Analiza finansowa a potrzeby gospodarki rynkowej

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 127, 1993

Marian Walczak*

ANALIZA FINANSOWA A POTRZEBY GOSPODARKI RYNKOWEJ

Coraz powszechniejsze s t a j e się żądanie analizy sprawozdawczości finansow ej jako narzędzia usprawniającego proces zarządzania. Kon­ struowane dotychczas w tym c e lu a n a l i z y finansowe n ie są w s t a ­ n ie tych potrzeb zaspokoić.

Dotychczasowa procedura a n a l i z finansowych sprawdzała s i ę , dopóki p rz e d się b io rs tw o funkcjonowało w gospodarce s c e n t r a l i z o ­ wanej i jego r o l a sprowadzała s i ę do wykonania p rz y d z ie lo n y c h za­ dań. S y t u a c ja i s t o t n i e s i ę zm ie n iła wraz z otrzymaniem przez p rz e d się b io rs tw o uprawnień do samodzielnego k s z t a łt o w a n i a s w o jej p r z y s z ł o ś c i 1 wprowadzeniem zasad gospodarki rynkowej. W tych warunkach, aby p rz e d sięb io rs tw o mogło przetrw ać i r o z w i ja ć s i ę , musi przede wszystkim planować swoją d z i a ł a l n o ś ć , co j e s t p la n o ­ waniem p o l i t y k i s t r a t e g i c z n e j 1.

Punktem w y j ś c ia do planowania p o l i t y k i s t r a t e g i c z n e j j e s t a- n a l i z a obecnej p o l i t y k i p r z e d s ię b io rs tw a oraz j e j a ktua ln ych u- warunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. A n a liz a ta sprowadza s i ę do w ieloaspektow ej oceny p r z e d s i ę b io r s t w a , a j e j wstępnym k r o ­ kiem powinno być skatalogowanie - w miarę możliwości - w s z y s t­ k ic h oczekiwań k l ie n tó w , pracowników, dostawców, i n s t y t u c j i f i ­ nansowych i rządowych oraz bezpośredniego środowiska społecznego, w którym p rz e d sięb io rs tw o fu n k c jo n u je .

Dr, adiunkt w Katedrze Rachunkowości UL.

1 Zob. np. H. I . A n s o f f , Zarządzanie s t r a t e g i c z n e , P W E , Warszawa 1985; H. W e i h r 1 c h, The TOWS M a trix - A Tod for S i t u a t i o n a l A n a l y s i s , "Long Range P l a n n i n g " , A p r i l 1982, t . 15.

Następnie należy o k r e ś l i ć zasoby finansowe, rzeczowe i lu d z ­ k i e , ja k im i prze d sięb io rstw o rozporządza oraz tzw. zasoby " n i e w i ­ d z i a l n e " w p o s ta c i o p i n i i (wyobrażeń) k lie n tó w i inwestorów o przed­ s i ę b i o r s t w i e i jego produktach. .Zasoby te powinny być oceniane na t l e zadań p rze d sięb io rs tw a oraz zasobów, ja k im i dysponują inne p r z e d sięb io rs tw a d z i a ł a j ą c e na rynku danego produktu.

W wieloaspektow ej ocenie p r z e d sięb io rs tw a należy wziąć pod uwa­ gę dotychczasową r e a l i z a c j ę zadań, t a k ic h ja k :

- sprzedaż, zysk, .stop a zwrotu poniesionych nakładów,

- w ykorzystanie zasobów lu d zkich (wydajność p rac y, r o t a c j a p r a ­ cowników, w ykorzystanie k w a l i f i k a c j i i t p . ) ,

- zdolność urządzeń wytwórczych ( s t o p ie ń w y k o rz ys ta n ia , stan tec h n ic z n y, zakres przeprowadzonych m o d e r n iz a c ji) ,

- d z i a ł a l n o ś ć marketingowa (nakład y na badania i rozwój nowych produktów, na d z i a ł a l n o ś ć promocyjną, d y stryb u c y jn ą i t p . ) .

Znając w ielko ść i s tr u k tu r ę zasobów, o s ią g n ię t e wyniki oraz o- to c z e n ie , należy s t a r a ć s i ę odpowiedzieć na p y ta n ia :

- któ re z elementów otoczenia i jak (t z n . w jakim z a k r e s ie , z jaką s i ł ą i z ja k ą c z ę s t o t l i w o ś c i ą ) wpływają na 3trumień zasobów stanowiących z a s i l a n i e p rz e d się b io rs tw a ,

- które z elementów otoczenia i jak o g r a n ic z a ją swobodę przed- s ię b io r s t w a w tra n s f o r m a c ji zasobów w produkty.

Odpowiedzi na wymienione p y ta n ia pomagają w u s t a l e n i u mocnych i słabych stron dotychczasowej d z i a ł a l n o ś c i . Strony mocne p r z e j a ­ w ia ją s i ę w przewadze konkurencyjnej i są swoistym kapitałem p r z e d s ię b io rs tw a , słabe natomiast są nośnikiem zagrożeń, któ re bę­ dą o g r a n ic z a ły lub elim inow ały s ta w ia n ie określonych celów i za­ dań. Jedne i drugie powinny być system atycznie badane, ponieważ mogą uzyskać inną ocenę, j e ż e l i będzie s i ę j e rozważało w d łu g ich okresach. Aby, badania te b y ły efektywne, a poszukiwane odpowie­ dzi konstruktyw ne,, a n a li z a ekonomiczna, a w j e j ramach a n a li z a f i ­ nansowa musi być l e p i e j niż dotychczas wprzęgnięta w system i n ­ formacyjny i w system zarządzania przedsiębiorstwem . A n a liz ę tę musi cechować przede wszystkim duża e la s ty c z n o ś ć metod rachunku i p r e z e n t a c j i wyników. To p rz e d sięb io rs tw o bowiem, a nie Centrum, będzie odpowiadać w pie rw sz ej k o l e jn o ś c i za p odjęte d e c y z je . Musi więc l e p i e j niż dotychczas kalkulować i planować o b rót, k o sz ty, zysk, godząc i n t e r e s własny z interesem społecznym. Obliczeń tych

musi dokonywać s z y b c i e j , t a n i e j i z myślą o d ecyzjach b ie ż ą c y c h , ja k i rozwojowych. Wymogi te można w znacznym stopniu osiągnąć poprzez:

- ro zs z erze n ie a n a li z y finansow ej o a n a li z ę wstępną (p ro s p e k­ tyw n ą), opracowywaną w t r a k c i e przygotowywania planów gospodar­ czych i obejmującą u s t a l a n i e i ocenę różnych wariantów d e c y z j i o- peratywnych i długookresowych,

- u c zy n ie n ie a n a l i z y operatywnej narzędziem służącym do b i e ­ żącej oceny przebiegu r e a l i z a c j i pod jętych zadań i syg n a liz ow a nia zainteresowanym komórkom organizacyjnym o negatywnych skutkach zda­ rzeń gospodarczych oraz zak łóce n iach w r e a l i z a c j i zadań p r z e d s i ę - ' b io rstw a - w c z a s ie umożliwiającym dokonanie niezbędnych korekt (p o d ję c ie d e c y z j i k o re k c y jn y c h ), zapewniających p ra w id ło w y . przebieg d a l s z e j d z i a ł a l n o ś c i ,

- dostosowanie a n a l i z y wynikowej ( r e t r o s p e k t y w n e j ) do rz e c z y ­ w is ty c h potrzeb,

- ś c i s ł ą i n t e g r a c j ę a n a l i z y w stęp nej, b ie ż ą c e j i wynikowej, u- w z g lę d n ia ją c e j również zagadnienia techniczno-ekonomiczne i wyko­ r z y s t u j ą c e j u stalon e przez t e o r i ę metody poznawania zdarzeń, wspar­ te wskaźnikami ilo ś c io w y m i,

- większe w ykorzystanie in f o r m a c j i o rynku, k osztach, cenach, p ły n n o ś c i majątku i innych wskaźnikach osiąganych przez podobne p rz e d się b io rs tw a krajowe i zag raniczne, k tó ry c h brak pozbawia k i e ­ rownictwo p r z e d sięb io rs tw a instrumentu zarządzania w p o s t a c i ana­ l i z y międzyzakładowej i narzędzia t e s t u ją c e g o wykonanie planu, w i e l ­ kość rezerw, s to p ie ń zaspokojenia potrzeb sp ołecznych, a tym s a ­ mym ogranicza jego d z i a ł a n i e w s z e r s z e j s k a l i .

