Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. V, 2000
A n d r z e j Ro z w a ł k a
So n d a ż o w e b a d a n i a a r c h e o l o g i c z n e n a w c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n e j o s a d z i e p o d g r o d o w e j
w G a r b o w i e
I,
p o w . L u b l i nM otyw em podjęcia sondażow ych badań archeolo gicznych w 1999 r. przy grodzisku w G arbow ie była w e ryfikacja w yników w stępnego rozpoznania z roku 1987. Przypom nijm y, że odkryto w tedy we w schodniej części grodziska relikty budynku typu półziem iankow ego, w y posażonego w piec o konstrukcji kam iennej. Z naleziony w w ypełnisku chaty m ateriał ceram iczny pozw olił auto rom badań odnieść odkryty obiekt do czasów VIII-IX stulecia (W. Z ieliński, P. Lis 1987, s. 33-36). Takież da tow anie grodziska w eszło do obiegu naukow ego (J. Po leski, ryc. 1 na s. 236 i s. 253) choć nie stw ierdzono jednoznacznie, że półziem ianka zw iązana była z zabu
dow ą grodu a nie poprzed zającej go osady. Ponadto w w yniku pow ierzchniow ej penetracji grodziska stw ier dzono, że poza ow alnym w ałem otaczającym m ajdan ist nieje jeszcze w ał odcinkow y zabezpieczający dodatko wo gród od strony w ysoczyzny, natom iast na sąsiednich zboczach lessow ych w yniesień natrafiono na licznie w y stępujący m ateriał ceram iczny, którego chronologię usta lono na V III-IX i X -X II w.
W obec niedostępności m ajdanu i w ałów grodziska spow odow anej usytuow aniem na tym terenie now ożyt nego i w spółczesnego cm entarza w roku 1999 podjęto decyzję o rozpoznaniu sondażow ym przedpola grodzi ska od strony potencjalnego w jazdu. W tym celu w yty czono w ykop o w ym iarach 35 x 2 m, na linii E-W, prze cinając zw ężenie garbu w ysoczyznow ego, łączącego w ysoczyznę z cyplem na którym usytuow ane je st gro dzisko (ryc. 1). Pierw szorzędnym celem takiego usytu ow ania w ykopu było uchw ycenie linii przebiegu ew en tualnej fosy na styku m iędzy grodziskiem a pozostałą częścią wyniesienia, ja k rów nież przecięcie terenu przed pola grodu, gdzie obecność m ateriałów pow ierzchnio w ych w skazyw ała na o b ecn o ść osady podgrodow ej. W ykop podzielono na dw ie części: część A o dł. 10 m od strony wysoczyzny; część ta, sądząc z m orfologii te renu, m iała uchwycić styk naturalnego skłonu w yniesie nia z m iejscem dom niemanej osady podgrodow ej; część В o dł. 23 m przecinającą teren ew entualnej osady pod grodowej i fosy, i dochodzącą do podstaw y obronnego w ału ziem nego. M iędzy częściam i А і В pozostaw iono św iadek ziem ny o dł. 2 m.
E fektem badań było odsłonięcie pozostałości fosy grodow ej i odkrycie na jej przedpolu reliktów zabudo w y p ó łziem iankow ej będącej zapew ne c zęścią osady podgrodow ej. W odkrytej części fosa m iała szerokość
ok. 9,30 m i głębokość dochodzącą do 3 m. N ie przyle gała ona bezpośrednio do obronnego w ału grodu. Przy podstaw ie w ału istniało zagłębienie, przypuszczalnie 0 głębokości ок. 1,3 m i szerokości 2,4 m, pow stałe za pew ne przy w ybieraniu ziem i na budow ę w ału (ryc. 2, w arstw y 19-24 - w ypełnisko w głębienia). Po w zn ie sieniu w ału rozpoczęto realizację w kopu na fosę for m ując przy tym w naturalnym p o dłożu (lessie) rodzaj w ału oddzielającego fosę od zagłębienia przyw ałow e- go (ryc. 2).
