Janusz Królikowski
"Chrystianologia świętego Pawła", T.
1: "Aspekt ontyczny", Roman
Stanisław Zdziarstek, Kraków 1989 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 62/3, 189-192
ś m ie r c ią i z m a rtw y c h w sta n ie m . I stn ie n ie h isto r y c z n e J e z u s a C h r y s tu s a je s t fa k te m , k t ó r y n ie p o d le g a d y s k u s ji.
Z w o le n n ik ie m p o g lą d ó w S t r a u s s a b y ł G . B a u e r , k t ó r y ja k o p ie r w s z y z a p r z e c z y ł h isto ry c z n o śc i J e z u s a C h r y s tu s a ; p ó ź n ie j p o g lą d ten ro z sz e rz y ł się m . in. n a sz k o łę h o le n d e r sk ą . W X X w . p r o b le m J e z u s a h isto r ii i C h r y s tu s a w ia r y z o sta ł p o d ję t y p r z e z R u d o lf a B u lt m a n n a , k tó r y w sw o ic h b a d a n ia c h d o sz e d ł d o m in im a listy c z n y c h w n io sk ó w , że J e z u s istn ia ł, że m ia ł u czn ió w , że b y ł w ę d ro w n y m n a u c z y c ie le m i ż e z a sw e m e s ja ń s k ie id e e z o sta ł s k a z a n y n a śm ie r ć p r z e z P iła t a . W e d łu g B u lt m a n n a w ś m ie r c i J e z u s a d o k o n a ł się r e a ln y czy n z b a w c z y B o g a , w N im o b ja w iło się w p e łn i i o sta te c z n ie S ło w o B o g a w o b ec c z ło w ie k a . A b y je d n a k sło w o B o ż e b y ło c z y te ln e d z is ia j, d o m a g a się d e m ito lo g iz a c ji. W sp ó łc z e sn y m i s p a d k o b ie r c a m i r a c jo n a liz m u te o lo g ic z n e g o s ą r e lig io z n a w c y m a r k s is to w s c y ; w P o lsc e m . in. Z. P o n ia to w sk i i J . K e l le r. T a k i e p o d e jś c ie d o p r o b le m u h isto ry c z n o śc i J e z u s a , słu sz n ie a k c e n tu je k s. K u lis z , o p ie r a się n a z a ło ż e n ia c h sc je n ty sty c z n y c h , e le m e n ta c h id e a lis ty c z n y c h filo z o fii H e g la o r a z n a p o z y ty w isty c z n y m p o ję c iu h isto rii, sta n o w ią c y c h d u c h a ó w c z e sn e j e p o k i i filo z o fii te g o o k re su , a n ie p r a w d z iw e g o p o c z ą tk u c h r z e ś c ija ń st w a .
W c z ę śc i d r u g ie j o t r z y m a liśm y o b r a z J e z u s a w a s p e k c ie „ w y d a r z e n ia sp o łe c z n e g o ” . W u k a z a n iu h isto ry c z n o śc i J e z u s a a u to r o d w o ła ł się d o s t a r e j m e to d y b a d a n ia h isto rii, o p r a c o w a n e j p r z e z H . L a c o r d a i r e ’a, w e d łu g k tó r e g o h is t o r ia to „ d z ie je lu d z k ie j a k ty w n o śc i, tw o r z ą c e s w o is t ą c a ło ść p rz y c z y n o w o p o w ią z a n y c h e le m e n tó w ” (s. 31), k tó r e o d c z y tu je się ze sp isa n y c h d o k u m e n tó w . Z a p is, a b y m ia ł w a lo r h isto ry c z n y (1), m u s i b y ć d o k u m e n te m p u b lic z n y m p o tw ie r d z o n y m p rz e z w sp ó łcz e sn o ść , w k t ó r e j p o w sta ł, (2) s p is a n e w y d a r z e n ia m u s z ą b y ć p u b lic z n e i (3) s p is a n e w y d a r z e n ia m u s z ą b y ć e le m e n te m h isto r ii p o w sz e c h n e j. W ty m u ję c iu do h is to r ii p r z y n a le ż y i tw o r z y ją . Z a p r e z e n to w a n e tu o p r a c o w a n ie k s. J . K u lis z a J e z u s w ś w ie t le h is t o r ii s ta n o w i c e n n y w k ła d w e w ła śc iw e u s ta w ie n ie w a ż n e g o p r o b le m u te o lo g ic z n e g o : J e z u s h is to r ii — C h r y stu s w ia r y . J e g o n ie w ą tp liw ą z a le tą je s t u k a z a n ie J e z u s a ja k o w y d a r z e n ia o sz e r o k im p o d ło ż u sp o łe c z n y m , co je s t w a ż n y m d o p o w ie d z e n ie m do a r g u m e n t u z a J e g o h isto r y c z n o śc ią . W t a k im u ję c iu z a g a d n ie n ia n o w e g o z n a c z e n ia n a b i e r a ją m . in. p o z a c h r z e ś c ija ń s k ie św ia d e c tw a o J e z u s ie C h r y s tu s ie i c h r z e ś c ija ń st w ie , k tó r e p r z e s t a ją b y ć ty lk o a r g u m e n t a m i a p o lo g e ty c z n y m i. C a ło ść o p r a c o w a n ia c h a r a k t e r y z u je się sy n te ty c z n o śc ią , p r z e j r z y st o ś c ią i su m ie n n o śc ią , k tó r e z a c h ę c a ją do je g o le k tu ry . k s . J a n u s z K r ó l i k o w s k i , R z y m R o m a n S t a n i s ła w Z D Z I A R S T E K O P . C h r y s t i a n o l o g i a ś w i ę t e g o P a w ł a , T . 1. A s p e k t o n t y c z n y , P o lsk ie T o w a r z y stw o T e o lo g ic z n e , K r a k ó w 1989, s. 270. K im je s t c h r z e ś c ija n in ? — to p y t a n ie n ie u sta n n ie s t a je p r z e d w sz y stk im i, k tó r z y n o sz ą to sz c z y tn e i z o b o w ią z u ją c e m ia n o . P y ta n ie to, b ę d ą c p y t a n ie m o c h r z e ś c ija ń s k ą to ż sa m o ść , c ią g le d o m a g a się n o w y ch o d p o w ie d z i n a m ia r ę c z a só w i s y tu a c ji, w k tó r e w c h o d z i i p r z e ż y w a k a ż d y c h r z e ś c ija n in ; d o m a g a s ię n ie ja k o p o d w ó jn e j o d p o w ie d z i, o d p o w ie d z i o b ie k ty w n e j, o p a r t e j n a d a n y c h , ja k ic h d o s t a r c z a B ib lia , o r a z o d p o w ie d z i su b ie k ty w n e j, k t ó r ą k a ż d y w y p o w ia d a sw o im ży cie m . O b y d w ie o d p o w ie d z i s ą o c z y w iśc ie ze so b ą o r g a n ic z n ie p o łą cz o n e , o d p o w ie d ź su b ie k ty w n a m o ż e b y ć b u d o w a n a i w e r y
fik o w a n a w y łą c z n ie w św ie tle d a n y c h o b ie k ty w n y c h .
B a r d z o c e n n ą o b ie k ty w n ą o d p o w ie d z ią n a p y ta n ie o isto tę c h r z e ś c ija n in a je s t k s ią ż k a o. R . S . Z d z ia r s t k a O P C h r y s t i a n o l o g i a ś w ię t e g o P a w ł a , k t ó r ą u d o stę p n iło n a m P o lsk ie T o w a r z y stw o T e o lo g ic z n e ; a u t o r w y p r o w a d z a tę o d p o w ie d ź n a p o d st a w ie lis tó w św . P a w ła , k t ó r e o d g r y w a ją w n ie j u p r z y w ile jo w a n ą ro lę.
