A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO LIA H ISTO R IC A 79, 2005
K ayode Kalejaiye*
Z A R Y S H IS T O R II R U C H U Z W IĄ Z K O W E G O W N IG E R II (1966-1999)
1. W styczniu 1966 r. N igeria dośw iadczyła jed n eg o z najw iększych w strząsów w swej politycznej historii, m ow a tu o zakończeniu postkolonialnej cyw ilnej a d m in istracji państw ow ej i przejęciu w ładzy politycznej przez w ojsko. W tym okresie w ierzono głównie, że reżim w ojskow y d a narodow i szansę zrealizow ania w iększości aspiracji, k tó re zdały się zn ajdow ać w m a r-tw ym punkcie w czasie reżim u cywilnego.
T rzy p ro b lem y zostały uzn an e za n ajpow ażniejsze d la nigeryjskich zw iązków podczas p an o w an ia reżim u cywilnego. Były to: niewielka liczebność zw iązków , w yw ołujące w ątpliw ości przyw ództw o o ra z uznaw anie istnienia zw iązków przez p ra co d aw c ó w 1.
A by d o k o n a ć jakiejkolw iek znaczącej i realnej oceny działalności ruchu zw iązkow ego podczas reżim u w ojskow ego w latach 1966-1978, konieczne byłoby przyjrzenie się polityce stosunków pom iędzy praco d aw cam i i pracow -n ik am i we w cześ-niejszym okresie reżim u cyw il-nego i d o k o -n a -n ie oce-ny sposobu, w jak i w płynął on n a rozwój zw iązków ja k o efektyw nego narzędzia negocjacji w spraw ie u kładów zbiorow ych pracy.
P o s tk o lo n ia ln y rz ą d cyw ilny (19 6 0 -1 9 6 6 ) p rz y ją ł z a sa d ę w o lu n tary zm u ja k o przew odnią w swojej polityce sto su n k ó w pom iędzy p ra co -daw cam i i pracow nikam i. W ten sposób chciał zachęcić d o negocjacji w spraw ie u k ład ó w zbiorow ych ja k o narzędzia u stalan ia płac i innych w aru n k ó w zatru d n ien ia, dając pierw szeństw o przed zdecydow aną interw encją państw a.
P o pierw sze, z a k ła d an o , że negocjacje w spraw ie układów zbiorow ych w p ro w ad zają d o m iejsca pracy dem okratyczny ko n cep t „ rz ą d u za zgodą
* Uniwersytet Łódzki.
1 M organ Commission: R eport on the Review o f Wages, Salary and Conditions of Service o f the Junior Employées of the G overnm ents o f the Fédération and in Private Establishments, Fédéral M inistry o f Inform ation, Printing Division 1963/64, s. 45.
rz ąd zo n y ch ” . Po drugie, zarów no pracow nicy, ja k i pracodaw cy m ogli p e rtra k to w a ć w sp osób efektyw ny n a zasadach rów ności.
Pow yższe założenia były w ów czas trady cy jn ą p ra k ty k ą w W ielkiej Bry-tanii, gdzie zw iązki zaw odow e posiadały zarów no od p o w ied n ią organizację, ja k i k o m p eten c je p o trz e b n e d o o ch ro n y in teresó w sw oich członków . D lateg o też u zn a w an o , że p o lity k a rządu w obec zw iązków zaw odow ych pow inna być p o zb a w io n a wszelkiej ingerencji2. Jedn ak że w k ra ja ch , w k tó -rych p ra k ty k a ta k a nie m ogła być za g w ara n to w an a, p ań stw o niezm iennie interw eniow ało, aby ch ro n ić interesy pracow ników , poniew aż negocjacje w spraw ie u k ład ó w zbiorow ych nie m iały m iejsca lub przynosiły słabe efekty.
T en anglosaski m odel stosunków pom iędzy pracodaw cam i i pracow nikam i został przeniesiony d o Nigerii przez zarządców k olonialnych, pom im o że jej w arunki socjoekonom iczne znacznie różniły się od tych, k tó re dały początek tem u m odelow i w Wielkiej Brytanii. Ówczesny prem ier Sir A b u b a k ar T aw afa B alew a tw ierdził, że interesy rząd u , p racodaw ców o ra z zw iązków zaw odow ych opierały się n a procesie w zajem nych konsultacji i dyskusji, k tó re stanow iły pod staw ę dem okracji w sto su n k ach pom iędzy p racodaw cam i i pracow nikam i. W edług niego, jakakolw iek inna p olityka m ogłaby prow adzić d o p o lity czn eg o w pływ u n a u stalan ie płac, p ro w a d z ą c d o niszczących ekonom icznie efektów , k tó re m iałyby pow ażne n iepożądane konsekw encje d la ro z w o ju zd ro w y ch zw iązk ó w 3. Jedynym o b szarem , w k tó ry m rząd cywilny uw ażał interwencję państw ow ą za konieczną, były te gałęzie przemysłu lub zaw ody, w k tó ry ch płace były zastraszająco niskie. W ten sposób, do ro k u 1964, m ożliw ość u stalan ia m inim alnego p o ziom u płac przy użyciu d o stępnych śro d k ó w została przy zn an a jedynie w dziew ięciu p rzy p ad k ach d la n iektórych przedsiębiorstw w Lagos o ra z w pięciu p rz y p ad k ac h dla n iek tó ry ch zaw odów p o za L ag o s4.
Z godnie z R a p o rte m K om isji M o rg a n a z ro k u 1964, dla rz ąd u nige- ryjskiego negocjacje w spraw ie układów zbiorow ych, k tó re p ró b o w a ł ro z-w ijać rząd, nie zakorzeniły się głęboko z-w N igerii. S poz-w odoz-w ane to było tym , że zw iązki zaw odow e były zbyt słabe - liczebnie, finansow o i o r-ganizacyjnie. Słabi byli rów nież liderzy, podzieleni i sk o n cen tro w an i na sobie o ra z pracodaw cy, którzy niechętnie uznaw ali zarejestrow ane związki zaw o d o w e5.
2 A. F l a n d e r s , M anagement and Unions: The Theory and Reform o f Industrial Relations,
F aber and Faber, London 1975, s. 174.
3 D epartm ent o f L abour A nnual R eport 1954-55 (para 20 for full text of G overnm ents Policy Statem ent), s. 6-7.
4 R. C o h e n , Labour and Politics in Nigeria 1945-1971, H einem ann, London 1974, s. 182. 5 R eport o f the Comm ission on The Review o f Wages, Salary and C onditions of Service, s. 34.
2. Jeśli chodzi o tw orzenie zrzeszeń zw iązków zaw odow ych i przy-stępow anie do m iędzynarodow ych organizacji, podejście rz ąd u cechow ała a p a tia i o bojętność. S tanow isko rządu zostało sform ułow ane w następujący sposób: „O becnie R ząd nie rozw aża celow ości za b ro n ien ia nigeryjskim zw iązkom zaw odow ym p o siad an ia zagranicznego w sparcia i afiliacji. P ro -m ow anie i zachęcanie do rozw ijania rozsądnych, niezależnych i odpow iedzial-nych zw iązków zaw odow ych n a dem okratycziedzial-nych zasadach stanow i d e-k laro w an ą politye-kę R ząd u . R ząd życzył sobie zachow ania praw ruchu zw iązkow ego d o pełnego rozw ijania się i jakiekolw iek restrykcje nałożone na te p raw a n aru szą w olność stow arzyszania, k tó rą rząd pragnie zachow ać” 6. W ten sp o só b zw iązkom pozostaw iono w olność d ążen ia d o celów naw et w okolicznościach, w k tó ry ch cele te były sprzeczne z interesam i państw a. N a przy k ład , Z jednoczony K on g res P racy w N igerii (T he U nited L ab o u r C ongress o f N igeria), N igeryjski K ongres Zw iązkow y (T he N igerian T ra d e U nion C ongress) o raz N igeryjska R a d a Pracow ników (T he N igerian W orkers C ouncil) przyłączyły się do różnych m iędzynarodow ych organizacji praco w -niczych, co sp o w odow ane było nie tyle ideologicznym i przek o n an iam i, co finansow ym i i innym i m ateria ln y m i k orzyściam i, k tó re liderzy czerpali kosztem jedności n a centralnym froncie pracy. Ja k o ta k a N igeria stała się kipiącym kotłem ideologicznych intryg o niep o żąd an y ch konsekw encjach dla rozw oju rozsądnej centralnej organizacji pracy.
T rz e b a je d n a k przyznać, że zasługą ow ego reżim u było to, że związki w tym okresie cieszyły się nieograniczoną w olnością o rg an izo w an ia się, b ra n ia aktyw nego udziału w życiu politycznym i k o rz y sta n ia z funduszy zw iązkow ych d la celów politycznych. P o n a d to , zw iązki posiadały nieo g ra-n iczo ra-n ą sw o b o d ę o rg a ra-n iz o w a ra-n ia strajk ó w w celu p o d ra-n iesiera-n ia sta tu su zaw odow ego i pozio m u ekonom icznego swoich członków .
