Przedmiot wykluczenia dobra wierności małżeńskiej w świetle kan. 1101 § 2 KPK z 1983 roku

Grzegorz Leszczyński

Przedmiot wykluczenia dobra

wierności małżeńskiej w świetle kan.

1101 § 2 KPK z 1983 roku

Ius Matrimoniale 10 (16), 71-84

Ius M atrimoniale 10 (16) 2005

Ks. Grzegorz Leszczyński

Przedmiot wykluczenia dobra wierności małżeńskiej

w świetle kan. 1101 § 2 KPK z 1983 r.

P ro m u lg o w a n y w 1983 r. K o d e k s P ra w a K a n o n ic z n e g o , o k r e ś la ją c w k a n . 1057 § 2 z g o d ę m a łż e ń s k ą o k r e ś la j ą ja k o a c tu s v o lu n ta tis , q u o v ir e t m u lie r fo e d e r e ir r e v o c a b ili se s e m u t u o tr a d u n t e t a c c i p i u n t a d c o n ­ s t it u e n d u m m a tr i m o n i u m . P r z e d m io te m z g o d y m a łż e n s k ie j z a te m n ie j e s t iu s in c o r p u s , o b e c n e w K o d e k s ie z 1917 r., a le w z a je m n e p r z e k a ­ z a n ie się s o b ie i w z a je m n e p rz y ję c ie sie b ie czy r a c z e j p r a w a w s to s u n k u d o o so b y k o n tr a h e n ta z c a ły m je g o p e r s o n a lis ty c z n y m k o n te k s te m . N o w e u ję c ie p r z e d m io tu z g o d y m a łż e ń s k ie j, w k tó ry m s e k s u a ln o ś ć o so b y z n a jd o w a ła sw o je z n a c z ą c e m ie jsc e , s p o w o d o w a ło je d n a k s z e re g w ą tp liw o śc i d o ty c z ą c y c h m o ż liw o śc i o d n ie s ie n ia a r g u m e n ta c ji D e Jo - rio d o n o w e g o p r z e d m io tu z g o d y m a łż e ń s k ie j. C o w ię c e j, k a n . 1101 § 2 K P K , m ó w ią c o sy m u la c ji cz ę śc io w e j, w p ro w a d z ił n o w e o k r e ś le n ie is to tn e e le m e n ty m a łż e ń s tw a , k tó r e w c a łe j p ó ź n ie js z e j d o k tr y n ie i ju ri- s p r u d e n c ji s ta ło się p r z e d m io te m r o z w a ż a ń i p r z e ró ż n y c h i n t e r p r e t a ­ cji. Z a s a d n ie z a te m s ta je się p y ta n ie : czy p r z e d m io t w y k lu c z e n ia d o b r a w ie r n o ś c i n a le ż y u to ż s a m ia ć z w y k lu c z e n ie m p r z y m io tu je d n o ś c i w ę z ła m a łż e ń s k ie g o czy te ż o d d z ie la ją c je d n o ś ć o d w ie r n o ś c i n a le ż y o d n ie ś ć d o b r o w ie r n o ś c i je d y n ie d o te j d ru g ie j, czy z k o le i z a s a d n e j e s t tw ie r ­ d z e n ie , ż e p r z e d m io t w y k lu c z e n ia d o b r a w ie r n o ś c i z a w ie ra w s o b ie z a ­ ró w n o je d n o ś ć m a łż e ń s tw a , j a k i p r a w o d o d o c h o w a n ia w ie r n o ś c i m a ł­ ż e ń s k ie j? S p ró b u jm y o d p o w ie d z ie ć n a t a k p o s ta w io n e p y ta n ia . 1. P r z e d m i o t w y k lu c z e n ia d o b r a w ie r n o ś c i m a łż e ń s k ie j p r z e d K P K z 1983 r. T e rm in b o n u m f i d e i n ie p o ja w ia się w te r m in o lo g ii sto s o w a n e j p r z e z K o d e k s P ra w a K a n o n ic z n e g o z 1917 r o k u . Z a r ó w n o w d o k tr y n ie ja k

i J u r is p r u d e n c ji o d n o s z o n y j e s t j e d n a k d o je d n e j z f o r m sy m u la c ji z d e ­ fin io w a n e j w k a n . 1086 § 2 K P K z 1917 r o k u 1. J e g o in te r p r e ta c ja o p i e ­ r a się n ie ty lk o w z n a c z ą c e j m ie r z e n a c a łe j p r z e d k o d e k s o w e j m yśli K o ś c io ła , a le z n a jd u je b e z p o ś r e d n ie o d n ie s ie n ie w w izji m a łż e ń s tw a z a p r e z e n to w a n e j w p ie rw s z y m K o d e k s ie s k o n c e n tr o w a n e j w o k ó ł iu s in c o r p u s i w y ją tk o w o p r o k re a c y jn y m c h a r a k te r z e m a łż e ń s tw a . I n t e r p r e ­ ta c ja p o ję c ia b o n u m f i d e i ja k o p r z e d m io tu sy m u la c ji d o k o n y w a n a p r z e z ró ż n y c h k a n o n is tó w w o k r e s ie b e z p o ś r e d n io n a s tę p u ją c y m p o w e jś c iu w życie K o d e k s u z r o k u 1917 j e s t b a r d z o je d n o z n a c z n a , gdyż w z a s a d z ie w szyscy p o d k r e ś la ją , iż e x c lu s io b o n i fi d e i n a le ż y r o z u m ieć ja k o w y k lu c z e n ie p r z y m io tu je d n o ś c i m a łż e ń s k ie j2. O w o je d n o z n a c z n e u to ż s a m ia n ie p r z e d m io tu e x c lu s io b o n i f i d e i z u n ita s o z n a c z a , ż e w y­ łą c z n ą f o r m ą w y k lu c z e n ia d o b r a w ie rn o ś c i, j e s t w y k lu c z e n ie w y łą c z n e ­ g o p r a w a m a łż o n k a d o u trz y m y w a n ie re la c ji s e k s u a ln y c h z e sw o im w s p ó łm a łż o n k ie m , p o d k r e ś la m y , z e sw ej n a t u r y z m ie rz a ją c y c h d o z r o ­ d z e n ia p o to m s tw a 3. J e d n o z n a c z n e u to ż s a m ia n ie p r z e d m io tu w y k lu c z e n ia d o b r a w ie r n o ­ ści z p r z y m io te m je d n o ś c i, o b e c n e z a r ó w n o w d o k try n ie , ja k i o rz e c z ­ n ic tw ie tra d y z y jn y m 4, b u d z iło je d n a k w p ó ź n ie js z y m o k r e s ie w ie le w ą t­ p liw o śc i. K ry ty k a d o ty c zy ła p r z e d e w szy stk im , j a k z a u w a ż a W. G ó ra lsk i, p o m ie s z a n ia p o ję ć b o n u m fi d e i, u n ita s m a tr im o n ii, fid e lita s , e x c lu siv ita s

iu r is in c o r p u s w tra d y c y jn y m o rz e c z n ic tw ie r o ta ln y m 5. Z d a n i e m R . R o ­ d rig o , ź r ó d łe m n ie p o r o z u m ie ń b y ła n ie ty lk o su ro w a p r a k ty k a tr y b u n a ­ łó w k o śc ie ln y c h , k tó r a in te r p r e to w a ła i a p lik o w a ła n a u k ę św. A u g u s ty ­ n a o d o b r a c h m a łż e ń s k ic h , a le ró w n ie ż , m o ż e p r z e d e w sz y stk im b łę d n e r o z u m ie n ie p o ję c ia je d n o ś c i i w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j. W ju ris p r u d e n c ji b o w ie m c z ę s to m y lo n o w ie r n o ś ć z je d n o ś c ią w ę z ła m a łż e ń s k ie g o , ap li- k u ja c je j za sa d y , k tó r e m o g ły b y ć sto s o w a n e je d y n ie w o d n ie s ie n iu d o je d n o ś c i. S tą d w o rz e c z n ic tw ie p r ó b o w a n o u to ż s a m ia ć w ie rn o ś ć czyli fi

-1 Kan. -1086 § 2 KPK z -19-17 r. brzmi: „At si alterutra vel utraque pars positivo voluntatis actu excludat matrimonium ipsum, aut omne ius ad coniugalem actum, vel essentialem ali­ quam matrimonii proprietatem, invalide contrahit”.

