Ilona Bondos
Konstrukcja strategii bezpośredniego
celu inflacyjnego
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 46/2, 19-27
U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A
VOL. XLVI, 2______________________ SECTIO H______________________________ 2012
Katedra Marketingu,
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
IL O N A B O N D O S
Konstrukcja strategii bezpośredniego celu inflacyjnego
Construction o f direct inflation targeting strategy
Słowa kluczowe: polityka pieniężna, polityka monetarna, strategia bezpośredniego celu infla cyjnego, BCI
Keywords: monetary policy, direct inflation targeting strategy, DIT
Wstęp
Polityka pieniężna jest obecnie jedną z najważniejszych dziedzin polityki gospodarczej (makroekonomicznej) realizowanej przez państwo1. Strategia poli tyki pieniężnej prezentuje sposób, w jaki bank centralny planuje osiągnąć zamierzony cel. Z powodu zmienności warunków, w jakich funkcjonuje gos podarka danego kraju, ewolucji ulegają zarówno cele, instrumenty polityki monetarnej, jak i opracowywane strategie. W Polsce od 1999 roku realizowana jest strategia bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI, direct inflation targeting - DIT) będąca jedną z dwóch możliwości (obok strategii eklektycznej) pro wadzenia polityki pieniężnej w ramach podejścia wieloparametrycznego. Ce chuje się ono tym, że władze monetarne decydują, jakich instrumentów użyć na podstawie dokładnej analizy sytuacji gospodarczej i z uwzględnieniem róż norodnych dostępnych danych makroekonomicznch. Celem artykułu jest
1 M. Skopowski, M. Wiśniewski, Współczesna polityka pieniężna - instrumenty, AE w Po znaniu, Poznań 2007, s. 5.
20 ILONA BONDOS
zaprezentowanie istoty strategii BCI ze wskazaniem korzyści, ograniczeń oraz zasad jej stosowania. Perspektywa wstąpienia Polski do strefy euro i poprze dzające ten moment działania dostosowawcze powodują, że poruszona w artykule tematyka jeszcze bardziej zyskuje na aktualności.
1. Istota strategii bezpośredniego celu inflacyjnego
Prekursorem strategii bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI) jest Szwecja, która na początku lat 30. XX w. wprowadziła wskaźnik dopuszczalnej zmiany cen2. Współcześnie krajem, którego władze monetarne jako pierwsze sięgnęły po omawiane rozwiązanie, jest Nowa Zelandia. Strategia inflacyjna szybko zyskiwała na popularności, pod koniec lat 90. nastąpiło dalsze jej upow szechnienie, przyjęły ją niektóre kraje w z grupy rynków wschodzących, w tym Czechy i Polska (1999 rok). Ramy czasowe strategii BCI w Polsce pokrywały się z okresem przygotowania gospodarki krajowej do jej integracji z Unią Europejską, a w dalszej kolejności z Europejską Unią Gospodarczą i Walutową3. Rosnąca popularność strategii wywołała dyskusje, czyjej stosowanie wpływa na poprawę wyników gospodarczych4.
Strategia BCI oznacza rezygnację z wyznaczania celów pośrednich polityki pieniężnej. Bank centralny podejmuje działania dostosowawcze w zakresie stosowania instrumentów, nakierowane bezpośrednio na osiągnięcie zaplano wanego poziomu inflacji, przy czym podstawą podjęcia decyzji jest ocena zagrożeń odchylenia od pożądanej ścieżki inflacyjnej, polegającej na ewolucji prognoz inflacyjnych5. Aby zrozumieć istotę tej strategii, należy zwrócić uwagę na kilka cech charakterystycznych6:
- zobowiązanie banku centralnego do osiągnięcia i utrzymania niskiego i stabilnego poziomu inflacji,
- publiczne ogłaszanie celu inflacyjnego,
- korzystanie z wszystkich dostępnych informacji o sytuacji gospodarczej, - przejrzysta polityka informacyjna banku centralnego,
2 G. Wojtowicz, Bank centralny w gospodarce rynkowej, „BankiK redyt” 2006, m 1, s. 19. 3 I. Pyka, Bank centralny na współczesnym rynku pieniężnym, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2010, s. 129.
