A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
F O L IA IU R ID IC A 40, 1989
W a n da W o jto w icz
PODSTAW OW E KIERUNKI ZMIAN W POLSKIM PRAWIE DEWIZOWYM
W prow adzeniu w życie założeń reform y go sp odarczej to w arzy szy ły zm iany w zak resie praw a dewizowego. Zm iany te m iały — w in -tencji u staw od aw cy — prow adzić do po praw y bilan su płatniczego państw a, oczyw iście przy zachow an iu m onopolu handlu zagran iczn eg o i państw ow ego m onopolu dewizowego.
O bo w iązująca od po nad dw ó ch lat nowa polska u staw a dewizo wa1 zako ńczyła ponad 30-letni okres kształtow ania się g en era ln y c h założeń po lsk iego ustaw o daw stw a dewizowego w w aru nk ach g ospo darki soc-jalisty cznej. Poprzednia u staw a dewizowa obow iązująca od 1952 ro k u 2 regu low ała tylko po dstaw ow e k w estie z zakresu p raw a dewizowego i czyniła to w sposób bard zo ram owy. Ta cecha po przedn iej ustaw y, b ęd ąca jej g łó w ną wadą, a jedno cześnie w ów czesny ch w aru n kach także zaletą — pozwoliła na p rzetrw an ie u sta w y (przy zm ieniających się w aru nk ach po litycznych, gospo darczych i społecznych) przez p o -nad 30 lat. O rzeczyw istym charak terze, treści i ry g o rach polskiego p raw a dew izow ego d ecyd ow ała jed n ak nie ty le sama ustaw a, co ak ty p raw n e niższego rzędu, w y daw an e na jej podstaw ie. To z kolei po w o -do w ało m ałą stabilność p rzep isów dewizowych, duże ich zró żn icow a-nie, a często n aw et sprzeczności, a także niew ielką znajom ość p raw a dew izow ego w społeczeństwie, zwłaszcza, że duża część przepisówr dew izow ych nie b yła publikow ana.
N iezależnie od w sk azan y ch wad, n iew ątp liw ą zaletą poprzedniej u staw y było:
1) w prow adzen ie ustaw o daw stw a dewizowego jak o stałeg o ele m en -tu naszego system u p raw neg o w p rzeciw ień stw ie do u staw i d ek retó w
1 U s ta w a z d n ia 22 XI 1983 r., P r a w o d e w i z o w e , D z. U. n r 63, po z. 208, w e s z ła w ż y c ie 31 III 1984 r.
dew izow ych z o kresu m iędzyw ojennego, k tó re miały w y raźnie ch a -ra k te r epizod yczn y i o k reso w y3,
2) ok reślenie w jedn oznaczny sposób po dstaw ow y ch pojęć praw a dewizowego, takich jak : w artości dewizowe, obrót w artościam i d ew i-zowym i, cudzoziemiec i k rajo w iec dew izowy. Zakres i znaczenie tych pojęć, u sta lo n e w p raw ie dewizowym, o bo w iązyw ały we w szy stkich innych działach praw a,
3) uw zględ nien ie w ustaw ie dewizowej przepisów dotyczących podm iotów realizu jący ch plan y gospo darcze i całościowe, od ręb ne u reg ulo w anie sy tua cji dew izow ej tych podm iotów.
Dzięki takiej k o n stru k cji po lsk a u staw a dew izowa stała się p ierw szym w eu ro pe jsk ich k raja ch so cjalisty czn y ch 4 aktem p raw ny m reg u -lującym , w praw d zie ogólnikowo, ale całościow o pod staw ow e kw estie
г zakresu gosp od ark i dewizowej, a tym samym nie tylk o aktem p ra w
-nym o c h ara k te rze reg lam entacyjn ym .
A ktu aln a sytu acja polityczna, społeczna, a zwłaszcza gospodarcza, związana z reform ą gospodarczą, w y m agała jedn ak nowego u staw o -wego i całościo-wego, a przy tym bardziej k on kretn ego ureg ulow ania polskiego p raw a dewizowego. D oty chczasow y k ształt tego działu p ra -wa, p rzy szczupłej, lakon icznej u staw ie i b ardzo ro zbud ow any ch p rze-pisach w ykonaw czych, nie odpow iadał tej nowej sytuacji, w k tó re j zn acznie w zro sły i ro zw in ęły się różne form y obro tu dewizowego, zaró w no gospodarczego, jak i pozagospodarczego, planow ego i nie w y -nikającego z planów .
Podstaw o w y cel now ego praw a dewizowego, jakim jest po praw a b ilan su płatniczego pań stw a pow inna realizow ać już sam a ustaw a d e -wizowa w drodze w yczerp ującego ureg ulow ania w niej „w szy stkich dziedzin m ających isto tn e znaczenie d la dop ły w u do g ospo darki n a ro -dowej śro dkó w dew izow ych oraz dla rac jo n aln eg o go spodarow ania n im i"5.
Podstaw o w e zm iany w now ej u staw ie dewizowej w sto sunk u do poprzed niego stanu praw nego, dad zą się sprow adzić do 6 kw estii:
1) rezy gn acji z jed n ej stro n y z ty ch ograniczeń dewizowych, k tó -re de iacto nie b yły już od lat -resp ek tow an e (na po dstaw ie przepisów niższego rzędu), jak też z tych, k tó re w y n ik ają o becnie z inn ych p rz
e-3 P o r. u w a g i J. H a r a s i m o w i c z a , R o z w ó j p r a w a d e w i z o w e g o w P ol s ce L u d o w e j , „ P a ń s tw o i P ra w o " 1954, n r 12, s. 811— 822.
4 A k tu a ln ie o b o w ią z u ją c e u s ta w o d a w s tw a d e w iz o w e w p o s z c z e g ó ln y c h p a ń -s tw a c h -s o c j a li -s ty c z n y c h a lb o w c a l e n ie r e g u lu ją k w e -s tii z w ią z a n y c h z d z ia ła ln o ś c ią u s p o łe c z n io n y c h p o d m io tó w g o s p o d a rc z y c h (B u łg aria , ZSRR), a lb o s ą to r e g u la c j e z n a c z n ie p ó ź n ie js z e (C z e c h o s ło w a c ja , W ę g r y , NR D).
5 U z a s a d n ie n i e do p r o j e k t u p r a w a d e w i z o w e g o , d ru k s e jm o w y 357, V III k a d e n -c ja , W a rs z a w a , 1 V III 1983 r.
pisów (np. z praw a celnego), a z d rug iej stron y — w p row adzenie do u staw y tych ograniczeń, k tó re do ty ch czas obow iązy w ały jed y n ie w oparciu o przep isy niższego rzędu.
2) rezygn acji ze specjalnego, od ręb nego trak to w ania podm iotów realizu jący ch p lan y gospodarcze,
3) w p row adzenia zm ian w n azew nictw ie p odstaw o w y ch pojęć d e -wizowych, a w pew nym stop niu tak że w ich treści,
4) w p row adzenie zask arżalno ści decy zji w przedm iocie udzielania zezwoleń dewizowych,
5) o drębn eg o form alnie (tzn. w osobnym rozdziale 4) ureg ulo w ania takich ograniczeń dewizowych, k tó re dotyczą m ienia nie będąceg o w arto ścią dewizową oraz czynn ości nie stano w iących o brotu dew izo-wego,
6) zm iany całej k o n stru k cji u sta w y dew izowej, z k o n struk cji n e -g aty w n ej (nie w olno do ko n yw ać czynności dew izo w ych bez zezw ole-nia) na p ozy ty w ną (wolno do kony w ać czynności dewizowe, p rzy czym dla do ko nan ia n ie k tó ry ch z n ich p otrzebne jest zezwolenie dewizowe).