2 Por. P. G as p a r r i, Tractatus canonicus de matrimonio, t. I, Romae 1932, s. 18-19; M. C o n t e a C o r o n a t a, Compendium iuris canonici, t. III, Romae 1949, s. 618.

3 Por. J. G r zy w a c z, Wykluczenie bonum fidei, w: Kościół i prawo, red. J. Krukowski, t. III, Lublin 1984, s. 214. Więcej na ten temat: G. L es zc zy ń s k i, Exclusio boni fidei jako sy­

mulacja zgody małżeńskiej (kan. 1101 § 2 KPK), Łódź 2004, s. 113-117.

4 Por. R. R o d r i g o, Considerationes quaedam de interpretatione exclusionis «boni fidei», ME 103, 1978, s. 453-459.

d e lita s z je d n o ś c ią u n ita s , c o o z n a c z a ło , ż e w y k lu c z e n ie w ie rn o ś c i b y ło m o ż liw e je d y n ie w ów czas, g d y k to ś w y kluczył je d n o ś ć m a łż e ń stw a , a p r z e z to p r a w o d o w y łą c z n o sc i a k tó w m a łż e ń s k ic h 6. M o m e n te m p r z e ło m o w y m , d la ju r y s p r u d e n c ja ln e g o r o z u m ie n ia d o b r a w ie r n o ś c i m a łż e ń s k ie j s ta ła się s e n te n c ja c o r a m D e J o r io z 30 p a ź d z ie r n ik a 1 9 6 3 r.7. P o z y c ja D e J o r io , p r z e d s ta w io n a z a ró w n o w e w s p o m n ia n e j ju ż s e n te n c ji z 30 p a ź d z ie r n ik a 1963 r., j a k i w je g o k o ­ le jn y c h o r z e c z e n ia c h 8, z d a n ie m R . F u n g h in ie g o 9, o d r z u c a u to ż s a m ie ­ n ie d o b r a w ie r n o ś c i z p r z y m io te m je d n o ś c i m a łż e ń s k ie j. S w o ją a r g u ­ m e n ta c ję , d o ty c z ą c ą o d d z ie le n ia b o n u m f i d e i o d u n ita s D e J o r io o p ie ­ r a ł n a ty m , ż e m o ż liw e j e s t w y k lu c z e n ie je d n o ś c i m a łż e ń s k ie j, p rz y je d n o c z e s n y m d o c h o w a n iu w ie r n o ś c i10. P o n a d to z d a n ie m D e J o r io z a r o z d z ie le n ie m p r z e d m io tu w y k lu c z e n ia d o b r a w ie rn o ś c i o d p r z y m io tu je d n o ś c i m a łż e ń s tw a p r z e m a w ia ró w n ie ż a r g u m e n t b ib lijn y . P o n e n s p o d a j e p r z y k ła d P a tr ia r c h ó w , k tó r z y m o g li m ie ć k ilk a ż o n , a w ię c n ie b y li z o b o w ią z a n i d o z a c h o w a n ia je d n o ś c i w ę z ła m a łż e ń s k ie g o , byli n a t o m ia s t z o b o w ią z a n i d o d o c h o w a n ia w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j k a ż d e j z ż o n , k t ó r ą p o ś lu b ia li11. 2. A rg u m e n ty z a i p r z e c iw o d d z ie le n iu b o n u m f i d e i o d p rz y m io tu j e d n o ś c i m a łż e ń s k ie j O b e c n a d o k tr y n a ja k i o r z e c z n ic tw o w k w e stii o d d z ie le n ia , czy te ż u to ż s a m ie n ia d o b r a w ie r n o ś c i z je d n o ś c ią w ę z ła m a łż e ń s k ie g o są p o ­ d z ie lo n e . J a k k o lw ie k w ie lu d ziś a u to ró w , j a k i p o n e n s ó w o p o w ia d a się 6 Por. R. R o d r i g o, dz. cyt., s. 459.

7 Por. Sent. coram De Jorio z 30.10.1963 r., RRD 55, 1963, s. 716-725; A. P a w l ow s k i,

Il bonum fidei nella tradizione canonica e la sua esclusione nella recente giurisprudenza rotale,

Roma 2002, s. 277.

8 Por. Sent. coram De Jorio z 29.04.1964 r., RRD 56, 1964, s. 311-326; tenże z 13.05.1964 r., RRD 56, 1964, s. 352-359; tenże z 10.11.1965 r., RRD 57, 1965, s. 786-802; tenże z 13.07.1968 r., RRD 60, 1968, s. 551-562; tenże z 26.02.1969 r., RRD 61, 1969, s. 202­ 210; tenże z 18.02.1970 r., RRD 62, 1970, s. 153-160; tenże z 27.10.1971 r., RRD 63, 1971, s. 796-812; tenże z 13.06.1973 r., RRD 65, 1973, s. 500-506; tenże z 16.04.1975 r., RRD 67, 1975, s. 309-314; tenże z 25.04.1979 r., RRD 71, 1979, s. 201-211; tenże z 22.03.1980 r., RRD 72, 1980, s. 231-238.

9 Por. R. F u n g h in i, L ’esclusione del bonum fidei, w: La simulazione del consenso matri­

moniale canonico, Città del Vaticano 1990, s. 141.

10 Por. Sent. coram De Jorio z 30.10.1963 r., RRD 55, 1963, s. 717. 11 Por. Sent. coram De Jorio z 13.07.1968 r., RRD 60, 1968, s. 555.

z a r o z d z ia łe m d o b r a w ie rn o ś c i i p r z y m io tu je d n o ś c i, n ie m n ie j są i tacy, k tó rz y z d e c y d o w a n ie u trz y m u ją , ż e ta k i r o z d z ia ł n ie j e s t m ożliw y. T ak ą z a s a d ę p rz y jm u ją n ie k tó r z y a u to rz y , d o k tó r y c h z p e w n o s c ią z a lic z a ja się C . B u r k e 12 i P. A . B o n n e t 13. C . B u r k e sta w ia s o b ie p y ta n ie : czy te z a D e J o r io o ro z d z ie ln o s c i b o ­ n u m f i d e i i u n ita s j e s t d o p o d tr z y m a n ia w św ie tle n o w e g o K o d e k s u P ra w a K a n o n ic z n e g o , z w ła sz cza w o d n ie s ie n iu d o n o w e j, w p o r ó w n a ­ n iu z K o d e k s e m z 1917 r., f o rm u ły z g o d y m a łż e ń s k ie j? A u to r d a je o d ­ p o w ie d ź n e g a ty w n ą . N o w y K o d e k s , j a k z a u w a ż a C . B u r k e , n ie o d n o s i w y k lu c z e n ia d o b r a w ie rn o ś c i d o iu s in c o r p u s , a le d o w ę z ła m a łż e ń ­ sk ie g o . S tą d , z d a n ie m a u to r a , c a ły f u n d a m e n t k a n o n ic z n y te z y D e Jo - r io u p a d a . W y k lu c z e n ie p r a w a d o w y łą c z n o ś c i r e la c ji m a łż e ń s k ie j, p r a w n ie r o z p a try w a n e j, n ie o d n o s i się w m yśl n o w e g o K o d e k s u d o w y­ łą c z n o ś c i se k s u a ln e j, a le d o w ę z ła m a łż e ń s k ie g o . Z a t e m w y k lu c z a d o ­ b r o w ie r n o ś c i n ie te n , k to z a s tr z e g a s o b ie p r a w o d o z a c h o w a n ia re la c ji s e k s u la n y c h z in n y m i o s o b a m i, a le te n , k to p r a g n ie u tw o rz y ć w ę z e ł p s e u d o -m a łż e ń s k i, p rz e c iw n y d o p ra w d z iw e g o w ę z ła m a łż e ń s k ie g o , w y k lu c z a ja c w te n s p o s ó b je d n o ś ć m a łż e ń s tw a 14.