4 F. S. Mishkin, K. Schmidt-Hebbel, Does inflation targeting make a difference?, National Bureau o f Economic Research, „Working Paper” No. 12876, Cambridge 2007, s. 1.
5 P. Szpunar, Polityka pieniężna. Cele i warunki skuteczności, PWE, Warszawa 2000, s. 184. 6 M. Musielak-Linkowska, Strategie polityki pieniężnej, [w:] W. Przybylska-Kapuścińska (red)., Współczesna polityka pieniężna, Difin, Warszawa 2008, s. 66.
- odpowiedzialność banku centralnego za realizacjê celu inflacyjnego, - opracowywanie prognoz inflacji,
- obowiązywanie w kraju systemu płynnego kursu walutowego.
Z punktu widzenia procedury wdrażania strategii BCI podstawowym wa runkiem wstêpnym jest posiadanie przez bank centralny wysokiego stopnia niezależności oraz wiarygodności7. Fakt, że strategia BCI jest stosowana w wielu krajach, nie oznacza, że sposób jej wykorzystywania jest jednakowy. Wyróżnia siê dwie skrajne formy8:
• sztywna - bank centralny akceptuje tylko niewielkie odchylenia rzeczy wistej inflacji od zakładanego poziomu; rzadko stosowana;
• elastyczna - bank centralny dopuszcza znaczne odchylenia faktycznej inflacji od planowanej, dziêki temu może siê skupić na działaniach długo terminowych i wpłynąć na obniżenie oczekiwań inflacyjnych podmiotów gos podarczych. W literaturze elastyczna forma strategii jest czasem wyjaśniana jako działania władz monetarnych zmierzające nie tylko do realizacji celu
inflacyjnego, ale i troski o inne wielkości, np. kurs walutowy, stopa bezrobocia. Bez wątpienia strategia polityki pieniêżnej musi cechować siê przejrzys tością i wiarygodnością. Uwzg^dniając te dwie cechy, wyróżnia siê trzy od miany strategii BCI9:
• pełna strategia (full fledged inflation targeting) - władze monetarne cieszą siê średnim lub wysokim poziomem wiarygodności, składają ustawowe zobo wiązanie do osiągania celu inflacyjnego, obarczone są wiêc dużą odpowie dzialnością; taką odmianê strategii stosuje m.in. Nowa Zelandia, Wêgry i Polska;
• eklektyczna strategia (eclectic inflation targeting) - władze monetarne są w oczach podmiotów gospodarczych bardzo wiarygodne, do tego stopnia, że możliwe jest utrzymanie stabilnego poziomu cen bez pełnej przejrzystości i przy niższej odpowiedzialności za cel inflacyjny. Stopień elastyczności polityki pieniêżnej jest na tyle wysoki, że oprócz realizacji głównego celu możliwa jest również stabilizacja dochodu;
• lekka strategia (inflation targeting light) - władze monetarne ustalają szeroki cel inflacyjny, są bardzo mało wiarygodne, gospodarka kraju jest
7 D. Daianu, Inflation targeting, between rhetoric and reality. The case o f transition economies, „The European Journal o f Comparative Economics”, 2007, vol. 4, s. 42.
8 M. Jurek, P. Marszałek, Pieniądz, polityka pieniężna i systemy kursowe. Współczesne teorie
i rozwiązania praktyczne, AE w Poznaniu, Poznań 2007, s. 28.
9 A. Carare, M. Stone, Inflation Targeting Regimes, „Working Paper”, No. 9, IMF, Washington 2003, s. 3.
22 ILONA BONDOS
niestabilna i podatna na różnego rodzaju zaburzenia. Ta odmiana traktowana jest jako forma przejściowa do czasu osiągnięcia przez gospodarkę kondycji odpo
wiedniej dla wdrożenia pełnej strategii BCI.