W skazane pod staw ow e zm iany w a k tu aln ie ob ow iązującym po l-skim p raw ie dewizowym m ogą być różnie oceniane.
N iew ątpliw ie słuszną rzeczą jest u su nięcie z u staw y dewizowej w szystkich ty ch ograniczeń dewizowych, k tó re już o d la t nie by ły stosowane. Dotyczy to p rze d e w szystk im zakazu po siad ania w artości dewizowych. Zakaz ten nie obow iązyw ał już w praw dzie od dw u d ziestu p a ru lat (na p o dstaw ie przepisu niższej rang i)6, ale b ył u trz y m y -w an y -w tek ście p o p rzedn iej u sta-w y 7. Z acho-w anie zakazu -w tekście u staw y — m im o że b ył to p rzepis m artw y — m ogło sug erow ać, iż może b yć on w każn ej chw ili p rzy w ró con y bez konieczności zm iany tejże u staw y (a więc także n a p o dstaw ie p rzep isów niższego rzędu). O becna u staw a po dniosła do ran gi p rzep isu u staw o w eg o m ożliwość p o siad ania w k ra ju p rzez k ra jo w e osoby fizyczne w a rto ści dew izo -w y ch 8, a tak że po siad an ia przez takie osoby rachu nk ó -w -w aluto-w ych w polskich b ank ach9.
W arto podkreślić, iż n a p osiad an ie w artości dewizow ych w k ra ju
6 Z n ie s io n y ro z p o rz ą d z e n ie m M in is tra F in a n s ó w z d n ia 6 XI 1956 r. z m ie n ia ją -c y m ro z p o rz ą d z e n ie w s p r a w ie w y k o n a n ia u s t a w y d e w iz o w e j, Dz. U. n r 50, p oz . 233.
7 A rt. 20 p o p rz e d n ie j u s ta w y d e w iz o w e j z 1952 r.
8 A rt. 10 p ra w a d e w iz o w e g o j p rz e p is te n m o że b u d z ić p e w n e w ą tp liw o ś c i, g d y ż s u g e ru je a c o n tr a rio , ż e p o s ia d a n ie w a r to ś c i d e w iz o w y c h za g ra n ic ą w y m a g a z e -z w o le n ia . J e ś l i ta k , to ta k i -z a k a -z p o w in ie n -z n a j d o w a ć s ię w s a m e j u s ta w ie .
8 A rt. 12 p ra w a d e w iz o w e g o . O d p o w ie d n ie u p ra w n ie n ia d la o s ó b z a g ra n ic z n y c h s ą o k re ś l o n e w a rt. 15 i 16.
lub za g ran ic ą przez k rajo w e podm ioty, n ie b ęd ą ce osobami fizycz-nymi, na dal trzeba uzyskiw ać zezw olen ie10.
Podobnie u su n ięto <z u staw y te ograniczenia, k tó re są o becnie sto sow an e n a p o d staw ie inn ych ak tów praw ny ch . Odnosi się to g łó w -nie do w yw ozu i p rzyw ozu w yrob ó w z m etali i kam ieni szlach et-ny ch. K w estie te są ob ecnie reg u lo w an e przez p raw o c e ln e 11, a nie
przez praw o dew izow e.
W pro w adzenie do u staw y ograniczeń dewizow ych, w y nik ający ch po przed nio z przep isów niższego rzędu, dotyczy nałożenia na osoby zagraniczne ustaw o w eg o o bow iązku w y m iany w alut ob cych na p o k ry cie kosztów p ob y tu tych osób w k ra ju oraz szczegółow ego u r e -g ulow ania in nych obowiązków i u p raw n ień dew izo w ych tak ich osób w czasie ich p o b y tu w k r a ju 12.
O bow iązek w ym ian y w alu t n a p o k ry cie ko sztów p o b ytu w k r aju d oty czy o becn ie także o b y w ateli po lskich leg ity m u jących się paszp ortam i kon sularn ym i. O soby te są wipaszprawdzie zam ieszkałe za g r a nicą, a le ich zw iązek z krajem , g łów nie o c h arak terze pow iązań r o -d zinn ych je st na ty le siln y i istotny, iż n ak ła-d an ie ina tę g ru p ę osób ob ow iązku w ym iany w a lu t na k oszty p o by tu w y d aje się co n ajm niej k o n tro w ersy jn e13.
Druga zm iana d o ty czy rezy g na cji w no w ej u sta w ie dew izow ej ze sp ecjaln eg o i o d rębn ego trak to w an ia podm iotów realiz ujący ch p lan y gospodarcze. Podm ioty te b y ły dotychczas p o dd an e tró jszczeblo w ej k on tro li dew izow ej. Zm iana tak a w yn ik a z jed n ej stron y z p rześw iad -czenia, że in ne — ipozadewizowe — m echanizm y k o n tro ln e w obec tych po dm iotów są w y starczające, a'by zapew nić tak ie d oko nyw an ie o b ro tó w dewizow ych, aby b y ły o n e zgo dn e z o bow iązującym i p la -nami. Z drugiej stro n y o d ręb n e dew izow e p rzep isy k o n tro ln e o g ran i-czałyby samodzielność p rzed siębiorstw p ań stw ow ych w p ro w adzaną — z w iększym lub m n iejszym sku tkiem — w ram ach reform y g o sp o d ar-czej.
Jedn o cześn ie uw zględniono w u staw ie no w e sytu acje w y n ik ające z rozw o ju w spó łp racy z zagranicą, zarów n o gospo darczej, jak i poza- gospod arczej. Dotyczą on e tw orzenia przez osoby k rajo w e w spólnie
10 A rt. 10 p r a w a d e w iz o w e g o . 11 U s ta w a z d n ia 26 III 19/5 r., P.raWo c e ln e , Dz. U. 1984, n r 57, po z . 290 (te k s t je d n o li ty ). . 12 A rt. 14 p r a w a d e w iz o w e g o . 13 N a ró ż n o ro d n e , a u j e m n e k o n s e k w e n c je o b c ią ż e n ia t e j g r u p y o b y w a te li p o ls k ic h o b o w ią z k ie m w y m ia n y w a l u t, z w ró c ił u w a g ę w p rz e m ó w ie n iu ls e jm o w y m p o -s e ł E. O -s m a ń c z y k , „ D ia riu -s z S e jm o w y " 1983, n r 11, -s. 33— 34, p o d k r e ś la ją c m . in., iż o b o w ią z e k t e n z n a c z n ie z m n ie js z y lic z b ę o b y w a te li p o ls k ic h o d w ie d z a ją c y c h k ra j, a ty m s a m y m — w k o n s e k w e n c j i — z m n ie js z y , a n ie z w ię k s z y w p ły w y d e w iz o w e .
z zagranniczny m i spółek lub p rzedsiębiiorstw z udziałem k ap itaału ob -cego oraz zaw ieran iu przez tak ie osoby um ów u stala ją cy ch finansow e zasady w spó łpracy lub k oo peracji. W obu w yp ad k ach konieczne jest u zy sk an ie zgody o dpo w iedn ich o rg an ó w 14. W p rzy pad ku tw orzenia spó łek lub p rzed sięb iorstw oraz zaw ierania um ów w zakresie hand lu zag raniczneg o luib usłu g z nim zw iązan y ch15, zgody udziela m inister h and lu zag ran iczn eg o w porozu m ieniu z m in istrem finansów, w pozo-stały ch p rzyp ad k ach — w łaściw y o rg an w porozum ieniu z m inistrem finansów.