T eza D e J o rio , z d a n ie m C . B u r k e ’a, p o w o d u je ró w n ie ż k o n se k w e n c je n ie d o p rz y ję c ia n a f o r u m p ra k ty c z n y m . P rz y jm u ja c j ą b o w ie m n a le ż a ło ­ b y u z n a ć z a n ie w a ż n e k a ż d e m a łż e ń stw o , w k tó ry m k o n tr a h e n t w m o ­ m e n c ie w y ra ż e n ia z g o d y m a łż e ń sk ie j, z a k ła d a ż e n ie d o trz y m a w ie rn o śc i m a łż e ń sk ie j. Z a t e m k a ż d a in te n c ja r e m c u m tertia h a b e n d i czyniłaby m a łż e ń s tw o n ie w a ż n ie z a w a rty m . Z ra c ji n a to , ż e D e J o r io r o z u m ie p r z e d m io t w y k lu c z e n ia d o b r a w ie rn o śc i n ie ja k o w y łą c z n o ść w ę z ła , lecz w y łą c z n o ść sfery se k su a ln e j, k a ż d e m a łż e ń s tw o z a w ie ra n e z p r o p o s itu m

a d u lte r a n d i b y ło b y n ie w a ż n e . Z d a n i e m B u r k e ’a z a te m b o n u m fid e i m u si b y ć u to ż s a m ia n e z je d n o ś c ią w ę z ła m a łż e ń sk ie g o , g d y ż m a łż e ń s tw o czy­ n i n ie w a ż n y m n ie zw ykła in te n c ja c a r n e m d iv id e n d i, le cz in te n c ja c o n iu -

g a lita te m d iv id e n d i. A u to r z a te m w r o z u m ie n iu p r z e d m io tu z g o d y m a ł­ że ń sk ie j z d e c y d o w a n ie p rz e c iw sta w ia się te z ie D e Jo rio .

Z d e c y d o w a n y m z w o le n n ik ie m r o z d z ie le n ia d o b r a w ie rn o ś c i i u n ita s j e s t p r z e d e w sz y stk im U . N a v a r r e te . A u to r w s p o s ó b b a r d z o p re c y z y j­ n y d o k o n u je r o z d z ie le n ia u n ita s ja k o w y k lu c z e n ia p rz y m io tu m a łż e ń ­ stw a o d w y k lu c z e n ia d o b r a w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j. W y k lu c z e n ie j e d n o ­

12 Por. C. B u r k e, II contenuto del”bonum fidei”, „Apollinaris” 64, 1991, s. 649-666. 13 Por. P. A. B o n n e t, Introduzione al consenso matrimoniale, Milano 1985, s. 125. 14 Por. C. B u r k e, dz. cyt., s. 652-654.

ści, j a k z a u w a ż a , m a m ie js c e w ó w cza s, g d y k o n t r a h e n t w m o m e n c ie w y ra ż a n ia z g o d y m a łż e ń s k ie j z a s tr z e g a s o b ie p r a w o p o s ia d a n ia w ięc ej n iż j e d n ą ż o n ę , lu b m ę ż a w p r z y p a d k u k o b ie ty , i ta k a f o r m a w y k lu c z e ­ n ia m o ż liw a j e s t je d y n ie w sy s te m a c h p o lig a m ic z n y c h . C z y m in n y m je s t n a to m ia s t w y k lu c z e n ie w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j, g d y ż w p r z e c iw ie ń s tw ie d o w y k lu c z e n ia je d n o ś c i, s p ro w a d z a się d o z a s tr z e ż e n ia s o b ie p r a w a d o c u d z o łó s tw a , p r z y je d n o c z e s n e j w o li p o s ia d a n ia ty lk o je d n e g o w s p ó łm a łż o n k a . Z a t e m w ty m p r z y p a d k u , z d a n ie m a u t o r a n ie m a m ie js c e w y k lu c z e n ie je d n o ś c i w ę z ła m a łż e ń s k ie g o , a le w y k lu c z e n ie w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j, g d y ż te j p ie rw sz e j k o n t r a h e n t n ie w y k lu c z a 15. T ak p r z y ję ta te z a m a sw o je k o n s e k w e n c je p ro c e s o w e . O z n a c z a b o ­ w ie m , ż e d o b r o w ie r n o ś c i m a łż e ń s k ie j n ie j e s t ty m sa m y m co je d n o ś ć w ę z ła m a łż e ń s k ie g o , z a te m sp ra w y p r o w a d z o n e w ty tu łu w y k lu c z e n ia je d n o ś c i m a łż e ń s k ie j n ie w c h o d z ą w z a k r e s sp ra w , k tó r e w in n y być p r o w a d z o n e z ty tu łu w y k lu c z e n ia d o b r a w ie r n o ś c i m a łż e ń s k ie j. P. N a - v a r r e te n ie m ó w i te g o d o sło w n ie , a le n ie tr u d n o za u w aż y ć, iż p r z e d s ta ­ w io n y m w yżej r o z u m o w a n ie m s ta ra się u z a s a d n ic p o tr z e b ę r o z r ó ż n ie ­ n ia w ju r is p r u d e n c ji d w ó c h ró ż n y c h ty tu łó w sp ra w d o ty c z ą c y c h n ie ­ w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a : e x c lu s io u n ita tis i e x c lu s io b o n i f i d e i 16.

P o tr z e b ę ta k ą d o s tr z e g a ró w n ie ż W. G ó r a ls k i tw ie rd z ą c , ż e w o ln o p o s tu lo w a ć , b y P ra w o d a w c a u w z g lę d n ił exp re ssis v e rb is w k a n . 1101 § 2 ty tu ł n ie w a ż n o ś c i, ja k im j e s t d e fa c t o e x c lu s io b o n i f i d e i . A u t o r ja k k o l­ w ie k z a u w a ż a , ż e je d n o ś ć i w ie r n o ś ć są z s o b ą z w ią z a n e w s p o s ó b n ie - ro z d z ie ln y , to j e d n a k je d n o ś ć s ta n o w i is to tn y p r z y m io t m a łż e ń s tw a , w ie r n o ś ć z a ś p rz y n a le ż y je d y n ie w s w o ic h z a s a d a c h d o is to ty m a łż e ń ­ stw a. W ie r n o ś ć z a te m , czyli in a c z e j d o b r o w ie rn o ś c i, d e f in iu je a u t o r ja k o w z a je m n ą w ie rn o ś ć m a łż o n k ó w w w y p e łn ia n iu u m o w y m a łż e ń ­ sk iej, k tó r a n a le ż y się je d y n ie d ru g ie j s tr o n ie i n ie m o ż e b y ć je j o d m ó ­ w io n a , a n i p r z y z n a n a k o m u k o lw ie k in n e m u 17. D o b r o w ie r n o ś c i n ie u to ż s a m ia z p r z y m io te m je d n o ś c i w ę z ła m a ł­ ż e ń s k ie g o ró w n ie ż R . R o d rig o . A u to r z a u w a ż a , ż e d o b r o w ie rn o ś c i n ie ty le n a le ż y łą cz y ć z je d n o ś c ią , ile ra c z e j z w y k lu c z e n ie m w ie r n o ś c i p o - g a ją c y m n a z a s tr z e ż e n iu s o b ie p r a w a d o w o ln o ś c i w s f e rz e s e k s u a ln e j, o b ja w ia ją c e j się c u d z o ło s tw e m , o r a z n a w y k lu c z e n iu p rz y ję c ia z o b o ­