Charakteryzując strategię BCI, należy zwrócić uwagę na kilka problemów techniczno-organizacyjnych, które towarzyszą jej realizacji. Rozwiązanie tych kwestii wymaga udzielenia odpowiedzi na 5 następujących pytań10:
1. Kto ogłasza cel inflacyjny?
Ta kwestia jest ściśle związana z zakresem niezależności władz mo netarnych. Polska jest krajem, w którym podmiotem ogłaszającym jest NBP, inne możliwości to wspólna decyzja rządu i banku centralnego lub samodzielne ogłoszenie przez rząd danego kraju.
2. Czy cel powinien być ustalony punktowo, czy w postaci pasma? Obie możliwości posiadają wady i zalety. Ustalenie celu w postaci pasma zwiększa elastyczność działań, bank centralny informuje w ten sposób, że z uwagi na bardzo zmienne otoczenie i niepewność nie jest możliwe dokładne pokrycie się poziomu rzeczywistej inflacji z ustalonym punktowo celem. Jednak podmioty gospodarcze lepiej tolerują wyminięcie się faktycznej inflacji z celem określonym punktowo, niż w postaci pasma. W przypadku tej drugiej sytuacji bank centralny narażony jest na poważną utratę wiarygodności. W Polsce RPP ustaliła cel w postaci pasma wahań 2,5% + /- 1pkt. proc.
3. Jaka powinna być optymalna szerokość pasma?
Niezwykle ważne jest ustalenie takiej szerokości pasma, która z jednej strony będzie pokazywać, że bankowi centralnemu zależy na walce z inflacją (pasmo nie za szerokie), z drugiej strony będzie zabezpieczać przed ryzykiem uplasowania rzeczywistej stopy inflacji poza dopuszczalnym pasmem wahań (pasmo nie za wąskie). Istotne jest również, aby akceptowane granice ustalone zostały symetrycznie.
4. Jaki jest właściwy horyzont czasowy i czy należy zmieniać cel w trakcie jego obowiązywania?
W literaturze widoczna jest zgodność co do tego, że optymalny horyzont czasowy to od 1do 4 lat. Poniżej roku inflacja jest w dużym stopniu poza wpływem władzy monetarnej, ustalenie zaś celu na okres dłuższy niż 4 lata może skutkować utratą wiarygodności. W Polsce w okresie 1999-2003 obo wiązywał cel średnioroczny, od 2004 roku obowiązuje cel ciągły. Koncentrując się na drugiej części pytania, należy stwierdzić, że w zasadzie nie zaleca się
10 A. Wojtyna, J. Drop, Strategia BCI: przesłanki teoretyczne i doświadczenia wybranych krajów. „Materiały i Studia NBP”, zeszyt nr 118, NBP, Warszawa 2001, s. 13 oraz M. Sobol, Polityka
modyfikacji celu w trakcie jego obowiązywania. Należy bowiem mieć świado mość, że wiele pozytywnych zmian gospodarczych ma charakter przejściowy, poza tym modyfikacja celu, który został już podany do wiadomości spo łeczeństwa i przez nie zaakceptowany, może istotnie osłabić wiarygodność strategii. Jeżeli już bank centralny zdecyduje siê na zmianê celu inflacyjnego, to jest zobowiązany odpowiednio wcześniej poinformować o tym podmioty gos podarcze i podać przyczynê takiej decyzji. NBP od chwili wprowadzenia strategii BCI dwukrotnie obniżał cel inflacyjny: w marcu 1999 roku z 8,0-8,5% do 6,6-7,8% i w czerwcu 2002 z 5% + /- 1 pkt proc. do 3% + /- 1 pkt proc.
