"Die Würde des Lebens, Fragen medizinischer Ethik", Hans Rotter, Innsbruck-Wien 1987 : [recenzja]

Józef Zabielski

"Die Würde des Lebens, Fragen

medizinischer Ethik", Hans Rotter,

Innsbruck-Wien 1987 : [recenzja]

Collectanea Theologica 62/1, 189-191

c z e n ia h isto ry c z n e g o j a k i tr a n sc e n d e n tn e g o . O c z y w iśc ie w o ln o ść m o ż e d o p ro ­ w a d z ić i do j e j w y p a c z e n ia , c h o ć b y w p o s t a c i fo r m a liz m u .

W k o ń co w y c h u w a g a c h p o d n ie sio n o je sz c z e r a n g ę d o s t r z e g a n ia r a p o r t u m ię d z y z a s a d a m i p r y n c y p ia ln y m i a s y t u a c ją h isto ry c z n ą . T a k ż e i d o w a r to śc io ­ w a n ie p r a w a w o d n ie sie n iu do m iło śc i n ie j e s t o b o ję tn e w e w ła ś c iw y m w i­ d z e n iu p o d st a w o b o w ią z k ó w .

Z a p r e z e n to w a n e d z ieło w to k u p o c z y n io n y c h a n a liz w s p a r t e z o sta ło p r z e d k a ż d y m p u n k te m w r a m a c h p o sz c z e g ó ln y c h ro z d z ia łó w sk r ó to w y m z e sta w e m ź r ó d e ł i lite r a tu r y . J e s t to z n a c z ą c e u z u p e łn ie n ie , ch o ć o g ra n ic z o n e w z n a c z ­ n y m s to p n iu d o lit e r a t u r y w ję z y k u w ło sk im , z a w ie r a je d n a k lic z n e p r z e ­ k ła d y .

W ło sk i b a d a c z z w r a c a ją c u w a g ę n a o d ro d z e n ie e ty k i w s k a z u je n a p e w ­ n e p r o c e sy , k tó r e n a d a l w w ie lu p r z y p a d k a c h s ą n a e t a p ie r e a liz a c ji, u ś ­ c iśle ń czy w y ja ś n ie ń . W id ać z a te m , iż j e s t to z ja w is k o ży w e, d y n a m ic z n e i n a d a l o t w a r te n a n o w e n u r t y czy o sią g n ię c ia b a d a w c z e . D y n a m iz m te n je s t sp e c y fic z n y . Z a u w a ż y ć m o ż n a, iż a u to r p r a w ie n ie d o str z e g a E u r o p y W sch o d ­ n ie j. P r a w d ą je s t , iż m o ż e tru d n o w sk a z a ć p o d o b n e a u to r y te ty , o k tó r y c h m ó w i, a le n ie m o ż n a z a p o m n ie ć o sz e ro k ic h p r o c e sa c h , o ich w ie lk im z n a ­ c z e n iu p r z e r a s t a ją c y m o g r a n ic z e n ia g e o g r a fic z n e , p o lity c z n e czy k u ltu r o w e . W id a ć u a u t o r a p o d z ia ł E u r o p y , d w u b ie g u n o w y j e j ro z w ó j.