K olejna zm iana do tyczy term inologii dew izowej. U żyw ane w p o p rzed niej u staw ie p ojęcia „krajo w ca dewizow ego" i „cudzoziem ca d e -wizowego" zastąp ion o w now ej pojęciam i „osoby k rajo w ej" i „osoby zagraniczn ej". Z aró w no p op rze dn ie ok reślenia, ja k i nowo w prow adzo-n e adzo-nie wiążą statu su po dm iotu p raw a dewizow ego z k w estią o by w a-telstw a. W p row ad zo na zm iana o ch a ra k terz e form alny m n ie w y d aje się najszczęśliw sza. D o tychczasow e n azw y „cudzoziemiec dewizo wy" i „krajo w iec dew izow y" nie b y ły w p raw dzie pozbaw ione w a d 16, a le u ż yw an e w n aszym sy stem ie p raw ny m (a więc nie ty lk o w p raw ie dewizowym ) przez p o n ad 30 lat, w p ew ien sposób u g ru n to w ały się w świadomości p raw n ej społeczeństw a. Z astępow an ie ty ch nazw n o wym i m iałoby tylk o sens w ów czas, g dy by n o w e o kreślen ia nie b u -dziły dalszy ch zastrzeżeń. N atom iast o k reślen ie „osoba zag ran iczn a” i „o so ba k rajo w a" m ogą sug erow ać, iż chodzi tu ty lk o o tak ie p o d -m ioty, k tó re są o s o b a -m i bądź fizyczny-m i, bądź praw ny -m i, podczas g d y oba p ojęcia odnoszą się tak że do podm iotów (instytucji, o rg an i-zacji, sp ó łek itp.), n ie m ający ch osobowości p raw nej. Skoro w p raw ie dewizow ym zdecydow ano się n a w p ro w adzen ie nowego nazew nictwa, to w y d aje się, iż w łaściw sze b y łyb y o kreślenia „podm ioty k rajo w e"
14 A rt. 19 p ra w a d e w iz o w e g o . is w w y p a d k u z a w ie ra n ia u m ó w z g o d a n ie j e s t w y m a g a n a w ó w c z a s , g d y z a s a d y fin a n s o w e w s p ó łp ra c y lu b k o o p e ra c ji z o s ta ły w c z e ś n ie j o k r e ś lo n e w z e z w o -le n iu o g ó ln y m m in is tra h a n d lu z a g ra n ic z n e g o . 1,1 U z a s a d n i e n i e do p r o j e k t u p r a w a d e w i z o w e g o (d ru k s e jm o w y n r 357, s. 5), w s k a z u je ja k o p rz y c z y n ę z m ia n w n a z e w n ic t w i e k r y t y k ę d o ty c h c z a s o w y c h o k r e ś le ń i p o d k re ś l a , że n o w e o k re ś le n i a „ o b o k n a tu ra ln e g o b rz m ie n ia , w s p o s ó b w y -ra ź n ie j s z y w s k a z u ją , ż e o z n a c z a ją n ie ty lk o o s o b y fiz y c z n e , n a k tó r e w s k a z u je b rz m ie n ie d o ty c h c z a s o w y c h o kre śle ń., le c z ró w n ie ż o s o b y p ra w n e " . T eg o r o d z a ju u z a s a d n ie n ie n ie w y d a je s ię d o s t a te c z n ie p rz e k o n y w a ją c e . W p ra w d z ie o k re ś l e n ie „ c u d z o z ie m ie c " w m y ś l a rt. 1 u s ta w y o c u d z o z ie m c a c h z 29 III 1963 r. (Dz. U. nx 15, p o z . 77) o z n a c z a o s o b ę fiz y c z n ą n ie m a ją c ą p o ls k ie g o o b y w a te ls tw a , a le o k re ś le n i e „ k ra jo w ie c " ju ż ta k ie g o u s ta w o w e g o z n a c z e n ia n i e m a . W y p o s a ż e n ie d o ty c h c z a s o -w y c h o kireś le ń „ c u d z o z ie m c a " i „ k ra jo -w c a " -w p rz y m io tn ik „ d e -w iz o -w y " s u g e ro -w a ło , ż e n ie c h o d z i o k w e s ti ę o b y w a te ls tw a , a ty m s a m y m — c h o ć p o ś re d n io — ż e o k re -ś le n ia te n ie d o ty c z ą ty lk o o s ó b fiz y c z n y c h .
i .„podmioty zagraniczne". O k rerślenia te w sk azy w ałyby w yraźniej, że ch odzi zarów no o osoby fizy czne i p raw n e, ja k i takie in sty tucje, o r-g an izacje itp., k tó re osobow ości p raw n ej n ie po siad ają. Un i к nic; toby tym sam ym nieścisłości i niek on sek w en cji o k reśleń „osoby k rajo w e" i „osoby zag raniczne".
O kreślen ia „osoby k rajo w e " i „osoby zag ran iczn e" różnią się od do ty chczasow y ch analo giczn ych o k reśleń „krajo w ca dew izowego" i „ c u -dzoziemca dew izow ego” nie ty lk o nazwą, ale i zakresem pojęciowym . Do „osób zagraniczn ych", oprócz ty ch podm iotów, k tó re b y ły i po-przednio „cudzoziem cami dewizowym i" (osoby fizyczne zam ieszkałe na stałe za gran icą, osoby p raw n e i po dm io ty n ie m ające osobowości praw nej z siedzibą za g ranicą, od działy po lsk ich osólb p raw n y ch i p od -m iotów n ie -m ają cy ch osobowości p raw n ej z siedzibą za g ran icą oraz obce p rzed staw icielstw a d yp lo m aty czn e i inn e k o rzy stając e z p raw a zakrajo w o ści)17 zalicza się ob ecnie:
— m iędzynarod ow e o rgan iacje i in sty tu cje oraz ich o ddziały i przed -staw icielstw a18,
— m ające isiedzibę w k raju , a nie p ro w ad zące działaln ości g osp o-darczej od działy i p rzed staw icielstw a zag ran iczn y ch osób p raw n y c h i podm iotów n ie p o siad ając y ch osob ow ości praw nej.