5. Jaki wskaźnik stosować do pomiaru inflacji?
Decydując siê na określony wskaźnik, bank centralny powinien brać pod uwagê, czy dany indeks ma pożądane cechy, tzn.: jest dobrze znany podmiotom gospodarczym, precyzyjny i aktualny oraz nie uwzglêdnia zmian cen spowo dowanych jednorazowymi szokami11. Wybór właściwego wskaźnika ma klu czowe znaczenie dla skuteczności strategii BCI. Jeżeli wybrana miara bêdzie uwzg^dniała wielkości, na które bank centralny nie ma wpływu, to automa tycznie rzutuje to na stopień zbieżności celu inflacyjnego z faktyczną inflacją mierzoną danym wskaźnikiem. Przy wyborze właściwej miary pojawia się wymienność miêdzy czytelnością, a możliwością kontroli. Najczêściej, także w Polsce, stosowany jest wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych CPI (Consumer Price Index). Do zalet12 tego wskaźnika należy zaliczyć to, że jest zrozumiały i znany podmiotom gospodarczym, rzadko poddawany korek tom oraz czêsto publikowany przez urząd statystyczny niezależny od NBP. Istotną wadą jest fakt, iż jest to bardzo szeroka miara - uwzglêdnia przyczyny zmian cen, na które bank centralny nie ma wpływu, np. ceny kontrolowane, zmiany podatków pośrednich. Wada ta powoduje, że coraz wiêcej banków wykorzystuje inne mierniki, np. inflacjê bazową (core inflation), która nie uwzglêdnia sezonowych zmian cen i wahań bêdących efektem przejściowych szoków podażowych. Jednak i ta miara posiada wady, głównie taką, że nie jest tak dobrze rozumiana przez podmioty gospodarcze. Ostatecznie należy uznać, że przy braku wskaźnika, który pozbawiony byłby wady wskaźnika CPI i dorównywał mu pod wzglêdem zalet, znacznie czêściej wykorzystywany jest ten właśnie indeks. Równocześnie mogą być publikowane inne miary, ale podstawową pozostaje wskaźnik CPI.
11 M. Musielak-Linkowska, op. cit., s. 78.
12 M. Musielak, Istota strategii BC I oraz przykłady zastosowania, „Zeszyt Studiów Dokto ranckich” nr 10, AE w Poznaniu, Poznań 2003, s. 41.
24 ILONA BONDOS 2. A rgum enty za stosowaniem strategii BCI
Porównując charakterystyki różnych strategii polityki monetarnej, można zauważyć, że strategia BCI posiada cechy, dzięki którym uznawana jest za ciekawy sposób prowadzenia polityki pieniężnej. Poniżej zaprezentowane zo stały zalety omawianej strategii13:
- przejrzystość i jasność. Ustalony przez bank centralny cel inflacyjny jest jasno określony, dzięki czemu podmioty gospodarcze nie mają problemów z jego zrozumieniem. W tej strategii ocenia się władze monetarne pod kątem zrealizowania założonego celu finalnego, bank centralny nie musi wyjaśniać przyczyn nieosiągnięcia celów pośrednich, na które nie w pełni ma wpływ;
- zwiększanie wiarygodności banku centralnego. Bardzo duże znaczenie odgrywa jego polityka informacyjna. Jedną z najważniejszych publikacji NBP jest raport o inflacji. Zamieszczane są w nim informacje m.in. o tym, czy cel inflacyjny został osiągnięty, jeżeli nie, to z jakich powodów, przedstawiane są również prognozy inflacji ze wskazaniem problemów, które mogą mieć istotny wpływ na osiągnięcie celu;
- większa odporność na naciski polityczne. Dokładnie określone ramy odpowiedzialności władz monetarnych za realizację celu inflacyjnego zmniej szają możliwość wywierania wpływu na posunięcia banku centralnego ze strony rządu, który może sugerować działania dające szybkie, lecz krótkotrwale pozytywne efekty np. w sferze zatrudnienia, wzrostu gospodarczego, ale nega tywnie wpływające na poziom inflacji;
- uwzględnianie wszelkich dostępnych informacji. Bank centralny, podej mując decyzje, bierze pod uwagę informacje dotyczące gospodarki pochodzące z różnych źródeł, są to zarówno dane o charakterze ilościowym, jak i jakoś ciowym. Dzięki temu ogranicza się istotnie ryzyko podjęcia suboptymalnej decyzji;
- koncentracja głównie na gospodarce krajowej. Bank centralny, realizując strategię BCI, skupia uwagę przede wszystkim na sytuacji gospodarczej kraju, poprzez takie podejście możliwe jest szybkie reagowanie na wahania popytu krajowego, nie da się tego osiągnąć np. w przypadku strategii opartej na kursie walutowym;
- posługiwanie się nominalną kotwicą. Ustalony poziom inflacji wyrażony w wartości wskaźnika CPI stanowi kotwicę nominalną, jest ona łatwo rozumiana przez podmioty gospodarcze, stwarza również pewną regułę postępowania władz monetarnych, dzięki czemu łatwiej odpierać naciski polityczne. Dzięki
kotwicy nominalnej wysyłane są określone sygnały dotyczące stanu i rozwoju gospodarki kraju - wpływa to stabilizująco na oczekiwania inflacyjne;
- elastyczność. Decydując się na strategię BCI, bank centralny zyskuje dużą swobodę działania. Szczególnie ma to znaczenie przy wyborze instru mentów i sposobów reagowania na różnego rodzaje szoki gospodarcze.
