NIEZNANY LIST ZBIGNIEW A OLEŚNICKIEGO O PR ZY JĘC IU
PRZEZ W ŁADYSŁAW A KRÓLA PO LSK IEG O
KORONY W ĘG IER SK IEJ (1440)
Epizod w ęgierski W ładysław a Jagiellończyka (późniejszego
W arneńczyka) jest fak tem znanym . Istn ieje n aw et lite ra tu ra
przedm iotu. O bszerną m onografię poświęcił tem u epizodowi J a n
D ąb ro w sk ił. Do źródeł znanych (Długosz, K allim ach, i niek tóre
listy zaw arte w C odex epistolaris saeculi — X V ) dochodzi jedno
novum.
Kodeksy o sy g n atu rach 1516, 1517 zbioru Fonds L atins w śród
rękopiśm iennych skarbów B ibliothèque N ationale w P ary żu za
w ierają m ateriały soboru bazylejskiego. Nie są to akta ory gin al
ne, lecz odpisy X V III-w ieczne. Catalogus codicum m anuscripto-
rum Bibliothecae Regiap„ P aryż 1744, t. III in fo rm u je o obu ko
deksach: Is codex ex Basileensis bibliothecae authentico exem p -
lari, saeculo décim o octavo, im pensis regiis descriptus, B asileen
sis reipublicae sigillo, eiusque cancellarii syngrapha m u n itu s est.
Na k a rta ch 62 recto — 64 verso kodeksu 1517 w pisany został
list, którego ty tu ł dany przez kopistę brzm i: Epistoła Sbignei Epis-
copi Cracoviensis ad aliąuem ex Poloniae episcopis. J e st to zatem
list Zbigniewa Oleśnickiego do „jednego z biskupów polskich”.
N apraw dę jednak adresatem nie jest biskup polski, lecz Polak,
Aleksander (1400— 1444), książę m azowiecki, w latach 1423— 1444
biskup try d e n c k i2. Do tego tw ierdzenia upow ażniają słowa o „oj
czyźnie k tó ra Waszą W ielebność urod ziła“. W ażna jest m ate ria
listu: opowiadanie o przybyciu do K rakow a posłów w ęgierskich
z propozycją włożenia na głowę W ładysław a k ró la polskiego, póź
niejszego W arneńczyka korony w ęgierskiej (1440).
1 W ł a d y s ł a w I J a g ie llo ń c z y k na W ę g r z e c h (1440— 1444), W arszaw a 1922. 2 Por. o nim artyk u ł K arola P i o t r o w i c z a , P o ls k i S ło w n i k B io - gra jiczn y, I, 64—66.
334 JE R Z Y STA R N A W SK I
Opis Zbigniew a O leśnickiego je s t praw ie zupełnie zgodny
z opisem Długosza 3. Szczegóły różniące obie relacje to:
1. u O leśnickiego nieco dokładniejsze oznaczenie daty przy
bycia posłów,
2. O leśnicki w ym ienia jednego z posłów (Paw eł Pankracy)
nienazw anego u Długosza,
3. u Długosza b rak info rm acji podanej u Oleśnickiego, iż
O leśnicki tłum aczył na język polski łacińskie kazanie biskupa
szeged yńskiego,
4. Długosz obszernie m ówi o w ah an iu się k róla i o jego nie
chęci do przyjęcia ko ro n y w ęgierskiej ze w szystkim i w aru n k a
m i — Oleśnicki zupełnie to przem ilcza,
5. O leśnicki podaje wiadomość, iż w yjazd króla na W ęgry
został w yznaczony n a dzień św. Apostołów Filipa i Ja k u b a (1 maja).
A le też m ate ria listu O leśnickiego w form ie znacznie krótszej
b y ła już znana. Codex epistolaris saeculi X V zaw iera w t. II opra
cow anym przez A natola Lew ickiego list N do N biskupa dono
szący o ty m fa k c ie 4. List ogłoszony został n a podstaw ie dw u
rękopisów : kórnickiego i płockiego. Początek i zakończenie są
inne, list jest troch ę krótszy niż list zachow any w rękopisie pa
ryskim , szereg zw rotów po w tarza się zupełnie dosłownie. Toteż
n ie ulega w ątpliw ości, że au to rem listu ogłoszonego już drukiem
jest Z bigniew Oleśnicki, a ad resatem najpraw dopodobniej biskup
płocki. L ist druko w an y pisany by ł 8 III 1440, w sam dzień uro
czystości, list nieznany dotąd — o 10 d n i później, 18 III 1440.
T ym w ytłum aczyć m ożna fakt, iż pierw szy jest krótki, dość bez
p ośredni, gdy prezentow any tu ta j stanow i całość bardziej zaokrąg
loną, zaw iera więcej szczegółów i w alorów literackich.
O tym , że udział Z bigniew a O leśnickiego w epizodzie w ęgier
skim b y ł w y bitny , św iadczy K allim ach 3.
