Zmiany zachowań konkurencyjnych banków na małopolskim rynku

Pełen tekst

(1)AkademII Ekonomiczne! w Krakowie. Marta Najda Ka •• dra Pi .ecb'.bloru.id I .nn.wocll. Zmiany zachowań konkurencyjnych na małopolski Ul. u. 1. WprowadzenIe Dynamika otoczenia determinuje funkcj onowanie wszystkich podmiotów gospodarczych, w tym instytucji bankowych. Przedsiębiorstwa stają się elastyczne w dzialaniu, aktywnie reaguj'Ic na zmiany. a takie je inicjując. W wyniku interakcji podmiotów gospodarczych z otoczeniem następuje intensyfikacja przemian , które k sz tałtują środow i sko gos podarc ze , a te w konsekwencji wplywają na zachowania konkurencyjne organizacji . Systematyczna obse rwacj a i analiza zmian w zachowaniach konku rencyjnych hanków umoż liwiają zrozumienie zasad funkcjonowania instytucji na dynamicznym rynku. Przeslanki monitoringu zachowat\ konkurencyjnych moi.na pod zielić na nastę pujące grupy zagadnieli: I . W konsekwencji reformy polskiego systemu bankowego in stytucje ban kowe w aktywny sposób u czestniczą w procesie zmian, zgodnie z prawami gospodarki rynkowej . Przyznano bowiem bankom sa modzielność ekonomiczną oraz moż liwość tworzenia nowych, niezależn yc h jednostek bankowych o róż nym przekroju wlasnościowym. 2. Konkurencja rynkowa zmusila banki do odrzucenia tradycyjnych przekonali, że o sukcesie w tej branży decydują m.in . staly, rosnący rynek uslug bankowych, sprawne procedury. kontrola zakresu i sposobu wykorzystywania środ ków, kompetencje w bankowości. Dynami zm otocz.enia, jak również. zjawisk wewnątrz sektora bankowego wplywa na ewolucję czynników sukcesu w tej d zialalności gospodarczej. stawia nowe wyzwania przed bankami (tabela I)' . 3. W konsekwencji procesów globalizacji oraz intensywnego rozwoju tech nologii informacyjnej, coraz częściej osiągnięcie przewagi konkurencyjnej. I. Por. J.K . Solarz , Ztlr::qd:,ol1ie srrateRic:::l/l'. IV. !nll/k(/cl!. Pol!(.!xt, Warszawa ILJCJ7. s. 20-22 ..