A naliza stratygrafii zasypiska fosy i zaw artości m a teriałów ruchom ych w poszczególnych naw arstw ieniach um ożliw ia stw ierdzenie dw óch etapów jej zasypyw ania. O dzw ierciedleniem pierw szego etapu je st układ i cha rakter naw arstw ień na stoku fosy od strony wału. S ą to naw arstw ienia utw orzone z lessu nasypow ego intesyw- nie przem ieszanego w ęgielkam i drzew nym i i gródkam i polepy (ryc. 2, w arstw y 14-18). Z apew ne m am y tu do czynienia z pozostałościam i destrukcji w ału obronnego. P rzyczyną tej destrukcji był niew ątpliw ie pożar, na co w skazują przede w szystkim zalegające w dnie zagłębie nia przyw ałow ego naw arstw ienia spalenizny (ryc. 2, w ar stwa 22). W je g o obrębie w ystąpiły fragm enty naczyń glinianych, których czas w ystępow ania m ożna odnieść do rozległego okresu od V II do X w ieku (ryc. 3: 1-2).
E tap drugi nastąpił po długiej p rzerw ie, bow iem w arstw y 2 i 13, które w ypełniły całkow icie zagłębienie fosy zaw ierają, poza ceram iką z czasów istnienia grodu 1 osady podgrodow ej, rów nież m ateriały pochodzące z okresu X V II-X V III w. (ryc. 3: 3-8). Fakt całkow itego zasypania fosy zw iązany był z akcją przystosow ania te renu daw nego grodu pod cm entarz. W zw iązku z tym zniw elow ano p artię w ałów od strony w ysoczyzny spy chając je w zagłębienia (w arstw y 13 i 19-22). Z naczna część zasypiska fosy i stropow e p artie zasypisk w ziem - n ych części w czesn o śred n io w ie czn y ch ch at z osady podgrodow ej (w arstw a 2) pow stały w w yniku niw ela cji terenu na przedpolu daw nego grodu. N iw elację tę przeprow adzono zapew ne do poziom u gruntu rodzim e go (lessu), bow iem nie zachow ała się, naw et w pobliżu chat, w arstw a z czasów u żytkow ania osady. P race n i w elacyjne zw iązane z adap tacją terenu daw nego grodu p o d c m e n ta r z p r z e p r o w a d z o n o p ra w d o p o d o b n ie w X V III w., kiedy to nastąpiła znaczna rozbudow a k o ścioła na pobliskim w zgórzu „K o ścielisk o ” (R. W ójcik
112 An d r z e j Ro z w a ł k a
Ryc. 1. Garbów I, pow. Lublin. Lokalizacja w ykopu sondażow ego nr 4.
1 - wykop sondażow y nr 4; 2 - strefy w ystępowania materiałów z VIII-X w. na podstawie badań powierzchniowych; 3 - cmen tarz z czasów now ożytnych i w spółczesnych.
W spom niane pow yżej pozostałości zabudow y pod grodowej zachow ały się w postaci półziem ianek. Wy stąpiły one w odległości 3 i 16,5 m etra na w schód od kraw ędzi fosy (ryc. 2 - obiekty nr 2 i 1). Zw róćm y tu szczególną uw agę na chatę określoną jak o obiekt nr 1. W jej partii spągow ej, przy północno-w schodnim naroż niku, odkryto ślady zniszczonego paleniska z obstaw ą kam ienną. D no paleniska było zagłębione nieckow ato w grunt rodzim y a je g o ścianki były obłożone w arstw ą polepy. Przy całkow icie odsłoniętej ścianie północnej i częściow o ścianach w schodniej i zachodniej, w partii przydennej, odkryto ślady po belkach z konstrukcji cha ty. U kład tych śladów w skazuje, że m am y praw dopo
dobnie do czynienia z pozostałościam i konstrukcji su- m ikow o-łątkow ej.
C e ra m ik a p o z y s k a n a z z a s y p is k p ó łz ie m ia n e k i pierw szego etapu zasypiska fosy reprezentuje form y mające liczne analogie w zespołach m ałopolskich z okre su od V II/V III do X w ieku (por. A. Gardaw ski 1970, s. 47-59; E. D ąbrow ska 1973, s.41-44; A. Żaki 1974, s. 183; S. H oczyk-Siw kow a 1979, s. 191-220).