3. T rzeci N a ro d o w y P lan R ozw oju rz ąd u w ojskow ego, b adający politykę adm inistracji w ojskow ej (w okresie od 1966 d o 1975 r. - przyp. K .K .), dotyczącą stosunków zbiorow ych pracy, określił ją ja k o form ę sam orządności, za p o m o cą której rząd zachęcał pracow ników i p racodaw ców do ustalenia w a ru n k ó w z a tru d n ie n ia i w y n a g ro d zen ia p o p rzez negocjacje w spraw ie u k ład ó w zbiorow ych i interw eniow ał jedynie w ostateczności lu b w interesie publicznym ja k o bezstro n n y m ed iato r lub a rb ite r7.
O dnieść m o ż n a było w rażenie, że po lity k a ta była p o p ro stu k o n ty n u acją
status quo i m oim zdaniem rażąco bagatelizowała zwiększony zakres interwenq'i
i za an g aż o w an ia rz ąd u ja k o aktyw nej trzeciej strony w spraw ie stosunków
6 R. O. N w a b u e z e , Trends in Nigerian Labour Legislation 1938-76, „The Indian
Journal of L abour Econom ics” 1975, Vol. XVII, N o. 1-2, s. 10.
1 Third National Development Plan 1975-80, „Federal M inistry o f Economic Development,
pom iędzy praco d aw cam i i pracow nikam i. T en now y tren d w idoczny jest w ogrom nej ilości dek retó w dotyczących pracy w cielonych w życie w okresie 1968-1976.
R a p o rt M in istra P racy z ro k u 1967 m ów ił m iędzy innym i, że: „ P o d -staw ow ym celem polityki M inisterstw a P racy jest p ro m o w a n ie pro g ram ó w zgodnych z ogólnym i celam i zw iązanym i ze społecznym , ekonom icznym i politycznym rozw ojem k raju . M inisterstw o uznaje legalność organizacji pracow ników i p racodaw ców ja k o niezbędnych narzędzi społecznego postępu. D o c en ian a je st rów nież p o trze b a uczestniczenia tych g ru p w podejm ow aniu decyzji wpływających n a ich interesy. M inisterstw o również uznaje konieczność zainicjow ania przez rząd praw nych lub innych środków regulow ania w arunków za tru d n ien ia szczególnie tam , gdzie nie m o żn a całkow icie decydow ać za p o m o cą negocjacji w spraw ie układów zbiorow ych. W łaśnie n a tle tego m o żn a oceniać po lity k ę F ederaln eg o R ządu W ojskow ego” 8.
Pierwszym k rokiem podjętym przez rząd w ojskow y był D e k ret o sporach zbio ro w y ch (P o sta n o w ie n ia nadzw yczajne) [T rad e D isp u tes (E m ergency P rovisions) Decree] (nr 21) z 1968 r. Był to k ro k paniki podjęty w okresie, gdy N igeria stała przed obliczem kryzysu narodow ego.
W ojna do m o w a spow odow ała braki w im portow anych artykułach spożyw-czych, d o p ro w a d ziła d o inflacyjnego w zrostu cen. D o p ro w ad ziło to do żą d ań praco w n ik ó w podw yżki płac, a poniew aż nie było natychm iastow ej odpo w ied zi n a te ż ą d a n ia , p racow nicy zagrozili p ra c o d a w c o m innym i d ziałaniam i.
K oniecznośc za chow ania ciągłości produkcji w czasie, gdy p ro w a d zo n a była w ojna, zm usiła rząd d o obw ieszczenia D e k retu o sp o rach zbiorow ych n r 21 z ro k u 1968, k tó ry n ak ład a ł na strajkujących kary. D e k ret ten głosił m iędzy innym i, że:
1. W p rz y p ad k u zaistnienia sporu zbiorow ego pom iędzy p racodaw cam i i p racow nikam i, obydw ie strony, k tó ry ch sp ó r ten dotyczy, pow inny były sp o tk a ć się w p rzeciągu siedm iu dni od jeg o za istn ien ia w celu jego rozw iązania.
2. Jeżeli w przeciągu siedm iu dni sp ó r ten nie zostałby rozw iązany, ta ze stron, k tó ra życzyła sobie jego kontynuow ania, pow inna była zadeklarow ać zaistnienie sp o ru zbiorow ego, pow iadam iając K o m isarz a P racy, określając odpow iednio zagadnienia, co d o k tórych strony się nie zgadzają
3. W przeciągu 14 dni od otrzy m an ia pow iadom ienia K o m isarz m ógł wyznaczyć m ed iato ra w celu zbadania okoliczności sporu i poprzez negocjacje z obydw iem a stro n am i usiłow ać d o prow adzić do p o ro zu m ien ia lub też m ógł w yznaczyć K o m isję D o chodzeniow ą w celu zb a d a n ia sp o ru , a następnie przedłożenia m u rekom endacji dotyczących poro zu m ien ia lub też m ógł
przekazać sp ó r d o try b u n a łu arbitrażow ego, któ reg o obow iązkiem byłoby ro zp atrzen ie okoliczności spraw y i w ydanie ustaleń, k tó re byłyby wiążące d la praco d aw có w i pracow ników .
4. W p rz y p a d k u , gdyby pracow nicy i pracodaw cy nie stosow ali się do w ym agań d ek retu , K o m isarz m oże w ydać Z arządzenie, m ające n a celu zapew nienie p o d p o rz ą d k o w a n ia się p ostanow ieniom owego d e k re tu 9.
4. D e k re t ten wyznaczył jed en z najw ażniejszych p u n k tó w zw rotnych w historii nigeryjskiego ru ch u zw iązkow ego. R ząd po raz pierw szy nałożył p ra w n e restry k cje n a w olność p ra co w n ik ó w d o p ro w a d z e n ia strajk ó w i w olność p racodaw ców d o lokau to w an ia. K o m isarz Pracy m ógł rozpocząć d z ia ła n ia a rb itra ż o w e bez oczekiw ania n a zgodę o b y d w u stro n spo ru . P o n a d to d ek ret ten dał K om isarzow i o g ro m n ą m ożliw ość interw encji, co um ożliw iło m u zajęcie odpow iedniego stanow iska w kwestii jakiegokolw iek sp o ru w przeciw ieństw ie d o roli dorad czej, k tó rą spełniało F e d e ra ln e M inisterstw o P ra c y 10.
M o żn a by dalej stw ierdzić, że d ekret ten m iał zróżnicow any wpływ n a stro n y sto su n k u pracy. P om im o że obow iązek w strzym yw ania się od strajku lub lo k a u tu zo stał n arzu co n y n a obydw ie strony, to w p ra k ty c e stanow ił praw ny środek och ro n y interesów pracodaw ców , poniew aż „stra jk i obecne są wszędzie ja k o bardziej znacząca cecha stosunków pom iędzy pracodaw cam i i p racow nikam i niż lo k a u ty ” 11.
Jed n a k że w pływ d ek retu na pow strzym yw anie działań uprzem ysłow ienia k raju był k ró tk o trw a ły . B ojow e nastaw ienie zw iązków zw iększyło się w tru d -nych d o zniesienia w a ru n k ach w ojen-nych. W ten sp osób d o koń ca 1968 ro k u liczba strajk ó w w zrosła d o 53.
W ro k u 1969, po wygaśnięciu dek retu n r 21 został ogłoszony now y D ekret sporów zbiorow ych n r 53, który spełniał rolę narzędzia kontrolującego niepokój pracow ników w czasie trw an ia w ojny12.
G łów nym celem rz ąd u było zlikw idow anie luk w dekrecie n r 21 z 1968 r. Z godnie z dekretem nr 21 pracow nik nie m ógł b rać udziału w strajk u „p o zaw iadom ieniu o sporze zbiorow ym K o m isarz a Z w iąz k u ” 13. P ow odow ało to , że p racow nicy m ogli strajkow ać zgodnie z praw em zanim K o m isarz
9 R. O. N w a b u e z e , op. cit., s. 13.
10 Trade Disputes (Emergency Provisions) Decree (No. 21) o f 1968, Supplem ent to Official G azette E xtraordinary (No. 38) Vol. 53 o f M ay 1968.
11 R ep o rt o f the R oyal Com m ission on T rade U nions and E m ployers A ssociation, 1965-1968 (C C M U D 3623 HM SO) 1968, 122-37 quoted from T rade U nions ed by M e Carthy, W .E.J., 374.
12 T rade D isputes (Emergency Provisions) (Amendm ent) Decree 1969, Supplement to Official G azette E xtraordinary (No. 53, 13 Dec. 1969).
w ogóle dow iedział się o sporze. D ekret n r 53 z ro k u 1969 nie daw ał żadnej m ożliw ości o rg a n izo w an ia strajków lub lokautów .