P ropozycje te wychodzą naprzeciw potrzebom współczesnego przed­ s i ę b i o r s t w a . Odnośnie do a n a l i z y wynikowej, zakłada s i ę w n ic h , że w nowym system ie społeczno-politycznym r o l a t e j a n a l i z y będzie pochodną zakresu i znaczenia f u n k c j i , j a k i e , w wyniku reformy zo­ staną o s t a t e c z n ie przypisane państwu. Impulsami o d d z ia łu ją c y m i na rozbudowanie faktycznych potrzeb a n a l i z y wynikowej, ja k również wstępnej i b i e ż ą c e j , w n a j b l i ż s z e j p r z y s z ł o ś c i mogą s ta ć s i ę :

1) o s i ą g n i ę c i e względnej równowagi rynku, w k t ó r e j .koszty n ie * opracowywania a n a l i z y finan so w ej będą r e l a t y w n i e większe n iż ewen­ t u a ln e nakłady poniesione na j e j prowadzenie i m od ern izację; w konsekwencji n a s ilo n e zostaną dążenia w kierun ku :

- p r z e k s z t a łc e n ia badań doraźnych s y t u a c j i ekonomicznej i f i ­ nansowej w badania systematyczne i kompleksowe,

- r o z w ija n ia badań służących do celów mikroekonomicznych i o- peratywnego d z i a ł a n i a , związanych- np. z pytaniami o p la n , zasoby, pracę (dlaczego s i ę j ą wykonuje, co jeszcze można z r o b i ć , czego n ie powinno s i ę r o b i ć , kto ją wykonuje, dlaczego, czy inny pod­ miot mógłby j ą wykonać i t d . ) ,

- wyodrębnienia komórek (s t a n o w is k ) s p e c j a l i z u j ą c y c h s i ę w opra­ cowywaniu a n a l i z finansowych,

2) dekoncentracja (dem onopolizacja) obecnie fun k cjon ujących pod­ miotów gospodarczych, która wywoła walkę konkurencyjną p r z e d s i ę ­ biorstw i p rzy sp iesze n ie ich zainteresowań odpowiednią analizą gos­ podarki finansowej i efektyw ności ekonomicznej,

3) d alszy wzrost samodzielności p rz e d s ię b io rs tw w podejmowaniu d e c y z ji gospodarczych,

4) dążenie do zmniejszenia społecznych kosztów funkcjonowania p r z e d s i ę b io r s t w .

W każdych warunkach, o z a k re s ie a n a li z y finansow ej powinno de­ cydować k ry te riu m czasu i s z c z e b li zarząd zania, które ma ona ob­ sług iw a ć.

An aliza finansowa może mieć zastosowanie do badania w szystkich p rze d sięw z ię ć , dla których można o k r e ś l i ć zakres przedmiotowy, c e l oraz u s t a l i ć e fe k ty i nakłady związane z ic h r e a l i z a c j ą . Informu­ je ona zarówno o s y t u a c j i d e c y z y jn e j, ja k i różnych w arian tach j e j rozwiązywania w sposób przyczynowo-skutkowy. Możliwości te tkwią w funkcjach poznawczej i zarząd cz ej.

Funkcja poznawcza przejaw ia s i ę w ciągu czynności o c e n ia ją c y c h , k tóre obejmują u s t a l e n i a stanu faktycznego zjaw isk i procesów gos­ podarczych, powiązań między nim i, porównania z wzorcami (normami prawnymi i technicznym i, decyzjami kierow n ictw a p rz e d s i ę b io rs t w a ) i ma na celu w ykrycie prawidłowości rządzących funkcjonowaniem i rozwojem p rz e d się b io rs tw a . Funkcja ta stwarza podstawę wyjściową do badania procesów decyzyjnych (cz y n n o ś c i zm ierzających do wybo­ ru je d n e j spośród w ielu możliwych dróg postępowania w s fe r z e za­ rządzania jednostką gospodarczą na różnych s z c z e b la c h ), uczy meto­ dycznych u m ie jętn ości badania i budowy modeli uspraw niających p ro­ cesy zarządzania.

- oceny finansow ej d z i a ł a l n o ś c i p rz e d s ię b io rs tw a i w yk rycia n i e ­ d o c ią g n ię ć wpływających na k o sz ty , dochody, wynik finansowy i s y ­ t u a c ję finansową,

- poszukiwania n ie wykorzystanych rezerw i środków poprawy e- fektyw ności ekonomicznej oraz s y t u a c j i fin a n so w ej p r z e d s i ę b io r s t w a , - przygotowania podstaw do formułowania k o le jn y c h wariantów d e c y z j i i wyboru d e c y z j i n a j b a r d z i e j uzasadnionych ekonomicznie.

Funkcja ta ma na c e lu opracowanie rozwiązań zw ięk szających wy­ n i k i d z i a ł a l n o ś c i p r z e d s ię b io rs tw a . J e j skuteczność w tym z a k re ­ s i e zdeterminowana j e s t dosko nało ścią f u n k c j i poznawczej.

Wymienione fun k cje cz yn ią a n a l i z ę finansową narzędziem proce- ' su przygotowującego p rz e d się b io rs tw o do d z i a ł a n i a w danym o to c z e ­ niu i sposobem r e a k c j i na jego zmiany, którego produktem finalnym j e s t d e c y z ja . Należy do n i e j p r z y s t ą p i ć natychm iast po uświado­ mieniu sobie s y t u a c j i d e c y z y jn e j.

Po rozpoznaniu problemu decyzyjnego, badaniem n ależy objąć c a ­ ły obszar, którego dotyczy d e c y z ja . Badanie to powinno zmierzać do zbudowania k i l k u wariantów d e c y z j i i uporządkowania ich według cech pozytywnych i negatywnych, pozwalającego na wybór w arian tu najlep szeg o ( a n a l i z a wstępna).

Po p o d ję c iu d e c y z j i należy opracować plan j e j r e a l i z a c j i i za­ sady k o n t r o l i . Ocena r e a l i z a c j i d e c y z j i i k o n t r o la przebiegu zwią­ zanych z n ią procesów gospodarczych powinny być dokonywane w r a ­ mach a n a li z y operatyw nej. Natomiast k o n t r o la wyników p od ję tych de­ c y z j i winna stanowić przedmiot a n a l i z y wynikowej.

A n a liz a finansowa powinna mleć zastosowanie w o d n ie s i e n iu do w szystk ich d e c y z j i dotyczących p rz e d sięw z ię ć gospodarczych, d la k tórych można o k r e ś l i ć zakres przedmiotowy, c e l oraz u s t a l i ć e f e k ­ ty i nakłady związane z ic h r e a l i z a c j ą . N ie w ie lu j e s t jednak dy­ rektorów i kierowników szczebla pośredniego, k tó rz y p o t r a f i ą o k re ­ ś l i ć swoje potrzeby z zakresu in f o r m a c j i pochodzącej z analizy f i ­ nansowej. Punktem w y j ś c i a do o k r e ś l e n i a tych potrzeb powinien być przewidywany zakres d e c y z j i , w y n ik a ją c y z systemu za rz ą d z a n ia , j e ­ go c z ę ś c i param etrycznej i n iep a ra m e try c z n e j oraz k i e r u n k i rozwo­ ju prowadzonej d z i a ł a l n o ś c i . Im n iż s z y szczeb el za rz ą d z a n ia , tym mniej zagregowane powinny być in fo rm a c je .