C a ło ść o p r a c o w a n ia z o s t a ła u j ę t a w o śm iu ro z d z ia ła c h . R o z d z ia ł p ie r w sz y z a w ie r a u w a g i m e to d o lo g ic z n e ; z o st a ł w ię c w n im o m ó w io n y n a jp ie r w n e o lo g iz m „ c h r y s t ia n o lo g ia ” , k tó r e g o z a sto so w a n ie p o z w a la n a ro z ró ż n ie n ie d w ó ch d z ie d z in : „ a n tr o p o lo g ii” m a ją c e j z a p r z e d m io t c z ło w ie k a w o g ó le i „ c h r y - s tia n o lo g ii” o d n o sz ą c e j się d o c z ło w ie k a z b a w io n e g o . „ C h r y s t ia n o lo g ia to n a u k a o c h r z e śc ija n in ie o p a r t a n a O b ja w ie n iu B o ż y m , u jm u ją c a g o w r e la c ji do B o g a O jc a , J e z u s a C h r y s t u s a i D u c h a Ś w ię t e g o ” (s. 35). A b y c h r y stia n o lo g ia św . P a w ła b y ła w ła ś c iw ie c z y te ln a , a u t o r o m ó w ił n a stę p n ie r e la c je o n ty c z n ą i m o r a ln ą , ja k ie z a c h o d z ą m ię d z y c h r z e ś c ija n in e m i C h r y stu se m . M a ją on e c h a r a k t e r tr a n sc e n d e n ta ln y , o so b o w y i d y n a m ic z n y .
R o z d z ia ł d r u g i p o św ię c o n y j e s t ź r ó d ło m c h r y stia n o lo g ii, j a k ą w y p r a c o w a ł św . P a w e ł. W y k o r z y stu je o n a h e b r a js k ą i g r e c k ą k o n c e p c ję c z ło w ie k a , z o c z y w isty m u p r z y w ile jo w a n ie m t e j p ie r w s z e j. M o żn a n a w e t p o w ie d z ie ć w ię c e j, że P a w ło w y „ n o w y c z ło w ie k ” je s t p r z e c iw ie ń stw e m g r e c k ie j k o n c e p c ji czło w ie k a . P a w ło w a c h r y st ia n o lo g ia z o st a ła u k sz ta łt o w a n a g łó w n ie n a p o d sta w ie w iz ji c z ło w ie k a p r z e k a z a n e j p r z e z S t a r y T e sta m e n t, w n im te ż tr z e b a sz u k a ć j e j c h a r a k t e r u r e la c y jn e g o . A b y w p e łn i u k a z a ć c h r y stia n o lo g ię św . P a w ła , t r z e b a w y jś ć od, sk r ó to w o w p r a w d z ie p r z e z n ie g o p o t r a k t o w a n e j, k o n c e p c ji c z ło w ie k a o c z e k u ją c e g o z b a w ie n ia . S t a n o w i to tr e ść ro z d z ia łu trz e c ie g o . C z ło w ie k a p r z e d o d r o d z e n ie m c h r z c ie ln y m n a z y w a św . P a w e ł „ d a w n y m czło w ie k ie m ” , w p r z e c iw ie ń stw ie do c z ło w ie k a o ch rzcz o n ego , k t ó r e g o n a z y w a „ n o w y m c z ło w ie k ie m ” a lb o „ n o w y m stw o r z e n ie m ” . N ie o ch rzcz o n y „ ż y je - w - św ie - c ie ” , b ę d ą c m u p o d d a n y m , j e s t „ b ę d ą c y m - w e d łu g - s w e j- n ie o d k u p io n e j n a t u r y ” , „ b ę d ą c y m - w - s w o je j- n ie o d k u p io n e j n a tu r z e ” , „ o b c y - d la - B o g a ” , „ o b c y - d la - - ż y c ia - B o ż e g o ” ; je s t „ w r o g ie m - B o g a ” , „ je s t - p o z a - C h r y s t u s e m ” , je s t „ u m a r ły ” . Z te g o s ta n u c z ło w iek n ie b y ł z d o ln y w y z w o lić się w ła s n ą m o c ą , d la te g o zo s t a ł w y z w o lo n y p r z e z B o g a O jc a , k t ó r y w ty m c e lu z e s ła ł n a z ie m ię sw e g o S y n a . O b d a rz y ł O n c z ło w ie k a o n ty c z n ie n o w y m istn ie n ie m . T a k a k o n c e p c ja „ d a w n e g o c z ło w ie k a ” je s t k o n c e p c ją w y łą c z n ie P a w io w ą , d a le k ą z a ró w n o od S t a r e g o T e sta m e n tu , j a k i m y ś li h e lle ń s k ie j. P e łn y w y k ła d c h r y stia n o lo g ii n ie m o ż e b y ć z b u d o w a n y b e z u w z g lę d n ie n ia P a w io w e j w iz ji C h r y s tu s a (r o z d z ia ł c z w a r ty ). B y m ó c p o z n a ć c h r z e śc ija n in a , tr z e b a p o z n a ć je g o W zór. C h r z e ś c ija n ie s ą p rz e z n a c z e n i, b y s t a ć się n a w zó r C h r y s t u s a (R z 8, 29; 2 K o r 3 ,1 8 ). P o d sta w o w e te z y t e j w iz ji m ó w ią w ię c , że C h r y s tu s j e s t „ B ę d ą c y m - B o g a ” (w ła sn o ść O jc a ) i „ ż y ją c y m d la N ie g o , a n ie d la s ie b ie ” , i ja k o t a k i m a b y ć n a ś la d o w a n y .
