Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. II, 1997 W s t ę p n a o c e n a p r z y ż y c i o w e j w y s o k o ś c i c i a ł a o s o b n i k ó w p ł c i m ę s k i e j i ż e ń s k i e j L U D N O ŚC I G O C K IE J G R U PY M A S Ł O M Ę C K IE J, STAN. M A S Ł O M Ę C Z 1 5 Ja c e k Sz c z u r o w s k i T rw a ją c e ju ż b lis k o d w a d z ie ś c ia la t p ra c e w y k o p a lisk o w e n a c m e n ta rz y sk u sz k ie le to w y m w M a sło m ę c z u (gm . H ru b ie sz ó w ), p ro w a d z o n e p rz e z z e sp ó ł b a d a w c z y z K a te d ry A rc h e o lo g ii U M C S w L u b lin ie , d o sta rc z y ły b a rd z o w ie lu in te re su ją c y c h m a te ria łó w z a ró w n o a rc h e o lo g ic z n y c h ja k i a n tro p o lo g icz n y ch . P rz e z o sta tn ie c z te ry se z o n y b a d a w c z e (1 9 9 3 -1 9 9 6 ) w e k s p lo ra c ji c m e n ta rz y sk a u d z ia ł b io r ą ró w n ie ż p ra c o w n ic y Z a k ła d u A n tro p o lo g ii U n iw e rsy te tu W ro c ła w sk ie g o . W ra m a c h n a w ią za n ej in te rd y sc y p lin a rn e j w sp ó łp ra c y m o ż liw e j e s t c o raz p e łn ie jsz e o p ra c o w a n ie ty c h u n ik a to w y c h zn a le zisk . O p ró c z w y k o n an y c h ju ż w cześniej analiz paleo d em o - g ra fic z n y c h (W. K o z a k -Z y c h m a n 1989; B . R u tk o w s k a 1989) i w stę p n y c h o c e n p aleo p a to lo g ic zn y c h (P. D ą b ro w ski, J. S z cz u ro w sk i 1995 i 1996) k o n ie cz n e je s t d alsze b a d a n ie s ta n u b io lo g ic z n e g o p o p u la c ji m a sło m ę c k ie j. W iadom o, że d o b ry m m ie rn ik ie m o ce n y k o n d y cji b io lo gicznej danej g ru p y je s t w y so k o ść ciała. C e c h a ta, ob o k skróconej średniej w ie k u z g o n ó w i o ce n y w ielk o ści d y m o rfizm u p łc io w eg o , je s t sw o isty m „ b a ro m etre m w a ru n k ó w b y to w y c h ” (m .in . A . W ie rc iń s k a 1980) a a n a liz a w y so k o śc i ciała p o z w a la ró w n ież b ad ać straty fik ację sp o łe c z n ą p o p u la cji h isto ry c z n y c h (B. Ł u c z a k 1996).
M a te r ia ł k o s tn y s ta n o w ią c y p o d s ta w ę o p r a c o w a n ia w y p o ż y c z o n y z o s ta ł z K a te d ry A rc h e o lo g ii U M C S i o b e c n ie z n a jd u je s ię w z b io r a c h k o s tn y c h Z a k ła d u A n tr o p o lo g ii U n iw e r s y te tu W ro c ła w s k ie g o . O b e jm u j e o n sz c z ą tk i p o c h a d z ą c e z 58 g r o b ó w sz k ie le to w y c h . W c z a s ie b a d a ń o k r e ś liłe m ic h s ta n z a c h o w a n ia i p łe ć , a n a s tę p n ie w y k o n a łe m p o m ia ry w y b ra n y c h k o śc i d łu g ic h s z k ie le tu , k tó r e p o s łu ż y ły d o r e k o n s tr u k c ji p r z y ż y c io w e j w y s o k o ś c i c ia ła . Z p o w o d u n ie k o m p le tn o ś c i s z k ie le tó w (b ra k c z a szek ) u tru d n io n a b y ła p re c y z y jn a o c e n a w ie k u o so b n i k ó w w ch w ili śm ierci. O c e n ę p łc i o p a rłe m w y łą c z n ie n a b a d a n iu d o stę p n y c h c e c h sz k ie le tu p o s tk ra n ia ln e g o k o rz y sta ją c z o p ra c o w a n ia J. P io n tk a (1 9 8 5 ). S tan z a c h o w a n ia sz k ie le tó w j e s t zró ż n ic o w a n y : 4 4 z a c h o w a ło s ię n a o g ó ł d o b rz e , 14 sz k ie le tó w n a to m ia st (2 4 % ) (w p o s ta c i u ła m k ó w k o stn y c h (tab. 1). L ic z e b n o ś ć o b u p łc i w z b a d a n y m m a te ria le n ie je s t z ró w n o w a ż o n a . S z k ie le tó w o c e n ia n y c h ja k o ż e ń s k ie j e s t n ie m a l 2 - k ro tn ie w ię c e j n iż m ę sk ic h . P o d o b n a z a
le ż n o ś ć z o s ta ła s tw ie rd z o n a w m a te ria le m a s ło m ę c k im j u ż w c z e śn ie j (P. D ą b ro w s k i, J. S z c z u ro w s k i 1996).