15 Por. U. N a v a r r e t e, De iure ad vitae communionem, „Periodica” 66, 1977, s. 250. 16 Por. P. N av a r r e t e, Ibeni del matrimonio: elementi e proprietà essenziali, w: La nuova

legislazione matrimoniale canonica, Studi Giuridici 10, Città del Vaticano 1986, s. 94. 17 Por. W. G ó r a l s k i, dz. cyt., s. 170.

w ią z a ń w y łą c z n o ś c i w te jż e s fe rz e w s to s u n k u d o sw o je g o w s p ó łm a ł­ ż o n k a . W a rto za u w aż y ć, ż e R . R o d r ig o , m ó w ią c o f o r m ie w y k lu c z e n ia d o b r a w ie r n o ś c i ja k o f o r m ę b e z p o ś r e d n ią u z n a je w ła ś n ie w y k lu c z e n ie w ie r n o ś c i m a łż e ń s k ie j, za ś w y k lu c z e n ie je d n o ś c i w ę z ła m a łż e ń s k ie g o je d y n ie ja k o f o r m ę p o ś r e d n ią w y k lu c z e n ia d o b r a w ie r n o ś c i18.

M . W e g a n d o k o n u je in te r e s u ja c e j re fle s ji u z a s a d n ia ją c e j z ró w n a n ie je d n o ś c i w ę z ła m a łż e n s k ie g o z je d n o s c ią w sp ó łż y c ia w tra d y z y jn e j d o k ­ tr y n ie i ju r is p r u d e n c ji. J a k z a u w a ż a a u t o r k a z r ó w n a n ie to słu ży je d y n ie d o k ła d n ie js z e m u z w e ry fik o w a n iu , czy w m o m e n c ie z a w ie r a n ia m a ł­ ż e ń s tw a k o n t r a h e n t w y k lu cz y ł s k u te c z n ą w o lę z o b o w ią z y w a n ia się czy je d y n ie p rz e ja w ia ł w o lę p o p e ł n ie n i a w p rz y sz ło śc i c u d z o łó s tw a , a w ie c w o lę n ie w y p e łn ia n ia z o b o w ią z a n ia 19. A u to r k a , p o d o b n ie j a k w s k a z a n i w yżej a u to rz y o p o w ia d a się z a o d d z ie le n ie m je d n o ś c i w ę z ła o d d o b r a w ie rn o ś c i, r o z u m ia n e g o ja k o w ie r n o ś ć m a łż e ń s k a . Z d e c y d o w a n y m z w o le n n ik iem o d d z ie le n ia d o b r a w ie rn o ś c i o d je d n o ś c i m a łż e ń s k ie j j e s t te ż A . A b a te 20, p o d o b n ie j a k P. M o n e ta 21, A . M o s ta z a R o d r ig u e z 22 czy F. B e rs in i23. P. B ia n c h i z a u w a ż a , ż e ja k k o lw ie k p r z e d m io t zgo d y , o k re ś lo n y w k a n . 1057 § 2 K P K z 1983 r., r ó ż n i się o d te g o , k tó r y z o s ta ł o k re ś lo n y w k a n . 1081 § 2 K o d e k s u z 1917 r., n ie m n ie j w y łą c z n e p r a w o w s p ó łm a - ło n k a d o a k tó w m a łż e ń s k ic h z n a tu r y sw ojej u k ie ru n k o w a n y c h n a z r o ­ d z e n ie p o to m s tw a z a w ie ra się ró w n ie ż w n o w y m p r z e d m io c ie z g o d y m a łż e ń s k ie j. J a k z a u w a ż a , d a r z sie b ie , r e a liz u ja c y się w e w z a je m n y m p r z e k a z a n iu i p rz y ję c iu s ie b ie w c e lu s tw o r z e n ia w s p ó ln o ty życia, z a ­ k ła d a z o b o w ią z a n ie d o w y łą c z n o s c i a k tó w z m ie rz a ją c y c h d o z r o d z e n ia p o to m s tw a . K o n tr a h e n t, k tó r y o d d a j e s ie b ie czy te ż p r a w o w s to s u n k u w ła s n e j o so b y m u s i p o d ją ć z o b o w ią z a n ie d o ty c z ą c e w y łą c z n o s c i s e k s u ­ a ln e j, w ty m r ó w n ie ż a k tó w o c h a r a k te r z e m a łż e ń s k im 24. 18 Por. R. R o d r i g o, dz. cyt., s. 457-458.

19 Por. M. W e g an , L ’esclusione del «bonum fidei» nella più recente giurisprudenza della

Rota Romana, „Apollinaris” 61, 1988, s. 98-99.

20 Por. A. A b a t e, Il consenso matrimoniale nel nuovo Codice di diritto canonico, „Apolli­ naris” 59, 1986, s. 480.

21 Por. P. M o n e t a, Il Matrimonio, w: Il Diritto nel Mistero della Chiesa, t. III, Roma 1992, s. 237-238.

22 Por. A. M o s t a z a R o d r ig uez , La simulación en el C. I. C., y en ele Proyecto de nu­

evo código, RevEDC 38, 1982, s. 488.

23 Por. F. B e r s in i, Il diritto canonico matrimoniale, Torino 1994, s. 122.

24 Por. P. B i a n c h i, Quando il matrimonio è nullo? Guida ai motivi di nullità matrimonia­

P o tw ie r d z a to W. G ó ra ls k i, a n a liz u ja c w y ro k c o r a m F u n g h in i z 23 p a ź d z ie r n ik a 1991 r.25, s tw ie rd z a ją c , ż e w n o w y m o k r e ś le n iu p r z e d m io ­ tu z g o d y m ie śc i się w y łą c z n e p r a w o w s p ó łm a łż o n k a d o w s p ó ln o ty m i­ ło śc i, w y ra ż a ja c e j się r ó w n ie ż w s p e łn ia n iu a k tó w m a łż e ń s k ic h . O s o b o ­ w e w z a je m n e o d d a n i e się i p rz y ję c ie s tr o n o b e jm u je p r a w o d o w s p o ­ m n ia n y c h a k tó w 26. A u to r z a u w a ż a p o n a d t o , ż e a b y k o n s e n s m a łż e ń s k i, o k re ś lo n y w k a n . 1057 § 2 K P K , b y ł rzeczy w sity , w in n o m ie ć m ie jsc e w z a je m n e o d d a n i e się i p rz y ję c ie m a łż o n k ó w , k tó r e z k o le i m a b y ć c a ł­ k o w ite , p e ł n e n ie p o d z ie ln e , d o k o n a n e b e z ż a d n e g o z a s tr z e ż e n ia , m ię ­ d z y o s o b o w e i n ie o d w o ła ln e . O z n a c z a to , ż e w y k lu c z e n ie w m o m e n c ie z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a o w e g o p e łn e g o o d d a n i a się s o b ie m a łż o n k ów czy n i z g o d ę m a łż e ń s k ą w a d liw ą 27. 3. R e la c ja m ię d z y je d n o ś c i ą i w ie r n o ś c ią m a łż e ń s k ą P rz y m io t je d n o ś c i m a łż e ń s k ie j, o k tó r y m t r a k t u j e k a n . 10 5 6 § 2 K o d e k s u P r a w a K a n o n ic z n e g o z 1983 r., o z n a c z a , ż e w ę z e ł m a łż e ń s k i j e s t j e d e n i w y łą c z n y , g d y ż łą c z y ty lk o je d n e g o m ę ż c z y z n ę i j e d n ą k o ­ b ie tę . D la t e g o p r z y m io to w i je d n o ś c i s p r z e c iw ia się ja k a k o lw ie k f o r ­ m a p o lig a m ii. N a le ż y z a u w a ż y ć , ż e j e s t n ie d o p o m y ś le n ia m a łż e ń ­ stw o , w k tó r y m j e s t z w ią z a n y ty lk o j e d e n z m a łż o n k ó w , n a t o m ia s t d r u g i p o z o s ta j e w o ln y . J e ś li b o w ie m is tn ie je w ę z e ł, is tn ie je o n j e d n a ­ k o w o d la o b o jg a m a łż o n k ów . N ie m o ż e , z a te m is tn ie ć is tn ie ć , j a k z a ­ u w a ż a P. J. V ila d ric h , w a ż n e m a łż e ń s tw o d la je d n e g o i n ie w a ż n e d la d r u g ie g o z e w s p ó łm a łż o n k ó w . P o d o b n ie n ie j e s t m o ż liw e , a b y w ę z e ł m a łż e ń s k i b y ł m o n o g a m ic z n y d la je d n e g o z n ic h , n a t o m ia s t p o lig a ­ m ic z n y d la d r u g ie g o . D la t e g o w ę z e ł z je g o p r z y m io ta m i, is to tn y m i p r a w a m i i o b o w ią z k a m i z n ie g o w y p ły w a ją c y m i i z je g o s k ie ro w a n ie m k u c e lo m s ta n o w i d z ie d z ic tw o w s p ó ln y c h d ó b r , k tó r y c h w z a je m n a w s p ó łz a le ż n o ś ć m a łż o n k ó w z e s p r a w ie d liw o ś c i j e s t w y łą c z n a i w y k lu - c z ją c a o s o b y tr z e c ie 28.