W ro z d z ia le p ią ty m o. R . S . Z d z ia r s te k p rz e c h o d z i ju ż d o o m ó w ie n ia k o n c e p c ji c h r z e ś c ija n in a . Z w r a c a w ię c u w a g ę n a fu n d a m e n ta ln e z n a c z e n ie c h rz tu w u k o n s ty tu o w a n iu się c h r z e ś c ija n in a w e d łu g R z 6 ,3 — 4; G a 3 ,2 7 ; K o l 2, 11— 12; E f 5, 26; 1 K o r 12,13. C h r z e st sta n o w i m o m e n t z w ro tn y , m o m e n t r a d y k a ln e j z m ia n y ; c z ło w ie k z y s k u je d z ię k i n ie m u n o w y s t a t u s e g z y s t e n c ja l n y , k t ó r y r z u t u je n a je g o p o stę p o w a n ie m o r a ln e , k tó r e od t e j p o r y j e s t r e a liz o w a n e w u k ła d z ie c h r y sto n o m ic z n y m i teo n o m icz n y m , a n ie a u to n o m ic z n y m . C h r z e st j e s t je d n a k t y lk o z n a k ie m , u p o d st a w u k o n s ty tu o w a n ia się c h r z e śc i ja n in a sto i n a d e w sz y stk o z b a w c z a in ic ja t y w a O jc a , J e z u s a C h r y s t u s a i D u c h a Ś w ię te g o . S t w ó r c z ą f u n k c ję B o g a O jc a , k t ó r y o b d a r z a c z ło w ie k a n o w ą j a k o ś c ią e g z y s t e n c ja ln ą , o m a w ia a u to r w ś w ie tle : E f 1,4.11 ; 2 T m 1,9; 1 K o r 1,9.30; G a 1,6.15; E f 2 ,4 — 6.8; F lp 1 ,6 ; K o l 1, 12— 13; 2. 13; R z 1 ,6 ; 2 K o r 5, 18a. 19a. 21; E f 2, 10; K o l 1, 22; 1 T e s 5, 9; 2 T e s 2, 13; T t 3, 4— 7. W sp ó łtw ó rc ą c h r z e ś c ija n in a j e s t o b o k O jc a J e z u s C h r y s tu s ; m ó w i o ty m św . P a w e ł w n a s tę p u ją c y c h m ie js c a c h : 1 K o r 8 , 6b ; R z 5 , 2 .9 a .l0 — l l b ; 1 K o r 6, l i a : E f 2, 15— 16; G a 6 , 14b; R z 4 ,2 5 . W o b d a r z e n iu c h r z e ś c ija n in a n o w y m istn ie n ie m n ie o b o ję tn ą ro lę o d g r y w a t a k ż e D u ch Ś w ię t y , co p o ś w ia d c z a : 1 K o r 6, l l b ; T t 3, 5: G a 5, 25; 2 T e s 2, 13; R z 5, 16; 8, 2; 2 K o r 3, 3.6; R z 2, 29a. O c h rz c z o n y n ie ty lk o o t r z y m u je o d B o g a O jc a , J e z u s a C h r y s t u s a i D u c h a Ś w ię t e g o n o w e istn ie n ie , a le te O so b y z a m ie sz k u ją w n im — w c h o d z ą z n im w t r w a ły u k ła d e g z y s t e n c ja ln y . D la p o k a z a n ia z a m ie sz k iw a n ia O jc a
w o c h rz c z o n y c h a u to r p o d d a je a n a liz ie 1 K o r 3 ,1 6 — 17; 2 K o r 6 ,1 6 i E f 4, 6; 0 z a m ie sz k iw a n iu w c h r z e ś c ija n in ie C h r y s t u s a m ó w ią : G a 2 ,2 0 a ; R z 8 , 10a; 2 K o r 1 3 ,55b i K o l 1 , 27b. S z c z e g ó ln ie d u ż o u w a g i p o św ię c a O so b ie D u c h a Ś w ię t e g o w c h r z e ś c ija n in ie . D u ch Ś w ię t y j e s t D a r e m d a n y m c h r z e ś c ija n in o w i (R z 5 , 5 c; 8 ,1 5 ; G a 3 ,2 i 1 K o r 2 ,1 2 ); j e s t D arem i B o g a O jc a (G a 4 , 6b ; 1 K o r 6 , 19b; 2 K o r 1, 22b; 5 , 5b ); j e s t D a r e m w c ią ż d a w a n y m (1 T e s 4 , 8b ; G a 3, 5a). D u c h Ś w ię t y je s t d a n y c h r z e śc ija n in o w i i w n im p r z e b y w a : „ j e s t ”
