Posiedzenie naukowe Zespołu Historii Nauk Medycznych

596

interesowań w pracy badawczej. Zgłaszano też zastrzeżenia natury

metodologicz-nej — czy jest możliwa „unia rzeczowa" tych dwu dyscyplin, skoro jedna

zbli-żona jest do nauk opisowych, druga do normatywnych? Dyskutowano na temat

współzależności sozologii i antropologii kulturalnej, n a temat czynników

uzależ-niających rozwój sozologii w poszczególnych krajach, związków między sozologią

i etyką. Zwracano też uwagę ma umiejętność gospodarowania zasobami przyrody,

wskazując jako sprawę najpilniejszą opracowanie i wprowadzenie odpowiednich

ustaw zabezpieczających i chroniących środowisko. Uczestnicy Konwersatorium

zadawali prelegentowi również pytanie związane z j c h trudnościami pracy

zawo-dowej np. jaki jest stosunek dwu pojęć „ochrony przyrody" i „ochrony

"środowi-ska", jaka jest granica w zakresie treści „środowisko naturalne", „środowisko

sztuczne" — są to problemy bardzo istotne przy klasyfikowaniu piśmiennictwa

i tworzeniu katalogów rzeczowych. W uzupełnieniu referatu dodano wiele

inte-resujących szczegółów z „prehistorii" sozologii oraz omówiono udział

psycholo-gów w tworzeniu tej nowej dyscypliny.

W dyskusji brali udział: prof. T. Kotarbiński, prof. E. Geblewicz, doc. Z.

Ko-walewski, doc. H. Stonert, doc. S. Czarniecki, doc. S. Kozłowski, doc. J.

Sulow-ski, dr I. RydzewSulow-ski, mgr M. Budzanowska.

cd.

POSIEDZENIE NAUKOWE ZESPOŁU HISTORII NAUK MEDYCZNYCH

W dniu 26 stycznia 1972 r. odbyło się w Warszawie, pod przewodnictwem

prof. К. Rowińskiego, posiedzenie Zespołu Historii Nauk Medycznych. Poświęcono

je dyskusji nad referatem doc. Stanisława Szpilczyńskiego Medycyna w Polsce

na przełomie do nowoczesności, którego tezy rozesłano wcześniej uczestnikom

zebrania. Referat stanowił dalszą część syntezy historii medycyny polskiej

pierw-szej połowy XIX w. opracowywanej do III tomu Historii nauki polskiej.

Prelegent, nawiązując do swoich tez, poruszył działalność Komisji Edukacji

Narodowej, rozwój szkolnictwa medycznego, towarzystw naukowych i

wydaw-nictw medycznych, działalność naukową lekarzy polskich i w k r a j u i

przebywa-jących na emigracji oraz rozwój myśli lekarskiej, która w pierwszej połowie

XIX w. do „apriorycznych, dogmatycznych systemów i doktryn w teorii oraz

śle-pej empirii (empirismus coecus) w praktyce, przeistoczyła się w naukę

ekspery-mentalną". Na tle konfliktów pomiędzy mechanistami i witalistami a

organicy-stami wykształciła się biologia, później fizjologia eksperymentalna i fizjopatologia.

Rozwinęła się anatomia patologiczna, chemia, mikroskopia kliniczna, medycyna

sądowa, chirurgia, ortopedia, metodyka badania fizykalnego. Okres ten wydał

prekursorów polskiej chirurgii i położnictwa (R. Czerwiakowski), balneologii

(J. Dietl), okulistyki (W. Szokalski), ortopedii (L. J. Bierkowski); przygotował

wa-runki dla dalszego rozwoju myśli klinicznej, który nastąpił w drugiej połowie

X I X w. Charakteryzował się także znajomością historii medycyny, wykładanej

w Krakowie już od 1809 r. Medycyna polska sięgała wtedy poziomu światowego.

Doc. Szpilczyński zaznaczył ponadto, że syntezę swoją starał się opracować

z punktu widzenia osiągnięć nauki światowej, nie uwzględnił w niej jednakże

semiotyki i semiologii (symptomatologii).

W dyskusji nad referatem udział wzięli: dr Z. Gajda, doc. R. W. Gutt, prof.