3 H isto ria e Polo n icae L ib e r XII. W: O pera o m n ia cura A le x a n d ri P r z e z d z i e c k i ed ita , t. 1Ą K rak ów 1877, s. 615 i
n.
4 M o n u m e n ta m e d i i a e v i histórica, t. 12, K rak ów 1891, s. 411.
5 V it a e t m o r e s S b ig n e i Cardin alis . M o n u m e n ta Poloniae histórica, t. 6, K ra k ó w 1893, s. 248. W rozdz. 17 p isze K a llim a ch o W ład ysław ie: „...cum
ab U n garis a ccers iretu r, u t a p u d eos quoque re gnaret, p o ti s s i m e S bign eu m elegit, q,uem ad id r e g n u m s u s c ip ie n d u m con silíoru m action u m qu e o m nium so c iu m a d iu t o r e m ą u e h a b e r e t...”
N a w ia sem dodać n ależy, że epizod w ęg iersk i W ład ysław a stał się tw o rzy w em d ram atu L ope de V egi El R e y sin Reino (Król bez królestw a). D ram aturg h iszp ań sk i opierał się na relacjach E neasza S y lv iu sza P
iccolo-K r a k ó w , 18 III 1440 List Z b ig n i e w a O le śnickie go do A le k s a n d r a b i s k u p a tr y d e c k ie g o
R everen d issim e in C hristo pater, dom ine et am ice sin g u la rissim e. C erti sum us, a uod zelo ign ito et a ffectio n e efflu en ti, qua P [a tern ita s] V [estra] Patriae huic, quae vos progenuit, coniuncta est, m agnopere op tât e t d esi- derat, ut iocunda et prospéra e i cuncta su ccéd an t et ut in dies secu n d is glorietur successibus, nec m inora, nec m inus fe lic ia eiu s m onarchę p rin cip i clarissim o ev en ire et su cced ere p len o g estit desiderio, tu m ut su a fe lic ita te Patriam m agn ificam fa cia t et gloriosam in orbe reddat, tum quia san gu in e V[estrae] P [a tern ita tis] co n iu n ctu s et p roxim us est. Quo circa dignum nobis visum est V festrae] P [a tern ita ti] ea nova in p raesen tiaru m adnotare, quibus V [estram ] P [atern itatem ] ob lectari posse sin e u lla h a esita tio n e co n - fidim us, et de quibus haec vestra P a tria im c u n iv ersu s S la v o n ia e K nguagii p opulus gaudet et ex u ltâ t. C oëgit en im n os et m an u m ad scribendum im pulit V estri egregii an im i iu d iciu m , q u i in ev en tu h u iu scem od i sum m opere gratulatur, quem in te lle g it to ti C h ristian ism o et accom odum et profu tu ru m . S ciât igitur V festra] P fatern itas], quod v en ien tib u s d ieb u s istis n otab ilib u s nu n tiis et am bassiatoribus in c ly ti R egn i H ungariae, v id e lic e t rev eren d issim o pâtre dom ino loh an n e Episcopo S eg n ien si m agn ificisq u e et gen erosis d om inis M athkone de T [h]aloncz D alm atiae, C roatiae etc. regnorum e t to tiu s S c la - v o n ia e bano, lo h a n n e de P eren. m agistro thavern icoru m regaliu m , Em erico de M arczali, m agistro ianitorum regalium , L ad islao de P aloncz, m agistro dapiferorum regalium , M ichaële O rsaak B am fi, P a u l P an k ratz et a liis p lu - ribus cum p len a auctoritate et m an d ato sp ecia li regni eiu sd em in hanc civ ita tem C racoviensem , ubi seren issim u s prin cep s dom inus n oster rex etc. ad ven tu m eorundem p ra esto la tu s est, in ib i dem um c o n stitu ti post ex a cta m et q u alem rei ipsius gra v ita s requirebat d elib eration em , p raefatu m sere- n issim um principem dom inum nostrum regem in suum dom inum et R egni H ungariae praedicti regem d esid erio u n an im i et voto concordi n om in e regni eiusdem nom in averu n t et elegerunt. T andem feria tertia p ost d om i nicain L aetere reveren d u s pater d om inus Ioh an n es ep iscop u s S eg n ien sis praedictus in E cclesia nostra m aiori C racovien si p o st m issam quam so lem - niter de S p iritu Sancto ten u it, h ab u it oration em in serm one la tin o ad praefatum dom inum regem non m inus d isertam quam p len am lacrim is, in qua sin gu läres v irtu tes, opera et m erita d ivin ae m em oriae q uondam genitoris sui et deinde suas com m em oravit et, ut p atris su i m a g n ifica
m iniego a przede w szy stk im A ntoniego B o n fin iu sa , R e r u m H u n g a r ica ru m décodés. U d ow od n iła to M aria M a l k i e w i c z - S t r z a ł k o w a w pracy:
La q uestio n des sources de la t r a g i- c o m é d ie de L o p e de V e g a El R e y sin Reino, K raków 1950.
