVLęQDZLHOX SR]LRPDFKQDXNLRMę]\NX Wiele mechanizmów, opisywanych przez teorie OLQJZLVW\NL VWUXNWXUDOQHM RGG]LDâXMH QD ů\FLH HPLJUDQWD Z EDUG]LHM LQWHn- V\ZQ\VSRVyEQLůQDURG]LPHJRXů\WNRZQLNDMę]\ND5yůQLFHZSODQLHZy-UDůDQLD L SODQLH WUHœFL XWUXGQLDMĊ PX NRPXQLNDFMę RUD] HNVSUHVMę HPRcji. (PLJUDQWMHVWFLĊJOHœZLDGRP\IDNWXůHMę]\NMHVWV\VWHPHP]QDNyZ1DZHW QLHNWyUH ]DâRůHQLD OLQJZLVW\NL VWUXNWXUDOQHM RGQRV]ĊFH VLę Z\âĊF]QLH GR WHNVWXSLVDQHJR]DF]\QDMĊSDQRZDýUyZQLHůQDGNRPXQLNDFMĊXVWQĊSU]y-bysza. Z drugiej strony, niektóre z SRGVWDZRZ\FK]DâRůHľOLQJZLVW\NLVWUXk-WXUDOQHMSU]HVWDMĊHPLJUDQWDGRW\F]\ý6LJQLILDQW RGG]LHODVLęZMHJRXP\œOH od VLJQLILH SU]\E\V] NZHVWLRQXMH DUELWUDOQRœý LFK SRâĊF]HQLD (PLJUDQWRZL WUXGQR MHVW UyZQLHů GRVWU]HF HPRFMRQDOQ\ FKDUDNWHU QRZHJR Mę]\ND oraz w SUDZLGâRZ\VSRVyEXů\ZDýPHWDIRULPHWRQLPLL/LQJZLVW\NDNRJQLW\ZQD SR]ZDODOHSLHM]UR]XPLHýWHQSUREOHPSRQLHZDů]ZUDFDXZDJęQDIDNWůH ZLęNV]Rœý Z\UDůHľ OXG]NLHJR Mę]\ND RSLHUD VLę QD PHWDIRUDFK (PLJUDQW SU]H]Z\FLęůD WUXGQRœFLZ NRPXQLNDFML G]LęNL PHWRGRP OLQJZLVW\NL VWRVo-ZDQHM SU]HNâDGRZL GHILQLRZDQLX SDUDIUD]LH L V]XNDQLX V\QRQLPyZ -HJR œZLDWMę]\NRZ\SRZLęNV]DVLęG]LęNLF]HPXUR]XPLHZVSRVyEJâęEV]\RWa-F]DMĊF\JRœZLDWLVZRMĊZâDVQĊWRůVDPRœý7eorie filozoficzne, kulturowe i psychologiczne dobrzHRSLVXMĊFHWRůVDPRœýHPLJUDQWD PDMĊVZRMHŭUyGâR Z PHFKDQL]PDFK Mę]\NRZ\FK 0HWDPRUIoza obserwatora obcej kultury w MHMXů\WNRZQLNDVWDMHVLęPRůOLZDMHG\QLHSRSU]H]œURGNLQRZHJRMę]\ND $UFKHW\S\NWyUHSRPDJDMĊHPLJUDQWRZLRVZRLýVLę]REFĊNXOWXUĊVĊEDr-G]RNRQNUHWQ\PLZ\UDůHQLDPLMę]\NRZ\PL)LOR]RILF]QHLQWHUSUHWDFMHORVX HPLJUDQWDVĊZVWDQLHZVSRVyEDGHNZDWQ\XND]DýMHGQRVWNRZ\SU]\SDGHN SRQLHZDů LFK SRGVWDZĊ VĊ WHUPLQ\ REHFQH Z VâRZQLNDFK NDůGHJR Mę]\ND naturalnego. Uniwersalne ryůQLFH Z WRůVDPRœFL HPLJUDQWD L URG]LPHJR PLHV]NDľFDGDMĊVLęGREU]HRSLVDýSRSU]H]WHRULHOLQJZLVW\F]QHSRQLHZDů ZV]\VWNLPLMę]\NDPLQDWXUDOQ\PLU]ĊG]ĊWHVDPHPHFKDQL]P\:LQQ\VSo-VyE GRœZLDGF]D LFK URG]LP\ Xů\WNRZQLN Mę]\ND Z RGPLHQQ\ – F]âRZLHN poruV]DMĊF\VLęZGZyFKOXEZLęFHMœZLDWDFKMę]\NRZ\FK

Bibliografia

BARTHES R., [2001] ´)URP:RUNWR7H[Wµ 7KH1RUWRQ$QWKRORJ\RI 7KHRU\

DQG &ULWLFLVP, Vincent B. Leitch, general ed., , W.W. Norton & Co, London, New York, s. 1470-1475.