O bie te g ru py osób zag arniczn y ch nie m iały od pow iednik a w do tychczasow ej u staw ie. W a rto zw rócić u w ag ę n a fakt, iż w obu p rzy p adk ach chodzi o po dm io ty n ie o b jęte im m unitetam i d yp lom aty czn y -mi, a ty m samym p od leg ające k rajo w ej ju ry sd y k cji. Dla uzasadnien ia takiego rozw iązania p od k reśla się go sp od arcze pow iązanie tak ich p o d -m io tó w z zag ran icą i b rak tak ich p o w iązań z gosipodarką k ra jo w ą 11. Z rezygnow ano n ato m ia st z w yraźn ego zaklasy fik ow ania d o g ru py osób zagran iczn ych p racow n ik ó w o bcy ch przed staw icielstw dy p lo m a-ty czn ych i k o n su larn y ch o raz członk ów ich rodzin20. O becna p ozycja tych osób fizycznych n ie je st jed n ak jednoznaczna. M ogą się bowiem
17 W ty m w y p a d k u ró ż n ic e s io rm u ło w a ń w o b e c n e j i p o p r z e d n ie j u s ta w ie (por. a rt. 3 p k t 7 p r a w a d e w iz o w e g o i a rt. 6 u s tę p 1 p k t 4 u s ta w y d e w iz o w e j z 1952 r.) m a ją c h a r a k te r c z y s to re d a k c y jn y . W p o p rz e d n ie j u s ta w ie b y ła m o w a o ta k ic h p r z e d s ta w i c ie ls tw a c h , k t ó re k o rz y s t a ły z „ p ra w a z a to ra jo w o ś c i", w o b e c n e j z a ś — o ta k ic h , k tó re k o r z y s ta ją z „ im m u n ite tó w i p rz y w ile jó w d y p lo m a ty c z n y c h lu b k o n -s u la rn y c h " . 18 C h o d zi t u t a j o o rg a n iz a c je n ie p o s ia d a j ą c e p r z y w ile jó w d y p lo m a ty c z n y c h , a m a ją c e s ie d z ib ę w P o lsc e , g d y ż ta k ie , k tó re m a ją s ie d z ib ę z a g ra n ic ą s ą ju ż o s o b a m i z a g r a n ic z n y m i z in n e g o ty tu ł u . 19 P o r. U z a s a d n ie n ie d o p r o j e k t u , s. 5— 6. 20 P o r. a rt. 6 u s tę p 1 p k t 5 p o p r z e d n ie j u s t a w y d e w i z o w e j, k tó ry n a d a w a ł s ta tu s c u d z o z ie m c ó w d e w iz o w y c h ta k im p ra c o w n ik o m o b c y c h p rz e d s ta w ic ie ls tw d y -p lo m a ty c z n y c h i k o n s u la rn y c h i c z ło n k o m ic h ro d z in , k tó r y c h z a m ie s z k a n ie w P o ls c e w y n ik a ło z p e łn io n e j fu n k c ji.
rodzić w ątp liw ości na tle w skazania ich m iejsca zam ieszkania, zw ła-szcza, że i od stro n y g ospo d arczej (a ta k ie k ry te riu m rozró żnienia p rzyjęto jak o pom ocnicze w o becn ej ustaw ie) są to osoby po w iązane z zagranicą. W p raw dzie p raw o dewizow e n a d aje m in istro wi fin an sów u p raw n ien ia do ro zstrzy gan ia w ątp liw ości w k w estii statu su d ew izow ego p oszczeg óln ych podm iotóizow 21, a le izow yd aje się, że statu s tej g ru -py osó b fizycznych p o w inien b y ć o kreślon y w samej ustawie.
Zasadniczej zm ianie — p rzyn ajm n iej form alnej — uległa red a k cja przepisu d oty cząceg o o k reślenia ,,osób k rajo w ych " . W po przedn iej u staw ie dew izow ej o k reślen ie k rajo w c a dewizow ego w yn ik ało z d e -finicji neg aty w n ej — b y ł nim k ażdy podm iot, k tó ry nie kw alifikow ał isię d o g ru p y cudzoziem ców dewizo wy ch22. O becn ie osoby k rajow e
zstały ok reślo ne p rzez tak saty w n e w skazan ie podm iotów, zakw alifik o-w a ny ch do tej grupy. Ta — pozorn ie tylko form alna — zmiana m oże mieć jed n a k p ew n e sku tki m ery to ry czn e wówczas, gdy jakiś podm iot nie m ieści się a n i w g ru p ie osób zagraniczny ch (tak saty w n ie w skazany ch) ani k r ajo w y c h 23. Tego typu w ątpliwości m ogą rap. p o-w stać o-w odn iesieniu do sta tu su deo-wizoo-w ego cudzoziem ca faktyczn ie zam ieszkałego w k raju , a le n ie p o siad ająceg o zgody w łaściw ych p ol-skich o rg anó w pań stw o w y ch n a tak ie zam ieszkanie (np. o czeku jące-go na w yd anie decyzji).
Praw o dewizow e do g ru p y osób k rajo w y ch zalicza — og ólnie bio-rąc — te podm ioty, k tó re g o spo darczo są po w iązane z krajem . Są nim i24:
1) osoby fizyczne m ające w Polsce m iejsce zam ieszkania25,
2) osob y p raw n e (i ich oddziały), a także podm ioty nie m ające oso-bowości p raw nej z siedzibą w k raju ,
3) m ające w k ra ju siedzib ę oddziały i przed staw icielstw a zagran icz-n y ch osób p raw icz-n y ch wów czas, gd y prow adzą w k raju działalicz-no ść za-robkow ą,
4) p rzedstaw icielstw a osób zagran iczny ch p row adzące w k raju d zia-łaln ość gospodarczą,
21 A rt. 4 p k t 7 p ra w a d e w iz o w e g o . 22 P o r. a rt. 7 u s t a w y d e w iz o w e j z 1952 r. 83 O c z y w iś c ie w ta k i e j s y tu a c j i o s ta tu s ie d e w iz o w y m p o d m io tu ro z s trz y g a m i-n i s t e r fii-n a i-n s ó w . U s ta le i-n ie s ta tu s u ta k ie g o p o d m io tu m oż e b y ć i-n ie z b ę d i-n e i-np . d la u s ta le n ia j e g o u p r a w n i e ń lu b o b o w ią z k ó w d e w iz o w y c h , a lb o e w e n t n a ln e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a d o k o n a n ie c z y n n o ś c i, k tó ra to c z y n n o ś ć z a le ż n ie o d s t a tu s u d e w iz o -w e g o p o d m io tu d o k o n u ją c e g o j e j m o że s ta n o -w ić p rz e s tę p s t-w o d e -w iz o -w e , a lb o ta k im p rz e s tę p s tw e m n ie b yć . 24 A rt. 2 p r a w a d e w iz o w e g o . 25 P rz y c zy m c u d z o z ie m c y w ó w c z a s , g d y m a ją z g o d ę w ła ś c iw y c h p o l s k ic h o r-g a n ó w n a ta k ie z a m ie s z k a n ie ,
5) polskie przed staw icielstw a dyplom atyczne, k on sularn e i inne k o rzy sta jąc e z im m unitetów i p rzy w ilejó w d y plo m aty czn y ch lub k o n -su larny ch .
Katalog o sób k rajo w y ch w p oró w n an iu do dotychczasow eg o zak re su po jęcia zak rajow ców dew izowych w zbogacił się o polszakie p rze d -staw icielstw a d yp lom aty czn e i k on su larn e. Na p o d-staw ie poprzed niej u staw y n ależało uw ażać je za cudzoziem ców dew izow ych (jako p o d m iot m ający siedzibę za granicą), obecnie są trak to w a n e jak o osoby k r a -jowe. A k tualn e rozw iązanie należy uznać za właściwsze — bardziej lo-giczne i k o nsek w en tn e. Skoro o bce przed staw icielstw a w Polsce są osobam i zagranicznym i, to p o lsk ie za g ran ic ą pow in ny ibyć osobam i k rajow y m i. Ponadto tak ie p olskie placów k i są przecież gospo darczo po w iązane z k rajem , a to k ry te riu m je s t istotn e w no w ym p raw ie dewizowym.
Bez zm ian w no w ej u staw ie p o zostały n azw y „w artości d ew izo-w ych ". Tak ja k do ty chczas m ożna m óizo-wić o izo-w artościach deizo-w izoizo-w ych bezw zględnych i w zględnych.