D ekret ustanow ił Przemysłowy Trybunał A rbitrażow y, d o którego należało zgłaszać w szystkie spory za każdym razem , kiedy nie po w io d ą się norm aln e negocjacje. R ozw lekły sp osób łagodzenia sporów , w łaściw y wcześniejszemu d ekretow i, został usunięty w ten sposób. P o d k reślan o w szczególności, że „procesy rozw iązyw ania sporów zbiorow ych m iały pierw szeństw o przed innym i spraw am i zw iązanym i ze stosunkam i pom iędzy p racodaw cam i i p ra -c o w n ik a m i o ra z -czynnoś-ci łagodzą-ce spory m usiały być w p ro w ad zo n e w ciągu 24 g o d zin ” 14.
Z p o w o d u w p ro w ad ze n ia p rzez d e k re t now ego sp o so b u łag o d zen ia sp o ró w n ajbardziej ucierpiał pracow nik. Jego p raw o d o rezygnacji z pracy, kiedy w aru n k i pracy i płacy stały się niekorzystne i nie d o za akceptow ania, nie m ogło być dłużej otw arcie bronione przez związek. D latego też pracownicy stali się raczej b ez rad n i w łaśnie w tedy, kiedy n ajb ard ziej p o trze b o w ali zw iązkow ego w sparcia.
5. D e k ret o w ynagrodzeniach i kom isjach przem ysłow ych został ogłoszony w lutym 1973 r. Założeniem tego d o k u m en tu była o c h ro n a p ra cow ników w tak ich przedsiębiorstw ach, gdzie działanie negocjacji w sp ra -wie uk ład ó w zbiorow ych było niew ystarczające, nieefektyw ne lub w ogóle nie m iało m iejsca. D e k re t ten zaw ierał m iędzy innym i ta k ie p o s ta n o -wienia:
1. K o m isarz P racy w p orozum ieniu z K o m isją D o ch o d zen io w ą m ógł pow ołać do życia Przem ysłow ą R adę Płac, jeśli uznaje on, że płace są n azb y t niskie lub że odpow iednie d ziałania służące efektyw nej regulacji płac i innych w a ru n k ó w za tru d n ien ia nie zostały podjęte.
2. K o m isa rz m ógł rów nież, jeśli uznał to za słuszne, w ydać Przem ysłow ej R adzie Płac zalecenie o podjęciu odpow iednich działań.
3. Z g o d n ie z ww. d ek retem , p ra co d aw c a m iał obow iązek w ypłacać praco w n ik o m w ynagrodzenie nie niższe niż zalecone m in im u m 15.
D e k ret ten w ziął pod uw agę rzeczywistą sytuację p racow ników - fak t, że p o n a d 50% pracujących było za tru d n io n y ch w p rzedsiębiorstw ach p o -zbaw ionych zw iązków zawodowych, gdzie istniały znaczne różnice w strukturze płac. W tak ich przedsiębiorstw ach naruszeniem p ra w praco w n ik ó w było nie tylko ustalanie przez pracodaw ców wysokości w ynagrodzeń poniżej określonej praw em staw ki, ale rów nież b rak jakichkolw iek śro d k ó w negocjacyjnych zapew niających p raco w n ik o m wpływ na ich w arunki płacy.
14 M inistry o f L abour G eneral Instructions, Fédéral M inistry o f Inform ation, Lagos 1971, s. 23.
15 Wages Board and Industrial Councils Decree 1973, Supplem ent to Official G azette (No. 6), Vol. 60, February 1973 (Part A).
N iestety, p o m im o tych skom plikow anych postan o w ień d ek retu i d o b -rych intencji rz ąd u w ojskow ego, m ającego n a celu o ch ro n ę grupy nisko- -dochodow ej, d ek ret ten nie ujrzał św iatła dziennego. N ie został on p ow o-łany w jak im k o lw ie k przedsięw zięciu w N igerii od czasu jeg o ogłoszenia w ro k u 1973.
6. K olejnym aktem ustanow ionym przez rząd w ojskow y był D ek ret 0 zw iązkach zaw odow ych (nr 31) z 1973 r . 16, którego postanow ienia zmierzały d o ro zw ijania zw iązkow ej solidarności, ochrony finansów i um ieszczenia ruchu związkowego pod efektyw ną kontrolą rządu. Był to klasyczny przypadek w zrastającej in terw encji rz ą d u w spraw y zw iązkow e, z o rie n to w an ej na o ch ro n ę sam ego ruchu.
N iektóre spośród podstaw ow ych postanow ień dekretu brzm ią następująco. 1. P o d an ie o zarejestrow anie zw iązku zaw odow ego pow inno było zostać złożone d o K iero w n ik a urzędu rejestrow ego i m u siało być p o d p isan e przez co najm niej pięćdziesięciu członków tego zw iązku.
2. O sobie m ającej p raw o do w stąpienia d o zw iązku nie m o ż n a odm ów ić c z ło n k o stw a w yłącznie z p o w o d u jej p o c h o d z en ia z d an e g o plem ienia, społeczności, m iejsca urod zen ia, religii lub poglądów politycznych.
3. Z a k a z spraw o w an ia jednocześnie funkcji przew odniczącego, sk arb n ik a lub czło n k a w ykonaw czego w więcej niż jednym zw iązku zaw odow ym oraz zak az sp raw o w an ia funkcji sekretarza w więcej niż trzech zw iązkach.
4. W ykorzystanie funduszy zw iązkow ych do zrealizow ania ja k ic h k o lwiek celów politycznych zostało uznane za w ykroczenie przeciw ko d ek -retow i.
N a p o d staw ie p o stan o w ień d ekretu m o żn a stw ierdzić, że intencją rządu było usunięcie n ie k tó ry c h sp o śró d w ad, h am u jący ch rozw ój zw iązków za w odow ych w N igerii, ta k ic h ja k frag m en tacja , n ad u ż y cia finansow e, w rogość praco d aw có w itd. D e k ret ten zaw ierał rów nież postanow ienie, m ające n a celu odizolow anie ru ch u zw iązkow ego od jaw nego za angażow ania się w politykę partii, co praw dopodobnie m iało zachow ać jedność i solidarność zw iązków zaw odow ych. Z drugiej zaś strony, postanow ienie, m ające uczynić zw iązki apolitycznym i, było nieuzasadnione. Z godnie z poglądem prof. A llanem F lan d ersem zw iązki zaw odow e m uszą brać udział w życiu politycz-nym , aby ustalić i u trzym ać praw ne i ekonom iczne w a ru n k i, w których m o g ą się ro z w ija ć17. T a k sam o prof. H a rd m a n badający tę spraw ę w skazuje, że bez zaangażow ania politycznego, związki zaw odow e nie m o g ą zabezpieczyć 1 bro n ić niezbędnych p odstaw socjalnych dla ich przem ysłow ej w ładzy18.
16 T rade U nions Decree 1973, Supplement to Official G azette E xtraordinary (No. 38), Vol. 60, 24 July 1973 (Part A).
11 A. F l a n d e r s , op. cil., s. 30. 18 Ibidem, s. 29.
7. W styczniu 1976 r. rząd ogłosił D e k ret o spo rach zbiorow ych n r 7, k tó ry uchylił d ek ret n r 53 z 1969 r. i wyznaczył now e p ro c ed u ry łagodzenia sporów zb io ro w y c h 19. P oza tym d ek ret ten w prow adził zak az b ra n ia udziału w lokaucie lub strajk u w sytuacji, w której nie za sto so w an o ustalonej p ro ced u ry p o ro z u m ie n ia lub gdy T ry b u n a ł A rb itra żo w y w ydał odpow iedni n a k a z lub też tam , gdzie spór nie został ro z p atrzo n y przez N a ro d o w y Sąd P rzem ysłow y20.
Jednym z najw ażniejszych p u n k tó w tego d ek retu było pow ołanie do życia N a ro d o w eg o Sądu Przem ysłow ego, k tó reg o zadaniem było zarów no rozstrzyganie sp o ró w zbiorow ych, ja k i interp reto w an ie zbiorow ych p o ro -zum ień pom iędzy zw iązkam i a pracodaw cam i. Zgodnie n ato m iast z dekretam i n r 21 i n r 53, Przem ysłow y T ry b u n a ł A rbitrażow y m iał rozstrzygający głos w sp o ra ch zbiorow ych i w większości przy p ad k ó w zarządy odm aw iały w p row adzenia n ak azó w poczynionych przez niego21.
P rzez pow ołanie N a ro d o w eg o Sądu Przem ysłow ego pracow nicy dostali d o d a tk o w y śro d ek um ożliw iający rozpatryw anie skarg, podczas gdy p ra co -daw cy uzyskali o ch ro n ę przed żądaniam i płac nie w spartym i ekono m iczn ą m ożliw ością zapłaty.
Sąd ten m ógł stw orzyć harm onijne i spokojne stosunki pom iędzy pracow -nikam i i praco d aw cam i, gdyby R ząd W ojskow y zapew nił, że decyzje sądu będą wiążące d la stron biorących udział w sporze. W rzeczywistości N arodow y Sąd Przem ysłow y nie p o siad ał w ystarczającej m ocy, aby efektyw nie w p ro -w adzać z życie s-woje decyzje, dlatego też do ch o d ziło d o lekce-w ażenia p o stan o w ień sąd u , a co za tym idzie - zaprzepaszczenia celu d ek retu .
