Janusz Mariański
"Vom Untertan zum
Freiheitskünstler. Eine
Kulturdiagnose anhand der
Untersuchungen "Religion im Leben
der Österreicher 1970 bis 1990", Paul
M. Zulehner [et al.], Wien 1991 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 64/1, 179-180
ta k ż e d u c h o w o ść i p ra k ty k a K o ś c io ła w sc h o d n ie g o , n ie p o w in n y b yć - zd a n iem H ä r i n g a - ró w n ież b ran e p o d u w a g ę w K o śc ie le za ch o d n im ?
T rzeb a szczerze p rzyzn ać, że B. H ä r i n g n ie pragn ie w sw ojej k siążce p o d w a ż a ć i k r y ty k o w a ć p rzyjęte w K o śc ie le k atolick im : z a sa d ę n iero zerw a ln o ści m a łżeń stw a o ra z o sta te c z n o ść w d o p u sz c z a n iu ży jących o s ó b w zw ią zk a ch n iesa k ra m en ta ln y c h d o E u ch arystii. W y stęp u je o n tutaj bardziej ja k o d u szp a ster z, a n iżeli te o lo g m o ra lista , k tó r y d ostrzeg a d ra m a ty lu d zi ro z w ie d z io n y c h i p ragn ie d o p u sz c z e n ia ich d o E u ch arystii. J eg o su g estie , "a zw ła szcza p ro p o zy cja g łęb sz eg o ro zw a ż en ia d u c h o w o śc i i p rak tyk i K o śc io ła w sc h o d n ie g o w tej m aterii n a c e c h o w a n e są o str o ż n o ś c ią i zn a k a m i za p y ta n ia . B ędąc ju ż - ja k sam stw ierdza - in f a c ie m o rtis p o d k r e śla o n b ard zo m o c n o , że Jezu s C h rystu s g ło sił n ad zieję zb a w ien ia w szy stk im lu d z io m , p rzed e w szy stk im za ś ty m , k tó r zy zn a leźli się w sytu acji n ie p o w o d z e n ia . W ed łu g E w an gelii c z ło w ie k m o ż e z a czy n a ć ży c ie o d n o w a , n ieza leżn ie o d sw ojej p rzeszłości. D la c z e g o w ięc - p y ta H ä r i n g - ty lk o ci, k tó r y ch pierw sze m a łż e ń stw o o k a z a ło się n ie p o w o d z e n ie m i ż y c io w ą k rzyw d ą, m ielib y b yć - w now ej sytu acji - o d se p a r o w a n i o d isto tn y c h śr o d k ó w u św ięc en ia , ja k im i są sak ra m en ty św .?
P a w e ł G ó r a lc zy k S A C , W a r sz a w a -O łta rz e w
P a u l M . Z U L E H N E R , H erm an D E N Z , M a rtin a В Е Н А М , C h ristian F R IE S L , Vom
U n tertan zu m F reih eitskü n stler. E in e K u ltu rd ia g n o se an h an d d e r U ntersuchungen «R e lig io n im L eb en d e r Ö ste rre ic h e r 19 7 0 bis 1990» - „ E u r o p ä isc h e W ertestu d ie - Ö sterreichteil 1990” .
V erlag H erder. W ien 1991 ss. 312.
S o cjo relig ijn y rap ort n o sz ą c y ty tu ł Vom U n terta n zu m F r e ih eitsk ü n stler zaw iera w yn ik i d w ó c h zr e a liz o w a n y c h p r o je k tó w b a d a w czy ch , p r zep ro w a d zo n y ch p rzez w ie d e ń sk ie g o p ro feso ra te o lo g ii p astoraln ej P .M . Z u leh n era i je g o w sp ó łp r a c o w n ik ó w . P ierw sze b ad an ie em p iry czn e (trz y k r o tn ie p o w ta rza n e) o b e jm o w a ło lu d n o ś ć au stria ck ą w latach 1 9 7 0 -1 9 8 0 -1 9 9 0 i d o ty c z y ło jej ży cia religijnego o ra z ró żn y ch sytu acji d n ia c o d z ie n n e g o . D ru g ie b a d a n ie so c jo lo g ic z n e z 1990 r. o b ejm u ją ce ta k ż e lu d n o ść a u striack ą b y ło częścią szerszeg o p ro jek tu b a d a w c z e g o o d n o sz ą c e g o się d o k ilk u n a stu krajów E u ro p y Z a c h o d n iej o ra z W ęg ier i C zec h o sło w a cji. Jest ten d rugi p rojek t k o n ty n u a cją b a d a ń p r zep ro w a d zo n y ch n a p o c z ą tk u lat o sie m d z ie sią ty c h , p r z y g o to w a n y c h i zrea lizo w a n y ch p rzez z e sp ó ł b a d a w czy p o d k ieru n k iem je z u ity b elg ijsk ieg o Jan a K erk h o fsa .