25 Por. Sent. coram Funghini z 23.10.1991 r., RRD 83, 1991, s. 599-621.

26 Por. W. G ó r a l s k i, Matrimonium facit consensus, Warszawa 2000, s. 300; sent. coram Funghini z 23.10.1991 r., RRD 83, 1991, s. 603-604.

27 Por. W. G ó r a l s k i, Matrimonium, dz. cyt., s. 299-300.

28 Por. P. J. V il a d r i c h, Konsens małżeński. Sposoby prawnej oceny i interpretacji w kano­

J e d n o ś ć m a łż e ń s tw a m a sw o je g łę b o k ie u z a s a d n ie n ie , z a ró w n o w P iś m ie św ięty m , ja k i w d o k try n ie te o lo g ic z n e j i n a u c z a n iu K o śc io ła . O w a m o n o g a m ic z n o ś ć , czy in a c z e j je d n o ś ć i z u p e łn o ś ć w ę z ła m a łż e ń ­ sk ie g o j e s t ź r ó d łe m w y łą c z n o ś c i i w ie r n o ś c i m ię d z y m a łż o n k a m i. O z n a c z a to , ż e je d n o ś ć m a łż e ń s tw a w y m a g a w z a je m n e j w ie r n o ś c i m a ł­ ż o n k ó w . C o w ię c e j, j a k z a u w a ż a M . W e g a n , je d n o ś ć i w ie r n o ś ć m a ł­ ż o n k ó w są z s o b ą z łą c z o n e n ie ro z d z ie ln ie . J a k k o lw ie k je d n a k je d n o ś ć s ta n o w i p r z y m io t m a łż e ń s tw a , w ie rn o ś ć p rz y n a le ż y d o je g o isto ty 29. W ie r n o ś ć m a łż o n k ó w j e s t w y ra z e m - w k a te g o r ia c h p r a w i o b o w ią z ­ k ó w - p e łn e j i w y łą c z n e j w s p ó łp rz y n a le z n o ś c i m a łż o n k ó w d o sie b ie . O w a w s p ó łp r z y n a le z n o ś ć - j a k z a u w a ż a R . S z ty c h m ile r - o p ie r a się n a d u c h o w o -c ie le s n e j w ięz i, k tó r ą m a łż o n k o w ie w in n i p o g łę b ia ć p rz e z w z a je m n ą p o m o c , życzliw ość, o f ia r n o ś ć i w y c h o w y w a n ie d z ie c i30. S p rz e n ie w ie r z e n ie się o w ej w ięz i, k t ó r e o b ja w ia się p r z e z u c z e s tn ic tw o w ic h ży ciu o s ó b tr z e c ic h j e s t n a r u s z e n ie m n ie ty lk o p o r z ą d k u s p r a w ie ­ dliw o ści, a le w y w o łu je n ie m o ż n o ś ć o d d a n i a się w s p ó łm a łż o n k o w ie w s p o s ó b z u p e łn y i w y łączn y . D z ie le n ie b o w ie m ju ż w sa m y m m o m e n ­ c ie p o w s ta w a n ia z w ią z k u o w ej w ie r n o ś c i p o w o d u je , ż e d a n a o s o b a n ie j e s t w s ta n ie o d d a ć p r a w a w s to s u n k u d o sie b ie n ik o m u w c a ło śc i, a w ię c z a p r z e c z a z a s a d z ie z u p e łn o ś c i31. W ie r n o ś ć z a te m w y n ik a z je d n o ś c i w ę z ła m a łż e ń s k ie g o , n ie j e s t j e d ­ n a k ty m sa m y m 32. J e d n o ś ć o z n a c z a o z n a c z a z w ią z e k m o n o g a m ic z n y , w ie r n o ś ć o z n a c z a w y łą c z n o ś ć s e k s u a ln ą m a łż o n k ó w w z g lę d e m sie b ie . J e d n o ś ć z a te m z o s ta je n a r u s z o n a w w o li w y k lu c z e n ia m o n o g a m ic z n o - ści z w ią z k u i a k tó w o c h a r a k te r z e śc iśle m a łż e ń s k im , a w ie c n a s ta w io ­ n y c h z e sw ej n a tu r y n a z r o d z e n ie p o to m s tw a , w ie r n o ś ć z a ś w p r z y p a d ­ k u , g d y k o n t r a h e n t w y k lu c z a p r a w o w s p ó łm a łż o n k a d o w y łą c z n o śc i s e k s u a ln e j, z a s tr z e g a ją c s o b ie p ra w o , w m o m e n c ie w y ra ż e n ia z g o d y m a łż e ń s k ie j, d o in n y c h r e la c ji in ty m n y c h z o s o b ą czy te ż o s o b a m i t r z e ­ c im i, czyli d o c u d z o łó s tw a 33. S tą d w ie r n o ś ć m a łż e ń s k a z o s ta je w y k lu ­ c z o n a p o ś r e d n io z a w sz e w p r z y p a d k u w y k lu c z e n ia je d n o ś c i w ę z ła m a ł- ż e ń ś k ie g o , g d y ż n ie m o ż n a p o z o s ta ć w ie r n y m k ilk u o s o b o m w sp o s ó b w y łą c z n y i z u p e łn y 34. A k c e p tu ja c j e d n a k w y łą c z n o ś ć a k tó w o c h a r a k t e ­

29 Por. M. W e g an, dz. cyt., s. 96-97.

30 Por. R. S z t y c h m il er, Obowiązki małżeńskie, Warszawa 1999, s. 244. 31 Por. P. J. V il a d r ic h, dz. cyt., s. 327-329.