(2) Marla Najda. zalóy od percepcji i wykorzystania szan s tkwiącyc h w otoczeniu komunikacyjnym banku' . 4. Pokonywanie luki . na ś ladowanie rozwoj u bardziej zaawansowanych systemów bankowych, reagowanie defensywne . czy li strategie dostosowawcze. u stępuj" miejsca stnltcgii konkurowania innowacjami i jakością uslug na jednolitym rynku europejskim. ze szczególnym uw zg lędnieniem koncepcj i rynków regionalnych'. W konsekwencji realizowane strateg ie rozwoju banków zakladaj'l intensywny rozwój technologiczny i organi zacyj ny . 5. Inte g raln ość sektora bankowego z gospodarkrlumożliwia. mimo specyfiki zarZ<ldzania instytucjami świadczącymi uslugi finansowe. poddanie anali'zie zachowań konkurencyjnych banków. korzystając z dorobku współczesnych nauk ekonomicznych i zarz'ldzania. 6. W ohl iczu liberalizacji rynków finan sowych w Polsce. a w rezultacie intensyfikacji presji konkurencyjnej ze strony zarówno krajowycl1.Jak i zagranicznyc h instytucji bankowych, szczególnego znaczenia nabiera monitorowanie zm ian w zac howaniach konkurencyjnych banków w wymiarze regionalnym . Ponadto in stytucje hankowe stanowią istotny czynnik stymulowania rozwoju przeds iębi o rczości i wzrostu gospodarczego danego rcgionu 4 . T, bela I . Typologi .. wyzwa,i dl a instytucji b.. nkowych Element)'. Podmiot y w)'z wan. OHX'zcnic. Instytucje finan sowe. b~d~l rl'. przedm iotem odpo wiedzi banki. otoczenie. Jak. zachowują się. instytucje niefinal1 !Oow(' wzglt;dcm siebie? Jak instytucje finansowe kształtuj,). Jak otoczenie kszl.iltuic bank'). ()IO'~ lcnie'!. wcwn~lrznych. Źródło : J.K. Solarz. ZorZf/,blllit, strale!-:icz}It' \\'. Jak bank kszlaltujc. si ę. pod. wpływem. impulsów?. bankach. PO!tCXI. Warszawa 1997, s. 21 .. Niniejsze badania zachowań konkurencyjnych banków komercyjnych w Malopolsce stanowiq kontynuację prac bada wczyc h przeprowadzonych \V latach 1995 i 1998. które potraktowane zostaly w opracowaniu jako baza porównawcza . W pierwszy m etapie badań z 1995 r. dokonano analizy strategii marketingowyc h banków w wymiarze regionalnym, w obliczu reformy calego systemu bankowego w Pol sce . Badania przeprowadzone w 1998 r. mialy na celu pre zc nlacj ę zmian zachOWali marketingowyc h hanków w regionie na tle ~ M. l3cdnan.:"y k. \VI'/Y\!' o!o(""('lIia kO/lllllliJ.:lI/'yjlll' ,r.:1J. .\{ich f Jf :'1' dsi r hi (),. sI I I' Wr ocław. 1'I'l h:l/1/icjl' .\'fmfl'J,:ii J.:Ollklll'l'Iu ji }Jol[w :[ KOli J.: 1I1'l' II'". 'jn 0 ,1: t; JI r:'t' tf.\' i f h i ors fil' I I'f Ihl.' (' II'.,'Z \I'({/ i X XI \I' i I' k 1/ , T NO i K , /1/1. 191.)9, s, 2~9 . ,I P OL J.K , So la!' /.. op , cir.: 1. Canals, Stratl'g it' konJ.:II/'{O\'{/lIill II' ('/{ml'('j.\'kiei hallkoH'o.\'ci, PWN, War ~l'.llWa 1997 . .ł M. Bculwn::l.y k. B, Rogoua, MarketingowlI ori/'lItCl/ )a hallk l/lokall/ego [w :1 Prohll'lIU/tyka ::'lI r ::'l/d:,tlllia 1I/(lrkl,tillgO\\'(' go, TNOiK, Poznali 19lJ5 , s. 25 ..

(3) Zmian)' zachoU'llIj konkurelll):jn)'l'h hanków .... procesu kształtowania się nowej struktury podmiotowej systemu bankowego. a w konsekwencji wzrastającej konkurencji w sektorze. Celem podjętych w 2001 r. badań ankietowych byla identyfikacja zmian zachowali konkurencyjnych banków komercyjnych w województwie malopolskim. a zatem działa.iących w określonych warunkach lokalnej konkurencji. Analizą objęto okres od 1999 r. do pierwszego półrocza 2001 r. Kwestionariusze zostały skierowane drogą pocztową do sześćdziesięciu oddziałów banków i banków spółdzielczych prowadzących działalność na terenie Mal opolski. Zwrot wypełnionych ankiet ukształtowal się na poziomie 15%. Ankieta dotyczyła zachowali banków w trzech obsza rach z,lrz:,dzania: I. Zarządzania strategicznego. w którym zawarta zostala identyfikacja strategicznych celów. klientów. produktów. jak również sposobów budowy strategii. rodzajów strategii oraz otoczenia konkurencyjnego danego banku . 2. Przed s iębiorczości i innowacji. który obejmowal pytani'l dotycz:,ce polityki innowacji banków. przesIanek oraz źródel wprowadzanych innowacji. 3. Zastosowania zaawansowanych technologii informacyjnych w działalno ści banków. zarówno w wewnętrznych systemach zarz:,dzania organizacją. jak i w oferowanym asortymencie uslug bankowych. W niniejszy m opracowaniu jest przed stawiona pierwsza część wyników przeprowadzonych badali.. 2. Sytuacla sektora bankowego w latach 1999-2001" Reforma pol skiego systemu bankowego w latach 1990- 1994 była śc iśle związana ze zmianami calego systemu gospodarczego kraju. Nowa struktura podmiotowa systemu bankowego kształtowala się dynamicznie w ciqgu kolejnych kilku lat (1995-1998). a na przelomie tysi"c1eci polski sektor bankowy cechowały zachowania konkurencyjne typowe dla gospodarki rynkowej. Przywrócono znaczenie konkurencji ' jako dominującej zasady również na rynku bankowym . W przeprowadzonej analizie kondycji sektora bankowego uwzględniono stan gospodarki kraju w badanym okresie. Sektor bankowy stanowi bowiem integralny składnik każdej gospodarki. który uzależniony jest od realizowanej polityki i strategii gospodarczej". Najważniejsze zjawiska. wydarzenia oraz procesy zachodzące wewn<jtrz sektora bankowego i w jego otoczeniu przedstawialy się następująco :. • Okres 2001 r. dOlyczy Iylko pierwszego półrocza .. Konkurencja w rozumieniu dłu gofaluwej presji , kItira popr/.cz współzawodnklwo prowadzi do innowacyjno.~ri i dynamicznego mzwoju. Zoo , E. Miklas zcw ska, W/"YII' kOllkul'C'm j i 1/(/ xtrl//.:wrę rynku i slratq:ic hallklht, Iw:1Rola kOl/kure/l( :j; w k.\':.raltmwlIIiu po/skil'j.;o st'krorll h/lllko· Wt!f.:0, MCRD. Kraków 1999. s. 10) . II Por. J.Canals, op. cit. .'I.