E. Herman, prof. S. Konopka, doc. M. Łyskanowski, prof. J. Michalski,

dr T. Ostrowska, dr H. Pankiewicz, dr Z. Podgórska-Klawe, prof. К. Rowiński,

prof. J. Rutkowski, doc. E. Sieńkowski, dr W. Stembrowicz, doc. J. Strojnowski

i doc. S. Szpilczyński. Dyskutanci zastanawiali się nad poprawnością stosowanej

Kronika

597

terminologii („chemiczna wiwisekcja", „fizjopatologia"), proponowali usunięcie z o p r a c o w a n i a m n i e j istotnych szczegółów, j a k np. wiadomości o w y k ł a d a c h K i -wickiego w Zamościu czy o d e m o n s t r a c j a c h ludności przy sekcjach zwłok, co było wówczas powszechne w Europie, uzupełniali i korygowali r e f e r a t . P o d k r e ś l a l i w szczególności wybitny r o z w ó j w o m a w i a n y m okresie chemii l e k a r s k i e j (chemii fizjologicznej łącznie z chemią diagnostyczną), zasługi w t e j dziedzinie Śniadeckiego, Chałubińskiego, Szokialskiego, Dietla i p r a c e ich n a ł a m a c h „ P a m i ę t n i k a T o w a r z y -stwa Lekarskiego Warszawskiego"; rozwój b a d a n i a fizykalnego, które m e d y c y n a polska szybko sobie przyswoiła. P r e k u r s o r e m t e j metody w Polsce był H e r b e r ski, uczeń Laenneca, w Warszawie zaś mówił o niej Szczucki w swoich w y k ł a dach patologii już w kilka lat po ogłoszeniu p r a c y Laenneca. Sygnalizowano r o z -w ó j chirurgii i j e j no-woczesność, zasługi -w te i dziedzinie Czer-wiako-wskiego, którego działalność stanowiła pomost pomiędzy chirurgią cyrulicką X V I I I w. a medyczną X I X w. jak również Bierkowskiego, Czekierskiego i L e b r u n a , r o z w ó j anestezji i początki a n t y s e p t y k i . Zwrócono uwagę n a r o z w ó j psychiatrii. J u ż w latach 1830-tych ukazała się w K r a k o w i e postępowa p r a c a Metody leczenia chorób psychicznych. Mesmeryzm zrodził psychoterapię. W y b i t n y m i p s y c h i a t r a m i byli Baliński i Mierzejewski. O m a w i a n o w Polsce n a w e t k l a s y f i k a c j e c h o r ó b p s y -chicznych, rozwinęła się medycyna sipołeczna (w k t ó r e j diuże zasługi położyło Tow a r z y s t Tow o Dobroczynności, piśmiennictTowo n a u k o Tow e (monografie, słoTowniki, d y k c j o -narze) oraz prace popularyzatorskie.

W y s u w a n o wiele sugestii. P r o p o n o w a n o wyraźniejsze powiązanie dziejów m e -dycyny z historią, m.in. uwzględnienie w a r u n k ó w p a n u j ą c y c h w poszczególnych zaborach. Wskazywano, że Polacy studiowali na obcych uczelniach, a do naszego k r a j u przyjeżdżali lekarze z całego świata, w w y n i k u czego Polska b y ł a n i e j a k o terenem medycyny międzynarodowej. Specyficzna była też s y t u a c j a o b y c z a j o w a , zgodnie z k t ó r ą szlachcic nie powinien w y k o n y w a ć zawodu lekarza. Wpłynęło to na f a k t , że wśród założycieli T o w a r z y s t w a Lekarskiego Warszawskiego p r z e w a -żały nazwiska obce. I n f o r m a c j e tego r o d z a j u pozwoliłyby zrozumieć trudności n a jakie n a p o t y k a ł rozwój medycyny w Polsce. D y s k u t a n c i stwierdzali również, że należałoby w y r a ź n i e j nawiązać do t r a d y c j i w i e k u X V I I I , opracować ówczesne szkoły lekarskie i ich znaczenie dla polskiej medycyny. Za w s k a z a n e u z n a n o też s c h a r a k t e r y z o w a n i e w p ł y w u medycyny polskiej na zagraniczną. P r z e d s t a w i o n e przez doc. Szpilczyńskiego opracowanie p o w i n n o — zdaniem d y s k u t a n t ó w — p o -dawać i n f o r m a c j e o ewolucji nauczania, problemie c h i r u r g ó w wyższych i niższych, ewolucji f a r m a c j i i stomatologii, poziomie polskich ośrodków n a u k o w y c h z a r ó w n o postępowych jak i zacofanych. P r o p o r c j e pomiędzy p r z e d s t a w i e n i e m polskiej m e dycyny a obcej należałoby zmienić rozszerzając p r o b l e m a t y k ę polską, a s f o r m u -łowania ogólnikowe zastąpić k o n k r e t n y m i danymi. Opracowanie m a o b e j m o w a ć lata 1795—1862, musi zatem zawierać wszystko to, co się zdarzyło w t y m okresie w dziejach medycyny. Ponieważ tom I I I Historii nauki polskiej składał się będzie z dwóch części: ogólnej i szczegółowej należałoby z opracowania historii m e d y -cyny eliminować takie zagadnienia jak w a r u n k i k u l t u r a l n e czy organizacja życia naukowego, dla których miejsce znajdzie się w części pierwszej. W t r a k c i e dy-skusji wyłoniło się także zagadnienie, czy opracowanie p o w i n n o o b e j m o w a ć dzieje samej tylko nauki, czy również j e j aplikacji. Uznano jednak, że historia służby zdrowia p o w i n n a zostać pominięta. Problem ten dotyczy zresztą nie tylko n a u k lekarskich.