32 Por. U. N av a r r e t e, I beni, dz. cyt., s. 94. 33 Por. W. G ó r a l s k i, Matrimonium, dz. cyt., s. 298. 34 Por. P. J. V il a d r i c h, dz. cyt., s. 327.

r z e m a łż e ń s k im m o ż n a w y k lu cz y ć w ie r n o ś ć w o d n ie s ie n iu d o o so b y w s p ó łm a łż o n k a z a s tr z e g a ją c s o b ie p r a w o d o re la c ji s e k s u a ln y c h z in n y ­ m i o s o b a m i. W ta k im r o z u m ie n iu je d n o ś c i i w ie r n o ś c i p o ja w ia się k w e ­ s tia d o b r a w ie rn o ś c i, z w ią z n a z o d p o w ie d z ią n a p y ta n ie , czy o w e d o b r o o z n a c z a je d y n ie o b o w ią z e k w ie r n o ś c i m a łż o n k ó w w z g lę d e m sie b ie , czy te ż z a w ie ra w s o b ie z a r ó w n o je d n o ś ć , j a k i w ie rn o ś ć . P. B ia n c h i z a u w a ż a , ż e o rz e c z n ic tw o in t e r p r e t u j e te r m in b o n u m f i ­ d e i, ja k o z a w ie ra ja c y w s o b ie z a r ó w n o je d n o ś ć m a łż e ń s tw a , ja k i w ie r ­ n o ś ć w z g lę d e m sie b ie m a łż o n k ów . P o d o b n ie G . G h ir la n d a d o k o n u ja c k la sy fik a c ji p r z e d m io tu sy m u la c ji c z ęścio w ej u zy w a te r m in u b o n u m f i ­ d e i z a r ó w n o w o d n ie s ie n iu d o w y k lu c z e n ia p r z y m io tu je d n o ś c i w ę z ła m a łż e ń s k ie g o , j a k i w y k lu c z e n ia p r a w a d o w ie r n o ś c i w z g lę d e m w s p ó ł­ m a łż o n k a 35. C zy z a te m d o b r o w ie rn o ś c i o z n a c z a z a r ó w n o je d n o ś ć , ja k i w ie r n o ś ć m a łż o n k ów ? A u to r z y , j a k i o rz e c z n ic tw o o d d z ie la ją c e d o b r o w ie rn o ś c i o d p rz y ­ m io t u je d n o ś c i m a łż e ń s k ie j z d e c y d o w a n ie tw ie rd z ą , ż e w m o ż n a m ó ­ w ić o w y k lu c z e n iu d o b r a w ie rn o ś c i je d y n ie w p r z y p a d k u w y k lu c z e n ia p r a w a d o z o b o w ią z y w a n ia się w d o tr z y m a n iu w ie r n o s c i w s p ó łm a łz o n - k o w i. O d z ie la ją z a te m w y k lu c z e n ie p r z y m io tu je d n o s c i m a łż e ń s tw a o d d o b r a w ie r n o ś c i tw ie rd z ą c , ż e m a m y d o c z y n ie n ia z d w o m a r ó ż n y ­ m i ty tu ła m i p ro c e s o w y m i. W y s ta rc z y w ty m m ie js c u je s z c z e r a z o d w o ­ ła ć się d o słó w U . N a v a r r e t e , k tó r y stw ie rd z a , ż e s y tu a c je , w k tó ry c h w y k lu c z o n a z o s ta ła je d n o ś ć , n ie są p r z y p a d k a m i w y k lu c z e n ia d o b r a w ie r n o ś c i36. I n te r e s u ja c a w ty m w z g lę d z ie p r z e d s ta w ia się z p e w n o ś c ią p r o p o z y ­ c ja R . F u n g h in ie g o , k tó ry ja k k o lw ie k o p o w ia d a się z a r o z d z ie le n ie m d o b r a w ie r n o ś c i i p rz y m io tu je d n o ś c i, p r ó b u je j e d n a k d o k o n a ć a n a liz y o b u o p c ji ju ry s p r u d e n c ja ln y c h ln y c h i s tw ie rd z a , ż e d o b r o w ie r n o ś c i z a ­ w ie r a w so b ie , w z w ią z k u m o n o g a m ic z n y m , w z a je m n e z o b o w ią z a n ie w ie r n o ś c i37. O z n a c z a to , ż e z d a n ie m R . F u n g h in ie g o w y k lu c z e n ie d o ­ b r a w ie rn o ś c i w śc isły m te g o sło w a z n a c z e n iu m a m ie js c e w ó w cza s, gdy k o n t r a h e n t p r z y jm u ją c z o b o w ią z a n ie w y łą c z n o ś c i w o d n ie s ie n iu d o a k ­ tó w o c h a r a k te r z e m a łż e ń s k im z e sw ej n a tu r y u k ie ru n k o w a n y c h n a z r o d z e n ie p o to m s tw a , w y k lu c z a je d n o c z e ś n ie d o c h o w a n ie w ie rn o śc i,

35 Por. G. G h i r l a n d a, Il diritto nella Chiesa mistero di comunione. Compendio di dirit­

to ecclesiale, Milano, Roma 1990, s. 356. 36 Por. U. N av a r r e t e, I beni, dz. cyt., s. 94. 37 Por. R. F u n g h i n i, dz. cyt., s. 145.

a w ię c p r a w o w s p ó łm a łż o n k a d o w ie r n o ś c i w z g lę d e m n ie g o , i p o s t a n a ­ w ia p o z y ty w n y m a k t e m w o li z a s tr z e c s o b ie p r a w o d o re la c ji in ty m n y c h z tr z e c ią o s o b ą . Z a r o z r ó ż n ie n ie m m ie d z y d o b r e m w ie r n o ś c i a je d n o s c ią m a łż e ń ­ stw a, z a d a n ie m R . F u n g h in ie g o p r z e m a w ia m .in . a r g u m e n t p s y c h o lo ­ giczny, g d y ż o so b y z a w ie r a ją c e m a łż e ń s tw o n ie zw ykli z a s tr z e g a ć so b ie p r a w o p r z e k a z a n ia w ła s n e g o c ia łą ta k ż e o s o b o m tr z e c im a n i te ż u d z i e ­ la ć z e z w o le n ia w s p ó łm a łż o n k o w i n a p rz e k a z y w a n ie te g o p r a w a r ó w ­ n ie ż k o m u ś in n e m u 38. P o n a d to , j a k s tw ie rd z a P. B ia n c h i, p o w o łu ją c się n a s e n te n c je r o ta l a n e w y d a w a n e o d c z a s ó w s e n te n c ji D e J o r io z 30 p a ź d z ie r n ik a 1963 r., ż e k o n t r a h e n t d o p u s z c z a ja c się w y k lu c z e n ia d o ­ b r a w ie r n o ś c i n ie czy n i te g o p o to , a b y z o b o w ią z y w a ć się d o u tw o r z e ­ n ia n o w e j r e la c ji o c h a r a k te r z e m a łż e ń s k im , a w ie c u k ie ru n k o w a n e j n a z r o d z e n ie p o to m s tw a , a le w rę c z p r z e c iw n ie p o to , a b y u w o ln ić się o d ja k ie g o k o lw ie k z o b o w ią z a n ia 39. T ak o k r e ś lo n y p r z e d m io t w y k lu c z e n ia d o b r a w ie r n o ś c i w y m a g a je s z ­ c z e u ś c iś le n ia w k o n te k ś c ie k a n . 1101 § 2 K P K . S k o ro b o w ie m d o b ro w ie r n o ś c i n ie j e s t to ż s a m e z p r z y m io te m je d n o ś c i, z a te m je g o u m ie j­ sc o w ie n ie , z g a d z a ją c się z U . N a v a r r e te , w is to tn y m p r z y m io c ie m a ł­ ż e ń s tw a k a n . 1101 § 2 n ie j e s t m o ż liw e. 4. B o n u m f i d e i j a k o is to tn y e le m e n t m a łż e ń s tw a (k a n . 1101 § 2 K P K ) K a n o n 1101 § 2 K P K ja k o p r z e d m i o t s y m u la c ji c z ę ś c io w e j w s k a z u ­ je , o b o k is t o tn e g o p r z y m i o tu m a łż e ń s tw a , r ó w n ie ż is to tn y je g o e l e ­ m e n t. S f o r m u ło w a n ie is to tn y e le m e n t m a łż e ń s tw a s ta n o w i n o w o ś ć o b e c n e g o K o d e k s u P r a w a K a n o n ic z n e g o i je g o w y p e łn ie n ie tr e ś c i o ­ w e n ie j e s t ła tw e . J a k z a u w a ż a W. G ó r a ls k i p r z e d m io t sy m u la c ji c z ęścio w ej n a le ż y w ią z a ć z z a g a d n ie n ie m p r z e d m io tu z g o d y m a łż e ń s k ie j o r a z c e ló w m a ł­ ż e ń s tw a . C e le z a ś m a łż e ń s tw a , w m y śl k a n . 1055 § 2 K P K to u k i e r u n ­ k o w a n ie n a d o b r o m a łż o n k ó w o r a z n a z r o d z e n ie i w y c h o w a n ie p o t o m ­ stw a 40. O rz e c z n ic tw o z d e c y d o w a n ie u z n a je ja k o is to tn y e l e m e n t m a ł­

38 Por. Sent. coram Funghini z 23.10.1991 r., RRD 83, 1991, s. 602; W. G ó r a l s k i, Ma­

trimonium, dz. cyt., s. 298.