W m aju 1976 ro k u R ząd F ederalny ogłosił D e k ret o spo rach zbiorow ych (dla p o dstaw ow ych służb np. policja, strażnicy, p o g o to w ia itp .) nr 23. Z g o d n ie z tym d o k u m en tem , przyw ódca F ederalnego R ząd u W ojskow ego p o siad ał m o c rozw iązania jakiegokolw iek zw iązku zaw odow ego lub stow a-rzyszenia, k tó reg o członkow ie zatrudnieni byli w podstaw ow ych słżbach, jeżeli uznałby, że taki zw iązek jest zaangażow any w czynności prow adzące d o zakłóceń w przem yśle lub w d ziałania przeszkadzające w św iadczeniu po dstaw ow ych usług lub jeżeli działalność zw iązku n aru sza p ostanow ienia D ek retu .
Jeżeli z d e le g a liz o w a n a o rg a n iz a c ja b y ła zw iązkiem za w o d o w y m , to m usiała o n a w ciągu 14 dni przekazać swój certyfikat rejestracji kierow nikow i urzędu rejestrow ego, k tó ry niezwłocznie w ykreślał ta k ą organizację z rejestru.
,s T rade D isputes Decree (No. 7) o f 1976, Supplem ent to Official G azette (No. 9), 1976 (Part A).
20 T rade D isputes Decree (No. 7) of 1976, Supplem ent to Official G azette (N o. 9), Vol. 63, 11 February 1976 (Part A), Sec. 13, 28.
JI New Trade Union Decree. Interview by Umoh James, „N igeria D aily Tim es” , 12 M arch 1976, s. 7.
C złonek takiej organizacji ju ż od tego m o m en tu nie m iał p ra w a w stąpić d o jakiegokolw iek zw iązku zaw odow ego lub organizacji, k tó ry ch członkow ie byli zatru d n ien i w podstaw ow ych służbach22.
Zgodnie z tym dekretem Główny Inspektor Policji, ja k również K om endant P racow ników G łów nej K w atery Policji, m ogli zażądać areszto w an ia członka zdelegalizow anej organizacji, jeśli według ich p rz ek o n an ia po rozw iązaniu zw iązku działał o n w celu zakłócania podstaw ow ych usług. K a rą przew idzianą za naruszenie jakiegokolw iek z postanow ień tego d ek retu było pozbaw ienie w olności d o lat pięciu.
W stosunku do wcześniejszych dekretów , postanow ienia D ekretu o sporach zbiorow ych N r 23 w ydają się w yjątkow o drastyczne. Pewne usprawiedliw ienie działań rz ąd u m o ż n a je d n a k znaleźć w tym , że strajki w śród pracow ników z a tru d n io n y ch w podstaw ow ych służbach m ogły m ieć niekorzystny wpływ n a funkcjo n o w an ie g o sp o d ark i i n a społeczeństw o w ogóle. W ten sposób żą d an ia poszczególnych zw iązków były zdław ione m e to d ą to ta lita rn ą , w za-łożeniu, w interesie gosp o d ark i narodow ej.
8. Ówczesny F ed eraln y R ząd W ojskow y zakazał rów nież nigeryjskim zw iązkom zaw odow ym przystępow ania do m iędzynarodow ych organizacji zw iązkow ych. C elem tego było w strzym anie uzależniania się nigeryjskich zw iązków zaw o d o w y ch od m ięd zy n a ro d o w y ch organizacji. C h o d ziło tu o p oparcie finansow e i m aterialne, zapobieganie kon flik to m ideologicz-nym (k tó re w ów czas podtrzym yw ały w yraźny pod ział ruch u zw iązkow e-go). U zależnienie od zagranicznych źródeł finan so w an ia było dla nige-ryjskich przyw ódców zw iązkow ych degradujące i, w edług rz ąd u , p rzyno-siło im w styd. P o n a d to , rów nież w płynęło to niekorzystnie n a jedność zw iązkow ą.
T rzy spośród czterech centralnych organizacji zw iązkow ych przyłączyły się do n astępujących m iędzynarodow ych organizacji: były U L C N zjednoczył się z M ięd zy n a ro d o w ą K o nferencją W olnych Z w iązków Z aw o d o -w ych, były N W C przyłączył do M iędzy n aro d o -w ej F ed eracji Z -w iązkó-w C hrześcijańskich, a były N T U C przystąpił d o Św iatow ej F ederacji Z w iąz-ków Z aw odow ych.
K a żd y z nich otrzym yw ał regularną pom oc w gotów ce. N a przykład, N igeryjski K on g res Z w iązków Z aw odow ych pow ołał A kadem ię Pracy im ienia P atrice L um um by za pieniądze otrzym ane z bloku sow ieckiego w czasie, gdy Z jednoczony K on g res P racow niczy, m ając aktyw ne p o p arcie A fro- A m erykańskiego C en tru m Pracow niczego, prow adził Z w iązkow y In sty tu t
21 T rade D ispules (Essential Serviccs) Decree (No. 23) of 1976, Supplem ent to OfTicial G azette (N o. 27), Vol. 63, 20 M ay 1976 (Part A).
R ozw oju E k onom icznego i Socjalnego z kierow nikam i z am erykańskich zw iązków zaw odow ych23.
D w unastego lutego 1976 r. rząd pow ołał K om isję Śledczą w celu zbadania działalności nigeryjskich zw iązków zaw odow ych. O b szaram i zainteresow ania były: fin an so w an ie org an izacji pracow niczych, ak ty w a i pasy w a każdej centralnej organizacji pracow niczej o raz działania zagranicznych organizacji zw iązkow ych w Nigerii: stopień, w jak im d ziałan ia tak ie szkodziły interesom publicznym 24.
Z godnie z tym , co o d k ry ła K om isja, działalność zw iązków była w w ięk-szości ch ao ty c zn a i beztroska. Liderzy nie ponosili odpow iedzialności za zarządzanie spraw am i zw iązków . Interesow ali się w yłącznie utrzym aniem się przy w ładzy25. W N igcryjskim K ongresie Z w iązków Z aw odow ych je d n a o so b a p o zo staw ała n a stanow isku sk arb n ik a w organizacji przez okres d w u n a stu la t26. W następstw ie, F ederalny R ząd zakazał w szystkim liderom uznanym w innym i korupcji i niegospodarności k o n ty n u o w an ie piasto w an ia urzędów . U sunięcie ich ze stanow isk i uniem ożliw ienie aktyw nego b ra n ia udziału w spraw ach zw iązków stanow iło, m oim zdaniem , jed n o z nielicznych osiągnięć reżim u w ojskow ego.
9. W tym sam ym okresie R ząd F ederalny p ró b o w a ł rozw iązać problem rozbitej s tru k tu ry charakterystycznej dla nigeryjskiego system u wielozw iąz- kow ego przez restru k tu ry zację istniejących zw iązków zaw odow ych n a p o d staw ie branżow ej. N ajczęściej poszukiw anym pom ysłem w p rz y p ad k u ro z -rastający ch się liczebnie stru k tu r zw iązków zaw odow ych w N igerii były branżow e zw iązki zaw odow e. Po raz pierw szy z a p ro p o n o w a ła je K o m isja M o rg a n a w 1964 r. w następujący sposób: „Z a ró w n o przedstaw iciele pracow -ników , ja k i p racodaw ców w olą negocjow ać i o rganizow ać się zgodnie z zasadam i przem ysłow ym i...” 27.
K o m isja A d e b o z lat 1970-1971 stw ierdziła, że: „ R o z ra sta n ie się s tru k tu r zw iązków zaw odow ych w N igerii jest skandaliczne... Pierw szym i najw aż-niejszym elem entem reform y, w edług nas, jest re stru k tu ry zac ja nigeryjskich zw iązków zaw odow ych, zm iana ich n a związki branżow e” 28. Pom ysł założenia branżow ych zw iązków był ju ż wcześniej p ro p o n o w a n y z wielu pow odów . P o pierw sze, ż ą d a n ia różnych gru p zaw odow ych w danej fabryce m ogły być
23 R. C o h e n , op. cii., s. 123-126.
24 F o r D etails T erm s, of Reference, see R eport of the Tribunal o Inquiry into the Activities o f the T rade U nions, s. 7.
25 Ibidem, s. 25. 26 Ibidem, s. 49.
21 M organ Com m ission..., s. 46.
2" A debo Comm ission, Second and Final Report o f Wages and Salaries Review Commission
łatwiej zharm onizow ane, ja k również łatwiejsze byłoby zawieranie efektywnych p o ro z u m ie ń . P o d ru g ie, łatw iejsze byłoby osiągnięcie d em o k ra ty czn y c h sto su n k ó w pom iędzy poszczególnym i grupam i rzem ieślniczym i29.
Zw iązkow cy o przek o n an iach m arksistow skich mieli rów nież swój pow ód popierania branżow ych związków. Uważali oni, że takie związki są najlepszym narzędziem p racow ników w walce klasow ej. Jeżeli przedsiębiorstw o m iało należeć d o praco w n ik ó w , to najw ygodniejszą fo rm ą organizacji związkowej była ta k a , k tó ra najlepiej d o p aso w a n a była do m odelu przem ysłu30.