1 „ m ie s z k a ” . Z a m ie sz k iw a n ie D u c h a Ś w ię t e g o m a c h a r a k t e r d y n a m ic z n y , cz e g o w y r a z e m j e s t J e g o in s p ir a c ja d z ia ła ń m o r a ln y c h o r a z b u d o w a n ie p o d sta w p o d p o n o w n e p r z y w r ó c e n ie do ż y c ia je g o ś m ie r te ln e g o c ia ła ; D u ch Ś w ię t y ■ob ejm uje c a łą e g z y ste n c ję c h r z e ś c ija ń sk ą , o d c h r z tu a ż do z b a w c z e g o k r e s u u B o g a . W ro z d z ia le sió d m y m , p o u k a z a n iu p r z e b y w a n ia O só b B o sk ic h w c h r z e ś c ija n in ie , o m a w ia o. Z d z ia r s te k s k u t e k te g o p r z e b y w a n ia , c z y li o n ty c z n ą s t r u k t u r ę c h r z e ś c ija n in a . S t r u k t u r ę tę św . P a w e ł w y r a z ił z a p o m o c ą sy n o n i- m ic z n y c h fo r m u ł, k tó r e ró w n o c z e śn ie s ą im io n a m i c h r z e śc ija n in a . W św ie tle r e f l e k s ji św . P a w ła c h r z e ś c ija n in j e s t „ n o w y m stw o r z e n ie m ” (2 K o r 5 ,1 7 ; G a 6,15; E f 2 ,1 5 ; 4 ,2 4 ); j e s t „ b ę d ą c y m C h r y s t u s a ” (R z 1 4 ,8 c; 1 K o r 3 , 2 3 a; G a 3, 2 9 a; 5, 24; 1 K o r 6, 20 a; 7, 23; T t 2 ,1 4 ); j e s t „ n ie - n a le ż ą c y m -d o - sa m e g o - s ie - b ie ” (1 K o r 6 , 19c); j e s t „ b ę d ą c y m - w - C h r y st u s ie ” (R z 1 6 ,1 1 ; 8 ,1 ; 1 K o r 1 ,3 0 ; 2 K o r 5 ,1 7 ); j e s t „ ż y ją c y m - w - C h r y s t u s ie ” (R z 6, l l b ; 8 ,1 ; 1 K o r 1 ,3 0 ; 2 K o r 5, 15); j e s t „ ś w ię ty m - w - C h r y s tu s ie ” (2 K o r 1, 2; F l p 1, 1; K o l 1, 2; R z 1, 7; 8 27; 15,2 5 — 26.31; 1 6 ,2 ; 1 K o r 16,1.15; 2 K o r 1 ,1 ; 8 ,4 ; 1 3 ,1 2 ; E f 1 ,1 ; F l p 4, 21— 22; K o l 3 ,1 2 ); je s t „ w ie r a y m - w - C h r y s t u s ie ” (E f 1 ,1 ; K o l 1 ,2 ; 1 T m 4, 3; T t 1, 6); je s t „ w y b r a n y m - w - P a n u ” (R z 1 6 ,1 3 ); je s t „ w y b r a n y m - p r z e z - B o g a ” (R z 8, 33; K o l 3 ,1 2 ; T t 1 ,1 ); j e s t „ u m iło w a n y m - p r z e z - B o g a ” (R z 1, 7) o r a z „ u m i- ło w a n y m - p r z e z - Je z u s a - C h r y s t u s a ” (2 T e s 2 ,1 3 ); j e s t „ b ę d ą c y m - w e d łu g - D u c h a Ś w ię t e g o ” (R z 8, 5 b ); j e s t „ b ę d ą c y m - w - D u c h u Ś w ię t y m ” (R z 8, 9b ); je s t w r e s z c ie „ p r z y b r a n y m sy n e m B o g a ” (R z 8 , 15b; G