Badania archeologiczne Muzeum Mazurskiego w r. 1960

Włodzimiera Ziemlińska-Odojowa

Badania archeologiczne Muzeum

Mazurskiego w r. 1960

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 152-154

z w y n ik a m i a n a lizy lu d n ości p o w ia tó w są sia d u ją cy ch z b. P ru sa m i W schodnim i i w yk azał, że w ty m w y p a d k u m am y do czyn ien ia z jedną siln ie w yk rzyżow an ą p op u lacją z m a ły m i zróżn icow an iam i m iejsco w y m i.

Z dokonanej przez autora a n a lizy rasow ej w y n ik a , że w śród M azurów dom in u je elem en t nordyczny, na drugim m iejscu je s t elem en t lap on oid aln y, na trzecim — śród ziem nom orski i na czw artym — arm en oid aln y. Bardzo zb li­ żony skład ra so w y posiada ludność au toch ton iczn a W arm ii i ziem sąsiednich, co w b rew tw ierd zen iom n au k i n iem ieck iej św iad czy o antrop ologiczn ym pokre­ w ie ń stw ie w y m ien io n y ch teren ów . P rzew aga sk ład n ik a nordycznego w stru k ­ tu rze antropologicznej lu d n o ści m azu rsk iej i teren ó w sąsied n ich w yn ik a z d łu gotrw ałych i częstych jej k o n ta k tó w z lu d n ością S k a n d y n a w ii i p ółnocnej Europy. W części zach od n iej b. P rus W schodnich elem en t n ordyczny posiada dom ieszk ę elem en tu śródziem nom orskiego, w części zaś w sch o d n iej — lap on oid aln ego, co rów n ież jest w y n ik ie m w p ły w ó w ziem sąsied n ich .

O bszerne z esta w ien ia p om iarów i cech op isow ych lu d n o ści m azu rsk iej i w a rm iń sk iej, które p o słu ż y ły au torow i jako m a teria ł do an alizy typ ologiczn ej, stan ow ią w a rto ścio w ą d o k u m en tację n au k ow ą i są n iezw y k le cennym p rzy­ czyn k iem do poznania n aszego regionu. Jed yn ie p ow ażne za strzeżen ie budzi zaliczen ie przez autora aż 334 zbadanych o sob n ik ów z p ow iatu szczycień sk iego do lu d n ości w a rm iń sk iej. S ta n o w i to przeszło 50% m ateriału, który słu żył au torow i do opracow ania stru k tu ry an trop ologiczn ej W arm iaków . T ym czasem w iad om o p ow szech n ie, że p o w ia t szczy cień sk i od daw na za m ieszk iw a li M azurzy i nigdy nie w ch o d ził on w skład W arm ii. R odziny w a rm iń sk ie b yły tu w y ją t­ k ow ą n a lecia ło ścią i sta n o w iły znikom y odsetek lu d n ości. D la teg o w y d a je się b. w ą tp liw e, aby autor zn a la zł na teren ie tego p o w ia tu aż tak dużą liczbę W arm iaków . G dyby n a to m ia st na p o d sta w ie a n a lizy sw ego m ateriału doszedł do w n iosk u , że lu d n ość a u toch ton iczn a p o w ia tu szczy cień sk ie g o pod w zględ em an trop ologiczn ym niczym n ie różni się od lu d n o ści W arm ii, n ależało to w y ­ raźn ie zaznaczyć. W każdym bądź razie spraw a ta w y m a g a w y ja śn ie n ia i e w en ­ tu aln ego sk o rygow an ia p ew n y ch szczegółów stru k tu ry an tropologicznej lu d ­ ności W arm ii. S ądzić jednak n ależy, iż n ie b ędzie to m iało w p ły w u na zasad ­ nicze tezy autora.

W za k oń czen iu n ależy zw rócić jeszcze u w agę na inną drobną n ieścisłość, jaka w k rad ła się do jednej z w y m ien io n y ch prać autora, a m ia n o w icie w sp o m ­ n ia ł on, że w 1709 r. na ziem i m azu rsk iej srożyła się ep id em ia ty fu su p la m i­ stego. W rzeczy w isto ści b y ła to epidem ia dżu m y*).