Z godnie z postanow ieniam i K om isji A debo: „ ż a d n a refo rm a nigeryjskiego ruchu zw iązkow ego nie byłaby całkow ita bez polepszenia poziom u edukacyj-nego liderów związków zaw odow ych”31. A by osiągnąć ten cel, rząd zdecydował się założyć N a ro d o w y In sty tu t Studiów P racow niczych, k tó reg o zadaniem było podniesienie poziom u edukacyjnego członków zw iązku ta k , aby m ogli oni zająć właściwe m iejsce w społeczeństwie nigeryjskim . O czekiw ano od nich natych m iasto w eg o przejęcia sponsorow anych zagranicznych in stytutów pracy założonych i działających w Nigerii. G dyby ten chw alebny cel był osiągnięty, przyczyniłby się on d o znacznego rozw oju nigeryjskicii zw iązków zaw odow ych.
A naliza p rz ep ro w a d zo n a d o tego m o m en tu w ykazuje ściśle określo n ą i bezkom prom isow ą politykę interwencji i głębokiego zaangażow ania w sprawy nigeryjskich zw iązków zaw odow ych przez F ed eraln y R ząd W ojskow y. T en wpływ p olityki rz ą d u w yraźnie uw idocznił się zarów no w ak ta c h praw nych, ja k i d ziałan iach adm inistracyjnych.
10. Z a p o c zątk o w a n ie strategii korporacjonistycznej w N igerii, ja k o części p ro jek tu rządow ego, m iało n a celu sk o n tro lo w an ie sp o ró w zbiorow ych rodzących się początk o w o w czasie w ojny dom ow ej w N igerii (1967-1970), a n astępnie w okresie pow ojennym , szczególnie w okresie adm inistracji wojskowej M o h am m ed a O basanjo (1975-1979). D o k try n a ta została wyraźnie p rzed staw io n a w now ym statucie zw iązków zaw odow ych, a jej intencją było p ro m o w an ie społecznej stabilności i gw ałtow nej industrializacji z aktyw nym uczestnictw em pracow ników i praco d aw có w 32.
A d m in istracja O b asan jo pozostaw iła po sobie wiele nierozw iązanych sp o ró w zb io ro w y ch d la nad ch o d zącej ad m in istracji cyw ilnej p re zy d en ta
29 Royal Comm ission on Trade U nions and Employers Associations: ‘The R eduction of M ulti-U nionism ’, R eproduced in T rade U nions ed. by M e C arthy, W .E.J., Penguin M odem M anagem ent Readings, 1975, s. 141.
30 J. H. R i c h a r d s o n , An Introduction to the Study o f Industrial Relations, G eorge Allen & Unwin Ltd, London 1965, s. 166.
31 A debo Commission, Second and Final Report of Wages and Salaries Review Commission 1970-71, s. 47.
S hehu S h ag ari. N ajw ażniejszym zadaniem S h a g a ri’ego było znalezienie spo so b u na u p o ra n ie się z żądaniam i złożonym i n a ręce rz ąd u przez N L C pod koniec 1979 r. „ K a rta ż ą d a ń ” zaw ierała w yczerpujący p ro g ram , w jak i sposób m o ż n a by podnieść stan d ard życia klasy p racu jącej33.
P a rtia S h ag ari’ego, N a ro d o w a P a rtia Nigerii (N P N ), obiecyw ała p olep-szenie w a ru n k ó w życia, usunięcie restrykcyjnych przepisów p ra w a pracy i ponow ne w prow adzenie negocjacji w spraw ie uk ład ó w zbiorow ych pracy. W rzeczyw istości (p raw d o p o d o b n ie dlatego, że zaczęły się pojaw iać oznaki p o g arszającej się sytuacji ek onom icznej) S hagari nie d o trz y m a ł swojej w yborczej obietnicy, p om im o że jego w ytyczne z lat 1980 -1982 pozw alały n a ogran iczo n e użycie negocjacji w spraw ie układów zbiorow ych w sektorze pryw atnym .
K o rz y stając z okazji w yborów w lutym 1981 r. ad m in istracja S h ag ari’ego p ró b o w a ła d o p ro w a d zić d o p orażki przyw ódcy N L C H a ssa n a S unm onu (k tó ry w ydał się niechętny d o w spółpracy) i w yboru D a v id a Ojeli, zastępcy S u n m o n u ’a 34. P o p arcie rz ąd u S hagari’ego w sto su n k u do tego przyw ódcy w yw odziło się z większej jego uległości w pływ om tegoż rząd u , zw łaszcza chodzi tu o ograniczenie strategii N L C . K a m p a n ie prasow e popierające k an d y d a tu rę O jeli’ego zorganizow ane przez zastępcę S h a g a r’ego odniosły je d n a k o d w ro tn y skutek, w w yniku czego w ybory w ygrał S unm onu.
W raz z pojaw ieniem się silniejszego N L C za czasów S u n m o n u 35, związki zaw odow e w znow iły swoje żą d an ia dotyczące m inim alnego w ynagrodzenia o ra z rozpoczęły w m aju 1981 r. strajk, któ ry objął cały k raj, zm uszając tym sam ym rząd d o p ro w ad zen ia negocjacji. W e w rześniu 1981 r. N aro d o w y a k t m inim alnego w ynagrodzenia, określający sum ę 125 nair ja k o najniższe w ynagrodzenie, stał się praw em .
11. P odczas p an o w an ia reżim u w ojskow ego w latach osiem dziesiątych zw iązki zaw odow e i ich liderzy stali się głów nym i celam i k o n tro li i prze-śladow ań.
W g ru d n iu 1983 r. rząd S hagari’cgo ustąpił n a skutek zam ach u stanu d o k o n an e g o przez gen. B uhari. Nigeryjczycy wierzyli w ów czas, że w ojsko rozw iąże p ro b lem y polityczne i p o ra d zi sobie w sp o só b zdecydow any z p roblem am i ekonom icznym i, co stało się w ątpliw e ju ż kilka miesięcy później.
33 The New National Labour Policy. Lagos, Federal M inistry of Employm ent, L abour and Productivity, 4 December 1975. (Reproduced in Tayo Fashoyin, Industrial Relations in Nigeria, Longm an, London 1980, s. 147-150).
34 F o r a description o f earlier discussion on minim um wage, see G .C. Okogwu, ‘National M inim um W age’ N ECA News. Septem ber/October 1980: 18.
35 On the N L C elections and the following general strike, see D . O t o b o , The Nigerian
B uhari niechętnie prow adził jak ąk o lw iek form ę d ialogu ze zw iązkam i zaw odow ym i. Jeg o przem ów ienie wygłoszone w ro k u 1984 podczas o d -byw ających się co trzy lata konferencji N L C w skazyw ało n a gotow ość reżim u d o w alki ze zw iązkam i. B uhari ostrzegł zw iązki przed rodzącym i się strajk am i o ra z zagroził, że w prow adzi przepisy, zgodnie z któ ry m i „bez pracy, nie będzie z a p ła ty ” ; co stanow iło ironię, biorąc pod uw agę fak t, że wielu praco d aw có w od dłuższego czasu nie w ypłacało p raco w n ik o m z a ro -bionych pensji.
T ak i rozw ój w ypadków spow odow ał liczne strajki pracow nicze. W n o r-m alnych w a ru n k ach rząd r-m ógł skorzystać z korporacjonistycznych instytucji, aby rozw iązać pow stały konflikt. Z am iast tego reżim B u h ari’ego zdecydow ał się n a użycie śro d k ó w represyjnych w celu u zy skania posłuszeństw a. N a p rz y k ła d , w m a rc u 1985 r., piloci nigeryjskich linii lotniczych, któ rzy zdecydow ali się n a strajk , p ro testu jąc przeciw ko je d n o stro n n e m u cięciu ich nocnych d o d a tk ó w , zostali zw olnieni i proszeni o pon o w n e ubieganie się o za tru d n ien ie na now ych w arunkach. S trajk lekarzy w kw ietniu 1985 r. spow odow any w ycofaniem m edycznych w ynagrodzeń, d o p ro w a d ził d o za-k az an ia przez reżim istnienia N igeryjsza-kiego S tow arzyszenia M edycznego o ra z N a ro d o w eg o S tow arzyszenia L okalnych L ekarzy. P o n a d to , zostało za b ro n io n e tw orzenie stow arzyszeń przez studentów czego przyczyną były studenckie p ro testy przeciw ko planow anem u w p row adzeniu o p łat uniw er-syteckich.
P rzew ódca N L C , Ali C hiro m a, stanął na czele delegacji, k tó ra udała się d o B u h ari’ego, aby złożyć zażalenia zw iązkow ców dotyczące: zw olnień n a d u żą skalę, w zrastających p roblem ów z w ypłacaniem w ynagrodzeń p ra co w -niczych, zdecydow anego o p o ru w stosu n k u d o p ro g ram u pom ocy IM F oraz b ra k u zaintereso w an ia ze strony rząd u konsultacjam i dotyczącym i zagadnień ekonom icznych i społecznych. Ż ąd a n ia tej grupy zostały o d rzucone przez p rezy d en ta B u h ari’ego.