P o d s u m o w u j ą c d y s k u s j ę doc. S. Szpilczyński stwierdził, że dotyczyła ona 2 spraw. J e d n ą były propozycje uzupełnienia tekstu, co jest mało realne, ponie-waż przedstawione przezeń tezy są bardzo obszerne w stosunku do możliwości druku. Drugą — zarzuty, że tekst mówił dużo o myśli lekarskiej, m a ł o zaś

598

o funkcji. Ma to być jednakże podręcznik historii nauki! Zgodnie z sugestiami wysuniętymi na poprzednim zebraniu doc. Szpilczyński podjął się równolegle opra-cowania szerszej syntezy historii polskiej medycyny w X I X w., która już liczy około 10 arkuszy i posiada szereg rozdziałów poświęconych odrębnym zagadnie-niom jak Szkoły medyczne, Towarzystwa lekarskie, Narodziny fizjologii ekspery-mentalnej, Praca lekarzy polskich w różnych zaborach, Prace słownikowe itp. Opracowanie tej obszerniejszej syntezy jest utrudnione przez brak współpracy specjalistów, brak odpowiednich monografii historii chirurgii, farmacji oraz ma-teriałów do dziejów medycyny sądowej, chemii klinicznej, położnictwa. Opraco-wanie przeznaczone do III tomu Historii nauki polskiej natomiast musi być bar-dtzo zwięzłe.

Teresa Ostrowska

POSIEDZENIE NAUKOWE ZESPOŁU HISTORII NAUK LEŚNYCH W dniu 27 marca odbyło się pod przewodnictwem prof. A. Zabko-Potopowi-cza kolejne posiedzenie Zespołu Historii Nauk Leśnych poświęcone omówieniu realizacji zaplanowanych prac i dalszych działalności Zespołu.

Zostało już przygotowane do druku opracowanie doc. S. Brzozowskiego i dra Z. Kosieka dotyczące historii leśników galicyjskich. W „Zeszytach Naukowych Uniwersytetu Wrocławskiego" ukazał się fragment pracy dra A. Nyrka o historii leśnictwa na Śląsku. W najbliższym czasie do druku przekazane zostanie w y -dawnictwo Nauki leśne w Polsce w latach 1918—1968.

Ze względu na trudności finansowe nie posunęła się naprzód praca mgra S. Smólskiego Lasy i leśnictwo w rozwoju kultury polskiej.

W związku z przygotowaniami do II Kongresu Nauki Polskiej przewodniczący podsekcji leśnictwa i drzewnictwa — prof. К. Mańka, powierzył prof. J. Brodzie opracowanie historii leśnictwa w Polsce Ludowej. Opracowanie to ma uwzględ-niäc perspektywy rozwojowe do roku 1980.

W dalszym ciągu zebrania omawiano sprawę światowej bibliografii selektyw-nej historii leśnictwa i drzewnictwa. Dyskutowano zarówno nad zagadnieniami merytorycznymi jak i nad znalezieniem wydawcy. Inicjator bibliografii, prof. T. Mo-lenda, uważał że powinna ona obejmować materiał z zakresu historii leśnictwa i ekonomiki leśnictwa do roku 1970. Prof. J. Broda uznał, że należy opracować jedynie okres międzywojenny, ujmując w jedną całość historię i geografię leśni-ctwa oraz ekonomikę, rachunkowość i planowanie. Opracowanie bibliografii za okres do 1914 r. należałoby pozostawić Instytutowi Badawczemu Leśnictwa. Inni dyskutanci uważali, że ze względu na trudności związane ze znalezieniem zespołu wykonawców i ograniczone możliwości wydawnicze bardziej realnym w y -daje się węższe ujęcie pracy. Podsumowując dyskusję prof. A. Zabko-Potopowicz podjął się opracowania planu bibliografii w węższej wersji (uwzględniającej za-dania badawcze i możliwości wydawnicze Zakładu Historii Nauki i Techniki PAN).

W drugiej części zebrania prof. A. Zabko-Potopowicz wygłosił referat Z dzie-jów nauk leśnych. Referat stanowił syntetyczne omówienie rozwoju nauk leśnych w świecie od czasów najdawniejszych Cjest on częścią zaplanowanej większej pracy Wiedza leśna w Polsce na tle dorobku światowego. Ponieważ autor refe-ratu przedstawił stan wiedzy leśnej zagranicą, dyskutanci poruszyli sprawę wkła-du leśników polskich do światowego dorobku wiedzy leśnej.