S ta n i s ł a w Flis

K RO NIK A N A U K O W A W O J E W Ó D Z T W A O L S Z T Y Ń S K I E G O

W ŁODZIM IERA Z IE M L lN SK A -O D O JOWA

B A D A N IA ARCHEOLOG ICZNE M UZEUM M A ZU RSK IEG O W R. I960 Prace w y k o p a lisk o w e D ziału A rch eologii M uzeum M azurskiego ogran i­ czały się w r. 1960 do k o n ty n u a cji badań n«a cm en tarzysk u w N ied an ow ie, pow . N idzica (s. 2) 1)· B ad an ia prow adzone b y ły przy w sp ó łu d zia le K o n serw a ­ tora Z ab ytk ów A rch eologiczn ych WTo jew ód ztw a O lsztyń sk iego, d zięk i czem u m ożliw e b yło od k rycie w ię k sz e j p rzestrzen i cm entarzyska, a rów n ocześn ie

*) St. F l i s , D żu m a na M a z u ra c h i W a r m ii w la tach 1708 — 1711, K om u n i­ k a ty M azu rsk o-W arm iń sk ie 1960, nr 4(70), s. 473 — 523.

x) P orów n aj K om u n ik aty M azu rsk o-W arm iń sk ie nr 1 (1960), s. 150, 151.

u zysk an ie w ięk szej ilo ści m ateriałów p ozw alających na p ełn iejszą rekonstrukcję obrazu ku ltu ry m aterialnej, duchow ej i społecznej ludności użytkującej cm en ­ tarzysko na przełom ie naszej ery.

B ad an iam i objęto w dalszym ciągu w sch od n ią część cm entarzyska (ary: 102, 103, 104, 1C5; 115, 114 ćw iartka C, D oraz 113 ćw iartka D). P rzeprow adzono rów n ocześn ie in w en taryzację dw óch k ręgów kam iennych (krąg 1 i 2) na arach 132, 133, 142 z badań poniem ieck ich . W trakcie badań odkryto 65 p ochów ków (groby od 3 1 — 95). W śród pochów ków stw ierdzono pochów ki ciałop aln e (64 groby) oraz 1 p ochów ek szk ieleto w y (grób 91). W edług w stęp n ej analizy p ochów ków ciałop aln ych n ajczęściej w y stęp u ją groby: a) p opielnicow e, ob sy­ pane szczątkam i stosu (26 grobów ), b) jam ow e (20 grobów ), c) pop ieln icow e czyste (8 grobów ), d) kurhany w ielop och ów k ow e (groby 33 i 34). W skutek s il­ nego zniszczen ia nie określono rodzaju pochów ku dla 8 grobów . Groby p o p iel­ nicow e i jam ow e w y stęp o w a ły średnio na głęb ok ości od 0,30 do 0,50 m. O dkry­ w ano je w k olistych , w przekroju lejow atych lub w ork ow atych jam ach o śred ­ nicach od 0,20 m przy jam ow ych do 0,80 m przy p op ieln icow ych pochów kach. W yposażenie grobów stanow iła przede w szystk im ceram ika. Ilościow e w y p o ­ sażen ie grobów pop ieln icow ych w naczynia było n astępujące: 1 naczyn ie 11 gro­ dów, 2 naczynia 8 grobów , 3 n aczynia 4 groby, 4 naczynia 2 groby, 5 naczyń 3 groby, 6 naczyń 3 groby, 7 naczyń 3 groby, 8 nacąyń 1 grób. W iększą ilość naczyń p o sia d a ły z reg u ły groby p op ieln icow a obsypane szczątkam i stosu, które obok jednej lub dw u popielnic, przykrytych n ajczęściej m isam i, obstaw ione były p rzystaw k am i. Do n ajczęściej spotyk an ych form ceram icznych należą czarne, b łyszczące, ban iaste pop ieln ice, naczynia wazow^ate, m isy szerok ootw o- row e, naczynia doniczkow ate, kubki. Na 62 odkryte p ła sk ie groby ciałop aln e 16 w yp osażon ych było w p rzedm ioty m etalow e i inne, przy czym w dw u w y ­ padkach b yły to tylk o groby jam ow e (bezpopielnicow e). N a w yp osażen ie to sk ład ają się m iędzy innym i żelazne igły, szydła, noże, Szczypce, sprzączki, szpile, żelazne i brązowTe zapinki, brązowią bransoleta, brązow y pierścionek, glin ian e przęślik i, k w arcytow e gład zik i. W szeregu grobach odkryto często n ie dające się ok reślić fragm en ty siln ie zniszczonych i stopionych przez ogień przedm iotów brązow ych i żelaznych. N ie odkryto na badanym obszarze d a l­ szych kręgów k am iennych, zwdązanych z pochów kam i płaskim i.