B a rd zo o b sze rn y m ateriał sta ty sty c z n o -e m p ir y c z n y z o sta ł p rzejrzyście u ło ż o n y w c z te rech d zia ła ch , z ilu stro w a n y ch ta b e la m i, w y k resa m i i g ra fik a m i. U k a zu je o n d w a w ielk ie procesy: in d y w id u a liza cji i seku laryzacji ja k o rozw ijające się w n a stęp stw ie p rzem ian tech n iczn y ch , g o sp o d a r c z y c h , p o lity c z n y c h itp. Przejście o d sp o łec zeń stw a tra d y cy jn eg o , w k tó r y m p a n o w a ło p o słu sz e ń stw o , d o sp o łe c z e ń stw a p lu ra listy czn eg o o sta le poszerzającej się sferze w o ln o śc i, n iesie za so b ą p o w a ż n e k o n sek w en cje d la ży cia religijnego i d la K o śc io ła ja k o in sty tu cji sp o łec zn ej. A u to r z y o p r a c o w a n ia w yraźn ie p o d k reśla ją , że p ragn ą jed y n ie p rzed sta w ić w y n ik i sw o ic h b a d a ń , b ez w y cią g a n ia w n io sk ó w w a żn y ch d la K o śc io łó w ch rześcijań sk ich , p artii p o lity c z n y c h , z w ią z k ó w z a w o d o w y c h itp.
W części pierw szej o p r a c o w a n ia p o r u sz o n o takie tem a ty , jak: u czu cia p o d sta w o w e , p o tr zeb y , cech y ży cia c o d z ie n n e g o , życie ro d zin n e, p ra ca z a w o d o w a , g o sp o d a r k a i p o lity k a . W części drugiej z o sta ły z g ru p o w a n e tem a ty z w ią za n e z tzw . p o stn o w c z e sn o śc ią ( P o stm o d e r-
n e ): p o sta u to r y ta r y z m (w ed łu g b a d a ń k u rczą się p o sta w y a u to r y ta rn e, w zrastają roszczen ia
id ą ce w k ieru n k u sa m o sta n o w ie n ia ), p o stso lid a r y z m (p r o ces in d yw idu alizacji d o p r o w a d z ił d o u cieczk i o d so lid a r n o śc i staw iającej c z ło w ie k o w i z n a czn e w y m a g a n ia w o b e c in n y ch lu d zi), p o stm a teria lizm (w a rto ści n iem a teria listy czn e są c o r a z częściej w yb ieran e, k o sz te m w a rto ści m a ter ia listy cz n y c h ), p o sttr a n sc e n d e n tn o ść i p o stch rześcija ń sk o ść.