Do g ru py w arto ści d ew izo w ych b e z w z g l ę d n y c h zalicza się obecnie (tak ja k i do tych czas)26:
—• zagraniczne znaki p ieniężne, d la o k reślenia k tó ry ch u ży w a się obecnie nazw y „w alu ty o bce”,
—• zag raniczne d o ku m en ty p łatn icze i zagraniczne p ap iery w arto ś-ciowe,
— złoto i p laty n ę z w y jątkiem w yrob ó w u żytkow ych zw yczajow o w y rab ian y ch z ty ch kruszców .
Zmianom u leg ły jed y n ie szczegółow e sform ułowania. N iek tó re z nich m ają c h a ra k te r zm ian czy sto fo rm alny ch bądź red ak cyjn ych , in ne — uściślający ch , jeszcze inne — n iew ielk ich zm ian m ery to ry cz-nych.
Do zm ian red ak c y jn y c h n ależy zastąp ien ie dotychczasow ego o k re -ślenia „zagraniczne znaki pieniężne" — określeniem „w aluty obce" w raz z ustaw ow y m w skazan iem znaczen ia teg o term inu.
U ściślającą zmianę stanow i w skazan ie w ustaw ie, w jak iej po staci złoto i p laty n a uw ażane są za w arto ści dewizowe. Tego rod zaju w sk a-zówki b y ły doty chczas za w arte w przep isach w yk onaw czych27.
W reszcie zm iany m ery to ry czn e odn oszą się do nieco odm iennego o k reślen ia zagraniczny ch p ap ieró w w artościow ych. Poprzednia ustaw a u zn aw ała za bezw zg lędn e w arto ści dew izo w e tak ie p a p iery w arto ścio
-20 A rt. 6 u s t. 1 p r a w a d e w iz o w e g o w p o ró w n a n iu z airt. 2 u s ta w y d e w iz o w e j z 1952 r.
27 § 3 ro z p o rz ą d z e n ia m in is t ra fin a n s ó w z d n ia 15 IV 1952 r. w s p r a w ę w y k o -n a -n ia u s t a w y d e w iz o w e j, Dz. U. -n r 21, po z. 137 z p ó ź -n ie js z y m i z m ia-n a m i.
we, k tó re by ły em ito w an e lu'b w y sta w io n e z a g r a n i c ą (a więc bez względu na rodzaj w a lu ty i k o nsek w entn ie — n aw et wówczas, g d y by op iew a ły na w alutę polską), pod czas g d y w edłu g ak tu a ln e j u s ta -w y za tak ie -w artości uzn aje się p ap ie ry -w arto ścio -w e, k tó re są em i-to w a n e >luib w y staw ian e w w a l u t a c h o b c y c h {a ty m sam ym bez względu n a m iejsce w ystaw ienia). N ow e u jęcie w y d aje się b a r -d ziej właściwe, g-dyż istotn iejsze znaczenie -dla u znan ia k o n k retn y ch w arto ści za dew izow e ma ro d zaj w aluty , na jak ą opiew ają niż m iejsce ich w ystaw ien ia bądź em ito w an ia. Poza tym, skoro tak ie k r y te -riu m jest b ran e pod u w ag ę p rzy o k reślaniu do ku m entó w płatn iczy ch za zagraniczne, to k on sek w en tn ie pow inno się ono odnosić tak że do zagraniczny ch p ap ieró w w arto ścio w ych 28.
W arto ściam i dew izow ym i w z g l ę d n y m i są obecnie, pod obnie jak i dotych czas29: w alu ta polska oraz k rajo w e d ok u m enty płatn icze i p ap iery w artościo we. Stają się one dewizowym i w artościam i w ów -czas, g d y są przedm iotem lub środkiem płatn iczy m w czynno ściach ob rotu dew izow ego alb o są p rzedm iotem wywozu, p rzyw o zu lub p rze-wozu p rzez granicę.
W p ro w adzone w nowym p raw ie dew izowym zm iany do ty czące w zg lędn ych w artości dewizow ych m ają p od obn y ch arak te r, jak zm ian y odianoszące się do w arto ści bezwzględianych, a więc: w zak resie ian a -zew nictw a, u ściślające i m ery to ry czne.
W zak resie term inologii zam iast dotychczasow eg o o kreślen ia „k ra -jo we znaki pieniężne" używ a się obecnie ok reślen ia „w aluta polska" (z ustaw ow ym w skazaniem znaczenia tego term inu), co nie po w od u je jed n ak zmian m erytory czn ych .
Uściśleniu uległo ok reślenie dw óch sytu acji, w k tó ry c h polska w a luta o raz po lsk ie do kum enty p łatn icze i p ap ie ry w artościo w e są tra k -to w an e jak o w ar-to ści dewizowe.
Pierw sza sy tu acja dotyczy posługiw ania się takim i w artościam i ja-ko środkiem p łatn iczym lub przedm iotem w obro tach dok on yw an y ch :
— z osobam i zagranicznym i, — m iędzy tym i osobami,
— na zlecenie osób zagranicznych , — na ich rzecz n aw et bez zlecenia.
28 W a rt o p o d k re ś lić , iż o b ie u s ta w y w y m ie n i a ją k o n k re tn e ro d z a j e d o k u m e n tó w p ła t n ic z y c h i p a p ie ró w w a r to ś c io w y c h u z n a w a n y c h za w a rto ś c i d e w iz o w e . J e d n a k z a r ó w n o w a rt. 2 p k t 1 i 3 u s ta w y d e w iz o w e j z 1952 г., ja k i a rt. 6 u s tę p 1 p k t 2 i 3 p ra w a d e w iz o w e g o p o z w a la ją n a u z n a n ie , ż e w a rto ś c ia m i d e w iz o w y m i m o g ą b y ć ta k ż e in n e ro d z a je d o k u m e n tó w p ła tn ic z y c h i p a p ie ró w w a rto ś c io w y c h . Po -tw ie r d z a to z re s z tą u s tę p 3 te g o ż a rt. 6 p ra w a d e w iz o w e g o . 29 A rt. 6 u s t. 2 p ra w a d e w iz o w e g o .
Ż adna z tych m ożliwości nie jest w p raw d zie nowością, ale uściśla dotychczasow e sform ułowanie i usuw a ew en tu aln e w ątpliwości, k tó re m ogły po w staw ać na jeg o g ru n cie30.
Druga sytu acja odn osi się — ta k ja k do tychczas — do wyw ozu w artości za granicę, ich p rzyw ozu do k ra ju z zagranicy lufb p rzew ozu przez tery toriu m PRL.
Zm iany m ery to ry czne d oty czą k ry teriu m u zn an ia p apieró w w arto -ściow y ch za krajo w e, a więc takie, k tó re mogą stać się w artościam i dewizowymi. O becn ie są to papiery em ito w an e lub w ystaw io ne w w a- l u c i e p o l s k i e j , podczas g dy dotychczaso w a u staw a jak o k ry te -rium uzn ania tak ich p apieró w za k rajo w e p rzy jm ow ała em itow anie lub w y staw ian ie ich w k r a j u (tym sam ym bez w zg lędu n a rodzaj w a -luty).
Zm iana w zak resie nazew nictw a do ty czy tak że zastąp ien ia pojęcia „obrotu w artościam i dew izowym i" term in em „obrót dew izow y". Zm iana ta ma c h a ra k te r głów n ie form alny, chociaż sform ułow ania d o ty -czące po szczeg ólnych czynności stan ow iący ch o b ró t nie są identyczne.