N iedanow o, pow. N idzica (st. 2).

F rzed m ioty m etalow a z grobu szk ieletow ego nr 91.

N ied an ow o, pow . N idzica (st. 2). Grób p o p ieln ico w y nr 86.

N ow ą form ą grobów cia ło p a ln y ch na cm en tarzysk u b yły kurhany w ie lo - p o ch ów k ow e (grób 33 i 34), w y stęp u ją ce w obrębie grobów p łask ich . K oliste ich, nie w y so k ie n asyp y, o śred n icy około 6 m, zbudow ane b yły z k ilk u w a rstw k a ­ m ien i, staran n ie ułożon ych i tw orzących w m iejscach nie zniszczon ych fra g ­ m en ty kręgów . Jądra k u rh an ów za w iera ły p och ów k i cen traln e, złożone na p rostokątnych brukach o w y m ia ra ch 2 m X 1 m, ułożonych z dobranych w ie l­ kością p łask ich k am ien i. P och ów k i sk ła d a ły się z k u p ek kości oraz lu źn ej siln ie rozłożonej ceram ik i. W k u rh an ie 33 do p o łu d n io w ej k raw ęd zi bruku p rzysta­ w io n e b yły dw a d łu gie w ą sk ie k a m ien ie, u sta w io n e pionow o, w y sta ją c e ponad p ow ierzch n ię nasyp u , tw orzące w e jśc ie do grobu. W w yp ad k u k u rhanu 34 p o­ ch ów ek cen tra ln y b y ł zu p ełn ie zn iszczon y i p rzem ieszan y w sk u tek w sp ó łczes­ n ego w yb ran ia k am ieni. N o w y m z ja w isk iem na cm en tarzysk u było odkrycie w obrębie grobów ciałop aln ych grobu szk ieleto w eg o (grób 91). Na p ow ierzch n i (pod w sp ółczesn ą w a rstw ą próchnicy) grób zaznaczony b ył zw artym i n iereg u ­ la rn y m brukiem kam ien n ym . P och ów ek odkryto na głęb ok ości 1,20 m na dnie ow aln ej, słabo w id oczn ej ja m y grob ow ej. S zk ielet zach ow an y b y ł szczątkow o, sk iero w a n y g łow ą na półn ocn y zachód. N a w y p o sa żen ie grobu sk ład ały się

2

C hronologię płask ich grobów cia ło p a ln y ch w oparciu o analogię przedm iotów m eta lo w y ch (szczególn ie zapinek) oraz ty p o lo g ię n ieliczn ych form ceram icznych od n ieść m ożna do późnego okresu la te ń sk ie g o i w czesn ego okresu rzym skiego. C hronologię k u rh an ów cia ło p a ln y ch w oparciu o an alizę fragm en tów ceram iki od n ieść m ożna jed y n ie ogóln ie do okresu rzym skiego. Grób sz k ie le to w y d ato­ w a n y jest przez zapinki oczk ow ate na II w . n. e.

Próba an alizy w y p o sa żen ia grob ow ego pozw ala u stalić ch ronologię cm en ta­ rzysk a ogólnie na okres p óźn olateń sk i i w czesn orzym sk i, podobnie jak w roku u b iegłym . (I w . p. n. e. oraz I i II n. e.).