a 4, 6). W sz y stk ie te f o r m u ły w s k a z u ją n a o n ty c z n ą n o w o ść o ch rzcz o n eg o , je s t o n w p e łn y m s e n sie „ n o w y m stw o r z e n ie m ” . W ż y c iu o ch rzcz o n e g o w y ją t k o w ą ro lę o d g r y w a D u c h Ś w ię ty . W r o z d z ia le ó sm y m a u t o r p o d k r e ś la , że p e łn i O n w z g lę d e m c h r z e śc ija n in a , n a p o z io m ie o n to lo g ic z n y m , f u n k c ję e sc h a to lo g ic z n ą , k t ó r ą św . P a w e ł w y r a ż a z a p o m o c ą t r z e c h p r z e n o śn i. D u ch Ś w ię t y j e s t d a n y c h r z e śc ija n in o w i ja k o „ z a d a te k w c e lu r e a liz a c ji o d k u p ie n ia ” (E f 1, 14), z o sta ł o n N im „ o p ie c z ę to w a n y n a d z ie ń o d k u p ie n ia ” (E f 4, 30), c h r z e ś c ija n in p o s i a d a ją c J e g o „ p ie r w sz y d a r — w z d y c h a o c z e k u ją c o d k u p ie n ia sw o je g o c i a ł a ” (R z 8, 23b). D u c h Ś w ię t y o b d a r o w u ją c c h r z e ś c ija n in a n o w y m istn ie n ie m , u k ie r u n k o w u je je k u o sta te c z n e m u w y p e łn ie n iu — „ k u o d k u p ie n iu ” ; je s t O n „ z a d a t k ie m ” n a sz e g o d z ie d z ic tw a k u o d k u p ie n iu , b y s t a ć się o sta te c z n ą w ła s n o śc ią B o g a O jc a .
C h r y s tia n o lo g ia św ię te g o P a w ła o p r a c o w a n a p r z e z o. R , S . Z d z ia r s tk a s t a n o w i w a r to ś c io w ą p o z y c ję n a p o lu n a sz y c h ro d z im y c h p o sz u k iw a ń b ib lijn y c h , m a o n a w p e łn y m z n a c z e n iu te g o s ło w a c h a r a k t e r p io n ie rsk i. W y r a ż a się on m . in. w e w p ro w a d z e n iu n e o lo g iz m u „ c h r y s t ia n o lo g ia ” , k t ó r y z a s łu g u je , b y b y ć n a tr w a łe w łą c z o n y m do ję z y k a te o lo g ic z n e g o . N a jc e n n ie js z ą w a r to ś c ią o m ó w io n e j p u b lik a c ji je s t w y o d rę b n ie n ie w P a w io w y m s p o jr z e n iu n a c h r z e ś c ija n in a p ła sz c z y z n y o n ty c z n e j i m o r a ln e j, z k tó r y c h p ie r w s z a b y ła do t e j p o r y n ie m a l p o m ija n a p r z e z b ib listó w i teo lo g ó w . J e s t to n ie z w y k le w ażn e , p o n ie w a ż w y m ia r o n ty c z n y d e c y d u je o t o ż sa m o śc i c h r z e ś c ija ń s k ie j o r a z sta n o w i p o d st a w ę do b u d o w a n ia c a łe j s f e r y m o r a ln e j c h r z e ś c ija n in a . W sk a z a n a tu p u b lik a c ja m o ż e w ię c z o sta ć z d u ż y m p o ż y tk ie m w y k o r z y st a n a p r z e z te o lo gię m o r a ln ą , łą c z n ie z p r z y c z y n ie n ie m się o d j e j p r z e b u d o w y i n o w e g o j e j u s p r a w ie d liw ie n ia .