R e k o n stru u ją c p r z y ż y c io w ą w y so k o ść c ia ła o s o b n i k ó w z p o p u la c ji m a s ło m ę c k ic h G o tó w p o słu ż y łe m się d w o m a m e to d a m i. D la d o b rz e z a c h o w a n y c h sz k ie le tó w z a sto so w a łe m re k o m e n d o w a n ą p rz e z J. S trz ałk o (19 7 1 ) m e to d ę T ro tte r i G le s e r (1 9 5 2 ), z a ś d la u ła m k ó w k o s t n y ch m e to d ę re k o n stru k c ji z a p r o p o n o w a n ą p rz e z S trz a łko, P io n tk a i M a lin o w sk ie g o (1972). W p ie rw sz y m p rz y p a d k u p o d s ta w ą re k o n stru k c ji b y ły p o m ia ry d łu g o śc io w e trz e c h k o śc i d łu g ic h : n a jw ię k sz a d łu g o ść k o śc i r a m i ennej (p o m ia r 1) i u d o w ej (p o m ia r 1) o ra z c a łk o w ita d łu g o ść k o śc i p isz c z e lo w e j (p o m ia r 1). W d ru g im m ie rz y łe m śre d n ic ę g ó m o -d o ln ą g ło w y (p o m ia r 18) i g ru b o ść sz y jk i k o śc i u d o w e j (p o m ia r 15), ś re d n ic ę g ó m o - d o ln ą i s trz a ło w ą g ło w y (p o m ia r 9 i 10) o raz sz e ro k o ść b lo c z k a k o śc i ra m ie n n e j (p o m ia r 11) a ta k ż e śre d n ic ę strz a ło w ą gło w y k o ści p ro m ien io w ej (p o m ia r 4 ^ . W szy st k ie p o m ia ry w y k o n y w a łe m d w u k ro tn ie i z g o d n ie z z a le c e n ia m i o raz n u m e ra c ją M a rtin a (1 957).
W artości śred n ich , o d ch y leń sta n d ard o w y ch i zak resy zm ie n n o ś c i, z a ró w n o d la p o m ia ró w k o śc i ja k i z re k o n - stu o w a n ej p rz y ż y c io w e j w y so k o śc i c ia ła d la o b u płci, p rz e d s ta w ia ją ta b e le 2 i 3. W a rto ść śred n ie j p rz y ż y c io w ej w y so k o śc i c ia ła d la o so b n ik ó w p łc i n ie o k re ślo n e j w y n o si 163,8 cm (s= 5,3; m in .- 157, m ax . - 171cm ).
R ó ż n ic a p o m ię d z y ś re d n ią w y so k o śc i c ia ła o s o b n i k ó w m ę sk ic h i ż e ń sk ic h ró w n a je s t 12,2 cm . U z y sk a n e w y n ik i n ie r ó ż n ią się z a sa d n ic z o od d a n y c h d la p o p u la cji h is to ry c z n y c h (X I - X IX w .) z te re n ó w P o lsk i (B . Ł u cz a k 1996). W arto je d n a k z w ró c ić u w a g ę , ż e w y lic z o n e śre d n ie s ą n a jb liż s z e w a rto śc io m ty p o w y m d la p o p u la cji m ie jsk ic h (W iślic a K o le g ia ta - A. W ie rc iń sk a 1980; L u b iń - M . H e n n e b e rg i in. 1986), k tó re z d a n ie m b a d a cz y c h a ra k te ry z o w a ły się d o b ry m sta n e m b io lo g ic z n y m . M o ż n a w ię c z a ło ż y ć , że i p o p u la c ja m a sło m ę c k a w y k a z y w a ła o g ó ln ie d o b r y s ta n b io lo g ic z n y . H ip o te z ę tę u p ra w d o p o d o b n ia o p ra c o w a n ie A . K o k o w sk ie g o (1995), k tó ry p o d k re ś la z n a c z e n ie K o tlin y H ru b ie sz o w sk ie j b ę dącej w m ło d s z y m o k resie rz y m sk im w aż n y m o śro d k iem k u ltu ro w y m i h a n d lo w y m , co z a p e w n e n ie b y ło b e z z n a c z e n ia d la k o n d y c ji b io lo g ic z n e j ó w c z e s n e j lu d n o śc i g o ck iej z M a sło m ę c z a .