O d ro d z e n ie e ty k i to n ie ty lk o te o re ty c z n e a n a liz y , le c z to t a k ż e p o s ta w y ż y c io w e i p r a k ty c z n e r e a liz a c je e th o su , w a r to ś c i i o b o w ią z k ó w . Z w ła sz c z a e th o s p o z o sta n ie p e w n y m z n a k ie m p o s t a w lu d z k ic h , k tó r e w y m y k a ją się ze sc h e m a ty c z n y c h o p r a c o w a ń . J e g o p r z e ja w y w o ln o śc i m o g ły d o p ro w a d z ić d o p r z e m ia n k u lt u r y w sp ó łc z e sn e j. I n t e r e s u ją c e o p r a c o w a n ie M . B i z z o t t o j e s t p r z y k ła d e m a k a d e m ic k ie g o p o d e jś c ia do z a m ie rz o n e g o z a d a n ia . J e s t p r ó b ą p e w n y c h s y s t e m a t y z a c ji i s c h e ­ m a ty c z n y c h z a k la sy f ik o w a ń . J e s t to c en n e, p o trz e b n e i z n a c z ą c e . O tw a r to ść n a r e a l ia ż y c ia w y m a g a je sz c z e w ię c e j, k o n te k s t k u ltu r y w sp ó łc z e sn e j j e s t t a k b o g a ty , iż e th o s, w a r to ś c i i o b o w ią z k i c z e k a ją n a d a lsz e s tu d ia , o p r a c o w a n ia i b a d a n ia . k s . A n d r z e j F . D z iu b a , W a r s z a w a H a n s R O T T E R , D ie W ü r d e d e s L e b e n s , F r a g e n m e d iz in is c h e r E t h ik , In n sb r u c k -W ie n , T y r o lia - V e r la g 1987, ss. 118. Z a g a d n ie n ie ż y c ia lu d z k ie g o , c h o ro b y , c ie r p ie n ia i ś m ie r c i s ą d la c z ło ­ w ie k a p r o b le m a m i p o d sta w o w y m i. W o b licz u ty c h p r o b le m ó w c z ło w ie k m o ż e n a jb a r d z ie j z r o z u m ie ć s a m s ie b ie o r a z o k r e ś lić s w ó j s to su n e k do p r z y ję t e j i w y z n a w a n e j w ia r y . T o s tw ie rd z e n ie H a n sa R o t t e r a ze w st ę p u do k s ią ż k i

D ie W ü r d e d e s L e b e n s (G o d n o ść ż y c ia ) n ie ty lk o w y k a z u je z a s a d n o ś ć p o d e j­ m o w a n e j p r o b le m a ty k i, le cz i d o sk o n a le w e r y fik u je s ię w p o g lą d a c h i ży ciu w sp ó łc z e sn y c h lu d z i. P r z y k ła d e m n ie m a lż e k la sy c z n y m j e s t „ d y s k u s ja ” s p o ­ łe c z e ń stw a p o ls k ie g o n a d p r o je k te m u s ta w y o o c h ro n ie ż y c ia p o cz ę te g o . P o d ty t u ł k s ią ż k i w y ja ś n ia , że a u t o r p r ó b u je o d p o w ie d z ie ć n a s z e r e g d r ę ­ c z ą c y c h lu d z k o ść p y t a ń e ty c z n y c h z d z ie d z in y m e d y c z n e j (F r a g e n d e r m e d iz i­ n is c h e n E t h ik ) . C a ło ść r o z w a ż a ń H. R o t t e r d z ie li n a 11 ro z d z ia łó w . K a ż d y z n ich p o ś ­ w ię c o n y j e s t k o n k r e tn e m u p r o b le m o w i e ty c z n o -m e d y c z n e m u . R o z d z ia ł p ie r w ­ sz y n o si t y t u ł: K i r c h e u n d M o r a l (K o śc ió ł i m o ra ln o ść ). A u to r z a jm u je s ię r e l a c ją m ię d z y K o ś c io łe m a je g o n a u k ą m o r a ln ą . R o z w a ż a t a k ie z a g a d n ie n ia ja k : su m ie n ie a w sp ó ln o ta (G e w i s s e n u n d G e m e in s c h a f t), z a s ię g i z a k r e s n ie o ­ m y ln e j n a u k i K c ś c io ła ( G r e n z e n d e r U n f e h l b a r k e i t) o r a z w s k a z u je n a o s t a ­ te c z n ą i n ie o m y ln ą i n s t a n c ję U rz ę d u N a u c z y c ie lsk ie g o K o ś c io ła (D ie K o m ­ p e t e n z d e s k ir c h l i c h e n L e h r a m t s). T e m a te m w io d ą c y m ro z d z ia łu d r u g ie g o j e s t w a r to ś ć i g o d n o ść ż y c ia (D e r