S ytu acja o k r e śla n a ja k o p o stch rześcija ń sk a zn ajdu je się p rzed e w sz y stk im w p olu w id zen ia b a d a czy . N o w o c z e sn e sp o łe c z e ń stw o , za ta k ie je st u w a ża n e sp o łe c z e ń stw o au striar k ie, „n ie je st ani b e z b o ż n e , ani bezreligijn e” , c h o c ia ż relig ijn o ść fa k ty czn ie funkcjonują«., w stru k turach sp o łec zn y ch tru d n o b y ło b y d o k o ń c a o k reślić ja k o ch rześcijańsk ą. W zw iązk u z o g ó ln y m p ro cesem sp o łec zn y m o k reśla n y m ja k o „ d ein sty tu cjo n a liza cja ” iE n tin stitu tio n a li-
sieru n g ) z a g r o ż o n e są sz czeg ó ln ie in sty tu cjo n a ln e w y m ia ry religijności, czy li tzw . religijność
W ię k sz o ść b a d a n y ch A u str ia k ó w w y ra ża p rzek o n a n ie, że K o śc ió ł nie p o w in ie n in g er o w a ć w d zied zin ę m o ra ln o ści m ałżeń sk iej i rod zin n ej, u zn a n ą za sp raw ę p ry w a tn ą (m ik ro m o ra ln o ść). U zn a je się n a to m ia st d o ść cz ę sto , że p o le m interw encji K o śc io ła m o g ą być p ro b lem y glo b a ln ej sp ra w ie d liw o ści, p ro b lem y T r zecieg o Ś w ia ta , d ysk rym in acja ra so w a , d z ia ła ln o ść ch a ry ta ty w n a itp. (m a k r o m o r a ln o ść ). D y s ta n so w a n ie się w o b e c in stytu cji K o śc io ła n ie o zn a cza k o n ie c z n o śc i o d ejścia o d religii, czy z a k w e stio n o w a n ia isto tn y c h treści rep rez en to w a n y ch p rzez religie. A u to r z y o p r a c o w a n ia p ró b u ją o k reślić w za jem n e relacje m ięd zy cech a m i k u ltury w sp ó łcz esn ej (preferencje w a rto ści, orien tacje w a rto ściu ją ce, d ą żen ie d o w o ln o śc i i u cieczk a o d so lid a rn o ści) i w y m ia ra m i życia religijnego.
P o szerz a ją cy się i p o g łęb ia ją cy się in d y w id u a lizm o z n a c z a k on cen tr a cję n a w ła sn y m „ ja ” , k tóre tw o rzy o sta te c z n y h o r y z o n t sen su . W k o n sek w en cji a k cen tu je się p rzed e w szy stk im z a sp o k o je n ie o d c z u w a n y c h p o tr zeb , w o ln o ść o d n a cisk ó w zew n ętrzn y ch , z a u fa n ie , b ez p ie c z e ń s tw o , przyjaźń, w y so k i stan d ard m a ter ia ln y , cza s w o ln y i z a d o w o le n ie z w y k o n y w a n e g o za w o d u . T zw . sa m o rea liza cja w p ra k ty c e je st c z ę sto p o w ią z a n a z eg o iz m e m . S zczęście je d n o s tk i m a w ięk sze zn a czen ie n iż z o b o w ią z a n ie i za a n g a ż o w a n ie n a rzecz d o b ra w sp ó ln e g o . J ed n o stk a sa m a ch ce u sta la ć n o rm y , w z o r y z a c h o w a ń , w a rto ści i cele d z ia ła n ia . W k ażd ym razie su b iek ty w n y o są d o tym c o d o b re i zle z n a czy w ięcej n iż trad ycyjn e norm y.
In d y w id u a lizm i z w ią za n y z nim su b iek ty w izm (ta k że w o d n iesien iu d o p ra w d y ) sprzyja z a k w e stio n o w a n iu d o k try n i in stytucji trad ycyjn ych . W im ię o d czu w a n ej w o ln o śc i i p refero w a n e g o ro zw o ju in d y w id u a ln e g o p rzyp isu je się in sty tu cjo m (w tym ta k ż e K o śc io ło w i) a u to r y ta rn y charakter. R e c e n z o w a n e stu d iu m z d zied zin y so c jo lo g ii religii u k azu jące p rzem ia n y w d zied zin ie w a rto ści k u ltu ro w y ch i religijnych w A u strii, je st w a żn e także dla in n y ch k rajów , w k tó ry ch d o k o n u ją się p o d o b n e p rzek szta łcen ia , lub b ęd ą d o k o n y w a ć się w n ajbliższej p rzy szło ści (np. w P o lsc e ). Id zie tu g łó w n ie o u p o w sze ch n ia ją cą się m e n ta ln o ść in d y w id u a listy cz n ą i o seku laryzację, b ęd ą ce sz a n są , a le i za g ro że n iem dla K o śc io ła lu d o w e g o i tradycyjnej religijności.
k s. Jan u sz M a ria ń sk i, L ublin
1492: É va n g ile e t T erres N o u velles, „ R e c h e r c h e s d e S cien ce R e lig ie u se ” 80 (1 9 9 2 ) 4,
s. 4 8 1 -6 2 4 .