BARTHES R [2001] “ThH'HDWKRIWKH$XWKRUµ7KH1RUWRQ$QWKRORJ\RI

7Ke-RU\DQG&ULWLFLVP, Vincent B. Leitch, general ed., W.W. Norton & Co, New York, London, s. 1467.

BRAXANDAL M., [2009] Å3UDZGDDLQQHNXOWXU\&KU]HVW&KU\VWXVD3LHUUDGHOOD

)UDQFHVFDµ, Perspektywy historii sztuki, Wydawnictwo Naukowe Uni-wersytetu im. Adama Mickiewicza, 3R]QDľ s. 32-34

FROMM E., [1994] =DSRPQLDQ\ Mę]\N ZVWęS GR UR]XPLHQLD VQyZ EDœQL L PLWyZ,

3DľVWZRZ\,QVW\WXW:\GDZQLF]\:DUV]DZDs. 12,13,15

FOUCAULT M., 2I 2WKHU6SDFHV+HWHURWRSLDV, http:// foucault. info/

documents /heteroTopia/foucault.heteroTopia.en.html

FREUD Z., [1984] :VWęSGRSV\FKRDQDOL]\,

3DľVWZRZH:\GDZQLFWZR1DXNo-we, Warszawa, fragmenty.

HJELMSLEV L T., ´([SUHVVLRQDQGFRQWHQWµ 3UROHJRPHQD WR D WKHRU\ RI

language, Waverly Press, Baltimore, s. 29-38.

HJELMSLEV, L. T.,´,QYDULDQWVDQGYDULDQWVµ3UROHJRPHQDWRDWKHRU\RI ODnguage,

Waverly Press, Baltimore, s. 38-47.

HOFFMANNE., [1998] /RVWLQWUDQVODWLRQ, Vintage, London.

HOFFMANN E., [1995] =DJXELRQHZSU]HNâDG]LH, Aneks, Londyn.

JAKOBSON R., [2001] ´7ZR$VSHFWVRI/DQJXDJHµ 7KH1RUWRQ$QWKRORJ\RI

7KHRU\DQG&ULWLFLVPVincent B. Leitch, general ed., W.W. Norton & Co, New York, London, s. 1265-1259.

JAKOBSON R., [2001] ´/LQJXLVWLFDQG3RHWLFVµ7KH1RUWRQ$QWKRORJ\RI

7KHo-U\DQG&ULWLFLVP, Vincent B. Leitch, general ed., W.W. Norton & Co, New York, London: s. 1260.

JUNG,C.G., [1976] $UFKHW\S\LV\PEROH3LVPDZ\EUDQH6SyâG]Lelnia

Wydawni-F]D´&]\WHOQLNµWarszawa, s. 396-397.

.âRF]RZVNL J., A., [2003, 2005] Å-D-Ty-0\µ)LOR]RILDGLDORJX, W drodze, , Po-]QDľ, s. 44-53.

KUNDERA M.,1LHZLHG]D3DľVWZRZ\,QVW\WXW:\GDZQLF]\:DUV]DZDs. 20.

LAKOFF, G., JOHNSON M., [1988] 0HWDIRU\ZQDV]\Pů\FLX, Warszawa: PIW, ,

fragmenty.

GRZEGORCZYKOWA R., SUREOHP XQLZHUVDOLyZ JHQH]\ L UR]ZRMX Mę]\ND,

fasc. LX, 2004, http:// www. mimuw. edu.pl /polszczyzna /PTJ/b/ b60_ 207-215.pdf.

SAUSSURE F., [1959] &RXUVHLQJHQHUDOOLQJXLVWLF, New York: Philosophical

Li-brary, s. 65-99.

TODOROV,T.,[2001] ´6WUXFWXUDODQDO\VLVRIQDUUDWLYHµ7KH1RUWRQ$QWKRORJ\

RI 7KHRU\DQG&ULWLFLVP, Vincent B. Leitch, general ed., W.W. Norton & Co, New York, London, s. 2100.

TUAN, YI-FU, [1987] 3U]HVWU]HľL PLHMVFHWâXP$JQLHV]ND0RUDZLľVND3,: