Brocki, Zygmunt
Wśród publikacji o etymologii
nazwiska Mikołaja Kopernika
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 465-470
WŚRÓD PUBLIKACJI O ETYMOLOGII NAZWISKA MIKOŁAJA KOPERNIKA
O etym ologii nazw iska K o p ern ik p isał ju ż w połow ie X IX w. A . K r z y - ż a n o w s k i w p racy O rodzinach spółczesnych i za ży ły c h w K rakow ie
z K o p ern ika m i, ogłoszonej w „B ibliotece W arszaw sk iej” 1841/III, ss. 27— 40. N astępnie zajął się ty m ju ż językoznaw ca, J. K a r ł o w i c z , w p racy Im iona w łasne polskich m iejsc i lu d zi od za tru d n ień , „P am iętn ik F izjo g raficzn y ” VI, 1886, dział IV, ss. 49— 79. P ierw szą pracę pośw ię coną w yłącznie nazw isku K o p ern ik n ap isał w y b itn y językoznaw ca, J. Ł o ś : O n a zw is k u M ikołaja K o p ern ika w czterysta pięćdziesiątą ro cz
nicę jego urodzenia, „Języ k P o lsk i” V III, 1923, ss. 1— 8, 22. Z arty k u łe m
ty m polem izow ał A. B r ü c k n e r w „P rzeglądzie W arszaw skim ” 1925, n r 22. Pochodzenie i pisow nię nazw iska genialnego astro n o m a p oruszył n astęp n ie J. W a s i u t y ń s k i w sw ej głośnej, k o n tro w ersy jn ej książce
K o p ern ik tw órca now ego nieba, W arszaw a 1938. S praw ę tę zaznaczył też
polem icznie M. M a g d a ń s k i w a rty k u le U wagi o K o p e rn ik u (E x re
pracy J. W a siu tyń skieg o [..·]), „R oczniki H istoryczne” XIV, 1938 (o n az
w ie K opernik: ss. 106— 107); polem izow ał rów nież z W asiutyńskim A. B i r k e n m a j e r n a łam ach w ielu czasopism i w sw ych książkach. Po w ojnie a rty k u ł Rodo.wód M ikołaja K opernika i w y w ó d jego na zw iska dała J. S i w k o w s k a w „ P o rad n ik u Języ k o w y m ” 1953, z. 7, ss. 13— 19.
Z anim przejdziem y do now szych, z ostatniego dziesięciolecia, polskich p u b lik acji zajm u jący ch się etym ologią nazw iska K o p ern ik, w spom nim y, że n a d pisow nią tego nazw iska zastanaw iał się znany niem iecki k o p ern i- kanista, H. S c h m a u c h , w rozpraw ie U m N ikolaus Coppernicus, „ S tu dien zur G eschichte des P reu ssen lan d es” 1963 (i odbitka, M arb u rg 1963). T reść tej ro zp raw y podał polskiem u czytelnikow i J. P a g a c z e w s k i w e „W szechśw iecie” 1964, n r 11. S chm aucbow i chodziło w yłącznie o czysto niem iecką popraw ność fo rm y nazw iska, polska fo rm a nazw iska K o p ern ik a nie w chodziła w zakres jego rozw ażań, ta k ja k i w ogóle polskość K o p ern ik a nigdy nie stan o w iła p rzed m io tu jego naukow ych za in teresow ań. Schm auch opow iadał się za fo rm ą C oppernicus (na to pod w ójne pp kładzie nacisk, jako niezbędne dla niem ieckiej popraw ności nazw iska), za k tó rą też, ja k w skazuje te n autor, opow iedziała się w 1960 r. (rew izjonistyczna) K om isja H istoryczna B adań P ru s W schodnich i Z a-30. K o m u n i k a t y
-466 Z Y G M U N T B R O C K I
chodnich. H. S chm auch nie p rzy p o m n iał jed n ak , że w czasie o statn iej w o jn y w ładze b erliń sk ie zatw ie rd ziły in n ą w ersję: K o p e rn ik u s h
W 1960 r. w cyklu w y d aw n ictw In s ty tu tu Śląskiego w O polu ukazała się książka S. R o s p o n d a N a zw iska Ś lą za kó w (o p arta n a przygoto w y w an y m przez tego uczonego obszernym S ło w n ik u n a zw isk śląskich). N a ss. 49— 53 z n a jd u ją się tu ta j rozw ażania o nazw isku M ikołaja K o p er nika. W edług a u to ra za śląskim pochodzeniem rodziny genialnego a stro nom a p rzem aw ia n astę p u ją c y łańcuch arg u m en tacy jn y : 1) w X III — X IV w. m ieszczaństw o śląskie (niem ieckie, polskie i częściowo spolo nizow ane) żyw o uczestniczyło w ru c h u osadniczym ze Ś ląska do K rakow a; 2) histo ry czn e postaci o nazw isku K o p ern ik i bardzo częstym tr a d y c y jn y m im ieniu M ikołaj sp o ty k am y w X IV — X V w. n a osi S lą sk -K ra - ków; 3) w rodzinie astro n o m a było to nie ty lk o jego imię, ale ta k się n azy w ał rów nież jego ojciec i pradziad; w św ietle tego bardzo in te re su jący w y d aje się fak t, że w przysudeckiej m iejscow ości K o p ern iki, w dzi siejszym pow iecie nyskim , b y ł kościół pod w ezw aniem św. M ikołaja. Je ś li idzie o sam o nazw isko: S. R ospond przypom ina, że nazw isko K o
p e rn ik usiłow ał ju ż w yjaśnić J. K a r ł o w i c z (zob. jego pracę cyt.
w yżej) jako pochodzące od n azw y zaw odu k o p ern ik ’obrabiacz m ied zi’ (w yraz te n pochodziłby od staropolskiego w y razu ko p er ’m iedź’, te n zaś z łac. cuprum , poprzez niem . K u p fe r; je śli idzie o budow ę słow otw órczą:
ko p e rn ik b y łb y tego ty p u , co zło tn ik, ogrodnik itp., a więc z fo rm an te m -nik). S. R ospond u w aża jed n ak , że słuszny je s t w yw ód J. Ł o s i a (art.
cyt. w yżej), k tó ry nazw isko K o p e rn ik o bjaśniał jak o pochodzące od nazw y m iejscow ej. P ierw sze jej zapisy p rz e d sta w ia ją się tak: 1272 r.
Coprnih, 1284 r. C opirnik, 1310 r. C opernik. J. Łoś z re k o n stru o w ał ją
jak o K o p ern ik. W edług R osponda je s t to re k o n s tru k c ja niesłuszna, w rz e czyw istości bow iem idzie tu ta j o form ację p lu raln ą: K o p ern iki. B yła to w ięc n azw a ty p u służebnego, por. S o ko ln iki, Ł a g iew n iki, Z e rd n ik i itd., ta k też K o p ern iki, co dosłow nie znaczy „osada ko p ern ikó w , tj. w ytapiaczy m iedzi” . S. R ospond zaznacza p rzy tym , że fo rm aln ie biorąc m ożliw y je st też in n y w yw ód n azw y tego gniazda rodziny K operników : od nazw y ro ślin y kopr, ale in te rp re ta c ja ta odpada ze w zględów sem antycznych: w ty ch stro n ach Ś ląsk a pow szechnie znano koperników .
N azw a osobowa K o p ern ik w yw odzi się n iew ątp liw ie od nazw y m iej scow ej, sp raw a jed n ak : czy sam a ta n azw a m iejscow a je s t ty p u służeb nego, ja k p rz y jm u je S. Rospond, czy je s t to n azw a topograficzna — sta ła się przedm iotem k o n tro w e rsji m iędzy ty m uczonym a E. M o ś к ą, polem iki toczonej od k ilk u la t w „ P o rad n ik u Języ k o w y m ” .
1 U ż y w a ł je j w ó w czas i sa m S c h m a u c h , zob. jeg o p ra c e : N ic o la u s K o p e r n ik u s d e u tsc h e A r t u n d A b s ta m m u n g і N ik o la u s K o p e r n ik u s u n d d e r d e u tsc h e O sten , w : N ik o la u s K o p e r n ik u s — B ild n is e in e s g ro ssen D e u tsc h e n , M ü n isc h — B e r lin 1943. P o r. te ż w n a p isie n a p ły c ie p rz y tw ie rd z o n e j p rz e z o k u p a n tó w n a p o m n ik u K o p e rn ik a p rz e d w a rs z a w s k im p a ła c e m S ta szica : „D em d e u ts c h e n A s tro n o m e n — N ik o la u s K o p e r n ik u s ” (ja k w ia d o m o , p ły ta z ty m n a p ise m b y ła tu ta j b a rd z o k ró tk o !).
P o lem ik a ta rozpoczęła się a rty k u łe m E. M o ś к i O n a zw ie m ie j
scow ej K o p ern iki i n a zw isk u T o ru ń czyka , 1962, s. 176— 181. W edług tego
a u to ra re k o n s tru k c ja w postaci K o p e r n ik i2, czyli osada zam ieszkała przez w ydobyw aczy czý w ytapiaczy miedzi, albo rękodzielników w y ra b ia ją cych naczynia m iedziane, je s t niesłuszna. E. M o ś к o w p o d staw ie in te resu jącej n as nazw y m iejscow ej w idzi nazw ę c h arak tery sty czn ej w tej okolicy ro ślin y kopr, koper, ko p rz (jest to n azw a aż siedm iu g atunków roślin, przed e w szystkim ro ślin y A n etu m graveolens = koper ogrodowy); od tej p o dstaw y za pom ocą fo rm an tu -п ік u tw o rzo n a je s t n azw a m iej scow a K o p ern ik (sing.), ja k np. od chm iel nazw a m iejscow a C hm ielnik. S. R o s p o n d odpow iedział n a to w a rty k u le T o p onom astyka a geo
logia (W spraw ie na zw iska K opernik), 1963, ss. 429— 434 3. N astępne
publikacje:
E. M o ś к o, Jeszcze o n a zw isk u K o p ern ik, 1964, ss. 23— 25 (a rty k u lik te n je s t ty lk o dopełnieniem poprzedniego a rty k u łu tegoż autora); 'E. M o ś к o, T o p o n o m a styka i antroponim ia (O dpow iedź prof. S. Ros- pondotoi), 1965, ss. 312— 328; S. R o s p o n d , M ikołaj K o p ern ik oraz K o
p e rn ik i na Ślą sku , 1966, ss. 147— 155.
D y sk u sja ta została streszczona w dw óch notach bibliograficznych:
W okół na zw iska K opernika, „ K w a rta ln ik H istorii N auki i T echniki”
R. 11: 1966, ss. 290— 292; F a k ty p o za języko w e w badaniach onom a-
s ty c zn y c h (ko p ern ik, ko p ern iki, koper), „ K w artaln ik H istorii K u ltu ry
M a te ria ln e j” R. 15: 1967, ss. 365— 366.
N astęp n ie E. M o ś k o ogłosił jeszcze dw a a rty k u ły , tak że w „P o rad n ik u Ję zy k o w y m ” : W spraw ie n a zw y K u p e rn y M ły n — K o p ern ik w pow.
m ię d zy rze c k im , 1969, ss. 16— 21; W spraw ie n a zw y K o p rn ik-K o p rzyw n ica w pow iecie n y s k im i n a zw is k u K o p ern ik, 1970. ss. 17— 28. W pierw szym
z n ich a u to r w skazuje, że w zapisach źródłow ych X V III w. zn ajd u je się nazw a K o p ern ik odnosząca się do k uźnicy m iedzi pod M iędzyrzeczem . N iew ątpliw ie je s t ona zw iązana z w yrazem koper, oznaczającym daw niej „m iedź” . W yraz te n w słow nictw ie polskim sp o ty k an y je s t dopiero od XV w., a więc n azw a w ielkopolskiej m iejscow ości K o p ern ik i śląskiej
K o p ern ik to tw o ry o drębne i całkiem różne etym ologicznie, zupełnie inna
je s t też ich chronologia: jeśli rzeczyw iście istn iał w yraz ko p ern ik
znaczący „m iedziarz” , to n ie m ógł on być w naszym języ k u p rzed XV w., bo dopiero wówczas p o jaw ił się u nas w yraz koper ze znaczeniem „m iedź” , gdy tym czasem n azw a śląskiej m iejscow ości K o p ern ik zapisana je s t już w X III w.
W następ n y m a rty k u le E. Mośko do arg u m en tacji lingw istycznej, bardzo tu ta j obszernej, k tó ra zdaniem a u to ra przem aw ia za w yw odzeniem nazw y śląskiej w si od nazw y pow szechnej n a Ś ląsku ro ślin y koplelr, do łączył a rg u m en tację pozajęzykow ą, historyczną, pozw alającą u stalić sto sunkow ą późność h u tn ic tw a m iedziow ego w pow iecie nyskim . Podczas bow iem gdy m iejscow ość K o p ern ik znam y ju ż z d o k u m en tu z 1272 r., to najw cześniejsza w zm ianka o m e ta lu rg ii w te j okolicy pochodzi z 1419 г.,
2 T a k ą te ż p o stać, K o p e r n ik i, w 1946 r. p rz y ję ła K o m is ja U s ta la n ia N a zw M ie j sco w y c h ; a w ię c je s t to p o s ta ć d z isiaj u rz ę d o w a.
3 P r z e d ru k w : S. R o s p o n d , P o g a d a n k i o ś lą s k im n a z e w n ic tw ie , W ro c ła w - W a r sz a w a -K ra k ó w 1969 (B ib lio te c z k a T o w a rz y s tw a M iło śn ik ó w J ę z y k a P o lsk ie g o n r 19), ss. 81— 88.
468 Z Y G M U N T B R O C K I
a p rzy ty m b rak je s t jak ich k o lw iek d anych h istorycznych czy archeolo gicznych, k tó re by w skazyw ały, iż rzeczyw iście n a obszarze w si K o p er n ik rozw inęło sig kiedyś kopalnictw o czy p rzetw ó rstw o m iedzi. Na końcu a rty k u łu E. Mośko dodaje, że w ieś K o p ern ik je s t sta rą w sią sprzed kolonizacji niem ieckiej, „na co w sk azu je je j niezm iennie od n a jd a w n ie j szych czasów polska i słow iańska postać w yw odząca się z okresu po przedzającego głów ną falę zapożyczeń niem ieckich do języ k a polskiego” ; ta k w ięc „n ajw ięk szy uczony ery now ożytnej pochodzi ze sta re j w si pol skiej nie ob jętej n ap ły w em ludności niem ieckiej w dobie kolo n izacy jn ej” (s. 28).
K o lejn a re p lik a prof. R o s p o n d a ukazała się p t. Jeszcze w spra
w ie n a zw iska K opernika, w „ P o rad n ik u Ję zy k o w y m ” 1970, ss. 433— 435.
W przeglądzie naszym uw zględnim y też p u b lik acje nie naukow e, z jed n ej stro n y dlatego, że są one dow odem w ciąż żyw ego w naszym spo łeczeństw ie zainteresow ania osobą w ielkiego astronom a, z drugiej zaś dlatego, by przypom nieć, że aby się w ypow iadać w k w estiach języ k o w ych należy się w ty ch k w estiach — choć tro ch ę orientow ać.
W „D zienniku B ałty ck im ” 1969, n r 34, czytelnik te j gazety, R. S z m e l t e r z L ęborka, um ieścił a rty k u ł Jeszcze w spraw ie ortogra
fic zn e j pró b y zn iem czen ia K opernika, m ający naw iązyw ać do ogłoszo
nego w n u m erze 29 tegoż dziennika a rty k u łu K. B i a ł k o w s k i e g o
O rtograficzna próba zn iem czen ia K opernika, gdzie zestaw iono znane
ju ż fa k ty z h isto rii niem ieckich sztuczek z nazw iskiem K opernika. W rzeczyw istości a rty k u ł R. S zm eltera zajm u je się czym ś innym : po św ięcony je s t on „spraw ie n iew ątp liw ie [sic] w łaściw ej p ierw o tn ej form y polskiego zapisu nazw iska K o p ern ik a” . A u to rem tej opinii je st sam a u to r a rty k u łu . Otóż w b rew w szelkim dan y m dokum entow ym , filo logicznym , i w b rew lite ra tu rz e fachow ej (zob. w yżej), pow iada on, że p ierw o tn ą form ą nazw y wsi, z k tó re j pochodzą K opernicy, b y ła form a
C obiernik, w yw odząca się od w y razu k o b ie m ik , oznaczającego tkacza
w yrabiającego kobierce; dopiero N iem cy w m iejsce -b - dali -p-, stąd
C obiernik uzyskało niem iecką form ę K oepernig, ta k sam o ja k np. „Stołb
(Słupsk) — S to lp ”. T ak w ięc — w edług autora, am ato ra-,,ety m o lo g a” z L ęb o rk a — już sam w ielki astronom pisał sw e nazw isko w postaci b ę dącej „n astęp stw em obcych naleciałości” : K o p ern ik. Do tego dodam y: m iał rację K. N i t s c h pisząc, że etym ologiczne m aniactw o je s t n ie śm ierteln e 4.
W „P rzeglądzie G eologicznym ” 1970, s. 43, u k azała się n o ta bibliogra ficzna streszczająca w ym ieniony w yżej a rty k u ł S. R osponda Topono
m a styka a geologia, p rzed ru k o w an y w 1969 r. w zbiorze P ogadanki
4 K . N i t s c h , Z n ó w e ty m o lo g ic z n e m a n ia c tw o , „ Ję z y k P o ls k i”, 1951, ss. 89— 90. T r z e b a tu d odać, że n a z w a S łu p s k a zaw sze b rz m ia ła S łu p s k , w k a sz u b szc z y źn ie S lë p s k , S łe p sk o , w z ap isa c h : 1180 r. in S łu p s k , 1236 r. de S łu p s k o , 1240 r. Z lu p e n s i itd ., a w ię c zaw sze z - p - , a n ie, j a k d o w o ln ie ch ce a u to r z „ D zie n n ik a B a łty c k ie g o ” , S to łb . N a zw a S łu p s k ety m o lo g ic z n ie z w ią z a n a je s t b o w ie m z n a z w ą rz e k i p r z e p ły w a ją c e j p rz e z m ia s to S łu p sk , w z a p isa c h : 1278 r. flu v iu m S lu p a m , 1286 r. in flu v io S to lp itd ., d z isiaj S łu p ia (też S łu p a). E ty m o lo g ic zn ie z w ią z a n a je s t o na z te r m in e m s ią p — n a z w ą ro d z a ju sieci o ra z s lo p , s łu p — n a z w ą p e w n eg o u r z ą d z en ia słu żąceg o do p o ło w u ry b w rzece. O n a zw ie S łu p ia i S łu p s k p is a ł n ie je d n o k r o tn ie M. R u d n i c k i , o s ta tn io o b sz e rn ie w s p e c ja ln ie ty m n a zw o m p o św ięc o n y m a r ty k u le w „ O n o m a s tic a ” R. 1: 1955, ss. 121— 127.
0 ślą skim n a zew n ictw ie (zob. nasz przyp. 3). Poniżej tej n o ta tk i „ P rz e
gląd G eologiczny” zam ieścił uw agi (z m apką) J. W y ż y k o w s k i e g o , w skazujące że w okolicy dzisiejszych K operników po stro n ie czeskiej w y stę p u ją ru d y m iedzi, i że kilkanaście k ilo m etró w od te j miejscowości, n a obszarze C zechosłow acji, z n a jd u je się szczyt górski o nazw ie K e-
p rn ik , k tó ra to n azw a zw iązana je s t „z fa k te m w y stęp o w an ia ru d
m ied zi” ; a zatem „bezsporne [sic!] w y d aje się [...] w yprow adzenie nazw y m iejscow ości K o p ern iki od słow a cu p ru m — m iedź”, a nie od nazw y ro ślin y kopr. — T u znów m u sim y zw rócić uw agę, ja k bardzo odw ażny je s t ten sp ecjalista w dziedzinie w cale n ie językoznaw czej, bo geolog, rozstrzy g ając to, co dla odpow iednich fachow ców, językoznaw ców -ono- m astów , je s t jeszcze przedm iotem sporu naukow ego. R ozstrzyga bez spraw dzenia, czy w czasie, w k tó ry m p o w stała in te re su ją c a nas w ieś w pow iecie ny sk im było ju ż ta m górnictw o lu b obróbka m iedzi (w y starcza m u fak t, że dzisiaj ek sp lo atu je się tu ta j ru d ę m iedzi). A m iarą jego o rie n ta c ji w fak tach językow ych je s t to, że nazw ę K o p ern iki w y prow adza bezpośrednio z w y razu łacińskiego cuprum (przy ty m po daje, że te n łaciński w y raz był pow szechnie u żyw any jeszcze w po czątkach X IX w., ta k ja k b y to m iało tu ta j jakiekolw iek znaczenie. W yraz
cu p ru m u żyw any je st w nau ce zresztą i dzisiaj. A le co z tego?), co oczy
w iście je s t niem ożliw e: p o d staw ą nazw y m iejscow ej K opernik(i) może być e w en tu aln ie staro p o lsk a n azw a m iedzi, tj. w yraz koper (k tóry pochodzi z języ k a niem ieckiego, a dopiero odpow iednia n azw a niem iecka pochodzi z łac. cuprum ; ale przecież to in n a sp raw a 5).
L ite ra tu ra dotycząca nazw iska K o p ern ik n ie je s t też znana K. A ś- c i к o w i, choć — ja k pisze w „P ro b lem ach ” 1970, s. 189 (dział „L isty 1 odpow iedzi”) — pośw ięcił on „dużo czasu, aby poznać g ru n to w n ie życie i działalność M ikołaja K o p ern ik a” . N ie znając te j lite r a tu ry lingw i stycznej (przypom inam , że np. d y sk u sja m iędzy S. Rospondem a E. M ośką toczy się w „P o rad n ik u Języ k o w y m ”, a w ięc n ie w piśm ie naukow ym , ale popularnonaukow ym ) zastanaw ia się nad sam ym nazw iskiem K o
pernik: „może ulegając polonizacji w X IV i X V w ieku przodkow ie
M. K o p ern ik a zm ienili sw e sta ro p ru sk ie im ię osobowe lu b przydom ek n a bardziej polskie K o p ern ik? ” Dlaczego staro p ru sk ie? O tóż w pew nej p u b lik acji z 1862 r. zn ajd u je się sugestia, że K o p ern ik b y ł narodow ości pru sk iej, a nazw isko jego brzm iało: C zepernik (dopiero pod w pływ em łaciny uległo p rzem ianie n a K opernik), n ato m iast sam K. A ścik znalazł szereg p ru sk ich nazw osobow ych, k tó re „m ają analogiczne końców ki -ik, ta k ja k C zepernik lu b K o p e rn ik ”, np. G enderik, Thideric, A b e stik 6.
P o d ty m i p rzedziw nym i ja k n a X X w. fa n ta z ja m i um ieszczona je st obszerna odpow iedź sp ecjalisty -b ałty n isty , J. O t r ę b s k i e g o (ss. 189— 190). N iestety i ta p u b lik acja zdum iew a. J. O tręb sk i pisze: „N az w isko naszego K o p ern ik a znam y w dw ojakiej postaci, niem ieckiej (Niklas) K op p ern ig k (chodzi tu o ojca) i łacińskiej C oppem icus. Otóż w żadnej z ty ch dw u postaci nazw isko to nie może być ani polskie, ani
5 Ł ac. c u p r u m p o c h o d zi zaś z g rec, k u p r io n , te n zaś w y ra z od n a zw y w y sp y K u p ro s, tj. C y p ru , g d zie b y ło k o p a ln ic tw o m ied zi.
G J a k w id a ć, K. A śc ik się n ie o rie n tu je , że w K o p e r n ik fo r m a n te m (a nie k o ń có w k ą!) je s t -п ік , a n ie - i k (p rzy o k a zji: k o ń c ó w k a je s t te rm in e m fle k s ji, a a ie s ło w o tw ó rstw a ).
470 Z Y G M U N T B R O C K I
pru sk ie. N ie pozostaje w ięc nic innego, ja k badać pochodzenie nazw iska
K o p e rn ik ze stanow iska ję z y k a niem ieckiego, czego też niem ieccy ger
m aniści n ie zan ie d b u ją” . Z dziw ienie je s t oczyw iście jeszcze w iększe niż w w y p ad k u su g estii nie językoznaw cy K. Aścika, a to dlatego, że odpo w iedź ta w yszła spod pió ra językoznaw cy. Dlaczego O tręb sk i zignorow ał całą polską lite r a tu rę językoznaw czą dotyczącą nazw iska K opernik? I czyżby n ie znał podpisu naszego genialnego uczonego, w k tó ry m n az w isko n ie m a fo rm y ani K o p p e m ig k ani Coppernicus, lecz Copernik?
P odpis te n re p ro d u k u je R ospond n a s. 50 cyt. w yżej książki N azw iska
Ślązaków ; tam że, i n a s. 51, w ym ieniono ze źródeł h isto ry czn y ch kilk u
K operników śląskich czy śląsko-krakow skich, np. K oppernic, C o ppernik,
K opernick, K o p p e m ic k , K o p p ern ik, S tan isław K o p ern ik w e W rocław iu
z 1417 r., C laus ( = Nicolaus) K o p ern ik w Zgorzelcu z 1440 r . 7.
7 P ro f. O trę b s k i w y p o w ia d a się też n a te m a t n a ro d o w o śc i K o p e rn ik a . N a j p ie rw zaz n a c za , że „ n a w e t c a łk o w ite w y ja ś n ie n ie n a z w is k a n ie ro z s trz y g a sp o ru o n a ro d o w o śc i, g d y ż w ty m p o ję c iu m ieszczą się o p ró cz ję z y k a ta k ż e in n e e le m e n ty . S p r a w a b y w a n ie k ie d y s k o m p lik o w a n a i n ie p o d d a je s ię ś c isłe m u u ję c iu ” (s. 189); a n a s tę p n ie : „K im o sta te c z n ie b y ł K o p e rn ik ? B y ł to m ie sz k a n ie c R e g n u m P o lo - n ia e , p rz y w ią z a n y szc z eg ó ln ie b y ł K o p e rn ik ? [...] S ło w e m — b y ł to P o lo n u s , o b y w a te l K ró le s tw a P o ls k ie g o ” (s. 190). I w re sz c ie : „Czyż n a ro d o w i p o ls k ie m u n ie w y sta rc z y s tw ie rd z e n ie , że o lś n ie w a ją c y s w ą w sp a n ia ło ś c ią k o p e r n ik a ń s k i s y ste m ś w ia ta u k s z ta łto w a ł s ię o s ta te c z n ie w R e g n u m P o lo n ia e (w r. 1530), że w ła śn ie w jeg o g r a n ic a c h tw ó rc a z n a la z ł o d p o w ie d n ie w a r u n k i ży cia i p r a c y ? ” (ib.). K w e s tię tę p rz y ta c z a m ty lk o w p rz y p isie , i b e z k o m e n ta rz a , p rz e g lą d n a sz b o w ie m p o ś w ię co n y je s t ty lk o z a g a d n ie n iu ety m o lo g ii n a z w is k a K o p e r n ik .
