R
E
C
E
N
Z
J
E
___________________________________________________________
ROCZNIKI PEDAGOGICZNE Tom 9(45), numer 1 — 2017
Kompendium edukacyjne Edmunda Bojanowskiego, red. s. Maria L. Opiela, Lublin: Wydawnictwo Episteme 2016, ss. 495.
DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rped.2017.9.1-11
W historii wychowania w Polsce wskazac´ mozna niejedn a postac´, która bya prekursorem dzis´ aktualnych dziaan´ pedagogicznych. Na szczególn a uwage zasuguj a „pedagogowie” zyj acy w czasach zaborów, zaozycielki zen´skich zgromadzen´ zakon-nych, pos´wiecaj acych sie wychowaniu i ksztaceniu modego pokolenia (np. Marceli-na Darowska, Franciszka Siedliska, CeliMarceli-na Chludzin´ska Borzecka i Jadwiga Borzec-ka). Wypracowane przez nich teorie edukacyjne powstaway w konteks´cie braku suwerennos´ci pan´stwowej, co miao wpyw na ksztat pedagogii oraz pedagogiki, budowanej na wartos´ciach ewangelii i wiernos´ci Bogu, mios´ci do ojczyzny i posza-nowaniu honoru. Osob a godn a uwagi jest kolejny zakonodawca – bogosawiony Edmund Bojanowski, którego wizja pedagogiczna – mimo upywu blisko 150 lat od jego s´mierci – nie stracia aktualnos´ci. Co wiecej, na nowo odczytywana i analizowa-na staje sie coraz bardziej wyrazista. Beatyfikowany w 1999 r. przez Jaanalizowa-na Pawa II moze byc´ dzis´ patronem os´wiaty, edukacji i wychowania w Polsce. Moze patronowac´ przedszkolom – personelowi i dzieciom, a takze innym instytucjom wychowawczym. Edmund Bojanowski (1814-1871) zostawi wiele notatek z zakresu teorii i prag-matyki wychowania czy, ogólnie mówi ac, pedagogiki. „Skonstruowa” oryginalny plan ksi azki – szkic celu i zadan´, przedmiotu oraz metod wychowania dzieci. Na podstawie tych notatek zredagowany zosta spis tres´ci rekomendowanego dziea Kompendium edukacyjne Edmunda Bojanowskiego. Rozbudowano w nim punkty, zasygnalizowane przez twórce tzw. ochronek. Plan publikacji opracowany przez tego XIX-wiecznego pedagoga zosta uszczegóowiony i dostosowany do dzisiejszych czasów.
Teksty, które zozyy sie na tres´c´ Kompendium, zostay starannie wybrane z kry-tycznej edycji dzie pt. Prace, szkice i notatki Edmunda Bojanowskiego. Inedita, t. I-II; ksi azka zawiera tez Indeksy. Tom I podzielono na rozdziay: I. Prace histo-ryczne i literackie; II. Wychowanie w ochronkach (ochronach); III. Sprawy organi-zacyjne i gospodarcze dotycz ace ochronek; IV. Wypisy i szkice o tematyce religijnej, tom II zas´ zawiera rozdziay: V. Materiay i szkice do prac etnograficznych i histo-rycznych; VI. Zbiory pies´ni i piosenek; VII. Notatki zwi azane z redakcj a czasopism; VIII. Excerpta i epitomaty; IX. Varia.
Kompendium prezentuje oryginalne teksty E. Bojanowskiego. Poniewaz „pozo-stawiony” zosta jezyk autora, lektura dziea nie jest atwa. Wymaga skupienia sie na tres´ci, by j a zrozumiec´ w kategoriach dzisiejszego jezyka. W wybranych tekstach terminy archaiczne zast apione zostay jedynie tam, gdzie byo to konieczne, by was´-ciwie odczytac´ mys´l autora. Nie wszystkie pojecia zostay zatem uwspóczes´nione.
166 RECENZJE
Tam, gdzie nie byo to konieczne, zostawiono okres´lenia w ich pierwotnym brzmie-niu. „Zbudowanie” z notatek E. Bojanowskiego logicznej, zwartej tres´c´ wymagao od prowadz acej dzieo redaktorki – siostry prof. KUL dr hab. Marii Loyoli Opieli i wspieraj acych j a w pracy innych redaktorów zarówno orientacji w zakresie jezyko-wym (jezyka polskiego XIX w. i wspóczesnego), jak i przedmiotojezyko-wym.