Na szczeblu operacyjnym k ierow n ictw o p o trz e b u je in form acji s ł u ­ żących do k o n t r o l i przebiegu procesów gospodarczych i

podejmowa-nia d e c y z j i b ieżących. Zadania a n a l i z y fin a n so w e j, jaka narzędzia 2 poznawczego, na tym szczeblu można u ją ć w n astęp ujące grupy :

1) rozpoznanie współzależności między zjawiskami w danej d z i e ­ d z i n ie d z i a ł a l n o ś c i • na potrzeby prawidłowej budowy systemu i n f o r ­ macyjnego, na potrzeby a n a li z y przyczynowej, s łu ż ą c e j do budowy' modeli wykorzystywanych w t e j a n a l i z i e i w zarządzaniu operatywnym,

2) opracowanie zestawu wskaźników c h a ra k te ry z u ją c y c h procesy gospodarcze, ic h przebieg i efektywność w danej d z i e d z in i e d z i a ­ ł a l n o ś c i ,

3) opracowanie zasad i metod okresowej oceny d z i a ł a l n o ś c i w da­ nej d z i e d z in i e .

Do zadań a n a li z y finan so w ej, jako narzędzia zarządzania na seczeblu operacyjnym, n ależą:

1) obsługa systemu sterowania procesami zachodzącymi w danej d z i e d z in i e ,

2) krótkookresowe prognozowanie wybranych procesów lub zjaw isk , 3) wybór wskaźników lub innych parametrów do b i e ż ą c e j k o n tro ­ l i przebiegu procesów gospodarczych,

4) o k r e ś le n ie w ie lk o ś c i normatywnych albo g r a n ic t o le r a n c ji d la wskaźników poddawanych b ie ż ą c e j k o n t r o l i ,

5) u s t a l a n i e i a n a liz a przyczynowa odchyleń od w a rt o ś c i zada­ nych, opracowanie zasad reagowania na o d c h y le n ia ,

6) okresowa ocena d z i a ł a l n o ś c i w danej d z i e d z in i e .

Na szczeblu operacyjnym powinna być przede wszystkim stosowana a n a li z a b ie ż ą c a , chociaż i s t o t n e znaczenie ma też a n a l i z a wyniko­ wa, mniejsze natomiast a n a liz a wstępna. A n a liz a bieżąca powinna być opracowywana w c z a s ie , w którym moment uzyskania in fo r m a c ji byłby ja n a j b l i ż s z y momentowi p o d ję cia d e c y z j i . Przesądza to o j e j przyd atn ości ^ śled zeniu procesów gospodarczych, zmian s y t u a c j i e- konomicznej i skuteczności d z i a ł a ń kierow nictw a szczebla oraz c a ­ ł e j a d m i n i s t r a c j i p rz e d się b io rs tw a .

K r ó t k ie terminy opracowywania a n a l i z y powodują, że gruntowniej- sze zbadanie przyczyn zagrożeń i n iep ra w id ło w o śc i w r e a l i z a c j i de­ c y z j i oraz z n a le z ie n i e konkretnych sposobów p r z e c iw d z i a ł a n ia

zja-2

Zob. J . S z c z e p a n i a k , An a liza finansowa a in form a­ tyczne systemy rachunkowości, Stow arzyszenie Księgowych w P o l s c e , Oddział w Białym stoku, B i a ł y s t o k 1900.

wiskom ujemnym powinno stanowić zadanie b ie ż ą c e j a n a l i z y p ró b ie * mowej. A n a liz a ta potwierdza prawidłowość d e c y z j i lub też j e j n ie potw ierdza. Z m ieniają s i ę bowiem warunki ekonomiczne, k tó r e po­ winny być przedmiotem badań. Wnioski z n i e j wypływające mogą wska­ zywać na korektę d e c y z j i lub nawet wstrzymanie. j e j r e a l i z a c j i . Zmiana warunków może być n ie k ie d y tak duża i d a le k o s ię ż n a , że rz u ­ tu je n ie t y l k o na bieżącą r e a l i z a c j ę p od jętych Już d e c y z j i , a l e i na d alszy rozwój p r z e d s ię b io rs tw a . W t e j s y t u a c j i warunki owe po­ winny s ta ć s i ę przedmiotem za in tere so w an ia przede wszystkim kadry k i e r o w n ic z e j szczebla naczelnego, którego zadaniem j e s t o r g a n iz o ­ wanie systemów zapewniających r e g u l a c j ę wykonawstwa zadań na s z c z e ­ blach niższych i niezbędną e la s t y c z n o ś ć u m o żliw ia ją c ą a d a p ta c ję p r z e d sięb io rs tw a do zm ieniających s i ę warunków d z i a ł a n i a . Zadanie to sprowadza s i ę do organizowania i k o n t r o l i w s p ó łd z ia ła n ia po­ szczególnych ogniw szczebla operacyjnego w c e lu zapewnienia o p t y ­ malnej r e a l i z a c j i zadań p r z e d s ię b io rs tw a jako c a ł o ś c i oraz do da­ lekosiężnego przewidywania k s z t a łt o w a n i a s i ę różnych procesów i zjaw isk wewnątrz p r z e d s ię b io rs tw a , ja k i w jego o toc ze niu .

Zadania a n a l i z y fin a n so w ej, jako n arzę d z ia poznawczego, na szczeblu kierow n ictw a naczelnego, można u ją ć w n astęp u jąc e grupy'’ :

1) rozpoznanie w spółzależności między zjawiskam i zachodzącymi w jed n ostce gospodarczej jako c a ł o ś c i , z uwzględnieniem powiązań z otoczeniem - na potrzeby a n a l i z y przyczynowej oraz budowy modeli stosowanych w zarządzaniu i a n a l i z i e ,

2) o k r e ś l e n i e zakresu, sto p n ia a g r e g a c j i , sposobu opracowania i n fo r m a c ji niezbędnych d la b ieżących potrzeb k i e r o w n ic tw a ,

3) opracowanie zasad i metod a n a l i z przed d ec yzyjn ych,

4) opracowanie zasad i metod okresowej oceny d z i a ł a l n o ś c i j e d ­ n o s tk i gospodarczej jako c a ł o ś c i .

Do zadań a n a l i z y finan so w ej jako n arzędzia zarządzania na s z c z e ­ blu kierow n ictw a naczelnego n a le ż ą :

1) ocena te n d e n c ji rozwojowych wybranych, n a j i s t o t n i e j s z y c h dla rozwoju danej je d n o s t k i gospodarczej z ja w is k i procesów zachodzą­ cych na zewnątrz,

2) ocena rozwoju badanej je d n o s t k i na t l e z m ie n ia ją c y c h 3ię wa­ runków o to c z e n ia ,

3) ocena s y t u a c j i przeddecyzyjnych je d n o s tk i gospodarczej, z uwzględnieniem warunków otoczenia oraz te n d e n c ji rozwojowych gos­ podarki k ra jo w e j i światowej w c e lu u ła t w i e n i a opracowania w a ria n ­ tów d e c y z j i , a następnie ocena tych wariantów pod kątem spodzie­ wanej e fe kty w n o ści,

4) okresowa ocena d z i a ł a l n o ś c i je d n o s tk i gospodarczej jako c a ­ ł o ś c i .

Zadania te wymagają przede wszystkim a n a li z y wstępnej. I s t o t n e znaczenie posiada także okresowa a n a li z a wynikowa, natomiast r o la a n a li z y b ie ż ą c e j j e s t n ie w ie lk a . Na szczeblu kierow nictw a n a c z e l­ nego przeważają bowiem decyzje s t r a t e g i c z n e . Decyzje i d z i a ł a n i a o c h ara kte rz e operacyjnym o g r a n ic z a ją s i ę do s y t u a c j i alarmowych oraz do spraw szczególnie ważnych.

An a liza finansowa, aczkolwiek j e s t jedną z a n a l i z d z ie d z in o ­ wych, o b słu g ują cą , jak dotychczas, przede wszystkim gospodarkę f i ­ nansową, może dotyczyć c a ł o k s z t a ł t u d z i a ł a l n o ś c i p rz e d s ię b io rs tw a , jak i j e j poszczególnych odcinków. Jako a n a liz a , dziedzinowa wyróż- riia s i ę z innych a n a li z tego typu tym, że obsłu guje jednocześnie rachunek efe ktyw ności d z i a ł a l n o ś c i p rz e d s ię b io rs tw a . Stąd też o- bok a n a l i z y gospodarki finansowej wyodrębnić w n i o j można a n a li z ę efektyw ności ekonomicznej.