39 Por. P. B i a n c h i, dz. cyt., s. 119.

ż e ń s tw a d o b r o p o to m s tw a 41. N ie w y ra ż a n a to m ia s t ta k ie g o s a m e g o p r z e k o n a n ia co d o d r u g ie g o c e lu m a łż e ń s tw a , ja k im j e s t u k ie r u n k o w a ­ n ie n a d o b r o m a łż o n k ów 42. D o b r o w ie rn o śc i, o d d z ie lo n e o d p rz y m io tu je d n o ś c i w ęz ła, p o z o s ta je w ścisłej re la c ji z je d n y m c e ló w m a łż e ń stw a , ja k im je s t w ła ś n ie d o b ro m a łż o n k ó w . Z a u w a ż a to P. B ia n c h i stw ie rd z ą c , ż e ta k ie o d n ie s ie n ie d o ­ b r a w ie rn o śc i d o d o b r a m a łż o n k ó w , m ia ło b y d w ie is to tn e korzyści. P o p ie rw sz e p o z w o liło b y s tr u k tu r a ln ie o d d z ie lić i w y jaśn ić o w e o d d z ie le n ie je d n o s c i o d d o b r a w ie rn o śc i m a łż e ń sk ie j, a p o d ru g ie w p ły n ę ło b y z n a ­ c z ą c o n a o k r e ś le n ie z a w a rto śc i tre śc io w e j te r m in u d o b ro m a łż o n k ów, k tó ry to te r m in cią g le p o z o s ta je b a r d z o k o n tro w e rsy jn y i n ie ja sn y 43.

P o w in n o ś ć d o c h o w a n ia w ie rn o ś c i, ja k z a u w a ż a W. G ó r a ls k i w te k ­ śc ie a n a liz y w s p o m n ia n e j ju ż s e n te n c ji c o r a m F u n g h in i z 23 p a ź d z ie r ­ n ik a 1991 r., s ta n o w i e l e m e n t sk ła d o w y r o z u m ie n ia d o b r a m a łż o n k ów . J e s t o cz y w iste , z e d o b r o m a łż o n k ó w ja k o c e le m a łż e ń s tw a n ie w y c z e r­ p u je sw o je g o z a k r e s u p o ję c io w e g o w e w z a je m n e j w ie rn o ś c i m a łż o n ­ ków , le c z s ta n o w i k a m ie ń w ę g ie ln y m a łż e ń s tw a d o te g o s to p n ia , że ta m g d z ie te j w a r to ś c i z a b r a k n ie lu b d o z n a je o n a u s z c z e rb k u , słu s z n ie z a k ła d a się, ż e z o s ta ło n a r a ż o n e d o b r o m a łż o n k ów 44.

Z a s a d n e j e s t z a te m , m o im z d a n ie m , u m ie js c o w ie n ie d o b r a w ie r n o ­ ści, o b o k d o b r a m a łż o n k ó w , czy r a c z e j u k ie r u n k o w a n ia n a d o b r o m a ł­ ż o n k ó w , ja k o je d n e g o z is to tn y c h e le m e n tó w m a łż e ń s tw a , o k tó ry c h m o w a w k a n . 1101 § 2 K P K . T ak a in te r p r e ta c ja z n a jd u je z r e s z tą sw o ich z w o le n n ik ó w . W y sta rc z y w y m ie n ić t u n p . c y to w a n y c h ju ż R . F u n g h i- n ie g o , P. B ia n c h ie g o , G . G h ir la n d ę czy F. B e rs in ie g o . Z d a n i e m P. B ia n c h ie g o ta k a p ro p o z y c ja n ie b u d z i ż a d n y c h o p o ró w n a tu r y te o re ty c z n e j, w rę c z p r z e c iw n ie z d a je się b y ć p o m o c n ą w r o z u ­ m ie n iu in n e g o is to tn e g o e l e m e n tu m a łż e ń s tw a , ja k im j e s t d o b r o m a ł­ ż o n k ó w , k tó r e g o z p e w n o s c ią d o b r o w ie rn o ś c i j e s t c z ę ś c ią s k ła d o w ą 45.

W s p o s ó b z d e c y d o w a n y o k r e ś la d o b r o w ie r n o ś c i e l e m e n te m m a ł­ ż e ń stw a , w r o z u m ie n iu k a n . 1101 § 2 K P K , R . F u n g h in i w s e n te n c ji

41 Por. L. Ś w i t o, Exclusio boni prolis jako tytuł nieważnosci małżeństwa, Olsztyn 2003, s. 28-30.

42 Por. G. L es z c zy ń s k i, Ważność małżeństwa kanonicznego a wykluczenie dobra mał­

żonków, FI 2, 2003, s. 210.

43 Por. P. B i a n c h i, dz. cyt., s. 121-122; sent. coram Funghini z 23.10.1991 r., RRD 83, 1991, s. 605.

44 Por. W. G ó r a l s k i, Matrimonium, dz. cyt., s. 300. 45 Por. P. B i a n c h i, dz. cyt., s. 122.

z 23 p a ź d z ie r n ik a 1991 r.46 P o n e n s o d w o łu ją c się d o d o k o n a ń S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o I I 47 p o d k r e ś la , ż e w ie rn o ś ć , r ó ż n a o d je d n o ś c i, j e s t n i e ­ z b ę d n a d o u s ta n o w ie n ia w s p ó ln o ty w s p ó ln o ty c a łe g o życia, p o w s ta n ia i u tr z y m a n ia d o b r a m a łłż o n k ó w , z a b e z p ie c z e n ia d o b r a d z ie c i, o s ią ­ g n ię c ia in n y c h c e ló w w łaściw y c h m a łż e ń s tw u o r a z sta b iliz a c ji d o b r a s p o łę c z n o ś c i. J e ś li z a te m n ie j e s t p r z y m io te m m a łż e ń s tw a , m u s i b y ć i n ­ t e r p r e t o w a n a j a k o is to tn y je g o e l e m e n t48. W n io s k i E w o lu c ja r o z u m ie n ia p o ję c ia b o n u m f i d e i , p rz y p is y w a n a p r z e d e w sz y s tk im s e n te n c jo m c o r a m D e J o r io , z a c z ę ła o d n o s ić w y k lu c z e n ie d o b r a w ie r n o ś c i n ie ty lk o d o w y k lu c z e n ia p r z y m io tu je d n o ś c i, a le ró w ­ n ie ż d o z a n e g o w a n ia w y łą c z n e g o p r a w a w s p ó łm a łż o n k a d o a k tó w s e k ­ su a ln y c h , p r z y je d n o c z e s n y m n ie p r z e k a z a n iu te g o ż p r a w a n ik o m u . S tą d , w ta k im r o z u m ie n iu , m ie liliśm y d o c z y n ie n ia z w y k lu c z e n ie m d o ­ b r a w ie r n o ś c i r ó w n ie ż w te d y , g d y k o n t r a h e n t z a s tr z e g ł s o b ie p r a w o d o r e la c ji p o z a m a łż e ń s k ic h czyli d o n ie w ie rn o ś c i. W s p ó łc z e s n e r o z u m i e ­ n ie b o n u m fi d e i id z ie j e d n a k d a le j, g d y ż n ie ty lk o r o z s z e r z a tra d y c y jn e u ję c ie te j k w estii, a le z d a je się d o k o n a ć r o z d z ie le n ia m ię d z y je d n o ś c ią i w ie r n o ś c ią m a łż e ń s k ą . S tą d p o s tu la ty , a b y je d n o z n a c z n ie r o z r ó ż n ia ć ty tu ły n ie w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a , ja k im i są w y k lu c z e n ie je d n o ś c i i w y k lu ­ c z e n ie d o b r a w ie r n o ś c i m a łż e ń s k ie j. M o im z d a n ie m , o w o r o z d z ie le n ie j e s t ja k n a jb a r d z ie j z a s a d n e , a to o z n a c z a , z e sp ra w y p r o w a d z o n e z ty tu łu e x c lu s io b o n i f i d e i n a le ż a ło b y o d n o s ić d o k a n . 1101 § 2, w k o n te k ś c ie w y k lu c z e n ia is to tn e g o e l e m e n ­ tu m a łż e ń s tw a . P rz y jm u ja c je d n o z n a c z n e r o z r ó ż n ie n ie m ię d z y j e d n o ­ śc ią w ę z ła m a łż e ń s k ie g o , a w ie r n o ś c ią m a łż e ń s k ą , je s te m z d a n ia , że