W e rt d e s L e b e n s ) . N a w a r to ś ć ż y c ia lu d z k ie g o p a tr z y A u to r p r z e z p r y z m a t w ie lo r a k ic h z a g r o ż e ń i n isz c z e n ie te g o ż y c ia , cze g o p r z y k ła d e m m o ż e b y ć 30 do 5 0 % z a b ija n ie p o c z ę ty c h d z ie ci, u p o w s z e c h n ia ją c a się p r a k t y k a e u t a ­

n a z ji, n a s ile n ie t e r r o r u i ró ż n y c h r e w o lu c ji o r a z w o je n w e w sp ó łc z e sn y m św ie c ie . N a ty m tle , w ś w ie tle c h r z e ś c ija ń sk o - h u m a n is ty c z n e j t r a d y c ji, H . R o t t e r u k a z u je p o d sta w o w e m o ty w y w a r to ś c i i g o d n o śc i lu d z k ie g o ż y c ia ( D ie B e g r ü n d u n g d e s W e r t e s d e s m e n s c h lic h e n L e b e n s ) , je g o o g ra n ic z o n o ść i u w a r u n k o w a n ia (G r e n z e n im W e r t d e s m e n s c h lic h e n L e b e n s ) , o r a z s k u t k i i p r a k ty c z n e w y m o g i t a k p o jm o w a n e j g o d n o śc i ż y c ia ( F o l g e r u n g e n f ü r d a s V e r s t ä n d n i s d e s W e r t e s d e s L e b e n s ) . W n a s t ę p n y m r o z d z ia le p o r u s z o n a z o s t a ła p r o b le m a ty k a e ty c z n a m e d y c y n y g e n e ty c z n e j ( P r o b le m e d e r g e n e t i s c h e n M e d iz in ), z u w z g lę d n ie n ie m t a k ic h z a g a d n ie ń sz c z e g ó ło w y c h j a k : p o ję c ie te c h n ik i g e n e ty c z n e j (D ie G e n e t e c h n ik ) , s p o jr z e n ie h isto ry c z n e n a te n p r o b le m ( G e s c h ic h t lic h e r R ü c k b l i c k ) o r a z s t a ­ n o w isk o te o lo g ii m o r a ln e j w t e j s p r a w ie (M o r a lt h e o lo g is c h e S t e l l u n g n a h m e ) . T o o s t a tn ie z a g a d n ie n ie z a s łu g u je n a sz c z e g ó ln e p o d k r e śle n ie z r a c ji ja s n e g o i sz e r o k ie g o o m ó w ie n ia o fic ja ln e g o s ta n o w is k a K o ś c io ła w s to su n k u d o teg o p r o b le m u . P o z y ty w n ą str o n ą t e g o u ję c ia j e s t ta k ż e w sk a z a n ie r e lig ijn o - h u m a - n isty c z n y c h n a s t ę p s tw i sk u t k ó w t a k ie g o s ta n o w is k a K o śc io ła . C z w a r ty ro z d z ia ł k s ią ż k i p o św ię c o n y j e s t d o św ia d c z e n io m i p o s z u k iw a ­ n io m p r e n a ta ln y m (D ie S c h w a n g e r e n u n t e r s u c h u n g ) . A u to r o m a w ia t u a n t r o ­ p o lo g ic z n e i e ty c z n e p r z e s ła n k i te g o z a g a d n ie n ia (A n t r o p o lo g is c h e u n d e t h i ­ s c h e V o r a u s s e t z u n g e n ) , p r ó b u je d o k o n a ć o cen y e ty c z n e j te g o ty p u d o ś w ia d ­ cz e ń ( Z u r e t h is c h e n B e w e r t u n g d e r S c h w a n g e r e n u n t e r s u c h u n g ) o r a z p r z e ­ s t r z e g a p r z e d p o z o sta w ie n ie m d e c y z ji w t e j s p r a w ie ty lk o i w y łą c z n ie s ą ­ d o m s u m ie n ia p o je d y n c z y c h o só b : le k a r z a , m a tk i itp . (D ie A c h t u n g v o r d e r G e w i s s e n s e n t s c h e i d u n g ) .