An a liza finansowa, jako narzędzie poznawcze gospodarki f i n a n ­ sowej p rz e d się b io rs tw a , powinna:

- badać związki między rozwojem i rozmiarami d z i a ł a l n o ś c i gos­ podarczej a niezbędnym wyposażeniem w k a p i t a ł y ,

- wypracowywać r a c jo n a ln e zasady finansow ania,

- badać rozmiary, k i e r u n k i i uwarunkowania strum ie ni p i e n i ę ż ­ nych ,

- wypracowywać zasady sterowania strumieniami p ieniężnym i. Wyniki tyoh badań oraz u sta lo n e zasady i wypracowane metody po­ winny słu ż y ć p rak tyce a n a l i t y c z n e j , wspomagającej kierownictwo p rz e d się b io rs tw a w racjonalnym ks z ta łto w a n iu gospodarki f i n a n s o ­ wej .

A n a liz a finansowa p e łn ią c a fun k cję narzędzia zarządzania gos­ podarką finansową powinna przede wszystkim:

- d ostarczać kierownictwu p r z e d sięb io rs tw a odpowiednich op ra ­ cowań u ł a t w i a j ą c y c h o s ią g a n ie r a c j o n a l n e j s t r u k t u r y fina n so w ejj po­ mocne mogą być tu opracowania dotyczące podziału funduszów

rozwo-jowych, zasad kredytowania p r z e d s ię b io rs tw a oraz długoterminowe prognozy k s z ta łto w a n ia s i ę jego s y t u a c j i fin a n s o w e j,

- u ła t w ia ć r a c jo n a ln e k s z ta łto w a n ie rozrachunków i s tru m ie n i p ienięż nych poprzez opracowywanie krótkoterminowych prognoz oraz nadzór um o żliw iający przeprowadzanie odpowiednich zabiegów regu­ l a c y j n y c h ; pomocny może być tu rachunek op a rty na dynamicznym u- j ę c i u procesów gospodarczych, traktowanych jako przepływy p i e n i ę ż ­ ne (cash f l o w ) , według formuły ruchu okrężnego środków,

- okresowo oceniać gospodarkę finansową i s y t u a c ję finansową p r z e d s ię b io rs t w a ; przydatne może być tu sprawozdanie ze zmian w s y t u a c j i finansowej p rz e d s ię b io rs tw a .

W związku z tym, że zarządzanie gospodarką finansow ą, jako dzie­ dzinową, odbywa s i ę głównie na szczeblu operacyjnym, dla zarządza­ n ia tego podstawowe znaczenie mają in fo rm a cje pochodzące z a n a l i ­ zy b i e ż ą c e j .

A n a liz a finansowa, jako n arzędzie poznawcze efe k ty w n o śc i gos­ podarowania, powinna wypełniać n astęp u jąc e zadania:

- badać związki zachodzące między r e a l i z a c j ą zadań rzeczowych a kształtowaniem s i ę kosztów i dochodów,

- wypracowywać zasady rachunku e fe k tyw no ści ekonomicznej d la c a ł o k s z t a ł t u d z i a ł a l n o ś c i p r z e d s ię b io rs t w a ,

- wypraoowywać zasady rachunku efe k tyw no ści ekonomicznej d la po­ szczególnych d zied zin d z i a ł a l n o ś c i p r z e d s i ę b io r s t w a ,

- wypracowywać metody b i e ż ą c e j k o n t r o l i i od d z ia ływ a nia na k s z ta łto w a n ie s i ę kosztów i dochodów.

Ustalone zasady i metody powinny pomóc prawidłowo u k ształto w ać a n a li z ę e fektyw ności ekonomicznej c a ł o k s z t a ł t u d z i a ł a l n o ś c i przed­ s ię b i o r s t w a , ja k i poszczególnych j e j d z ie d z in . A n a liz a finansowa, choć dotyczy tak e fektyw ności ekonomicznej ca łe g o p r z e d s i ę b i o r ­ stwa, jak i poszczególnych d zied z in t e j d z i a ł a l n o ś c i , s p e ł n i a swo­ je zadania głównie w o d n ie s ie n iu do efe kty w n o śc i ekonomicznej c a ­ ł o k s z t a ł t u d z i a ł a l n o ś c i . Do zadań tych n a le ż ą :

- d o s ta rc z a n ie k ierow nictw u p rz e d s ię b io rs tw a rachunków e fe k t y w ­ n o ś c i, u ł a t w i a j ą c y c h opracowanie rozsądnych wariantów programów d z i a ł a l n o ś c i ; pomocne mogą tu być opracowania o p arte na modelach s t r a t e g i i rozwoju p rz e d się b io rs tw a i . różne w skaźniki c h a r a k t e r y z u ­ ją c e k s z t a łt o w a n ie s i ę e fe k tyw no ści w okresach poprzednich,

powią-zaniu z r e a l i z a c j ą zadart rzeczowych; pomocne mogą być tu w ie lk o ś c i normatywne i wskaźniki s y g n a liz u ją c e od ch ylenia od tych w ie lk o śc i,

- okresowa ocena efektyw ności ekonomicznej; ocena ta powinna dotyczyć kosztów własnych, dochodów ze sprzedaży, rentowności 1 stanowić k lucz do i- n te n s y fik a c ji d z i a ł a l n o ś c i -w nowych wymiarach. Ocena ta może być o b iek ty w n iejsza po porównaniach w c z a s ie 1 p rze­ s t r z e n i oraz uwzględnieniu warunków zewnętrznych.

A n a liz a finansowa powinna odgrywać i s t o t n ą r o l ę również w k s z ta łto w a n iu i ocenie' poszczególnych rodzajów d z i a ł a l n o ś c i . W związku z tym, że k r y t e r i a oceny e fektyw ności tych d z ia ła ln o ś c i nie zawsze prowadzą do oceny zgodnej z k r y t e r i a m i ogólnymi, ocena owych d z i a ł a l n o ś c i powinna być przeprowadzona także z punktu widzenia tych o s t a t n i c h .

N a jb a r d z ie j kompleksową koncepcją planowania poszczególnych r o ­ dzajów d z i a ł a l n o ś c i , in t e g r u ją c ą i n t e r e s p r z e d sięb io rs tw a z i n t e ­ resem inwestorów 1 potrzebami rynku j e s t koncepcja p o r t f e l a pro­ duktów. Określa ona sposób projektow ania oraz wzajemnego uzgadnia­ n ia p rzed sięw zięć produkcyjnych i rynkowych, przewidzianych do r e a l i z a c j i w poszczególnych segmentach p r z e d sięb io rs tw a - tak, aby p rz e d s ię w z ię c ia te m i e ś c i ł y s i ę w ramach ograniczeń w ynikających ze s t r a t e g i i p rze d sięb io rs tw a jako c a ł o ś c i .

g w i a z d y ”

V

•

T \

• €

Шг

1

Względny udziaf w rynku

Rys. 1. G ra fic z n a i l u s t r a c j a modelu " p o r t f o l i o " za pomocą m acierry wzrostu u d zia łu rynkowego. Ź r ó d ł o : K. H. D u n s t , P o r t ­ f o l i o Management, Konzeption fü r d ie s t r a t e g i s c h e Unternehmens­

Sposób ten oparty J e s t na macierzy wzrostu u d z ia łu rynkowego ze współrzędnymi o d z w ie rc ie d la ją c y m i tempo wzrostu sprzedaży na rynku i względny u d z ia ł w rynku (zob. r y s . 1 ). Macierz ta stanowi podstawowe urządzenie modelu " p o r t f o l i o " , s łu ż ą c e do "rank ing o w a­ n i a " poszczególnych produktów (rod zajów d z i a ł a l n o ś c i p r z e d s i ę b i o r ­ s tw a) i odpowiadających im jednostek s t r a t e g i c z n y c h oraz budowa­ n ia na t e j podstawie w ła ś c iw y c h , tzn . odpowiednio z i n d y w i d u a l i z o ­ wanych s t r a t e g i i rozwojowych.