3. K rytyka strategii BCI
W miarę wzrostu popularności omawianej strategii przybywa nie tylko jej zwolenników, lecz również przeciwników. Ci ostatni wskazują na kilka istot nych wad14:
- ograniczone możliwości kontroli inflacji. Na poziom inflacji wpływa wiele czynników, na część z nich bank centralny nie ma wpływu. Problemem jest również stale istniejąca niepewność co do rozwoju zjawisk gospodarczych w
przyszłości, a nawet co do bieżącego stanu gospodarki;
- opóźnienia czasowe. Efekty podejmowanych przez bank centralny decyzji widoczne są dopiero po upływie pewnego okresu czasu (6-7 kwar tałów). Ma to znaczący wpływ na skuteczność strategii, ponieważ bardzo często efekty pojawiają się, gdy warunki gospodarcze sąjuż zupełnie inne, niż w chwili podejmowania decyzji;
- możliwość wystąpienia większych wahań w poziomie dochodu. Fluk tuacje w poziomie dochodu pojawiają się, gdy bank centralny nadmiernie skoncentruje się wyłącznie na inflacji. Mogą być jednak ograniczane, jeśli cel inflacyjny zostanie określony w postaci dopuszczalnego pasma wahań, a nie punktowo;
- duże wymagania odnośnie do znajomości wielu zależności ekonomicz nych. Stosowanie omawianej strategii wymusza na banku centralnym, aby stale monitorował i analizował powiązania istniejące między instrumentami polityki pieniężnej, a celami inflacyjnymi. Nie jest to zadanie łatwe dla kraju, który dysponuje ograniczonym zasobem informacji dotyczących przeszłych zjawisk gospodarczych. Ograniczona dostępność informacji była istotnym problemem dla polskich władz monetarnych w początkowym okresie stosowania nowej strategii15. Problem braku wystarczających danych statystycznych dotyczących odpowiednio długich okresów czasowych został również przedstawiony w analizach przeprowadzonych przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy
14 Ibid., s. 74-78.
26 ILONA BONDOS
w okresie przechodzenia Polski na nową strategię pieniężną. Z dokumentu wynika jednoznacznie, że baza statystyczna, jaką dysponowała wówczas Polska, była niewystarczająca i bank centralny podczas podejmowania decyzji musiał uwzględniać doświadczenia innych krajów oraz korzystać z dorobku teorii ekonomii16;
- konieczność silniejszej koordynacji pomiędzy polityką pieniężną i fis kalną. Aby wzmocnić wiarygodność stosowanej strategii niezbędna jest współpraca na linii rząd - bank centralny. Gospodarka nie może przejawiać żadnych symptomów dominacji fiskalnej. Polska stosuje strategię BCI od 1999 roku, a mimo to nie udało się osiągnąć zadowalającego poziomu porozumienia w tym obszarze;
- możliwość wywołania niestabilności finansowej17. Zdaniem niektórych autorów zachwianie stabilności finansowej może wyniknąć z systemu płynnego kursu walutowego, który jest jednym z wymogów stawianych przez strategię BCI.
Na koniec warto jeszcze wskazać na funkcje, jakie przypisuje się omawianej strategii18. Jedną z nich jest usprawnianie sposobu komunikowania się władz monetarnych z podmiotami gospodarczymi. Druga polega na zapewnieniu dyscypliny polityki pieniężnej i sprawnego nad nią demokratycznego nadzoru.