T e m a te m r o z d z ia łu p ią te g o j e s t p r o b le m z a b ija n ia n ie n a ro d z o n y c h ( A b t r e i ­ b u n g ) . H . R o t t e r w sk a z u je t u n a c ią g łą a k tu a ln o ś ć te g o z a g a d n ie n ia , z a ­ r ó w n o d la p o sz c z e g ó ln y c h o só b , j a k i c a ł e j sp o łe c z n o śc i K o ś c io ła . P o d k r e ś la t e ż ja s n e i n ie z m ie n n e sta n o w is k o K o ś c io ła w ty m w z g lę d z ie : D ie K i r c h e h a t d i e A b t r e i b u n g v o n A n f a n g a n a b g e l e h n t (s. 56). P o d a je te ż c z y sto lu d z k ie a r g u m e n t y o d r z u c e n ia p rz e z K o ś c ió ł a b o r c ji i je d n o z n a c z n ą j e j o cen ę m o r a l­ n ą . Z z a g a d n ie ń sz c z e g ó ło w y c h o m a w ia t u p r z e c iw w s k a z a n ia m e d y c z n e (D ie I n d ik a t i o n ) , o c e n ę m o r a ln ą te g o p o s tę p o w a n ia (D ie in d i r e k t e T ö t u n g ) , s p o ­ łe c z n ą o d p o w ie d z ia ln o ść o só b p o d e jm u ją c y c h d e c y z ję o z a b ic iu n ie n a r o d z o ­ n y c h ( A b t r e i b u n g u n d g e s e l l s c h a f t l i c h e V e r a n t w o r t u n g ) , j a k r ó w n ie ż z e s t a ­ w ia p r o b le m y m o r a ln e i p r a w n e te g o z a g a d n ie n ia ( Z u m V e r h ä l t n i s v o n S i t t l i c h k e i t u n d R e c h t) . S z ó s ty r o z d z ia ł p o św ię c o n y j e s t p r o b le m o w i t r a n s p la n t a c ji o r g a n ó w ( P r o ­ b l e m e d e r O r g a n t r a n s p l a n t a t i o n ) , co s t a ło się sz c z e g ó ln ie w a ż n e w o sta tn ic h la t a c h . Z a g a d n ie n ie to r o z w a ż a p o p rz e z z w ró ce n ie u w a g i n a o d b io rc ę d a n e g o o r g a n u ( P r o b le m e d e s O r g a n e m p f ä n g e r s ) o r a z je g o d a w c ę (P r o b le m e d e s O r g a n s p e n d e r s ) . W r o z d z ia le n a s t ę p n y m z a jm u je s ię z a g a d n ie n ie m e k s p e r y ­ m e n tó w n a z w ie rz ę ta c h ( T i e r e x p é r i m e n t e ) . O m ó w io n a tu z o s t a ła e ty c z n a s t r o n a d o św ia d c z e ń m e d y c z n y c h n a z w ie rz ę ta c h , sp o so b y ich u ś m ie r c a n ia o r a z m o r a ln a o d p o w ie d z ia ln o ść i z a s a d n o ś ć te g o t y p u d o św ia d c z e ń . B a r d z ie j n e w r a lg ic z n y p r o b le m z o sta ł p o r u sz o n y w ro z d z ia le sió d m y m , w k t ó r y m A u to r z a s t a n a w ia s ię n a d s e n se m lu d z k ie g o c ie r p ie n ia ( H a t d a s L e i d e in e n S i n n i ) . C ie rp ie n ie , b ę d ą c s t a ł ą s k ła d o w ą lu d z k ie g o ż y c ia , d o m a ­ g a s ię u z n a n ia i o k r e ś le n ia je g o s e n su i w a r to śc i, co sz c z e g ó ln ie j e s t w a ż n e d la lu d z i s to ją c y c h w o b licz u śm ie r c i b ą d ź w in n y sp o só b p r z e ż y w a ją c y c h d o tk liw e t r u d n o ś c i ży cio w e. Je d n o z n a c z n e s ta n o w is k o j e s t tu d o ść t r u d n e do u c h w y c e n ia . S t ą d te ż H . R o t t e r p a tr z y n a jp i e r w n a p r o b le m c ie r p ie n ia p rz e z p r y z m a t h is t o r ii s ta n o w is k w t e j d z ie d z in ie ( D a s V e r s t ä n d n i s d e s L e id e n s in d e r G e s c h ic h t e ), a b y p ó ź n ie j m ó c p r z e d s ta w ić a n tr o p o lo g ic z n o c h r z e śc ija ń

-s k ie p o d -st a w y -s e n -su c ie r p ie n ia (Z u m a n t h r o p o l o g i s c h - c h r i s t l i c h e n S i n n d e s L e id e s ) .