D an e d o ty c z ą c e p rz y b liż o n e j p rz y ż y c io w e j w y so k o ści c ia ła w y lic zo n e j n a p o d sta w ie p o m ia ró w fra g m en tó w ko ści p rz e d s ta w ia ją ta b e le 4 i 5. W s k a z u ją one ró w n ież na d o b ry sta n b io lo g ic z n y o so b n ik ó w ze sta n o w isk a M
a-1 2 2 Ja c e k Sz c z u r o w s k i
Tabela 1. Pleć i stan zachow ania szkieletów ze stanowiska Maslomęcz 15
P łeć
S ta n z a c h o w a n ia Ł ą c z n ie
dobrze zachowane szkielety fragmenty kości n %
1 męska 14 5 19 33
żeńska 25 7 32 55
nieokreślona 5 2 7 12
łącznie 44 14 58 100
Tabela 2. Cechy metryczne kości długich i zrekonstruow ana przyżyciowa wysokość ciała osobników męskich ze stan. M aslom ęcz 15
R o d z aj kości L ic ze b n o ść Ś re d n ia a r y tm e ty c z n a O d c h y le n ie s ta n d a r d o w e Z a k re s zm ie n n o ści n x |m m | s m in .-m a x . Humerus 6 320,3 24,2 291 -360 Femur 7 450,8 26,0 403 - 489 Tibia 11 370,1 21,6 3 2 2 - 4 1 2 W z ro s t [cm j 14 168,6 4,9 1 5 7 - 178
Tabela 3. Cechy m etryczne kości długich i zrekonstruow ana przyżyciowa wysokość ciała osobników żeńskich ze stan. M aslomęcz 15
R o d z aj kości L ic ze b n o ść Ś re d n ia a ry tm e ty c z n a O d c h y le n ie s ta n d a r d o w e Z a k re s z m ie n n o ści n x |m m | s m in .-m a x . Humerus 9 2 9 7 ,6 15,7 273 - 3 1 4 Femur 15 413 ,7 21,1 372 - 445 Tibia 19 336 ,6 14,6 298 - 362 W z ro s t [cml 25 156,4 4,4 1 4 6 - 161
Tabela 4. Przybliżona przyżyciowa wysokość ciała w yliczona na podstawie fragmentów kości oraz łączny rozkład wysokości ciała osobników męskich ze stanow iska M aslomęcz 15
K a te g o ria w z ro s tu [cm | F r a g m e n ty kości D o b rz e zach . sz k ielety Ł ą c z n ie n= 5 n = 1 4 n % B. niski (x-160) - 1 1 5 Niski (161-165) - 2 2 10 Średni (166-170) 2 7 9 47 Wysoki (171-175) 1 3 4 21 B. wysoki (J76-x) 2 1 3 J 16
Tabela 5. Przybliżona przyżyciowa wysokość ciała w yliczona na podstawie fragmentów kości oraz łączny rozkład wysokości ciała osobników żeńskich ze stanowiska M asłomęcz 15
K a te g o ria w z ro s tu [cm] F ra g m e n ty kości D o b rz e zach . szk ielety Ł ą c z n ie n= 7 n= 25 n % B. niski (x-149) - 3 3 9 Niski (1 5 0 -1 5 4 ) 2 3 5 16 Średni (1 5 5 -1 5 9 ) 5 12 17 53 Wysoki (1 6 0 -1 6 4 ) - 7 7 22 B. wysoki (1 6 5 -x ) - - -
-Ws t ę p n a o c e n ap r z y ż y c i o w e jw y s o k o ś c ic ia ł ao s o b n i k ó wp ł c im ę s k i e jiż e ń s k i e jl u d n o ś c ig o c k i e j 123
słomęcz 15. Łączne zestawienie wyników uzyskanych
dwoma metodami przedstawia rozkład wysokości ciała
dla obu płci. Potwierdza on wcześniejsze spostrzeżenia,
że obie płcie z Masłomęcza charakteryzuje średniorosłość
(47% osobników męskich i 53% żeńskich), również duży
jest odsetek osobników wysokorosłych (37% męskich
i 22% żeńskich), natomiast mało jest osobników nisko-
rosłych.