T a b e l a

1

S t r a t e g i e normatywne

dla poszczególnych k a t e g o r i i " p o r t f o l i o " wyróżnionych w macierzy wzrostu u d z ia łu rynkowego

Grupy produktów

"Narybek" "Gwiazdy" "Oojne krowy" “ Problemy"

U s t a l a ­ n ie c e lu s e le k ty w n ie rozbudować, og ra n ic za ć względny u d z ia ł rynkowy u trzymać, lekko r o z ­ budować względny u d z ia ł w rynku utrzymać, lekko zmniejszyć względny u d z ia ł w rynku s e l e k ty w n i e powiększać lub zmniejszać ( 1 ikwidować) posiadany u d z i a ł rynkowy Nakłady i n w e s t y ­ c y jn e duże in w e s t y c je rozwojowe lub sprzedaż reinwesto-wanie dochodów n e tto utrzym ujące lekko r o z ­ budowujące pozycję rynkową małe inwe­ s t y c j e , w y łą c z n ie r a c j o n a l i z a - c y jn e i zastępcze wysoki s t o ­ pień inwe­ stowania ( reproduk­ c j a ro z s z e ­ rzon a) lub sprzedaż posiadanego majątku Zachowa­ n ie s i ę wobec ryzyka akceptować akcepto­ wać o g ra n ic z y ć s i l n i ezredukować / Ź r ó d ł o : K. H. D u n s t , P o r t f o l i o Management, Konzep­ t i o n f ü r d ie s t r a t e g i s c h e Unternehmensplanung, W a lt e r de G r u y t e r , B e r l i n , New York 1979, s. 100.

Z tab. 1 wynika, że zrównoważony p o r t f e l produktów (z długo­ okresowymi wyrównanymi strumieniami finansowymi) powinien zawierać różne produkty:

1) "dojne krowy", które przynoszą nadwyżkę wpływów nad wydat­ kami, zapewniającą w y s t a rc z a ją c y , bieżący dopływ gotówki d la c a ł e ­ go p r z e d s ię b io rs tw a ,

2) "g w ia zd y ", które w miarę p r z e k s z t a łc a n ia w "dojne krowy", s t a j ą s i ę - d z ię k i wysokim wpływom wykorzystywanym do finansow a­ nia I n w e s t y c j i zabezpieczających lub rozbudowujących u d z ia ł w r y n ­ ku - źródłem p ienięd zy " j u t r a " ,

3) "n a ry b e k ", z którego n ależy wyselekcjonować produkty z a s ł u ­ gujące na d alszy rozwój 1 produkty k w a l i f i k u j ą c e s i ę do wycofania z rynku,

4) "problem y", zasłu g ujące jednak jesz cze ná utrzymanie na r y n ­ ku ze względu ná i n t e r e s p rz e d s ię b io rs tw a .

Macierz wzrostu u d zia łu rynkowego pomija jednak w ie le c z y n n i­ ków, które mają wpływ na efektywność gospodarowania w p r z e d s i ę ­ b i o r s t w i e . Stąd też , w p rak tyce zachodnich p r z e d s i ę b io r s t w , s t o ­ suje s i ę również macierz branżowej a t r a k c y j n o ś c i ( s i ł y produktów). Macierz tę k s z t a ł t u j ą t a k ie c z y n n i k i , j a k : oczekiwany wzrost r y n ­ ku (p o p y tu ) na dany produkt, w ie lk o ść rynku, ryzyko, koszty w e j­ ś c i a na rynek, konkurencja, ceny, a tr a k c y jn o ś ć i n w e s t y c j i i t d . ( k r y t e r i a a t r a k c y j n o ś c i ) , względny u d z ia ł w rynku, jakość produk­ tu, d y s t r y b u c j a , wynik finansowy i t d . ( c z y n n i k i a k t y w n o ś c i) . Czyn­ n i k i te p odlegają ocenie i porównaniu z podobnymi czynnikami

naj-4 s i l n i e j s z e g o konkurenta .

Ocena produktów (rodzajów d z i a ł a l n o ś c i ) może być p e ł n i e j s z a po zastosowaniu " p o r t f e l a te c h n o lo g ic z n eg o ", w którym ocen ia s i ę je na podstawie stopnia a t r a k c y j n o ś c i p r z y s z ł e j t e c h n o l o g i i i w ie l k o ­ ś c i p o t e n c j a ł u wytwórczego. Warto inwestować w tec h n o lo g ie ś r e d ­ nio lub wysoce a tr a k c y jn e oraz w średnio lub wysoce ro z w in ię ty p o t e n c j a ł wytwórczy. Z inwestowaniem należy s i ę powstrzymać w

Zob. s z e rz e j n p .: P. R o v e n t a, P o r t f o l i o - A n a l y s e und S t r a t e g i s c h e s Management, [w:] Planungs - und O r g a n is a tio n s w is s- ensphaft l i c h e S c h r i f t e n , Hrsg. W. K i r s c h, U n iv e r s it ä t Mün­ chen, München 1979; H. K r e i k e b a u n , S t r a t e g i s c h e U n t e r ­ nehmensplanung, S t u t t g a r t 1981; K. H. D u n s t , P o r t f o l i o Manage­ ment, Konzeption f ü r d ie s t r a t e g i s c h e Unternehmensplanung, W a lte r de G r u y t e r , B e r l i n , New York 1979.

przypadku t e c h n o lo g i i i p o t e n c ja łu ocenianych jako n i e w i e l ­ k i e 5.

Wspomniane macierze i w ynik ające z n ich w nioski podważają do niedawna lansowany pogląd, że o d a l s z e j e g z y s t e n c j i danej d zied z in y d z i a ł a l n o ś c i oraz o j e j p o z y c ji w ramach p r z e d s ię b io rs t w a decydu­ j e przede wszystkim poziom j e j zyskowności oraz w y n ik a ją c a stąd zdolność do samofinansowania swego rozwoju. M acierze te n ie wska­ zują jednak konkretnego w a ria n tu . O k r e ś la ją je d y n ie c e l e d la p ro ­ duktów mieszczących s i ę w poszczególnych polach układu k l a s y f i k a ­ cyjnego i pozwalają opracować w a ria n ty p rzysz łe g o p o r t f e l a . Wybór konkretnego w arian tu wymaga zastosowania k r y t e r i ó w e f e k t y w n o ś c i 1 i n w e s t y c j i .

W l i t e r a t u r z e proponowane są różne w skaźn iki s łu ż ą c e do oceny p rze d sięw z ię ć in w e s t y c y jn y c h 6 . Ze wskaźników tych na uwagę z a s ł u ­ gują przede wszystkim;

- wskaźnik okresu zwrotu nakładów, - procentowy wskaźnik zwrotu nakładów, - zdyskontowany p r z y r o s t k a p i t a ł u , - wskaźnik p rz y ro stu k a p i t a ł u , - wewnętrzna stopa procentowa.

Wobec niezgodności ocen dokonywanych według tychże k r y t e r i ó w , za k ry te riu m oceny wariantów in w e s ty c y jn y c h proponuje s i ę uznać również wartość k a p ita ło w ą w a ria n tu , na k t ó r ą s k ł a d a j ą s i ę :

- suma zdyskontowanej nadwyżki za okres o b ję ty planem,

- wartość k a p ita ło w a przechodząca na okres n astępny, tzn. w ar­ tość k a p ita ło w a nadwyżki za o s t a t n i rok przy p r z y j ę c i u stopy p ro ­ centowej o k r e ś l a j ą c e j stosunek nadwyżki (a m o rty z a c ja + zy s k ) do k a p i t a ł u .