W k o le jn y m r o z d z ia le z a s t a n a w ia s ię A u to r n a d k o n k r e t n ą f o r m ą c ie r p ie ­ n ia , ja k ą je s t c h o ro b a o r a z j e j u w a r u n k o w a n ia w y n ik a ją c e z z a g r o ż e ń is tn ie ­ ją c y c h w św ie c ie , z w ła sz c z a p ły n ą c y c h z o to c z e n ia i ś r o d o w is k a lu d z k ie g o ż y cia. T y m sa m y m z a g a d n ie n ie m z a jm u je s ię te ż w r o z d z ia le d z ie w ią ty m , g d z ie p r ó b u je u k a z a ć w ła ś c iw ą p o s t a w ę lu d z i z d ro w y ch w o b ec c ie r p ią c y c h , z w ła sz c z a w s y t u a c ja c h g r a n ic z n y c h (W a h r h e it a m K r a n k e n b e t t ) . U w z g lę d n ia ­ ją c ró ż n o ro d n o ść p o g lą d ó w i s ta n o w is k w t e j s p r a w ie d o ch o d z i do w n io sk u , że z a ta je n ie p r a w d y p r z e d śm ie r te ln ie c h o ry m n ie j e s t p o s t a w ą w ła ś c iw ą : V e r le u g n u n g i s t k e in e L ö s u n g (s. 94). N ie m n ie j je d n a k o m a w ia te ż n a s t ę p ­ s tw a t a k i e j d e c y z ji i fo r m ę j e j p r z e k a z a n ia (R is ik o u n d K u n s t d e r r e c h t e n I n f o r m a t io n ) .

D z ie sią ty r o z d z ia ł p o św ię c o n y je s t m o r a ln y m p r o b le m o m z w ią z a n y m z u s ta le n ie m m o m e n tu i k r y te r iu m śm ie r c i (M o r a lt h e o lo g is c h e F r a g e n z u m T o d e s z e it p u n k t ) . Z a g a d n ie n ie to r o z w ią z u je p o p rz e z o k r e śle n ie is to ty ś m ie r c i (D ie D e f in it io n d e s T o d e s ) . Z p u n k tu w id z e n ia filo z o fii p r z e z śm ie r ć m o ż n ? ro z u m ie ć E n d e d e r p e r s o n a l e n L e b e n s g e s c h i c h t e (s. 100). B a r d z ie j p r e c y z y j­ n ie u k a z u je s ię is t o t a ś m ie r c i w r o z u m ie n iu teo lo g ic z n y m , g d z ie ż y c ie p o j ­ m o w a n e j e s t a l s B e g e g n u n g m it G o t t u n d S t e l l u n g n a h m e z u ih m (s. 101). Z y cie c z ło w ie k a t r w a t a k d łu g o , w ie B e w u s s t s e i n u n d F r e i h e i t a n d a u e r n

(s. 101). T a k r o z u m u ją c H . R o t t e r d o ch o d z i do z d e fin io w a n ia ś m ie r c i W o d ie F ä h i g k e i t d a z u e n d g ü l t i g g e s c h w u n d e n is t , i s t d a s a m m e n s c h lic h e n L e b e n z u E n d e , w a s v o r G o t t B e d e u t u n g h a t (s. 101). W d a lsz e j k o le jn o śc i A u to r o m a w ia k r y t e r ia ś m ie r c i (K r i t e r i e n d e s T o d e s ) , o r a z te o lo g ic z n o -m o r a ln ą str o n ę te g o z a g a d n ie n ia ( M o r a lt h e o lo g is c h e P r o b le m ) .