D o k o ń ca pierw szego ro k u urzędow ania B u h ari’ego ok. 250 tys. praco w -ników w sektorze publicznym straciło pracę. A by pow strzym ać ew entualne d ziałanie sądow e rozgoryczonych pracow ników , B uhari ogłosił specjalną p o p ra w k ę d o D ek retu o pracow nikach publicznych n r 17 z 1984 r., o d -bierającą p ra co w n ik o m , którzy przeszli n a em eryturę lub zostali zw olnieni, praw o d o szu k an ia zadośćuczynienia w sądzie. R eżim B u h a ri’ego posu n ął się jeszcze dalej, zam rażając lub cofając d ochody pracow ników , pom im o istnienia trójstronnego m echanizm u instytucjonalnego, takiego ja k Pracow nicza R a d a D o ra d c z a o ra z PP1B (K om isja do spraw P ro d u k ty w n o ści i W y n a-grodzeń).
T a k a an ty p ra co w n icz a p olityka do p ro w ad ziła d o p u n k tu krytycznego w sto su n k ach m iędzy adm in istracją B u h ari’ego a ruchem zw iązkow ym . Z w iązki kryty k o w ały rząd przy każdej okazji. Podczas konferencji O A T U U
w L agos w styczniu 1985 r., przem ów ienie B u h ari’ego zo stało zakłócone okrzykam i pracow ników , w szczególności C h iro m a, k tó ry wezwał odw ażnie do publicznego p ro testu przeciw ko ograniczeniom .
12. 27 sierpnia 1985 r. gen. Ib rah im B abangida d o k o n a ł zam ach u stanu, usu w ając w ten sp o só b B u h a ri’ego. T u ż p o tym g en erał ogłosił swój program , dotyczący praw człowieka, w szczególności: pracow ników , studentów , przedstaw icieli w olnych zaw odów , pracow ników um ysłow ych o ra z polityków , uw ięzionych przez adm inistrację B u h ari’ego. D ecyzja B abangidy, aby prze-kształcić k o n tro w e rsy jn ą pożyczkę IM F w n a ro d o w ą d eb a tę , w idziana była ja k o jego pośw ięcenie n a rzecz praw człow ieka i gotow ość p row adzenia dialo g u ja k o sp o so b u ra d zen ia sobie z ekonom icznym i pro b lem am i w kraju.
Z g a d z a ją c się z w olą N igeryjczyków w zw iązku z p o ży czk ą IM F , B ab an g id a stw orzył s tru k tu ra ln y p ro g ram dosto so w aw czy (ang. SA P), k tó reg o w a ru n k i były o wiele bardziej rygorystyczne niż w p rogram ie I M F 36. T o umożliwiło otrzym anie poparcia powyższych środków dostosow aw -czych od IM F i B anku N a rodow ego o ra z zm ianę term inów spłaty zew nęt-rznego długu. W celu zapew nienia efektyw nego w p row adzenia w życie tego p ro g ram u , niek tó re sp o śró d represyjnych strategii B u h ari’ego były k o n -tynuow ane, n a przykład zam rożenie płac, zw olnienia, re d u k o w an ie i niewy- płacanie w ynagrodzeń.
W takiej sytuacji rząd w prow adził zm ianę d o A k tu m inim alnego w yna-g ro d z en ia z 1981 r., p o p rz ez oyna-graniczenie jeyna-g o zasięyna-gu d o oryna-ganizacji za tru d n iający ch więcej niż 500 pracow ników , zam iast pięćdziesięciu zgodnie z p oprzednim praw em . N aty ch m iasto w ą reakcją ze strony niek tó ry ch p ra co -daw ców było zw alnianie pracow ników (w p rz y p ad k u gdy było ich więcej niż pięćset). P ow odem była chęć płacenia niższego od w ytyczonego przez rząd m inim alnego w ynagrodzenia. Później B abangida w ycofał tę popraw kę.
Polityka rządu B abangid’y w jasny sposób ilustrow ała naturę autorytarnego k o rp o racjo n izm u , poniew aż ani N L C , ani też K o n su ltaty w n e Stow arzyszenie N igeryjskich P raco d aw có w nie zostały zap y tan e o zd anie przed w prow adze-niem p o p ra w k i37.
13. K o n sty tu c ja N igerii z ro k u 1989 zapew nia obyw atelom nigeryjskim praw o d o w olnego zrzeszania się w zw iązkach zaw odow ych. Jed n ak że od 1994 r. rząd w ojskow y nasilił wysiłki m ające na celu osłabienie niezależności ru c h u zw iązkow ego o ra z p o d d an ie swojej k o n tro li centrum zw iązkow ego, N igeryjskiego K o n g re su P racy (N L C ), poprzez uchw alenie dek retó w o g ra
-38 Ad. O. P h i l l i p s , A General Overview o f SA P. Structural Adjustment Program in
a Developing Economy. The Case o f Nigeria, „Ibadan, N igerian Institute of Social and
Econom ic R esearch” 1987, s. 6. 31 „N ew sw atch” 1988, January 11.
niczających w ybór liderów zw iązkow ych, kierujących zw iązkow ym i fuzjam i; całkow ite rozw iązanie niektórych ze zw iązków ; o ra z p o d d a n ie w w ątpliw ość praw nego sta tu su innych organizacji pracow niczych. R ząd użył k ró tk o i d łu g oterm inow ego pozbaw ienia w olności bez o skarżenia, aby zastraszyć zw iązkow ych aktyw istów i w ynajął tłum y, aby zakłócać sp o tk an ia związkowe. Istnieją ra p o rty dotyczące tego, że w ysoko postaw ieni urzędnicy w M in ister-stwie P racy w ybierali za cel a ta k u zw iązkow ców ja k o zagrożenie bezpieczeń-stw a i wszczynali k am p an ie skierow ane przeciw ko nim.
P raco w n icy w jak im k o lw ie k nierolniczym p rz ed sięb io rstw ie, z a tr u d -niającym p o n ad 50 osób mieli praw o przyłączenia się d o zw iązków zaw o-dow ych. Jed n a k że praw o wolności zrzeszania się nie dotyczy pracow ników określonych przez rząd m ianem niezbędnych - w łączając w to strażaków , p racow ników b a n k u centralnego, celników oraz nauczycieli. Jest to jasne n aru szen ie p o sta n o w ie ń K onw encji M O P 87, k tó r a g w a ra n tu je p raw o w olnego zrzeszania się wszystkim pracow nikom „bez jakichkolw iek o g ra -niczeń” .
R ząd często interw eniow ał w negocjacjach w spraw ie układów zbiorow ych i n arzu cał wielu gałęziom przem ysłu, k tó re określał m ian em „podstaw ow ych usług” , obow iązkow y arb itra ż.
P raw o nigeryjskie ograniczyło praw o do strajków , z w yjątkiem p raco w -ników z a tru d n io n y c h w „p o d staw o w y ch słu ż b a c h ” , k tó ry m całkow icie z a k aza n o tego ty p u akcji. U z asad n io n o to tym , że zgodnie z jury sd y k cją M O P zak az strajk u pow inien być ograniczony d o służb podstaw ow ych w ścisłym tego słow a znaczeniu, to znaczy d o służb, k tó ry ch zaniechania zagrażałyby życiu, bezpieczeństw u lub zdrow iu je d n o stk i w odniesieniu do całej ludności lub jej części (R e p o rt o f T he D ire cto r G eneral, G enew a 1985, s. 189). P racow nicy b an k u centralnego, celnicy i nauczyciele nie byliby brani pod uw agę w tak ich sytuacjach.
P o n a d to w ym agano, ab y pracow nicy dostarczyli, z 21-jednodniow ym w yprzedzeniem , pow iadom ienie o zam iarze rozpoczęcia strajk u . Decyzje 0 procesie a rb itra ż o w y m , dotyczącym rep resjo n o w an y c h i zw olnionych p racow ników biorących udział w strajk u podejm ow ało M inisterstw o Pracy. P rzedstaw iciele zw iązkow i określili proces a rb itra ż o w y ja k o kłop o tliw y 1 czasochłonny o ra z p o d d ali w w ątpliw ość niezależność N igeryjskiego Sądu Przem ysłow ego.
W ro k u 1994 rząd rozw iązał w ybraną N a ro d o w ą K om isję W ykonaw czą, tak sam o ja k zrobił to z kom isjam i w ykonaw czym i n a poziom ie państw ow ym Nigeryjskiego K ongresu Pracy (N L C ) i umieścił je pod k o n tro lą wyznaczanego przez rząd a d m in istra to ra . P om im o pow tarzających się n a przestrzeni kilku lat obietn ic d otyczących tego, że w ybierana w d ro d z e w olnych w yborów kom isja zastąpi wyłącznego adm inistratora, R ząd nie podjął żadnych w iarygod-nych k ro k ó w , ab y zorganizow ać takie w ybory. B ezpośrednia k o n tro la rządu
n a d N L C nie p o zw alała tem u zw iązkow i re p re z e n to w a ć p ra co w n ik ó w w jakikolw iek w iarygodny sposób.