Obrotem dew izow ym — tak jak do ty chczas — są31:
— czynności zw iązane z p rzeniesieniem w łasności lub po siad ania w artości dew izow ych w y n ik ające tak z um ów, jak i z inn ych tytu łó w niż um owy,
— wyw óz, przyw ó z i przew óz w artości dew izow ych przez g ra n i-cę PRL.
O becna reda kcja odpowiedniego przepisu p raw a dewizowego (aTt. 7) jest być może w yczerp ująca, ale niezby t przejrzysta. Przepis ten su -geru je, iż można w yró żn ić ta k jak b y po dstaw o w e czynności ob ro tu (ustęp 1) i szczególne form y obrotu (wym ienione w u stęp ie 2)32.
Isto tn ą i cen n ą zmianę w polskim ustaw od aw stw ie dew izowym stanowi w prow adzen ie zaskarża! noś ci decy zji dewizow ych. Przew i-dziana po przednio jed n o in sta ncy jn ość po stęp ow ania w spraw ach o u dzielenie zezwoleń dewizow ych, b rak wym ogu uzasad niania decyzji o d
-30 A rt. 3 u s ta w y d e w iz o w e j z 1952 r. s ta n o w ił, że k r a jo w e ś r o d k i p ła tn ic z e (w ty m i d o k u m e n ty p ła tn ic z e ) o ra z p a p ie ry w a rto ś c io w e s t a ją s ię w a r to ś c ia m i d e w iz o w y m i, g d y „ s ta n o w ią p rz o d m io t lu b ś ro d e k o b ro t ó w z c u d z o z ie m c a m i d e w i z o w y m i” , a e w e n tu a ln e w ą tp liw o ś c i m ia ł u s u w a ć a rt. 28 te j ż e u s t a w y , k tó r y o k r e -ś l a ł s z c z e g ó ln e p rz y p a d k i o b ro tu . 31 A rt. 7 u s tę p 1 p ra w a d e w iz o w e g o w p o ró w n a n iu d o a rt. 4 u s ta w y d e w i-z o w e j i-z 1952 r. 32 Z re s z tą s fo rm u ło w a n ie u s tę p u 1 a rt. 7 p ra w a d e w iz o w e g o n ie je s t n a j w ła ś c iw -sz e , a d o k o n a n y w nim p o d z ia ł c z y n n o ś c i n ie je s t o p a r ty n a je d n o lity m k iry te riu m . C z y n n o ś c i w y m ie n io n e w p k t 2 m ie s z c z ą s ię ju ż w p k t 1, a tr e ś ć te g o ż p k t 1 ta k ż e n ie je s t p r z e j rz y s ta — s u g e r u j e b o w ie m , iż p ła t n o ś ć ś ro d k a m i s ta n o w ią c y m i w a rt o ś c i d e w iz o w e je s t c z y m ś in n y m n iż p rz e n ie s ie n ie w ła s n o ś c i w a rt o ś c i d e w i-z o w y c h .
m ow nych b yły powszechnie k ry ty k o w an e jako niezgodne z zasadam i ko deksu postępo w an ia ad m in istracy jn ego i d ające duże możliwości ró ż nego rodzaju nadużyć. Zaskarżaln ość decyzji odnosi się ob ecn ie ta k -że do ro zstrzygn ięć m in istra finansów d oty czący ch wątpliwości na tle statu su dew izowego pod m io tó w 33.
K olejna zm iana w no wy m p raw ie dewizow ym d o ty czy odrębnego (w osobnym rozdziale)34 u jęcia o graniczeń dew izow ych w stosu nk u do
mienia i czynności nie stan ow iący ch ob ro tu dew izowego. Zm iana tak a
ma oczy wiście c h arak ter w pew nym stopniu po rząd ku jący , ale zosta-ła spowodow ana — jak się w y d a je — ch ęcią /podkreślenia, że teg o rod zaju o graniczen ia p rze kraczają ram y trad y c y jn ie rozum ianej reg lam entacji dewizowej, są jak b y „sztucznylam ” rozszerzenielam tej reg la m en tacji na obszary, k tó re bezpo śred nio mie dotyczą ani w arto ści d e -wizowych, ani obrotu dewizowego. U zasadnienia d la tak ieg o rozsze-rzen ia przedm io tow ego zak resu praw a dew izowego m ożna doszukiw ać się w fakcie, iż posiad an ie mienia i dy sp on ow anie nim w k o n k re tn yc h sy tu ac jach p ośred nio lu b b ezp o średn io doprowadzić m oże do o bro tu dewizowego, a w in te resie naszeg o p ań stw a jest zachow anie k on troli nad takim obrotem .
N ad al w ięc zachow ano obowiązek zgłaszania m ienia zn ajdu jąceg o się za gran icą, a należącego do osób k rajo w y ch oraz m ienia położonego w k raju , a należąceg o do osób zagran icznych. Zgłoszeniu po d -lega także u tra ta mienia. U trzym ano też w nowej ustaw ie obo w iązek u zy skiw an ia zezwoleń d ew izo w ych na rozp orządzanie m ieniem p osia-d an ym za g ranicą przez osoby k rajow e.
K o ntrow ersy jne w y d aje się jed n ak — p rzy ogólnej ten den cji d o ’’beralizacji praw a dewizowego — w prow adzen ie dw ó ch nowych, isto t-n ych ograt-niczeń dotyczących m iet-nia i czy t-nt-ności t-n ie stat-no w iących obrotu dewizowego. O graniczenia te d oty czą przyjm ow ania przez o so -by k rajo w e darowizn m ienia nie stanow iąceg o w arto ści dew izow ych od o-sób zagraniczny ch w czasie p oby tu tych osób w k ra ju o raz tzw. , w y m ian y bezdew izo w ej". W y m iana tak a jest zw iązana ze św iadcze-niem w zajem nym rzeczy nie b ęd ący ch w artościam i dewizowym i lub ■usług m iędzy osobam i krajo w y m i a zagranicznym i. W obu p rzy p ad -k a ch -kon ieczne jest u zys-k anie zezw olenia dewizowego. N owe ograni-
C 7enia zostały — jak się w y d a je — spow odow ane chęcią wzm ożenia o ch ro n y in teresu dewizowego, czy szerzej finansowego n aszeg o p a ń
-33 D w u in s ta n c y jn o ś ć p o s tę p o w a n ia d e w iz o w e g o o p ie ra s ię o a rt . 42 pT aw a d e w iz o w e g o . W s y tu a c ja c h w s k a z a n y c h w ty m p rz e p is ie in s ta n c j ę o d w o ła w c z ą s ta n o w i N S A . W ą tp liw o ś c i b ud zi je d n a k lo k a liz a c ja te g o p rz e p is u w ro z d z ia le 7 z a -w ie ra ją c y m p rz e p is y p rz e jś c io -w e i k o ń c o -w e , co m y ln ie c h y b a m o ż e s u g e ro -w a ć , iż n i c m a on c h a ra k te r u tr w a łe g o . 54 R oz dz iał 4 p ra w a d e w iz o w e g o (a rt. 27— 32).
stw a. Z u zasadn ienia d o p ro je k tu p raw a dew izow ego wynika, że cho-dziło o zap ew nienie ró w no w arto ści św iadczeń bądź un ikanie klau zul finan sow ych p rzy w ym ianie bezdew izow ej o raz o o gran iczenie u k r y -ty c h form sprzedaży pod pozorem darow izn. T akie fikcyjne daro w izny bowiem uszczuplają dopływ w alu t obcych do polskich banków od osób zagran iczn ych w czasie ich p ob y tu w k ra ju ^ .
W skazan e uzasad n ienie nie w y d aje się p rzeko n yw ające, a sens w p row adzenia obu n o w y ch og raniczeń co najm niej w ątpliw y. Sp rze-ciw budzi przed e w szystkim kon ieczn ość u zy skiw ania zezwoleń na p rzy jm ow anie darow izn przez osoby k ra jo w e od osób zagranicznych. Z darzająca się fikcyjno ść darow izn, b ęd ąca w istocie sprzedażą, nie w y d aje się jed n ak zjaw iskiem m asowym , a przy w prow adzeniu o bo -w iązko-w ej -w y m ian y -w alu t ob cych na ko szty pob ytu oso by zag ran icznej w k raju nie może stano w ić do stateczneg o argum entu, iż d a ro w izny takie zm niejszają do pływ w alut obcych do po lskich b a n -k ów dew izo w ych u zy s-kiw an ych w drodze o ficjaln ej w ym iany. Poza tym u jaw n ien ie fak tu przy jęcia d aro w izn y przez osobę k rajo w ą (zwłaszcza fizyczną) od osoby zag ran iczn ej jest bard zo trudne. W p rak -ty c e trudno ść taka n ie odnosi się jed y n ie do sam ochodów, k tó re po d-leg ają re jestra cji zanim 'będą m og ły by ć używ ane.
W pro w adzenie w ym ogu u zysk iw ania zezw oleń n a darow iznę rze-czy nie b ędą cy ch w arto ściam i dewizowym i stało się w dużym stopniu przepisem nieegzekw o w anym w p rak ty ce, a tego ro dzaju p rzepisy z praw nego i społecznego p un ktu w idzen ia nie są pożądane. O g ran i-czenia d o tyczące darowizn, a tak że w ym ian y bezdewizowej rzeczy i usług n ie w y d ają się też u zasadn io ne w ak tualn ej sy tuac ji g o sp o d ar-czej kraju , przy istnieniu jeszcze wielu b rak ów zaopatrzen iow ych. N ie bez znaczenia jest rów nież fakt, iż w świadom ości spo łeczeństw a w prow ad zenie ograniczeń do ty czący ch darow izn rzeczy nie stan o w ią-cych w arto ści dewizowych, p rzy b ra k u takich og raniczeń w zakresie darow izn w artości dew izow ych je st zjawiskiem zupełnie niezrozum ia-łym.
Isto tn ą zm ianę w now ym praw ie dew izow ym stanow i w p ro w ad ze-nie odmiennej konstrukcji p rzepisów dew izowych. O ile poprzedn ia ustaw a m iała k o n struk cję negaty w n ą, tzn. zabran iała w szy stkich czyn -ności dewizowych, chyba że d o k on u jący ich podm iot uzy skał zezw olen ie dewizowe, to now a u staw a o parta jest na k on stru kcji p ozy tyw -nej — pozwala na różne czynn ości dewizowe, przy czym dla ważnego i legalnego ich do konania czasem w y m agane jest uzysk an ie zezw olenia dew izowego (ogólnego lub indywidualnego), przy innych zaś żad -nych dodatk ow y ch w ym agań nie przew id uje się.
W sk azan ą zm ianę m ożna o cen iać ty lk o jak o form alną. M ożna jed -nak tej zmianie k o n stru k cji u staw y p rzy pisać też isto tn iejsze znacze-nie, zwłaszcza, g dy po ró w n a się ogólny k ształt p olsk iej u sta w y d ew i-zow ej z ustaw am i p ozostałych eu ro p ejsk ich p aństw socjalistycznych. N ajogó ln iej ibiorąc, te pań stw a, k tó re w pew nym — większym lub m niejszym — stopniu zlib eralizow ały sw oje u staw od aw stw a dewizow e d o sto so w u jąc je d o w spółczesnych, ak tu aln y ch w ym agań życia g o sp
odarczego i k o n taktó w m iędzynarodow ych, n ad ały im w łaśnie k o n -stru k cję p ozy ty w n ą (W ęgry, C zechosłow acja), a te k tó re zachow ały jeszcze sztyw ny, form alisty czn y i o stry c h a ra k te r tak ich ustaw o - daw stw u trzym ały n eg aty w n ą k o n stru k cję sw oich po dstaw ow y ch d e -w izo-wych aktó-w pra-w n ych.
O m ów io ne k ie ru n k i zm ian w nowym polskim u staw od aw stw ie d e -wizowym m ają ró żn y ch arak ter, zn aczenie i wagę dla d ok o ny w an ych ob rotów dewizowych.
Mimo dość długiego o kresu przyg otow ań do w p row adzenia n o w e-go ustaw od aw stw a dewizo wee-go (p ro jekty now ej u staw y o praco w yw a-ne b yły już w latach siedem dziesiątych), nowa u staw a robi w rażen ie p ośp iesznie p rzy go to w yw an eg o a k tu p raw nego , często n iedo p racow a-n eg o i a-nie w peła-n i p rzem yślaa-nego, bez u w zg lęda-n iaa-nia ew ea-n tu ala-n y ch k onsekw encji, k tó re są w ynik iem w prow adzony ch zmian. Dotyczy to p rzede w szy stkim w p row adzenia do u sta w y n ow ych og raniczeń, k tó re dotychczas albo w ogóle nie ob ow iązyw ały (darowizna rzeczy, w ym ia-n a bezdewizowa), alb o ob ow iązy w ały ia-na p o dstaw ie ak tó w p raw ia-n y ch niższej rangi, a tym sam ym w swym założeniu m ogły b yć trak to w a n e jak o og raniczenia p rzejścio w e czy w y jątko w e (np. o bow iązek w y m ia-n y w alut ia-na ko szty p o by tu w k raju). N iew ątpliw ie przyczyia-n ą tych zm ian b yła chęć zw iększenia d oraźn ych w pływ ów dewizow ych w o k resie ak tu aln ych trud no ści gosp odarczych, ale ak t p raw n y o ch a ra k -terze u staw y pow inien zaw ierać takie rozw iązania, k tó re b yły by a k tu a ln e w p ersp ek ty w ie dłuższego czasu i n ie w ym ag ały no w ych zm ian po krótkim ok resie obo w iązy w an ia ustaw y . Pew ne wątpliwości mogą też budzić n iek tó re zm ian y w nazew nictw ie (osoby k rajo w e i zagraniczne), gdyż nowa term inologia także nie jest wolna od wad.
N iew ątpliw ie po zytyw nie należy ocenić zm iany do ty czące dw uin stan cyjn ości i zask arżaln ości decyzji dew izow ych w przedm iocie od -m ow y u dzielenia zezw oleń dewizowych, z-m iany d oty czące usunięcia nie sto sow an y ch już, a form alnie istniejący ch w p op rzedn iej ustaw ie ograniczeń dewizowych, a tak że uw zg lędn ienie w ustaw ie now ych sy -tu ac ji gosp odarczych w y n ik ający ch z udziału w naszym życiu go sp o-darczym p rzed sięb iorstw zagranicznych. K orzy stną też zm ianą jest
przy jęcie odm iennej, „po zy ty w n ej" k o n stru k cji sam ej u staw y dew izo-w ej, co może budzić nad zieję, że izo-w dalszym rozizo-w oju polsk iego p raizo-w a dew izow ego istn iejące jeszcze og raniczenia będą znoszone lub p rzy -najm n iej zm niejszy się ich zakres.