Strukture pracy wyznaczaj a: Przedmowa; Wprowadzenie; Czes´c´ A – Ogólne podstawy wychowania dziecka i funkcjonowania ochron sformuowane przez Edmun-da Bojanowskiego; Czes´c´ B – Proces integralnego rozwoju i edukacji dziecka w sys-temie wychowania Edmunda Bojanowskiego oraz organizacja ochron; Posowie; Bibliografia; Indeks osób.
W czes´ci A. znalazy sie nastepuj ace paragrafy (z kolejnymi punktami, tu nie wymienianymi): I. Geneza i istota ochron; II. S´rodki wychowania dzieci; III. Pod-stawy systemu wychowania i prowadzenia ochron. Na czes´c´ B skadaj a sie natomiast paragrafy (równiez dalej podzielone na punkty): I. Dziecko – jego harmonijny rozwój i wychowanie; II. Wychowanie i nauka w ochronach; III. Instytucja ochron i ich dziaalnos´c´.
Kompendium opracowane na podstawie edycji notatek zaozyciela Zgromadzenia Sióstr Suzebniczek Bogarodzicy Dziewicy Niepokalanie Poczetej jest dzieem orygi-nalnym z racji na wykorzystanie zasobów archiwalnych. Z´ róda te suzyy zbudowa-niu teorii wyznaczaj acej kierunki pragmatyki pedagogicznej. Bojanowski w swoich notatkach naszkicowa wizje edukacji, która obiektywnie zostaa „rozpoznana” przez s. M.L. Opiele, odpowiedzialn a za realizacje pracy. Kompendium jest dzieem z za-kresu podstaw pedagogiki, ale tez wpisuje sie w zbiór studiów i opracowan´ z obszaru historii wychowania. Jego celem jest równiez podanie stanu wiedzy z zakresu nauki o wychowaniu w 2. poowie XIX w.
Ksi azka stanowi cenny „dokument” wskazuj acy na dziedzictwo polskiej XIX--wiecznej mys´li pedagogicznej. Mówi o inspiracjach pedagogicznych Bojanowskiego, maj acych z´ródo w kulturze narodowej, wówczas dos´wiadczaj acej opresji politycznej. Polska pozostawaa bowiem pod zaborami. Bojanowski d azy do zespolenia idei narodowych, jak i odrodzenia religijnego z prac a na rzecz okres´lenia, a nastepnie rozwoju koncepcji wychowania i systemu edukacji. Uwzglednia przy tym kontekst dziejowy, równiez cywilizacyjny Polski, Europy, ludzkos´ci. Mys´li te zawarte s a w Kompendium i one stanowi a o oryginalnos´ci dziea.
Bojanowski podkres´la znaczenie integralnego wychowaniu dziecka, które obejmu-je sfery rozwoju obejmu-jego osoby: fizyczn a, umysow a, spoeczn a, kulturow a, moraln a i duchow a (religijn a). Wychowanie wraz z opiek a i ksztaceniem staje sie edukacj a. Widz ac dynamizm dziecka, pedagog ten zwraca uwage na koniecznos´c´ uwzgled-nienia „uposazenia” dzieciecej natury, by nastepnie w sposób przemys´lany, logiczny ów plan procesu wychowania realizowac´. Chcia w ten sposób „ochronic´” dziecko nie tylko przed róznorodnymi niebezpieczen´stwami, ale takze – wychowuj ac integral-nie – w ogóle je „ochronic´” przed zem i jednoczes´integral-nie otworzyc´ na dobro, na Boga. Tu zdaje sie tkwi najbardziej pierwotne rozumienie pojecia „ochronka” czy „och-rona”. Ksi azka nie tylko mówi o przeszos´ci. Jest w gruncie rzeczy aktualnym trakta-tem pedagogicznym. Suzy takze przyszos´ci.