P o n a d to , w sierpniu 1994 r., R ząd rozw iązał rów nież w ybrane naro d o w e kom isje w ykonaw cze N aro d o w eg o Z w iązku P racow ników Przem ysłu N a f-tow ego i W ydobycia G azu Ziem nego (N U P E N G ) o ra z Sf-tow arzyszenia K a d ry K ierow niczej Przem ysłu N aftow ego i W ydobycia G a zu Ziem nego (P E N G A S S A N ) uchw alając dekrety n r 9 i 10 z sierpnia 1994 r. T en kro k ów czesnego rz ą d u n a stą p ił p o s tra jk u w przem yśle n afto w y m w lipcu i sierpniu w 1994 r., n a czele k tórego stały N U P E N G i P E N G A S S A N , a N L C w spierał go wezwaniem do strajk u generalnego w d n iach 3-4 sierpnia 1994 r. S trajk ten dotyczył licznych ekonom icznych sk arg oraz an u lo w a n ia przez reżim w ojskow y w yborów generalnych z lipca 1993 r., k tó ry ch zw ycięzcą m iał zostać, w edług ogólnej opinii, M o sh o o d A biola. D ekrety te zabroniły liderom związkowym popierania ich własnych przekonań, zablokow ały b an k o w e k o n ta zw iązkow e i w ycofały d o stęp do p o trąc an y ch przez praco d aw cę składek zw iązkow ych.
Służby bezpieczeństw a aresztow ały G eneralnego S ekretarza N U P E N G , F ra n k a K o k o ri w sierpniu 1994 ro k u . N a to m ia st M ilto n D a b ib i, S ekretarz G eneralny P E N G A S S A N U , tak sam o ja k S ekretarz G eneralny F ederacji Stow arzyszeń K a d ry K ierow niczej, S E SC A N U , zostali aresztow ani w styczniu 1996 r. K o k o ri i D a b ib i zostali pozbaw ieni w olności bez osk arżen ia i bez procesu. N ie p o zw o lo n o im zobaczyć się ze swoim i p raw n ik am i lub p rz ed -staw icielam i zw iązków . O bydw aj mężczyźni mieli k ło p o ty ze zdrow iem , a o d m aw ian o im odpow iedniej opieki m edycznej. N a p o cz ątk u m aja 1997 r. tłum n a p a d ł n a d o m F r a n k a K o k o ri i bru taln ie p o tra k to w a ł jego żonę i syna p o tym , ja k przem ów iła o n a publicznie, aby w ezw ać d o uw olnienia jej m ęża. Z w iązki pozostaw ały pod k o n tro lą w yznaczanych przez rząd ad m in istrato ró w , p om im o tego, że M O P w zyw ała d o p rzyw rócenia w ybie-ran eg o n a d ro d z e w olnych w yborów przyw ództw a.
W ro k u 1996 reżim w prow adził trzy surow e antyzw iązkow c praw a. W styczniu w ydał on P o p raw k ę d o d ekretu o zw iązkach zaw odow ych n r 4. Z re d u k o w a ła o n a liczbę filii N L C z 41 d o 29. D e k re t ten nic w spom niał nic n a tem at 25 zarejestrow anych stow arzyszeń k ad ry kierow -niczej, k tó re n ależ ą d o n aro d o w ej o rganizacji S E S C A N , k tó ra to nie została nigdy u z n a n a przez którykolw iek z rząd ó w i d lateg o też nie była zarejestro w an a. D e k ret n r 4 zabronił rów nież liderom 29 zjednoczonych z N L C zw iązków k an d y d o w ać n a stanow iska w N L C . D e k ret zaw ierał rów nież p o stan o w ien ie zakazujące jakiem ukolw iek sądow i p o d w a żan ia jego p ra w o m o cn o ści38.
38 T rade U nions (A m endm ent) Decree N o 4, , Supplement to Official G azette (N o 27) Vol. 63, Jan 1996 (Part C).
W d n iu 16 p aźd ziern ik a 1996 r. zaczęła obow iązyw ać P o p raw k a do dek retu o zw iązkach zaw odow ych n r 26. P ozw alała o n a m inistrow i pracy odw ołać rejestrację k tóregokolw iek spośród 29 zw iązków zjednoczonych z N L C , jeżeli uw ażał on, że jego d ziałania są „sprzeczne z nadrzędnym interesem pub liczn y m ” , k tó ry nie został zdefiniow any. Zw iązki m ogły się odw ołać od takiej decyzji, kierując odw ołanie do m in istra w ciągu 30 dni, ale nie m ogły zaskarżyć d ek retu w sądach. D ek ret za b ran iał w yrejest-ro w a n e m u zw iązkow i z b ieran ia składek zw iązkow ych. P rzepisy d ek retu n r 26 stanow iły, że p o trąc an ie przez pracodaw cę płaconych składek zw iąz-kow ych będzie d o zw o lo n e jedynie, jeśli w p o ro z u m ie n ia c h zbiorow ych zaw artych p o rejestracji i uznaniu 29 zw iązków zjednoczonych z N L C będą znajdow ały się ośw iadczenia o niepodejm ow aniu strajk u . N a w iązując do p o stan o w ień d ek retu n r 4, zabraniającego pracującym n a pełen e tat prze-w odniczenia zprze-w iązkom , d ek ret n r 26 określał jednocześnie k arę prze-w prze-wysokości 100 tys. n a ir (4500 d o laró w am erykańskich) i/lub pięciu lat pozbaw ienia w olności39.
W d n iu 23 paźd ziern ik a 1996 r. został p otajem nie ogłoszony dekret (m ięd z y n aro d o w e g o p rz y łą cza n ia się) n r 29 o zw iązk ach zaw odow ych. D ek ret ten w ym ienia m iędzynarodow e organizacje zw iązkow e, z którym i m ógł się jednoczyć N L C lub jakikolw iek inny związek. Było to oczywistym pogw ałceniem postan o w ień K onw encji M O P n r 87. D e k ret n r 29 zabran iał istnienia filii nie zaakceptow anych m iędzynarodow ych organizacji związkowych, chyba że ak cep tacja została za g w ara n to w an a przez K o m isję p o w o łan ą przez rząd tymczasowy oraz zakazyw ał przyszłego zrzeszania się bez natychm iastowej akceptacji w yznaczonego przez rząd a d m in istra to ra kierującego N L C . K a żd a o so b a n aru szając a ten d ek ret podlegała karze 100 tys. nair i/lub pięciu lat pozbaw ienia w olności. Zw iązek lub organizacja n aru szając a d ek ret była w ykreślana z re je stru 40.
D alsze pogw ałcenia praw zw iązków zaw odow ych po d jęte przez rząd w ojskow y to m iędzy innym i rozw iązanie w sierpniu 1996 r. trzech m iesz-czących się w m iasteczkach studenckich zw iązków , w odpow iedzi na strajk n a skalę n a ro d o w ą podjęty w lipcu 1996 r. przez A kadem icki Zw iązek Personelu Uniwersyteckiego (A SU U ), oraz konfiskata ich aktywów . W czerwcu
1997 r. w czasie strajku urzędników służby cywilnej dotyczącego w prow adzenia po ro z u m ie n ia o w ynagrodzeniu i w aru n k ach pracy z ro k u 1994 aresztow ano 21 liderów zw iązkow ych w K a d u n ie , w północnej N igerii. W ładze odm ów iły negocjacji. Związkowcy zostali oskarżeni o bezprawne zrzeszanie się, zakłócanie p o rz ąd k u i inne k rym inalne w ykroczenia. Z w olnionych z p racy zostało
59 T rade U nions (A mendm ent) Decree N o 26, Supplem ent to Official G azette (N o. 7), Vol. 3, Oct 1996 (Part A).
40 The T rade U nions (International Affiliation) Degree N o 29, Supplem ent to Official G azette (N o. 2), Vol. 67, Oct 1996 (Part C).
ok o ło 16 tys. praco w n ik ó w , poniew aż odm ów ili oni p o w ro tu d o pracy w okresie w yznaczonym przez rząd.
14. A n tag o n izm y , ryw alizacje plem ienne o ra z sztuczne podziały, będące następstw em społecznych i gospodarczych procesów , są źródłam i wielu konfliktów w ew nątrzpaństw ow ych, co bardzo osłab ia w ykonyw anie zasady w olności zw iązkow ej w N igerii.
D otychczasow e przew ro ty w N igerii nie pociągały za so b ą żadnych pow ażniejszych zm ian w polityce rządów w sto su n k u d o zw iązków zaw o-dow ych. S p ro w ad z ały się najczęściej do tego, iż je d n a e k ip a rz ąd zą ca zastęp o w ała d ru g ą , p ro w ad ząc starą politykę.