W y d aje się, że k w estią w ym ag ającą zdecydo w an ie jed noznaczn eg o u reg ulo w ania jest do puszczenie (bez kon ieczno ści u zysk iw ania zezw o-leń) o bro tu dew izow ego w k ra ju m iędzy osobam i krajowy m i. Dopusz-czenie takieg o o bro tu b y ło b y logiczną k o nsek w en cją faktu, iż osoby k rajo w e (fizyczne) m ogą bez żadn ych o graniczeń po siad ać w k ra ju w artości dewizow e (bez konieczności do ku m en to w ania źródeł ich p o -chodzenia), m ogą p rzy jm o w ać tak ie w arto ści ty tułem d aro w izn y od osób zagranicznych, a także przyw ozić je do kraju . O brót leg alnie n a by tym i w artościam i dewizowym i przez osoby k rajo w e o ile d ok o ny -w a ny b yłby -w k ra ju i m iędzy osobam i k rajo -w ym i nie n aruszałb y żad-n ych fiżad-nażad-nso w ych iżad-n teresó w pań stw a. Obce środ ki płatżad-n icze p ozo staw ałyb y bostawiem nad al staw k ra ju i m ogły by b yć lok ostaw ane n a rach u n -kach w k rajo w y c h ban -kach . Jedn o cześn ie zniknęłoby po w szechne i nagm inne łam anie zakazu ob ro tu dew izow ego w ew nątrz kraju. Tego typ u p rzestęp stw o dew izow e je st bow iem zjaw isk iem m asow ym i p ra k -tycznie — poza nielicznym i w yjątkam i — niem ożliwym do w y k ry cia, a w odczuciu społecznym nie jest trak to w a n e jak o czyn n a g an n y e ty -cznie. U trzym y w an ie zaś zakazów, k tó re w p rak ty ce nie m ogą być egzek w ow an e po w odu je w sp ołeczeństw ie p rzek on an ie o bezsilności praw a, jeg o niedo stoso w an iu do ak tu aln y ch po trzeb życia, co nie jest p ożądane ani z praw n eg o, ani sp ołeczn ego p u nk tu w idzenia.
Z a k ła d P ra w a F in a n s o w e g o U n i w e r s y te t im . M . C urie -Skłodo % vsk iej
L u b lin
W o n d a W o j t o w i c z
PR IN C IPA L D IR E C T IO N S O F M O D IF IC A T IO N S IN T IIE PO L ISH FO R E IG N C UR R E N C Y L A W
T h e p a p e r re fe r s to t h e p ri n c ip a l m o d ific a tio n s of t h e n e w P o lis h F o re i g n C u rr e n c y A c t 1983, v a lid s in c e 31st M a rc h 1084, in c o m p a ris o n w ith th e fo rm e r le g a l s ta te . T h e m o d ific a tio n s m a y b e r e d v c e d to 6 q u e s tio n s :
1) T h e a b a n d o n m e n t of fo re ig n c u rre n c y lim ita tio n s p ro v id e d b y t h e fo rm e r A c t, w h ic h in fa c t h a v e n o t b e e n a p p lie d fo r y e a rs (w h a t r e s u l te d fro m le g a l a c ts of lo w e r ra n k ), e .g . p ro h ib itio n of p o s s e s s in g fo re ig n c u rr e n c ie s a n d o th e rs , w h ic h re s u lts n o w fro m o th e r r e g u la tio n s (e.g, fro m c u s to m s r e g u la tio n s ). A t th e
s a m e tim e s om e lim ita tio n s w e re in tro d u c e d to th e F o r e ig n C u rr e n c y A c t, w h ic h w e re b in d in g o n ly th ro u g h r e g u la tio n s o f lo w e r r a n k . T h e y r e f e r e .g. to t h e d u ty , n o w a lr e a d y u n d e r th e A c t, to e x c h a n g e fo re ig n c u r re n c y to c o v e r th e c o s t of f o re ig n e rs ' s t a y in P o la n d .
2) T h e a b a n d o n m e n t of p a r ti c u l a r s e p a r a t e tr e a t m e n t o f e c o n o m ic s u b je c ts . So fa r, th e y h a v e b e e n m o s tly s u b je c ts of n a tio n a lis e d s e c to r. In re la ti o n to th o s e s u b j e c ts , fo re ig n c u rr e n c y r e g u la tio n s h a d o n ly a c o n tr o l c h a ra c t e r (c o n fo rm ity o f fo r e ig n c u rre n c y c irc u la tio n w ith b in d in g p la n s ), a n d n o t a r e g u la t in g c h a r a c te r.
3) T h e i n tro d u c tio n o f m o d ific a tio n s iin th e b a s ic t e r m in o lo g y o f fo re ig n c u r -r e n c y q u e s tio n s . T h e te -rm s „ c u -r-r e n c y f o -re i g n e -r” a n d „ fo -re ig n c u -r-r e n c y n a ti v e ” h a v e b e e n r e p la c e d b y ..fo re ig n p e r s o n s " a n d „ n a tiv e p e rs o n s " , a n d t h e te rm „ fo re ig n c u r re n c y m e a n s tr a n s a c ti o n s " h a s b e e n re p la c e d b y „ fo re ig n c u r re n c y t ra n s a c tio n s " . A t t h e s a m e tim e , th e c o n te n ts o f fo re ig n c u rr e n c y te r m s h a s b e e n p a rt ly m o d ifie d . 4) T h e in tr o d u c t io n o f t h e r ig h t o f a p p e a l a g a in s t a d e c is io n c o n n e c te d w ith g r a n tin g of fo re i g n c u rr e n c y p e rm is s io n , o r o t h e r d e c is io n s d e a l in g w ith fo re ig n c u r re n c ie s . A t p re s e n t, t h e s y s te m o f tw o in s ta n c e s is o b l ig a to r y fo r t h e s e m a tte r s , a c c o rd in g to th e c o d a of a d m in is tr a t iv e p ro c e d u r e , a n d in d e fin i te s itu a tio n s a n e g a -t iv e d e c is io n m a y b e s u e d in -th e H ig h C o u r-t of A d m in is -tra -tio n .
5) T h e fo rm a lly s e p a ra t e r e g u la ti o n (in C h a p te r 4) o f th o s e fo re ig n c u rr e n c y r e s t ric tio n s , t h a t a p p ly to p r o p e rt y w h ic h is n o t a fo re ig n c u rr e n c y v a lu e , a n d a c tio n s w h ic h a re n o t fo re ig n c u rr e n c y t ra n s a c tio n s . A t t h e s a m e tim e , tw o n e w r e s tr ic tio n s h a v e b e e n in tr o d u c e d in to t h e F o re ig n C u rr e n c y L aw . T h e y a p p ly to a c c e p ta ti o n of g ifts of p r o p e rty fro m fo re ig n e r s d u rin g t h e i r s t a y in P o la n d , a n d th e s o -c a lle d „ n o n - c u r re n c y e x c h a n g e " . In b o th c a s e s a p e rm is s io n is n o w re q u ire d .
6) T h e r e o r ie n ta tio n of th e w h o le c o n s t ru c tio n o f fo re ig n c u rr e n c y r e g u la t io n from a n e g a ti v e c o n s t ru c tio n (fo re ig n c u r re n c y d e a li n g s w it h o u t a p e rm is s io n a re p ro h i b ite d ) to a p o s itiv e c o n s tr u c tio n (fo re ig n c u rr e n c y d e a l in g s a re a llo w e d , w h e -r e a s s o m e of th e m n e e d a p e -rm is s io n ).