O sta tn i r o z d z ia ł k s ią ż k i p o św ię c o n y z o sta ł e u t a n a z ji ( S t e r b e h i l f e — T o d

a u f W u n sc h ). A u to r d o k o n u je tu h isto ry c z n e g o p r z e g lą d u p r o b le m u e u t a n a z ji

(D ie G e s c h ic h t e d e r E u t a n a s i e ) , o m a w ia to z a g a d n ie n ie od s tr o n y p s y c h o lo ­ g ic z n e j ( S t e r b e h i l f e p s y c h o lo g is c h g e s e h e n ) , p r a w n e j ( S t e r b e h i l f e r e c h t g e ­ s e h e n ) o r a z te o lo g ic z n e j ( S t e r b e h i l f e t h e o l o g is c h g e s e h e n ) d o k o n u ją c m o r a l­ n e j o cen y te g o ty p u d z ia ła n ia .

U k a z a n y u k ła d t r e ś c i o m a w ia n e j k s ią ż k i d o w o d z i, że A u to r z a jm u je się b a r d z o w a ż n y m i p r o b le m a m i n ie ty lk o z p o g r a n ic z a m e d y c y n y i m o ra ln o śc i, a le p o g łę b ia te z a g a d n ie n ia p o d w z g lę d e m filo z o fic z n y m i teo lo g ic z n y m . C h o ­ d zi m u n ie ty lk o o z w y k ły o p is p e w n y c h f o r m z a c h o w a ń lu d z k ic h i p o s t ę ­ p o w a n ia słu ż b m e d y czn y ch , le cz p o g łę b io n a a n a liz a p r o w a d z i do s ta w ia n ia p y ta ń w u m y śle i su m ie n iu z a ró w n o p o sz c z e g ó ln y c h o só b p r z e ż y w a ją c y c h b ą d ź te ż d o św ia d c z o n y c h w y d a r z e n ia m i z d z ie d z in y isto ty ż y c ia , je g o u w a ­ r u n k o w a ń i celu , j a k ró w n ie ż le k a r z y i in n y c h lu d z i, k tó r z y się z ty m i p r o ­ b le m a m i s t y k a ją w p r a c y z a w o d o w e j. R o z w a ż a n ia sw e p r o w a d z i A u to r w św ie tle p o g lą d ó w k a to lic k ie j te o lo g ii m o r a ln e j. U k a z u je n ie c z y sto o so ­ b iste p r z e m y ś le n ia i p o g lą d y , a le p o d a je ro z u m ie n ie ty c h p r o b le m ó w w ś w ie ­ tle o f ic ja ln e j n a u k i K o ś c io ła . T a k i sp o só b u ję c ia z a g a d n ie n ia ż y c ia p o z w a la c z y te ln ik o w i n a p r a w id ło w e i o d p o w ie d z ia ln e k s z ta łt o w a n ie sw o ic h p o g lą ­ dów , z g o d n ie z p r a w d ą o b ja w io n ą . k s . J ó z e f Z a b i e l s k i, B i a ł y s t o k K s . W a ld e m a r C H R O S T O W S K I, P a p i e ż — P ie lg r z y m . J a n P a w e ł I I n a z n a c z k a c h p o c z t o w y c h ś w i a t a 1978—1990, w y d . II, B ib lio te k a P r z e g lą d u P o ­ w sz e c h n e g o 8, O fic y n a P r z e g lą d u P o w sz e c h n e g o , W a r sz a w a 1991, s. 254 (w ty m 100 s. ilu str .). Z a s łu g ę w p r o w a d z e n ia p ie r w sz e g o z n a c z k a d o o b ie g u p o c z to w e g o — co m ia ło m ie js c e 6 m a ja 1840 r o k u — p r z y p is u je s ię S i r R o w la n d o w i H illo w i (1795— 1879), n a u c z y c ie lo w i w ie js k ie m u , a n a s t ę p n ie u r z ę d n ik o w i w słu ż b ie p o c z to w e j. W y n a le z ie n ie z n a c z k a u z n a n o z a w y d a rz e n ie d u ż e j w a g i, sk o r o