W o m a w ia n e j p u b lik a c ji a u to r w y k o r z y st a ł b o g a tą lite r a tu r ę o b c o ję z y c z n ą ; z o s t a ł a n a p is a n a ja s n y m i k o m u n ik a ty w n y m ję z y k ie m , co czy n i j ą d o s
t ę p n ą d la w sz y stk ic h c z y te ln ik ó w . P r z e d e w sz y stk im je d n a k p o w in n i z a in te r e s o w a ć się n ią b ib liśc i, te o lo g o w ie i d u sz p a ste r z e , d la k tó r y c h m o ż e s t a ć s ię d u ż ą p o m o c ą w d z ia ła ln o śc i p a s t o r a ln e j.
k s . J a n u s z K r ó l i k o w s k i , R z y m
N . W . P I G U L E W S K A , K u l t u r a s y r y j s k a We w c z e s n y m ś r e d n io w ie c z u
(p rzeł. C z. M a z u r), W a r sz a w a 1989, P A X , s. 3 1 0 + 2 5 il.
D la b a d a c z y sta r o ż y t n o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j S y r i a sta n o w i o b ie k t sz c z e g ó l n e g o z a in te r e so w a n ia . W j e j b o w ie m sto lic y , A n tio c h ii, w y z n a w c y C h r y s t u s a z o st a li p o r a z p ie r w s z y o k r e ś le n i m ia n e m c h r z e śc ija n , p r a w d o p o d o b n ie p rz e z r z y m sk ic h u r z ę d n ik ó w . W in n y m z j e j m ia s t , d z is ie js z e j sto lic y , D a m a s z k u , S z a w e ł w sz c z ą ł p r z e ś la d o w a n ie z w o le n n ik ó w n o w e j re lig ii. W e w sp o m n ia n e j ju ż A n tio c h ii d z ia ła ł s ła w n y b isk u p - m ę c z e n n ik św . Ig n a c y . W t y m ta k ż e m ie ś c ie p o w s ta ła w d r u g ie j p o ło w ie I I I w . s z k o ła e g z e g e ty c z n a , s t o s u ją c a p r z y in t e r p r e t a c ji P is m a S w . m e to d ę lite r a ln ą , b ę d ą c ą w o p o z y c ji d o sz k o ły a le k s a n d r y js k i e j, k t ó r a la n s o w a ł a m e to d ę a le g o ry c z n ą . W A n tio c h ii t a k ż e z n a la z ł s w o je siln e o p a r c ie a r ia n iz m , a p ó ź n ie j n e sto r ia n iz m . I t a k o to d o c ie r a m y d o c z a só w , k tó r e b y ły — j a k się w y d a je — d o ty c h c z a s m n ie j z n a n e, a m ia n o w ic ie d o k u ltu r y s y r y js k ie j o k r e s u w c z e sn e g o śre d n io w ie c z a . N ic w ię c d z iw n e g o , że w ię c e j ś w ia t ł a p o s t a n o w iła rz u c ić n a tę e p o k ę n ie ż y ją c a ju ż d z is ia j r a d z ie c k a u c z o n a N . W. P i g u 1 e w s к a, p r z y g o t o w u ją c o m a w ia n ą t u t a j k s ią ż k ę , k t ó r a sta n o w i o so b liw y o b r a z je j b a d a ń i stu d ió w z te g o w ła ś n ie z a k r e su .