Kompendium, przedstawiaj ac idee wychowania i edukacji, ujawnia geboki ich wymiar patriotyczny. Edukacja – jak uwaza przyszy bogosawiony Kos´cioa
kato-167
RECENZJE
lickiego – suzyc´ miaa odzyskaniu przez Polske niepodlegos´ci, zachowaniu jezyka i dziedzictwa kultury, a tym samym tozsamos´ci narodowej. Ksi azka jest spenieniem planów Bojanowskiego, który pragn a przygotowac´ dzieo prezentuj ace system eduka-cji. Autor ten zamierza ukazac´ wymiar strukturalny i funkcjonalny tego systemu. Redaktorka ksi azki wypenia kompetentnie ów pedagogiczny plan fundatora swojego Zgromadzenia zakonnego i jednoczes´nie wychowawcy bliskiego ludziom w ich do-s´wiadczeniu zycia. Bojanowski poczyni szkice planu ksi azki oraz gromadzi odpo-wiednie materiay potrzebne do zrealizowania tegoz zamiaru. Ci ag dalszy jest juz owocem pracy redaktorki ksi azki. Dzieo to stanowi na pewno realizacje „testamentu pedagogicznego”, zostawionego przez Bojanowskiego.
Redaktorka pracuj aca nad dzieem udowodnia, iz zna bardzo dobrze specyfike przekazu zawartego w z´ródach i mys´li pedagogicznej Bojanowskiego. Jej pracy oraz zaangazowaniu osób, które j a wspieray, przys´wiecaa intencja nie tyle „przeozenia” pedagogicznego jezyka Bojanowskiego na jezyk XXI w., ile pogebiania i rozwijania jego intuicji oraz interpretacji za pomoc a dzisiejszych narzedzi badawczych. Celem byo opracowanie teorii i praktyki edukacyjnej opartej na tejze wizji – koncepcji pedagogicznej.
Autor Przedmowy do Kompendium, kard. Zenon Grocholewski (postulator sprawy kanonizacji b. Edmunda Bojanowskiego; byy prefekt Kongregacji do spraw Edukacji Katolickiej) „poda” czytelnikowi „klucz do was´ciwego odczytania jego mys´li eduka-cyjnej” (s. 7). Hierarcha ten stwierdzi: „[…] to was´nie mios´c´ bya z´ródem zaanga-zowania b. Edmunda Bojanowskiego w sprawe wychowania, jak równiez celem jego propozycji. Chociaz ten wielki mios´nik ludu polskiego nigdy o tym wprost nie pisa, niew atpliwie konsekwentnie to realizowa w swoim dziaaniu i w wypracowywaniu zalecen´” (s. 8). O „owocnos´ci wysików edukacyjnych” w ogóle – stwierdzi hierar-cha – stanowi: „mios´c´ do Boga i do dziecka”, bed aca „gównym motywem pacy wychowawczej”; nadto „Mios´c´ do dziecka, konkretnie przezywana i realizowana” (s. 8) w codziennej pracy wychowawczej oraz „wychowanie do mios´ci” (por. s. 9). „Wczytuj ac sie w teksty b. Edmunda Bojanowskiego – konstatowa autor Przedmowy – nietrudno dostrzec, ze te trzy elementy – bed ace drog a do formowania osobowos´ci silnych i odpowiedzialnych, zdolnych do wyborów wolnych i susznych, osobowo-s´ci hojnych w pokojowym budowaniu spoeczen´stw i gotowych do wspópracy ze wszystkimi dla dobra ludzkos´ci – bardzo wyraz´nie przepajaj a jego mys´l i dziaalnos´c´ wychowawcz a i s a ich elementem istotnym” (s. 9).
Dzieo ma charakter nowatorski, twórczy. Nie tylko ocala od zapomnienia mys´l pedagogiczn a Edmunda Bojanowskiego, ale czyni j a dzis´ zyw a, aktualn a, inspiruj ac a do dalszych eksploracji pedagogiki. Kompendium edukacyjne Edmunda Bojanowskie-go stanowic´ moze podstawe do opracowania róznych tematów (opracowan´ zbioro-wych, monografii autorskich), koresponduj acych z obecnym stanem wiedzy pedago-gicznej oraz wiedzy z zakresu innych nauk spoecznych i humanistycznych.
Eugeniusz Sakowicz Wydzia Teologiczny UKSW