O b lic z e n ie w a rto ś c i k a p i t a ł o w e j n ie stwarza jednak podstaw do

5 Zob. s z e rz e j n p .: W. P f e i f f e r , G. M e t z e , W. S c h n e i d e r , R. A m l e r , T e c h n o l o g i e - P o r t f o l l o zum Ma­ nagement s t r a t e g i s c h e r Z u k u n ft s g e s c h a f ts f e l d e r , Vandehoeck u. Ru­ p r e c h t, Göttingen 1982; W. P f e i f f e r , R. A m 1 e r , G. J . S c h a f f n e r , W. S c h n e i d e r , T e c h n o lo g ie - P o rtfo lio - . -Methode des s t r a t e g i s c h e n Innovatlonsmanagements, " Z e i t s c h r i f t Führung O r g a n is a tio n " 1983, nr 5-6.

Jo b . n p .: I . L e u t l g e r , E n t s c h e i d u n g s o r i e n t i e r t e s Cash Flow Management, V e rla g Moderne I n d u s t r i e , Müchen 1979; E. L u c h t e r , Ekonomiczna efektywność i n w e s t y c j i , AE w Krako­ w ie , Kraków 1980.

n a j r a c j o n a l n i e j s z e j d e c y z j i . Dopiero szczegółowe badania z r e a l i z o ­ wanej i n w e s t y c j i mogą wykazać, czy ten sam e fe k t mógł być o s ią g ­ n i ę t y za pomocą mniejszych środków. Zanim Jednak d ecyzja ta p rz e ­ sądzi o ostatecznym wyniku, powinna być ona na bieżąco śledzona w toku r e a l i z a c j i , by możliwe było p o d ję c ie d e c y z j i k o re kcyjn ych . Badania z tym związane wchodzą w zakres a n a l i z y b i e ż ą c e j , k t ó r e j przedmiotem powinny być przede wszystkim гузк i rentowność. P rze d ­ s ię b io r s t w a n ie wykazujące s i ę odpowiednią sumą zysku i rentowno­ ś c i ą powinny preferować p o r t f e l e produktów o możliwie n a jw ię k s z e j szybkości obrotu. Przy w iększej szybkości obrotu k a p ita łó w zaanga­ żowanych w d z i a ł a l n o ś c i , p rz e d sięb io rs tw o może funkcjonować przy m n ie jsz e j rentowności obrotu. Zwiększa 3 ię też wówczas możllwość uzyskania kred ytu .

Szybkość obrotu kap itałów n ie powinna być Jednak czynnikiem przesądzającym o stopniu zadłużenia p r z e d s ię b io rs tw a . Powinien de­ cydować o tym przede wszystkim rynek i możliwości pozyskania k a p i ­ t a ł u obcego. J e ż e l i rynek stwarza możliwość zwiększenia sprzedaży, p rz e d sięb io rs tw o może zaciągać odpowiedni k re d yt również po wy­ czerpaniu możliwości zwiększenia szybkości obrotu k a p i t a ł u , a le pod warunkiem wzrostu rentowności k a p i t a ł u własnego.

Drugim ograniczeniem j e s t możliwość pozyskania k a p i t a ł u obce­ go. Im b a r d z i e j p rze d sięb io rstw o J e s t zadłużone, tym większe I s t ­ n i e j e niebezpieczeństwo jego p r z y s z ł e j n ie w y p ła c a ln o ś c i i powsta­ n ia obaw kredytodawcy o zwrot wypożyczonego k a p i t a ł u . Dlatego w wiodących k r a ja c h wysoko ro z w i n ię t y c h , kredytodawca przed

podję-/

ciem odpowiedniej d e c y z j i przeprowadza zazwyczaj wszechstronną ana­ l i z ę d z i a ł a l n o ś c i p r z e d s i ę b io r s t w a , k tó ra obejmuje b i l a n s , sprawoz­ danie dotyczące zysku (rachunek wyników) oraz sprawozdanie ze zmian s y t u a c j i finan so w ej ( ź r ó d e ł pochodzenia i kierunków w yk o rz ystania k a p i t a ł ó w ) . J ą j ostatecznym celem J e s t ocena czynności związanych z gromadzeniem przychodów i dokonywaniem wydatków pie niężnych. Czyn­ n ości te powinno cechować oszczędne angażowanie k a p it a łó w do o b s łu ­ g i d z i a ł a l n o ś c i gospodarczej p r z e d s i ę b io r s t w a , przy zabezpieczeniu s t a ł e j p ły n n o ś c i fin a n s o w e j, t j . zd o ln o ści do terminowego regulowa­ n ia w s z e lk ic h wymagalnych zobowiązań p o w stających z n ajro z m a its zy c h ty tu łó w .

Oszczędne angażowanie k a p ita łó w p rz e ja w ia s ię w odpow iedniej MicSlkoftci i s tru k tu rz e u d z ia łu k a p it a łu własnego i k a p it a łu obce-; go w finan so w an iu majątku p rz e d s ię b io rs tw a . W a n a li z ie z t y * zw ią­

zanej pomocne mogę być i w i e l k o ś c i bezwzględne, i względne. P r z y ­ kładem tych o s t a t n i c h są w sk a źn ik i! s t r u k t u r y k a p i t a ł u , zad łu że­ n i a , s t r u k t u r y majątkowej, dochodowości ( r e l a c j a zysku n e t to do k a p i t a ł u własnego).

A n a liz a p ły n n o ści finansow ej sprowadza s i ę do a n a l i z y p o z io ­ mej b i l a n s u , u w z g lę d n ia ją c e j w s z y s tk ie przepływy o c h a ra k te rz e ka­ pitałowym i majątkowym w badanym o k r e s ie . A n a liz a ta ostrzega przed przeterminowanymi zapłatami oraz związanymi z nimi karami i p rzyczyn ia s i ę w ten sposób do poprawy wyniku finansowego (element nadwyżki za okrds o b ję ty planem oraz l i c z n i k wskaźnika w a rto ś c i k a p it a ło w e j przechodzącej na okres n a s t ę p n y ). A n a l i z ę tę w d o ty c h ­ czasowej p rak ty c e cechuje jednak duży s to p ie ń s t a t y c z n o ś c i , k t ó ­ r e j przykładem j e s t badanie b ila n s u ruchu. B i l a n s ten w swej i s t o ­ c i e bazuje na ocenie aktywów 1 pasywów między początkiem i końcem okresu. J e s t więc rachunkiem statycznym.

Rozwinięciem a n a l i z y b ila n s u ruchu mogą być w skaźniki p ły n n o ­ ś c i oparte na r e l a c j a c h środków gospodarczych różnych sto p n i p ł y n ­ ności 1 k a p ita łó w różnych sto p n i wymagalności. Wyniki t e j a n a l i z y o k r e ś l a j ą w ie lk o ść zapotrzebowania na k a p i t a ł obcy i możliwości s p ła t y za d łu że n ia .

Wyjściową w i e lk o ś c i ą do a n a l i z y p ły n n o ś c i j e s t stan środków p łynn ych, c z y l i gotówki, środków p ie n ię ż n y c h na rachunkach ban­ kowych i krótkoterminowych papierów w a rtościow ych. W ielkość t a , porównana ze zobowiązaniami bie żą cym i, c z y l i ze zobowiązaniami wo­ bec dostawców i bieżąco p ła t n ą c z ę ś c ią kred ytu długoterminowego, in form uje o p ły n n o ś c i pierwszego s t o p n ia , c z y l i w ypłacalności p rzed ­ s ię b i o r s t w a w najb liż sz ym c z a s ie :

wskaźnik płynn ości _ ś ro d k i płynne I stopnia " zobowiązania b ie żą ce

Wspomniane śro d ki płynne powinny w y sta rc z y ć na p o k ry c ie b ie ż ą ­ cych zobowiązań. . Zatem wskaźnik ten powinien posiadać w artość n ie m niejszą n iż 1004.