R o z p o c z ę ta przed p ięciu set la ty ek sp a n sja K o śc io ła k a to lic k ie g o szła w p arze z k o lo n ia l n ą z a b o r c z o śc ią Z a c h o d u : jeszc ze i d z iś sta n o w i to p ro b lem d ra m a ty cz n y dla teo lo g ii - w sło w ie w stęp n y m d o w y m ie n io n e g o tu z e s z y tu k w a rta ln ik a p a ry sk ieg o p rzy p o m in a je g o red a k to r n a czeln y J o se p h M o i n g t SI. „ C z y o b w ie sz c z a n ie E w a n g elii p rzyd aje krajom , p o d ejm u ją cy m ta k ą m isję lub to za d a n ie, ja k ie g o k o lw ie k p ra w a w o d n iesien iu d o rejon ów i n a r o d ó w , k tó r y m je st g ło sz o n a : p ra w a d o p o d b o ju , za b o ru , a d m in istro w a n ia , w y k o r z y s ty w a n ia z a so b ó w ; p raw a d o zm ien ia n ia ku ltu ry, trad ycji, pam ięci d a n e g o ludu; p ra w a d o m o r a ln e g o p rzy m u su , d o nau czan ia? C z y ż b o w ie m E w a n g elia nie w y m a g a tak że - a le w ja k im stop n iu ? - u sz a n o w a n ia in stytu cji o w y c h k rajów , ku ltu ry, w o ln o śc i p o w sz e c h n y c h i o s o b is ty ch , su m ien ia k a ż d e g o c z ło w iek a ? ” W sz eściu ro zp ra w a c h sk o n c e n tr o w a n o się n a n a sz k ic o w a n y c h k w estia ch te o lo g ic z n y c h .
A n to n io G a r c i a y G a r c i a O F M , k a n o n ista z p a p iesk ieg o U n iw e r sy te tu w S a la m a n c e, a n a lizu je ró żn e in terp retacje p ap iesk iej d o n a cji „ In d ii” (z a c h o d n ic h - p o d o b n ie ja k w szęd zie niżej) K o r o n ie K astylijsk iej w czterech „ b u lla ch alek sa n d ry jsk ich ” z 1493 r. (od 3 m aja d o 25 w rześnia; w la ta ch 1455-81 p o d o b n e p rzyw ileje o trzy m a ła P o rtu g a lia ). M o n a r c h o m p r zy zn a w a n o w y sp y i kraje „ o d k r y te ” w ó w c z a s lu b w p rzy szło ści - sto so w n ie o d g ra n icza ją c d o m e n ę L iz b o n y - z o b o w ią z k ie m w y sła n ia tam m isjo n a r zy w celach ew a n g eliza cy jn y ch , c o z a p o c z ą tk o w a ło ta k z y s k o w n y d la M a d ry tu p a tr o n a t k ró lew sk i przez u sta n a w ia n ie w In d ia ch k ościeln ej ju rysd yk cji w sm acznym sto p n iu niezależn ej o d R zy m u . D o n a c je ziem n ie b y ły w ó w c z a s rzad k ością: p se u d o d o n a c ja k o n sta n ty ń sk a - rzym ski fa lsy fik a t z IX w ., m ający p a p ie ż o w i p rzy zn a w a ć w szelk ie u p ra w n ien ia cesa rsk ie na Z a c h o d z ie i sa n k c jo n o w a ć je g o p rym at k o śc ie ln y ma p o d sta w a c h p u b lic zn o p r a w n y c h , a p o w sta ły p r a w d o p o d o b n ie dla p o p a rcia k o śc ie ln y c h ro szczeń d o R a w en n y - p o słu ż y ła przy p o n ty fik a ln y m „ p rzek a zy w a n iu ” szeregu w y sp , rzeczyw iście czy r z e k o m o n a leżą cy ch d o d a w n e g o cesa rstw a , ja k E lb a, K o r sy k a , M a lta , L ipari. K a n o n ista ro zw a ż a m o n iz m
!["De interpretibus quaedam in papyris", R. Calderini, "Aegyptus", XXXIII, 1953, 2 : [recenzja]]()