N a d zieło , o k tó r y m m o w a , s k ł a d a j ą s ię : p r z e d m o w a o d r e d a k c ji p o ls k ie j i od w y d a w c y ra d z ie c k ie g o , w stę p , c z ę ść p ie r w sz a , c zę ść d r u g a , p la n k s ią ż k i o p r a c o w a n y p rz e z N . W. P ig u le w s k ą w 1965 г., t a b lic a c h ro n o lo g ic z n a , w y k a z sk r ó tó w , b ib lio g r a f ia , 4 m a p y , in d e k s n a z w o so b o w y c h i g e o g r a fic z n y c h , s p is ilu s t r a c ji, m a p i tre śc i. C z ę ść p ie r w s z a j e s t p o św ię c o n a o św ia c ie i n a u c e s y r y js k i e j w e w c z e sn y m śre d n io w ie c z u . M a o n a d w a ro z d z ia ły . W p ie r w sz y m z n ich a u t o r k a p r z e d s ta w ia t a k ie s p r a w y , j a k : sz k o ln ic tw o s y r y js k ie w e w c z e s n y m śre d n io w ie c z u , ź r ó d ła d o h isto r ii s y r y js k ie g o sz k o ln ic tw a , s y r y js k ie sz k o ły w E d e ss ie i N isib is, tr e ś ć z a ję ć w sz k o ła c h s y r y js k ic h , p r o c e s n a u c z a n ia i ży cie sz k o ły w N is ib is o r a z s t a t u t t e j sz k o ły . W r o z d z ia le d r u g im o m ó w io n e s ą z a g a d n ie n ia d o ty c z ą c e n a u k i u S y r y jc z y k ó w , a w ię c : f ilo z o fia , filo z o fia g r e c k a a S y r y jc z y c y , B a r d e s a n e s — u czo n y , filo z o f i p o e ta , A f r e h a t — m ę d r z e c p e r sk i, E fr e m S y r y jc z y k — „ p r o r o k S y r y jc z y k ó w ” , p r z e k ła d y d z ie ł filo z o fó w g r e c k ic h , S a r g i s z R i s ’a in a , s y r y js k a li t e r a t u r a a lc h e m ic z n a , k o sm o g r a fic z n e w y o b r a ż e n ia S y r y jc z y k ó w , s y r y js k ie t r a k t a t y o u p r a w ie ro li. D r u g a z k o le i czę ść , z n a c z n ie k r ó t sz a od p ie r w s z e j, ja k o że n ie d o k o ń c z o n a z p o w o d u śm ie r c i a u to r k i, j e s t z a ty tu ło w a n a B i z a n c ju m , I r a n , S y r y jc z y c y . S k ł a d a j ą się n ią t r z y r o z d z ia ły , w k tó r y c h p r z e d s ta w io n e s ą n a s t ę p u ją c e s p r a w y : ro z p o w sz e c h n ie n ie się c h r z e ś c ija ń st w a w I r a n ie i p r z e ś la d o w a n ie c h r z e śc ija n , o r g a n iz a c ja K o ś c io ła w Ir a n ie , S y r y jc z y c y - m o n o fiz y c i.
O m a w ia n a t u t a j k s ią ż k a s ta n o w i c e n n y w k ła d W. N . P ig u le w s k ie j do b a d a ń i stu d ió w o r ie n ta listy c z n y c h . N ie w ą tp liw ą z a s łu g ę z a je j u p o w sz e c h n ie n ie w ś r o d o w isk u p o lsk im m a ją C z. M a z u r , k t ó r y d o k o n a ł j e j p r z e k ła d u ,, o r a z T . G o ł g o w s k i , k t ó r y j ą z r e d a g o w a ł i fa c h o w o o r a z s t a r a n n ie o d s t r o n y n a u k o w e j o p r a c o w a ł. S z c z e g ó ln ie c e n n ą rz e c z ą j e s t sp o r z ą d z o n a p r z e z te g o o sta tn ie g o b ib lio g r a f ia , k t ó r a d o ty c z y n a s t ę p u ją c y c h z a g a d n ie ń : 1. J ę z y k s y r y js k i : g r a m a ty k i, c h r e sto m a tie , sło w n ik i 2. P ism o s y r y js k ie : in sk r y p c je , m a n u s k r y p ty 3. L i t e r a t u r a s y r y js k a 4. N a u k a s y r y js k a : sz k o ln ic tw o , S y ry jc z y c y ja k o t łu m a c z e 5. P o c z ą tk i c h r z e ś c ija ń s t w a w M e z o p o ta m ii: E d e s s a , H a r r a n 6. K o ś c ió ł n e s to r ia ń s k i: h is t o r ia , t o p o g r a f ia 7. S y r y jc z y c y - m o n o fiz y c i: h is t o r ia ,, t o p o g r a f ia 8. C h r z e ś c ija ń s tw o w śr ó d p le m io n a r a b s k ic h n a p o g r a n ic z u S y r ii i M e z o p o ta m ii: L a c h m id z i i G h a s s a n id z i 9. C h r z e ś c ija ń s tw o w p o łu d n io w e j A r a