Sądząc po n ajm ło d szy ch m ateriałach ruchom ych zaw artych w w ypełniskach półziem ianek i warstwie spa leniskowej z obronnego w ału grodu m ożem y przypusz czać, że kres osady, podobnie ja k i sam ego grodu, nastą pił około X stulecia.
■
So n d a ż o w eb a d a n i a n aw c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n e jo s a d z i ep o d g r o d o w e jw Ga r b o w ie ИЗ ο Λ сл ^ в ° 1 g Ř '3 1 ' <2 2 з, (Л < * й ., ^ ^ °£ N 0 <υ1 1
сл сл -*-* J2 2 1 і "1
Ї * с ^ и о ^ ·* е (D С 2 з 0 ^I *
Г га &
г «sсл _8.-S
*-н сл ю *2 Ti 1 9* чо ^ ť « f 3 С с N 3 о 5 ·£ . а £ -О . 2 О с О Ό -* й сл *■* .52 'сл Æ g ω сл D . (D ^ N . · ϊ * “ ? ο ι о ^ öo .£Ľ ^l i l
•ncd > S <υ c l ! 2 g έ · § З £ з а о ä о ^ «5 · £ . 2 £ £ £ . з >-. а ■·£ ^ n а 0 « ž 1 43 ~ s ^ Í2 2 — Я N a * .Cd Дξ r С ω Ч-н +_> . , _в &£
Рн О сл с > Й ■ Яrj с Я g £ з I С J <N I1
о. ε сл
~ je ~ iî £ 2 І І - n “ t , ° ю с ·§ • а з о м » s “ ( J £ о ° в ι 15 .3 К — о с1 1 4 An d r z e j Ro z w a ł k a
Ryc. 3. Garbów I, pow. Lublin. 1-2: fragmenty naczyń glinianych z warstwy spalenizny z rozsypiska wału grodowego; 3-5 - fragmenty naczyń glinianych z pierwszego - wczesnośredniowiecznego - etapu zasypiska fosy; 6-8 - fragmenty naczyń glinia nych z drugiego - nowożytnego - etapu zasypiska fosy.
So n d a ż o w eb a d a n i an a w c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n e jo s a d z i ep o d g r o d o w e jw Ga r b o w ie 1 1 5
Lit e r a t u r a
D ą b r o w s k a E.
1973 Wielkie grody dorzecza górnej Wisły, Wrocław.
G a r d a w s k i A.
1970 Chodlik. Wczesnośredniowieczny zespól osad
niczy, cz. I, Wrocław-Warszawa-Kraków.
H o c z y k - S i w k o w a S.
1979 Chronologia ceramiki wczesnośredniowiecznej
(VI-IX w.) z Lublina, SI. Ant., t. 25, s. 189-223. P o l e s k i J.
1993 Dwa grodziska w Podegrodziu - problem kasz
telanii sądeckiej, [w:] Lokalne ośrodki władzy
państwowej w XI-XII wieku w Europie Środko- wo-Wschodniej, Wrocław.
W ó j c i k R.
1999 Kościoły, [w:] Wracamy w przeszłość ..., t. 1, pod red. R. Wójcika, Garbów, s. 73-104.
Z i e l i ń s k i W., L i s P.
1987 Nieznane grodzisko wczesnośredniowieczne
w Garbowie I, woj. lubelskie, Spr. UMCS, s. 33-36.
Ż a k i A.
1974 Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecz
nej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
An d r z e j Ro z w a ł k a
So n d a g e Ar c h a e o l o g i c a l Ex c a v a t io n sa ta n Ea r l y Me d ia e v a l Se t t l e m e n t Ad j a c e n t t o t h e St r o n g h o l d in Ga r b ó w I , Lu b l in Dis t r ic t
The sondage archaeological excavations in Garbów I, Lu blin District in 1999 brought a discovery of a moat surroun ding a stronghold from the tribal period, as well as relics of semi-subterranean constructions of the settlement adjacent to the stronghold. The ceramic material coming from the filling of the semi-subterranean huts as well as from the first stage of
filling of the moat allows for determining the time of functio ning of the stronghold and of the adjacent settlement as falling between 7'h-8lh and 10th centuries. In the modem times, most probably in the 18“1 century, the moat, part of the ramparts, and the settlement were levelled out in connection with prepara tions aiming to turn this area into a cemetery.