Podsumowując należy stwierdzić, że uzyskane wyniki
są plonem jedynie wstępnej analizy opartej na niezbyt licz
nym materiale. Konieczne są więc dalsze badania tego za
gadnienia po całkowicie zakończonej eksploracji stanowi
ska. Uważam jednak, że ta cząstkowa analiza, obok innych
doniesień o populacji masłomęckiej, może stać się podsta
wą do dalszych prób oceny kondycji biologicznej Gotów
z Masłomęcza.
Li t e r a t u r a
D ą b r o w s k i P., S z c z u r o w s k i J.
1995 W stępne inform acje o szczątkach kostnych z cm entarzysk grupy masłomęckiej wyeksplo- ro w a n y c h w se z o n a c h 1993 i 1994, Spr. U M CS, s. 19-21.
1996 S p ra w o z d a n ie z a n a liz y a n tro p o lo g ic z n e j szczątków kostnych ze stanowiska Masłomęcz 15 z badań w ia ta c h 1994 i 1995, APŚ, t. 1, s. 91-92.
H e n n e b e r g M. , W r z e s i ń s k a A., B r o d n i c k a J.
1986 M ateriały szkieletowe z cmentarzyska (XIII -XVIII w.) przy kościele św. Leonarda w Lubi n iu (gm . K rz y w in ), P A ntr., t. 5 0 ,, z. 2, s. 365-379.
K o k o w s k i A.
1995 Grupa masłomęcka. Z badań nad przemianami
kultury Gotów w młodszym okresie rzymskim, Lublin.
K o z a k - Z y c h m a n W.
1989 Analiza struktury biologicznej grupy masłomęc kiej, Kul. wielb., s. 11-16.
Ł u c z a k B.
1996 Antropologiczne źródła informacji historycznej, Łódź.
M a r t i n R., S a i l e r K.
1957 Lehrbuch der Anthropologie, Stuttgart. P i o n t e k J.
1985 Biologia populacji pradziejowych, Poznań. R u t k o w s k a B.
1989 G rupa masłomęcka w świetle badań archeolo-giczno-antropologicznych (Masłomęcz stanowi sko 15), Kult. wielb., s. 17-46.
S t r z a ł k o J.
1971 M etody rekonstrukcji w zrostu człow ieka na podstawie pomiarów szkieletu., PAntr., t. 37, z , s. 295-314.
S t r z a ł k o J., P i o n t e k J., M a l i n o w s k i A. 1972 Problem rekonstrukcji w zrostu na podstawie
kości zachowanych we fragmentach lub spalo nych, PAntr., t. 38, z. 2, s.
T r o t t e r M. , G l e s e r G. C.
1952 Estimation o f stature from long bones o f Ame rican Whites and Negroes, „American Journal o f Physical Anthropology”, nr 10, s. 463-514. W i e r c i ń s k a A.
1980 Zmienność cech typów budowy ciała w ciągu ostatniego tysiąclecia na podstawie materiału szkieletowego z Wiślicy, „Materiały i Prace An tropologiczne”, nr 98, s. 133-203.
Ja c e k Sz c z u r o w s k i
Pr e l i m i n a r y As s e s s m e n t o f Bo d y He ig h t o ft h e Go t h s f r o m t h e Ma s l o m^c z g r o u p, M a s l o m^c z, Sit e 1 5
For this study, human remains from 58 burials were exa mined. In the case o f well preserved skeletons the method o f Trotter and Gleser (1952) was used, while the fragmented bo nes were examined through the reconstruction method propo sed by Strzałko, Piątek and Malinowski (1972).
The average value o f body height, at death, for men is 168,6 cm and ranges between 157 and 178 cm with the stan dard tolerance o f 4,9 cm. For women the values are respective ly: 156,4 cm, 146-161 cm and 4,4 cm, while for the undefined individuals the values are: 163,8 cm, 157-171 cm and 5,3 cm.