0 w y p ła c a ln o ś c i w dłuższym o k r e s i e , c z y l i p ły n n o ś c i drugiego s t o p n ia , informuje wynik porównania majątku obrotowego z k r ó t k o ­ terminowym ka p ita łe m obcym:

wskaźnik p ły n n o ś c i _ majątek obrotowy_________ I I sto p n ia krótkoterminowy k a p i t a ł obcy

W dłuższym o k re s ie majątek obrotowy powinien stanowić wartość n ie mniejszą niż krótkoterminowy k a p i t a ł obcy, gdyż w przeciwnym przypadku oznaczałoby to wykorzystanie k a p i t a ł u krótkoterminowego do finansowania majątku trwałego.- Zjawisko to mogłoby wywołać o- bawę kredytodawcy o ' terminowy zwrot udzielonego kredytu i brak za­ u fa n ia do k re d y to b io r c y .

Z k o l e i o w y p ła c a ln o śc i w długim o k re s ie , c z y l i p ły n n o ś c i t r z e ­ ciego s to p n ia , informuje wynik z e s ta w ie n ia majątku trw ałego z ka­ p ita łem własnym i długoterminowym kap itałem obcym:

wskaźnik pły nności . k a p i t a ł własny * długoterminowy k a p i t a ł obcy

I I I stopnia majątek trw ały

W długim o k re s ie majątek trw a ły może być finansowany, poza k a­ pita łem własnym, także kapitałem obcym, a le t y l k o długoterminowym. Kapitałem obcym długoterminowym może być finansowany również mają­ tek obrotowy, a l e t y l k o do wysokości jego c z ę ś c i s t a ł e j . K a p i t a ł ten powinien stanowić w ielkość n ie mniejszą niż majątek t r w a ły .

Do s ta tyczn ych k ry te rió w oceny p ły n n o ś c i należy także wskaźnik sto p nia zadłużenia:

wskaźnik stopnia k a p i t a ł obcy zadłużenia = k a p i t a ł łączny

Wskaźnik ten powinien być n ie większy niż 50%. Reguła ta we współczesnej p rak tyce r o z w i n ię t e j gospodarki rynkowej n ie j e s t w w ielu państwach przestrzegana. Wskaźnik sto p n ia zadłużenia k s z t a ł ­ t u je s i ę w nich w granicach od 50 do 704 i jego w ie lk o ść zmienia s i ę z a le ż n ie od ko niu nk tu ry7 . W o k re s ie dobrej koniunktury s t o ­ pień zadłużenia zazwyczaj w zrasta, do czego s k ł a n i a możliwość zwięk­ szenia rentowności k a p i t a ł u własnego przez zwiększenie w f i n a n s o ­ waniu p rze d sięb io rs tw a u d ziału łatwo dostępnego k a p i t a ł u obcego. Pogorszenie s i ę koniunktury s k ła n ia natomiast do o s tro ż n ie js z e g o

Zob. J . S z c z e p a n i a k , A n aliza b i l a n s u , [w :] P r o ­ blemy a d a p t a c j i nowych r e g u l a c j i w rachunkowości, Katedra Rachun­ kowości, Towarzystwo Gospodarcze "Hermes-TNOiK", Towarzystwo Nau­ kowe O r g a n iz a c ji i K ierow nictw a, Oddział w Ł od z i, Łódź 1991 [ma­ szynopis powielony]-, S. A d a m c z y k , I . H u s z c z a , Ana­ l i z a i ocena ekspercka w procesach naprawczych i lik w id a c y jn y c h p r z e d s i ę b io r s t w , Centrum I n f o r m a c ji Menedżera, Warszawa 1990.

k o rz y s ta n ia z k a p i t a ł u obcego, w związku z czym s to p ie ń za d łu że ­ n ia m aleje.

Aby móc w odpowiednim momencie zareagować na ewentualną n i e ­ w yp ła c a ln o ść , p rze d sięb io rs tw o musi analizować również r a t y k a p i ­ tałow e, o b l i c z a j ą c przede wszystkim wskaźnik wia rygodności k re d y­ towej :

zysk przed s p ła t a odsetek i opodatkowaniem + am ortyzacja r a t y kap itałow e ♦ o d se tk i (obsługa k re d ytu )

Wskaźnik ten inform uje o stopniu zapewnienia s p ł a t y kred ytu wraz z odsetkami, ś le d z e n ie zaś jego zmian w c z a s i e dostarcza i n ­

fo rm a c ji o sposobie wykorzystania kredytów do finansow ania rozwo­ ju p rz e d s ię b io rs tw a . Według.wymogów Banku Światowego wskaźnik ten powinien wynosić minimum 1,3. Jego m alejąca w ie lk o ś ć może wskazy­ wać na nieefektywne zarządzanie przedsiębiorstwem lub na zbyt am­ b it n e plany rozwojowe. Natomiast s t a ł e utrzymywanie s i ę m ałej w i e l ­ ko ści tego wskaźnika może wskazywać na konieczność rozważenia s t a ­ rań o wydłużenie okresu s p ła ty kre d ytu .

Dokład n iejszych in fo r m a c ji o zagospodarowaniu kredytów i za­ bezpieczeniu ich zwrotu d ostarcza szczegółowa a n a l i z a rachunku

wy-Q

ników. Zakres tych in fo r m a c ji zależy od formy rachunku . W bada­ n iach pomocny może być tu wskaźnik o p e r a c y j n o ś c i s

c a łk o w it y koszt p ro d u k c ji wartość sprzedaży

Wskaźnik ten inform uje o e fektyw no ści gospodarowania zaanga­ żowanym kap itałem oraz o zd o ln ości kiero w n ictw a p rz e d s ię b io rs tw a do k o n t r o l i kosztów p r o d u k c ji. Jego w ie lk o ść powinna s i ę k s z t a ł t o

-q

wać w g ran ic a c h 90-504 . Przy w i e l k o ś c i wyższej od 90%, p r z e d s i ę ­ biorstw o może mieć tru d n o śc i z uzyskaniem odpowiedniego zwrotu na­ kładów, w związku z czym powinno p rzeanalizow ać w s z y s tk ie pozycje kosztów związanych z produkcją, poszukując m ożliwości i c h zm niej­ s z e n ia . Odpowiedniej a n a li z y wymaga również wielkość niższa od 50%, za k t ó r ą może s i ę kryć nieu w zg lę d n ie nie w s z y s tk ic h kosztów.

_______________ ' ; ,

0

Zob. A d a m c z y k , H u s z с z a, A n a l i z a . . . Zob. tamże.

S c h e m a t 1 Wzór sprawozdania

o zmianie s y t u a c j i finansowej

Ź r ó d ł a f in a n s o w a n ia (pochodzenie k a p it a łó w ) 1. Dochody

2. Sprzedaż długoterminowych aktywów 3. P r z y r o s t długookresowego zadłużenia 4. E m is ja a k c j i

K i e r u n k i w y k o r z y s t a n ia k a p i t a ł ó w

1. K o sz ty (z pom inięciem pewnych p o z y c j i , o k t ó r e skorygowano do­ chód) ł ą c z n i e z podatkami

2 . P r z y r o s t dłu g oterm in ow ych aktywów 3. Re d u k c ja długotermin owego z a d łu ż e n i a 4. W y p ła t a dywidend

b.

Ź r ó d ł o : P r z y opracowywaniu wzoru k o r z y s t a n o z: J . C i fi­ á l i k, W. K a m i ń s k i , Ź r ó d ł a i n f o r m a c j i i podstawowe me­ tody oceny s y t u a c j i f in a n s o w e j p r z e d s i ę b i o r s t w k a p i t a l i s t y c z n y c h , Warszawa 1931, s . 24.