Sytuacja p olityczna i w ydarzenia w latach 1994-1998 były przyczyną wielu naru szeń p ra w zw iązkow ych ze strony rz ąd ó w nigeryjskich. Częste lekcew ażenie przez w ładze nigeryjskie p raw a d o w olnego zrzeszania się d o p ro w ad ziło d o p o tęp ien ia ze strony K om isji P raw C złow ieka N aro d ó w Z jednoczonych. W yraziła o n a swoje stanow isko w spraw ie gw ałcenia praw człow ieka o ra z p raw zw iązków zaw odow ych w N igerii w kon k retn y ch rezolucjach z 1996, 1997, 1998 ro k u . Szczególną je d n a k rolę w tym zakresie od eg rała M O P . O rg an y k o n tro ln e M O P w sp osób stanow czy i bezkom -prom isow y żądały od w ładz nigeryjskich w prow adzenia niezbędnych regulacji praw nych ta k , aby u staw odaw stw o ja k i p ra k ty k a pozostaw ały zgodne z konw encjam i n r 87, 98, 135. P o n a d to d o m ag an o się natychm iastow ego od w o łan ia d ek retó w osłabiających działalność zw iązkow ą i przyw rócenia zw iązkom zaw odow ym p raw a d o ich działalności pozbaw ionej ingerencji ze stro n y władz.
M echanizm y k o n tro ln e zastosow ane przez M O P znacząco w płynęły na opinię m ięd zy n a ro d o w ą o N igerii. S kuteczność tych śro d k ó w w yw ołała obaw ę N igerii przed potępieniem na arenie m iędzynarodow ej i przyczyniła się do zm ian w dotychczas obow iązującym praw ie naruszającym zasadę w olności zw iązkow ej. W ładze nigeryjskie, uchylając w skazyw ane przez M O P dek rety (będące pogw ałceniem p raw pracow niczych), za p oczątkow ały now y e ta p w rozw oju ru c h u zw iązkow ego, kiedy to zw iązki zaw odow e m ogą działać niezależnie bez wpływu ze stro n y władz. Z a p o c z ą tk o w a n a w ro k u 1999 tra n sfo rm a c ja N igerii z d y k tatu ry wojskowej w system rząd ó w d em o -k ra ty c zn y ch z a p o w ia d a o ptym istyczne p ro g n o z y d la ro z w o ju zw iąz-ków zaw odow ych.
N a sta n ie rz ą d ó w cyw ilnych zm ieniło sy tu a c ję zrzeszeń z w ią z k o wych w N igerii. O czyw iste jest, że nie stałoby się to bez w pływ u o rg a nów k o n tro ln y c h M O P . Szerzej n a ten tem at piszę w odrębnym o p ra -cow aniu.
M O N O G R A FIA I O PRA COW ANIA
M c C a r t h y , W. E. J., „The R eduction o f M ulti-U nionism ” , Reproduced in Trade Unions ed, Penguin M odem M anagem ent Readings, 1975.
C r o u c h C., Class Conflict and the Industrial Relations Crisis, Heincm ann, London 1977. C o h e n R., I^ahour and Politics in Nigeria 1945-1971, H einem ann, London 1974.
A d a m o l e k u n , L., The Politics o f the Udoji Commission, [w:] Inflation in Nigeria, H .M .A . O nitiri and Keziah Awosika, eds. N ISER, Ibadan 1982.
F l a n d e r s A ., M anagement and Unions: The Theory and Reform o f Industrial Relations, F aber and Faber, London 1970.
N w a b u e z e R. O., Trends in Nigerian Labour Legislation and Their Impact on Trade Union
Development, „Indian Journal of L abour Economics” 1975.
R i c h a r d s o n J. H ., An Introduction to the Study o f Industrial Relations, G eorge Allen & Unwin Ltd, London 1965.
P h i l l i p s A. O., A General Overview o f SA P , Structural Adjustment Programme in a Developing
Economy. The Case o f Nigeria. Ibadan, N igerian Institute o f Social and Econom ic
Research, 1987: 6.
M ATERIAŁY Ź R Ó D ŁO W E
A debo Comm ission, Second and Final R eport of Wages and Salaries Review Commission 1970-71, Federal M inistry o f Inform ation, Lagos 1971.
D epartm ent o f L abour Annual Report.
R eport o f the Comm ission on The Review of Wages, Salary and C onditions of Service.
The New National Labour Policy. Lagos, Federal M inistry of Employm ent, L abour and
Productivity, 4 D ecember 1975. (Reproduced in T ayo Fashoyin, Industrial Relations in
Nigeria. L ondon, Longm an, 1980, pp. 147-150).
D idest o f Strasbourg Case-Law relating to the European C onvention on H um an Right, M onhen 1984.
Federal M inistry o f Econom ic Development, Lagos, Quaterly.
Third N ational D evelopm ent Plan 1975-80, Federal M inistry o f Econom ic Developm ent, Lagos. T rade Disputes (Emergency Provisions) Decree (No. 21) o f 1968, Supplem ent to Official
G azette E xtraordinary (No. 38) Vol. 53 o f M ay 1968.
T rade Disputes (Emergency Provisions) (Amendm ent) Decree 1969, Supplem ent to Official G azette E xtraordinary (No. 53, 13 Dec. 1969.
T rade D isputes (Emergency Provisions) Decree (No. 21) of 1968 op. cit., sec. 16.
M inistry o f L abour G eneral Instructions, Federal M inistry of Inform ation, Lagos, 1971, 23. R eport o f the T ribunal of Inquiry into the Activities o f the T rade U nions 1977, federal
M inistry of Inform ation, Printing Division, Lagos 88.
Wages Board and Industrial Councils Decree 1973, Supplem ent to Official G azette (No. 6), Vol. 60, F ebruary 1973 (Part A).
T rade U nions Decree 1973, Supplement to Official G azette E xtraordinary (No. 38), Vol. 60, 24 July 1973 (Part A).
T rade Disputes Decree (N o. 7) of 1976, Supplement to Official G azette (No. 9), 1976 (Part A). T rade Disputes Decree (No. 7) o f 1976, Supplement to Official G azette (No. 9), Vol. 63, 11
F ebruary 1976 (Part A), Sec. 13, 28.
„New T rade U nion D ecree” , Interview by U m oh Jam es Um oh, Nigeria D aily Times, 12 M arch 1976, 7.
T rade D isputes (Essential Services) Decree (N o. 23) o f 1976, Supplem ent to Official G azette (N o. 27), Vol. 63, 20 M ay 1976 (Part A).
N ECA News, „The New N ational Policy on L abour", December 1975, 10-11.
T he T rade U nions (Am endm ent) Degree No 4, Supplement to Official G azette (No. 27), Vol. 63, Jan 1996 (Part C).
T he T rade U nions (A m endm ent) Degree No 26, Supplem ent to Official G azette (No. 7), Vol. 3, Oct 1996 (Part A).
T he T rade U nions (International Affiliation) Degree N o 29, Supplem ent to Official G azette (No. 2), Vol. 67, Oct 1996 (Part C).
R eport for the W TO G eneral Council Review of the trade polices o f Nigeria, Geneva, 22-23 June 1998.
„N ew sw atch” , January 11, 1988.
F o r a description o f earlier discussion on minim um wage, see G .C . Okogwu, „N ational M inim um W age” , „N EC A News” , Septem ber/O ctober 1980.
On the N LC elections and the following general strike, see D afe O tobo, „T he Nigerian G eneral Strike o f 1981” , „Review of African Political Econom y” , 22, 1981.
Kayode Kalejaiye
T H E D RA FT O F T H E H ISTO R Y O F T H E TRA D E U N IO N M O V EM EN T IN N IGERIA (1966-1999)
I have duelly analysed the role and im part of consequetive Nigerian governm ents on various aspects o f trade-unionism and industrial relations in Nigeria from the year 1966 to the year 1998. I have therefore critically assessed the im pact which these various governm ents have had on the Nigerian trade union movem ent during the 32 years o f its existence. My analysis shows a definite and uncomprom ising policy o f intervention and deep involvement in the affairs o f N igerian unions by mostly the various m ilitary governm ents which dom inated Nigeria during the period analysed contary to what was th e practice during the erstwhile civilian adm inistration. F o r example on the negative side the ban on strikes from the year
1966-1979, but on the positive side however, several instances can be repeated from this publication where the m ilitary governm ents legislations and adm inistrations were positively oriented tow ard the im provem ent o f the trade unions, for example Decree (N o. 36) o f 1973, which gave effect to the Industrial A rbitration Tribunals award other examples are the trade union Decree of 1973 which compelled employers to accord recognition to any duly registered union and m ade illegal the use of funds in partisan parties also the trade disputes decree of 1976, which setup the N ational Industrial C ourt as the last institution in the apparatus for the settlement o f trade disputes. But as noted the military never gave dem ocracy any chance in N igeria as noted they dom inated in all affairs o f the governm ent by force to the day they finally left the Nigerian political stage in the year 1998.
I duelly hope the present civilian governm ent of N igeria will m ake it it’s objective to correct all the w rongdoings o f the military and lay a solid foundation for the N igerian trade union m ovem ent.