A M O N G T H E P U B L IC A T IO N S ON T H E E T Y M O L O G Y O F T H E N A M E O F N IC H O L A S C O P E R N IC U S
SUMMARY
T h is a rtic le g iv e s th e re v ie w o f p u b lic a tio n s c o n c e rn in g th e ety m o lo g y o f th e n a m e K o p e rn ik (C o p ern icu s) in th e P o lish lite r a t u r e o f th e l a s t te n y e a rs. F ir s t o f all, it w a s re m in d e d t h a t th is e ty m o lo g y h a d a lre a d y b e e n e x a m in e d in P o la n d d u rin g th e l a s t y e a r s o f th e f i r s t h a l f o f th e 19th c e n t u r y (A. K rz y ż a n o w s k i in 1841) a n d th e n t h r e e lin g u is ts , J. K a rło w ic z (1886), J . Ł o ś (1923) a n d A. B rü c k n e r (1925) w e re d o in g so m e re s e a rc h w o rk , th e n J . W a s iu ty ń s k i (1938), M. M a g d a ń sk i (1938) a n d th e m o s t o u ts ta n d in g e x p e r t o f p ro b le m s c o n n e c te d w ith C o p e rn ic u s — A . B irk e n m a je r s e v e ra l tim e s w o rk e d on t h a t s u b je c t. J. S iw k o w s k a w ro te a b o u t th e n a m e o f C o p e rn ic u s in 1953. T h e n S. R o sp o n d w r o te a b o u t th is n a m e in his b o o k „T h e N a m es o f th e S ile s ia n s ” (O pole, 1960). T h e n a m e K o p e rn ik o rig in a te d fro m th e n a m e o f a c e r ta in v illa g e in S ile s ia in th e d is tric t of N y sa ; a c c o rd in g to J . Ł o ś’s o p in io n th e n a m e of th e v illa g e w a s K o p e rn ik , a cc o rd in g to S. R o sp o n d ’s o p in io n it w a s K o p e rn ik i, fro m O ld P o lis h w o rd s ta n d in g fo r a m e lte r of co p p er o r a c ra fts m a n m a k in g c o p p e r p o ts. T h e n a m e o f s u c h a c r a f ts m a n h a s b e e n w r itt e n n o w h e re , S. R o sp o n d re c o n s tru c ts i t as „ k o p e r n ik ”, th is n a m e o rig in a te d fro m O ld P o lish n a m e fo r c o p p e r w h ic h w a s „ k o p e r”.
T h is e ty m o lo g y w a s c a lle d in q u e stio n b y E. M ośko, a to p o n y m is t, in 1962. In h is o p in io n , th e c a u s e fo r th e n a m e o f th e v illa g e w h e re Nicholas'^ C o p e rn ic u s ’s fa m ily h a d once liv e d is th e O ld P o lish n a m e of a p la n t d ill (A n e th u m g ra v e o le n s) w h ic h w a s: „ k o p e r” , „ k o p r”, „ k o p rz ”.
T h is c o n tro v e rs y c a u s e d a d iscu ssio n b e tw e e n S. R o sp o n d a n d E. M ośko in th e y e a r s 1963— 1970 (in w h o le , 7 a rtic le s).
T h e s u m m a riz e d re v ie w m e n tio n s also s e v e ra l n o t sc ie n tific p u b lic a tio n s. T h e y a lso g iv e e v id e n c e to g r e a t in te r e s t o f P o lish so cie ty in a p e rs o n o f th e g re a t a s tr o n o m e r, u n f o r tu n a te ly , th e a u th o rs o f th o se p u b lic a tio n s do n o t h a v e e le m e n ta ry lin g u is tic k n o w le d g e a n d t h a t is w h y t h e ir o p in io n s a n d su p p o sitio n s a re n o t of g r e a t v a lu e .