Zakończenie
Strategia BCI zyskała popularność jako skuteczny sposób prowadzenia polityki pieniężnej. Jak każde rozwiązanie obok istotnych zalet posiada również wady. Co więcej, stawia określone wymagania techniczno-organizacyjne, których spełnienie istotnie wpływa na skuteczność podejmowanych działań. Efekty stosowania strategii BCI zależą również od specyficznych cech gos podarki danego kraju. W Polsce strategia BCI stosowana jest od ponad 10 lat. Uwzględniając zobowiązanie kraju do wstąpienia do Eurosystemu, można ocze kiwać zmian w sposobie realizowania polityki pieniężnej. Pomijając już kwestię daty wstąpienia do trzeciego etapu UGiW, należy pamiętać, że przez dwa lata poprzedzające moment akcesji Polska będzie zobowiązana, w ramach systemu ERM II, usztywnić kurs złotego wobec euro. Wobec zaistnienia konieczności wprowadzenia tak istotnych zmian w polityce kursu walutowego nie wydaje się,
16 P. F. Christoffersen, R. F. Wescott, Is Poland ready fo r inflation targeting?, „Working Paper”, No. 41, IMF, Washington 1999, s. 29.
17 M. Jurek, P. Marszałek, op. cit., s. 28.
aby możliwe było dalsze skuteczne prowadzenie polityki monetarnej na bazie strategii BCI w pełnej odmianie. Rzeczywistość gospodarcza najbliższych kilku lat zweryfikuje opiniê przedstawioną przez autorkê.
Bibliografia
Carare A., Stone M., Inflation Targeting Regimes, Working Paper No. 9, IMF, Washington 2003.
Christoffersen P. F., W escott R. F., Is P oland ready fo r inflation targeting?, „Working Paper” No. 41, IMF, W ashington 1999.
Daianu D., Inflation targeting, between rhetoric and reality. The case o f transition economies, „The European Journal of Com parative Econom ics” , 2007, vol. 4.
Jurek M., M arszałek P., Pieniądz, polityka pieniężna i systemy kursowe. Współczesne teorie
i rozwiązania praktyczne, AE w Poznaniu, Poznań 2007.
M ishkin F. S., Schmidt-Hebbel K., Does inflation targeting make a difference?, National Bureau o f Economic Research, „Working Paper” , No. 12876, Cambridge 2007. Musielak M., Istota strategii B C I oraz przykłady zastosowania, „Zeszyt Studiów D okto
ranckich” nr 10, AE w Poznaniu, Poznań 2003.
M usielak-Linkowska M., Strategie p o lityki pieniężnej, [w:] W. Przybylska-Kapuścińska (red.), Współczesna polityka pieniężna, Difin, Warszawa 2008.
Pyka I., Bank centralny na współczesnym rynku pieniężnym , W ydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2010.
Skopowski M, W iśniewski M., W spółczesna polityka pieniężna - instrumenty, AE w Poznaniu, Poznań 2007.
Średniookresowa strategia p o lityki pieniężnej na lata 1 999-2003, NBP, W arszawa 1998.
Szpunar P., Polityka pieniężna. Cele i warunki skuteczności, PWE, Warszawa 2000. W ojtyna A., Szkice o polityce pieniężnej; PWE, Warszawa 2004.
W ojtyna A., Drop J.; Strategia BCI: przesłanki teoretyczne i doświadczenia wybranych krajów, „M ateriały i Studia NBP” , zeszyt nr 118, NBP, Warszawa 2001.
W ojtow icz G., Bank centralny w gospodarce rynkowej, „Bank i K redyt” , 2006, nr 1.
Construction o f direct inflation targeting strategy
In recent years, several governments in developed and developing countries decided to im plement direct inflation targeting (DIT). The monetary policy has to be a systematic process of taking decisions and using all available information and data to make this policy clear for the pub lic. Under inflation targeting, low inflation is a primary goal o f monetary policy, and the only one for which a numerical target is announced, although other goals like full employment or low ex changed rate volatility may be pursued on a secondary basis. The aim of this paper is to present the essence o f DIT. The article concentrates on three aspects: types o f strategy, technical and organiza tional requirements, advantages and disadvantages. The author tried to present the construction of DIT as exemplified by the monetary policy in Poland.