S z c z e g ó ln y p rz y d a tn o ś ć w p r o c e s i e oceny w y p ł a c a l n o ś c i przed- J i ę b i o r s t w a mają dane ze spraw o zd an ia o zm ianio s y t u a c j i f i n a n s o ­ wej (z o b . schemat 1 ), Sp raw ozd anie to i n f o r m u je o p rz y c z y n a c h zmian o p e r a c y jn e g o k a p i t a ł u obrotowego ( r ó ż n i c a między aktywami b ie ż ą c y m i a b ie ż ą c y m i z o b o w ią z a n ia m i) , t j . ła tw o z b y w a ln y c h za-

s o d ó w m ajątku obrotowego i może s łu ż y ć do u ja w n ia n ia n ie d o c ią g ­ n i ę ć w gospodarce f in a n so w ej, ja k i stanowić podstawę do podejmo­ wania r a c j o n a l n y c h d e c y z j i kredytowych. Jego wadą j e s t s ta ty c z n y c h a r a k t e r . Określa bowiem w ie lk o ść k a p i t a ł u w określonym momen­ c i e , zaś w przypadku p ły n n o ś c i b ie ż ą c e j s y t u a c ja p r z e d s ię b io rs tw a może u l e g a ć istotnym wahaniom nawet w stosunkowo krótkim c z a s i e . D la t e g o w b a r d z ie j pogłębionych a n a liz a c h n ależ a łob y stosować mo­ d e l przepływów zdarzeń księgowych, op arty na dynamicznym u j ę c i u procesów gospodarczych i potraktowaniu ic h jako przepływów ś ro d ­ ków p ie nię ż nych według formuły ruchu okrężnego (zob. schemat 2 ).

S c h e m a t 2

Model przepływów strum ie ni w a rto ś c i p ie nię ż nych

.Rachunek wyników B i l a n s (zmiany s a ld w o b r o c i e ) Dochody + zm niejszenie n a le ż n o śc i - wzrost n ależ n o śc i

+ wzrost dochodów p r z y s z ły c h okresów

- zm niejszenie dochodów p r z y s z ły c h okresów Ą ---Koszty - p r z y ro s t zasobów - zm niejszenie zobowiązań + zm niejszenie zasobów + wzrost zobowiązań

+ koszty nie powodujące wydatków - wydatki n ie powodujące kosztów

Zysk

♦ wzrost funduszów własnych w o b ro c ie

- zm niejszenie funduszów własnych w ob rocie Rachunek wpływów 1 wydatków Wpływy Wydatki Nadwyżka wpływów /

Z r ó d ł o i J . S k o w r o ń s k i , Rachunek wpływów i wy­ datków, "Rachunkowość" 1985, nr 1-2.

Model przepływów środków p ie n ię ż n y c h wiąże wynik finansowy i jego p o d z ia ł, b i l a n s oraz o s i ą g n i ę t ą nadwyżkę wpływów nad wydat­ kami w jeden system, d z i ę k i czemu:

- p rzed staw ia proces o s ią g a n ia nadwyżek środków p ie n ię ż n y c h i k a p ita łó w własnych w sposób usystematyzowany,

- zapewnia zwartość różnych c z ę ś c i ocen i planu ( w y n i k i , ko­ s z t y , sfin a nsow a n ie środków obrotow ych),

- może być traktow any jako n arz ę d z ie a n a l i z y fin a n s o w e j i n t e ­ g r u ją c e w p r z e j r z y s t e j form ie niemal c a ł o ś ć problemów fin an so w ych .

W modelu tym b i l a n s wyraża zmiany w a r t o ś c i przepływów w o k re ­ s i e i dotyczy t y l k o majątku obrotowego oraz ź ró d e ł jego finan so

-wania. Rachunek wyników oraz rachunek wpływów i wydatków o k re ś ­ l a j ą wartość przepływów w o k r e s i e .

W modelu przepływów strum ie ni w a rto ś c i p ie nię ż nych zakłada s i ę , że optymalnym kryte rium gospodarowania w p r z e d s i ę b io r s t w ie j e s t maksymalizacja k a p ita łó w , -które pei-ostają do jego dyspozycji.- Ma­ k s y m a liz a c ję tę osiąga s i ę poprzez wytwarzanie i sprzedaż produk­ tów z największą w a rto ś c ią k a p ita ło w ą . Wartość tę zapewniają p ro ­ dukty z największą nadwyżką wpływów nad wydatkami, największym przyrostem k a p i t a ł u i. n a jw ię k s z ą k o nk uren cyjnością. Warunki te s p e ł n i a j ą produkty zakwalifikowane jako "dojne krowy", choć o p rz y ­ s z ł o ś c i p rze d sięb io rs tw a decydują produkty zn ajd ujące s i ę w obsza­ rze wzrostu ( " g w i a z d y " ) . Wymuszają one jednak odpowiednie inwe­ s t y c j e , które powinny być tak duże, aby możliwe było n ie t y l k o u- trzymanie tych produktów na rynku, a l e i ic h e kspansja. W sumie produkty te zapewniają największą zdolność kredytową 1 n a jw ię k ­ szą zdolność do finansowania pozostałych produktów (" n a r y b k u " , "gwiazd" i "problemów").

Dopływ środków pieniężnych i maksymalizacja k a p ita łó w u le g a ją o s ł a b ie n i u lub wzmocnieniu w f a z i e rozrachunków związanych z two­ rzeniem zasobów, z a c iąg a n ia kredytów i pożyczek oraz a l l o k a c j l środków pieniężnych . Obliczona nadwyżka, porównana z w i e lk o ś c i ą w s ze lk ic h zobowiązań, pozwala o k r e ś l i ć cz as, w ciągu którego zo­ s t a n i e z n i e j spłacony c a ły k a p i t a ł obcy. Im k rótszy j e s t ten czas, tym s y t u a c ja finansowa p rz e d się b io rs tw a J e s t k o r z y s t n i e j s z a . A zatem model przepływów w a rto ś c i s tru m ie n i p ie n ię ż n y ch może s ł u ­ żyć również do prognozowania s y t u a c j i finansow ej p r z e d s i ę b i o r ­ stwa. Prognozy te można u s t a l a ć przy zało żen iu zmiennych rozmia­ rów p ro d u k c ji i sprzedaży oraz dysponowanych czynników p r o d u k c ji. 0 czynnikach wytwórczych 1 nakładach okresu bazowego in form ują pod­ stawowe sprawozdania finansowe. 0 m ożliwościach' sprzedaży (p rzy zrównoważonym rynku) decydują głównie zd o ln ości wytwórcze i han­ dlowe, które można u s t a l i ć na podstawie norm technicznych i eko­ nomicznych, o k r e ś la ją c y c h w ykorzystanie w szystk ich przewid zianych do tych celów maszyn i urządzeń.

Marian Walczak

FINANCIAL ANALYSIS AND REQUIREMENTS OF MARKET ECONOMY

In c o n d it io n s of the market economy, the f i n a n c i a l a n a l y s i s must be c h a r a c t e r i z e d , f i r s t of a l l , by a g r e a t e l a s t i c i t y in the methods of accounting and in the p r e s e n t a t i o n of e f f e c t s . This requirement may be s a t i s f i e d , to a la r g e e x t e n t , through expanding the f i n a n c i a l a n a l y s i s by the i n i t i a l ( p e r s p e c t i v e ) a n a l y s i s , making the o p e r a t io n a l a n a l y s i s a t o o l f o r c u r r e n t s t e e r in g of a company’ s a c t i v i t y , adaptin g the a n a l y s i s of e f f e c t s ( r e t r o s p e c t i v e a n a l y s i s ) to e x i s t i n g needs, more e f f e c t i v e use of in fo rm a tio n about the s o - c a l le d f o rc e s a c c e l e r a t i n g or r e t a r d ­ ing the process of p r o f i t form ation ( t h i r d dimension of a ccou nt­ i n g ) .

Of s p e c i a l Importance in the f i n a n c i a l a n a l y s i s i s infurma ti o n presented in the form of a bala nce - sh ee t account, a p r o f i t - -and-loss account, and re p p rts on changes in a company’ s f i n a n ­ c i a l s i t u a t i o n .

One of the s o l u t io n s in a r a t i o n a l r e t r o s p e c t i v e a n a l y s t s , which can be used a ls o In a p e r s p e c t iv e dimension, i s the p o r t ­

f o l i o model. I t p o in ts at more s i g n i f i c a n t r e l a t i o n s h i p s betwe­ en p r o f i t a b i l i t y , r e n t a b i l i t y , f i n a n c i a l s i t u a t i o n of a company, and c a p i t a l v a lu e of an a c t i v i t y v a r i a n t ( p o r t f o l i o of p ro ­ d u c ts ) .