336 JE R Z Y STA R N A W SK I
opera et m a x im e ea, quae in ca th o lica e fid ei ex a lta tio n em egit, nedum attin geret, sed tran scen d ere conten d eret, hortatus est pluraque in hune m odum ornate et facu n d e d isseru it. Hanc eiu sd em dom ini S egn ien sis ora- tion em , quia v u lg u s la tin i ign aru s serm onis, in tellig ere non potu it, coacti fu im u s nos earn p olonico n ostro ad p op u li m u ltitu d in em eloq u i et im por- tan tiam suorum verb oru m declarare.
A d eran t en im actui illi p ra ela ti, p rincipes, et barones in num éro copioso, et regen d u m su scep it, n ob isq u e et coeteris p ra ela tis et baronibus ac in q u ib u sd am n eg o tiis a d ven erat, et p ressu s viro v ir de reliquo vulgo ad stab at. F in ita autem oration e p raedicta, iu n ctis collegis suis dom inus S eg n ien sis ep iscop u s ad con sp ectu m dom ini regis propius a ccessit et e re- gione eiu s con sisten s, seren ita tem suam in dom inum et R egni H ungariae p ra ed icti regem p u b lica v oce p ron u n tiavit; dom inus autem rex noster con sen su m illi e lec tio n i et p ro n u n tia tio n i per verba p rudentia et m atura dédit et R egnum illu d H u n gariae flu en tib u s per ora lacrim is gubernandum et negendum su scep it, nob isq u e et coeteris p ra ela tis et baronibus ac reliq u ae m u ltitu d in i su is fle c te n tib u s lacrim is fa cile ex cu ssit, e t deinde Te D eum lau d am u s can tatu m est. N octe vero a d v en ien te régi in om nibus urb is p la teis accen si [ignés] fere tota n octe radiabant. T ali ordine res haec com p léta est et reliq u a om n ia ita com pactata, ita conclusa sunt, ut nec m in im u s quidem d u b itation is scru p u lu s relictu s est, dies enim coro- n a tio n is festu m v id e lic e t Sanctorum P h ilip p i et Jacobi A postolorom statutus est, et dom inus r e x n o ster in H ungqriam se iturum parat. Speram us nos, P ater R everen d issim e, electio n em de p raefato seren issim o principe factam m agnam con solation em E cclesiae S a n cta e D ei m erito parituram , cum do- m in u s n oster rex ip se d extra D ei sibi a ssiste n te p raesid io cum copiis p o ten tia e su ae et a u x ilio aliorum regum et p rin cip u m catholicerum poterit g en tib u s barbaris regno H ungariae co n fin a n tib u s et in festissim is resistere, .e t rab iem earum com p escere et cohibere. Quo circa eo, quo valem u s et debem us a ffectu precam u r V [estram ] R feveren d issim am ] P fatern itatem ] dignum v o tis v estris et precibus, D eu m nostrum atten tis precari orationibus, ut sicu t régi S alom on i p eten ti d ign atu s e st facere ita et hu ic n ostro principi adhuc, ut speram us in n ocen tiam retin en ti dignetur dare cor docile et prudens, ut in m em oram m u ltitu d in em horum regnorum et terrarum , quibus p ra ep o situ s est, in iu stitia et aeq u itate p o ssit regere, et in diebus suis fid ei c a th o lica e cu ltu m barbaris n a tio n ib u s 6 de Europae fin ib u s exp u lsis augere. D atum C racoviae X V III m en sis m artis A nno D om in i M illesim o CCCC XL. U t V [estra] R[everendiss:irna] P ia ter n ita s] facies om nium
6 W t.ym m ie jsc u w te k śc ie g łów n ym sło w a b a r b a r a r u m nationum, zaś k op ista z X V III w . dodał p rzyp isek A d d e n d u m tu r b is v e l v o x sim ilis aut
harurn rerum natior sit, copiam litter a e e le c tio n is V [estrae] P [a tern ita ti] m ittim u s p raesen tib u sq u e in clu sam .
. S b ign eu s D ei G ratia E piscopus C racoviensis.
Illud etiam coram V festra] P fatern itate] silen tio sep elire n olu im u s quod seren issim u s praefatu s dom inus n oster r e x v o len s pro pace e t q u iete R egni sui H ungariae om nibus v iis et virib u s elab orare cum n u n tio ca esa ris Turcorum m ittit de m aiorib u s con silii su i unum p alatin u m , viru m p ru - dentem et industrium *ad Turcorum caesarem , u t p acem regn o H u n gariae aut treugam aliquot annorum m odis regno H u n gariae accom odis p rocu ret et disponat, ut sub eiu s um bra regnum illu d m u ltis a fflR tu m ca la m ita tib u s possit resp irare 7.
7 W ydaw ca listu składa p od zięk ow an ie za cen n e w sk a z ó w k i prof. Z ofii Budkow ej. Jej zasłu gą jest przede w szy stk im ro zw ią za n ie ad resata listu .