b o n u m fid e i, ja k o p r z e d m io t sy m u la c ji cz ę śc io w e j, n ie o d n o s i się d o

u n it a s m a łż e ń s tw a , a le d o fid e lita s , czyli w ie rn o ś c i. S tą d e x c lu s io b o n i

f i d e i n ie n a le ż y u to ż s a m ia ć z w y k lu c z e n ie m u n ita s, a le z w y k lu c z e n ie m

fi d e li ta s . S k o r o z a te m k a n . 1101 § 2 K P K , o k r e ś la ją c p r z e d m io t s y m u ­ la c ji c z ęścio w ej z g o d y m a łż e ń s k ie j, w s k a z u je n a is to tn y e l e m e n t m a ł­ ż e ń s tw a lu b is to tn y p rz y m io t m a łż e ń s tw a , je s te ś m y z d a n ia , ż e e x c lu sio

46 Por. Sent. coram Funghini z 23.10.1991 r., RRD 83, 1991, s. 608. 47 Por. Gaudium et spes, nr 49.

b o n i f i d e i o z n a c z a sy m u la c ję z g o d y m a łż e ń s k ie j w p o s ta c i w y k lu c z e n ia is to tn e g o e l e m e n tu m a łż e ń s tw a .

T ak s f o rm u ło w a n y w w n io s e k n ie o z n a c z a je d n a k , ż e m ię d z y j e d n o ­ śc ią i w ie r n o ś c ią m a łż e ń s k ą n ie m a ż a d n e g o z w ią zk u . W rę c z p rz e c iw ­ n ie , je s te m z d a n ia , ż e w ie r n o ś ć w y n ik a z je d n o ś c i, a c o z a ty m id z ie n ie m o ż n a w ie r n o ś c i w y o b c o w a ć z k o n te k s tu je d n o ś c i w ę z ła . D la te g o p rz y jm u ję ta k ie o to r o z u m ie n ie w y k lu c z e n ia d o b r a w ie rn o ś c i, ż e m a o n o m ie js a c e w ó w cza s, g d y k o n t r a h e n t z a w ie r a ja c m a łż e ń s tw o m o n o - g a m ic z n e w y k lu c z a je d n o c z e ś n ie p r a w o w s p ó łm a łż o n k a d o w y łą c z n o ­ ści a k tó w m a łż e ń s k ic h . P rz y czym , o w o w y k lu c z e n ie n ie m u s i o z n a c z a ć p r z e k a z a n ia o w e g o p r a w a in n n e j o s o b ie tr z e c ie j, a le je d y n ie z a n e g o ­ w a n ie g o w m o m e n c ie w y ra ż a n ia z g o d y m a łż e ń s k ie j. S tą d w y k lu c z e n ie w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j n ie o z n a c z a w y k lu c z e n ia je d n o ś c i w ę z ła m a ł­ ż e ń s k ie g o . N a to m ia s t w y k lu c z e n ie p rz y m io tu je d n o ś c i, n a s z y m z d a ­ n ie m , k o n ie c z n ie p o c ią g a z a s o b ą w y k lu c z e n ie w ie r n o ś c i m a łż e ń s k ie j. T ru d n o b o w ie m w y o b ra z ić s o b ie k o g o ś, k to w y k lu c z a je d n o ś ć m a łż e ń ­ stw a, a g w a r a n tu je w ie r n o ś ć m a łż e ń s k ą . N ie j e s t to m o ż liw e , g d y ż o w a w ie r n o ś ć z a k ła d a w y łą c z n o ść , n ie m o ż n a n a t o m ia s t m ó w ić o w y łą c z n o ­ ści w s to s u n k u d o w ie lu o só b . W y k lu c z e n ie d o b r a w ie r n o s c i m a łż e ń s k ie j, c o n a le ż y p o d k r e ś lić , n ie j e s t j e d n o z n a c z e n e z tz w . w o lą n ie d o tr z y m a n ia w ie r n o ś c i. Z a ­ r ó w n o j u r i s p r u d e n c j a , j a k i k a n o n i s ty k a z d e c y d o w a n ie m ó w i o w y ­ k lu c z e n iu d o b r a w ie r n o ś c i je d y n ie w te d y , g d y m a m ie js c e w y k lu c z e ­ n ie p r a w a o s o b y d o w y łą c z n o ś c i a k tó w m a łż e ń s k ic h , n ie z a ś s a m o p o s ta n o w ie n i e p o p e ł n i e n i a c u d z o łó s tw a , o ile t a k a o k a z ja w p r z y ­ sz ło ś c i się n a d a r z y . Sommario

La fedeltà matrimoniale viene intesa, sia dal Concilio Vaticano II, sia dal Magistero Pontificio, non solo come un elem ento integrativo del matrimonio, m a soprattutto co­ me un’obbligho che ogni contraente deve accettare nel mom ento del scambio del con­ senso matrimoniale.

Nel mondo d ’oggi succede che davanti al giudice del tribunale ecclesiastico, oppure davanti ad un sacerdote, si presentano le persone, che pur volendo contrarre il m atri­ monio nella chiesa, non accettano l’obbligo di fedeltà reciproca, e quindi vogliono con- trarre un matrimonio inteso come libero. Succede anche qualche volta che cosû intesa libertà rimane nella loro volontà, mai espressa davanti all’altre persone. In questo

mo-do, possono esserci i casi, in cui una persona contra il matrimonio cattolico, simulando il consenso matrimoniale, cioè escludendo la fedeltà reciproca.

Nel presente articolo ci siamo occupati di un titolo della simulazione parziale, de- scritto nel can. 1101 § 2 CIC, cioè di exclusio boni fidei, che comprende anche in un cer­ to num ero i casi sopra desritti. Lesclusione del bene della fedeltà abbiamo definito co­ me simulazione del consenso m atrim oniale, in cui il contraente nega il diritto esclusivo di un altro contraente ad avere i rapporti sessuali di carattere m atrim oniale, lasciando- si una via libera del com portam ento adulterino. Abbiamo anche stabilito una chiara di- stinzione concettuale del exclusio boni fidei dall’esclusione della unità matrimoniale.

La simulazione descritta nel can. 1101 § 2 CIC succede quando il contraente, nel m om ento del scambio del consenso matrimoniale, esclude lo stesso matrimonio oppu- re il suo essenziale elem ento o la sua essenziale proprietà. Ia caso del exclusio boni fi­

dei, a nostro parere, si identifica con l’esclusione di un elemento essenziale del m atri­