(4) A1l1rtll Najda. I . Sytuacja makroe konomiczna Polski w o kresie (xl 1999 do 2000 r. k ształto wala się pod znakiem pogarszaj'leej się koniunktury gospodarczej . Byl to wynik dzialania kombinacji czynników takich , jak pog łębianie się dcłkytu obrotów bież'lcyd), wzrost inllacji, wysokic koszty przeprowadzanych reform s połecznych, wysoki deficyt sektora puhlicznego oraz gwahowny wzrost bezrohoc ia 7 . 2. Kontynuacja spadk owej tcndcncJi te mpa wzrostu gospodarczego w pierwszy m półroczu 200 I r. Ponadto obserwo""lI1o dalszy niepokoj'Jey wzrost stopy bezrobocia, powięk szaj 'lC4 się "dziurę bud żct ow'l" oraz mal ej'lc'l st o pę inllacji przy stosunkowo wysokich stopach proce ntow ych na rynku finan sowy m . 3. W reakcji na wzrost inflacji w 2000 r. Rada Polityki Pi e nię ż nej dwukrotnie podnosila podstawowe stopy procentowe, w następstwie czego wzrosly tak żc nominałnc i realne stopy procentowe na rynku finansowym . 4. Wysoki poziom stóp procentowych w dul.ym stopniu przyczy nil się do spadku d ynamiki przyrostu kredyt ów (s ilne oslabienie zapotrzebowania na kre d yt ze stron y zaró wno gos podarst w do mowych . jak i poJmi o t(')w gos podarczych) . 5 . Obniżenie j ako śc i portfe la kred yto wego na sk utek m .in . oslabienia kondycji finansowej podmiotów gospodarczych, wzrostu hezroboc ia. pogorszenia s ię sytuacji gospodarstw domowych. 6 . Uplynnienie kursu zlotego z dniem 12 kwietnia 2000 r. Fakt ten stal się si lnym bodi.cem stymuluj'lcym banki do poprawy zarządzania ry zy kiem kursowym i skuteczniejszego zabezpieczaniu si.; przed nim. co w z nacz.)cy m stopniu wplyn<;:lo na rozwój rynku transakcj i terminowyc h . 7. Zaliczenie- l esIU wiarygodności stosowanyc h w przcds iębi( lrstwac h bankowych syste mów informatycznych w zwi 'lzku z problemem 2000 r., czyli tzw . "milenijn'l pluskw,!" . Szczególne znaczenie dla banków mial dziel) I stycznia 20nO r. Dzięki modernizacji infrastruktury informatycznej, banki bez klopotów poradzily sobie z problemem, nic napotykaj'lc trudności ze zmian'l daty . 8 . Intensyfikacja procesów konsolidacyjn yc h w sektorze bankowym na przestrzeni lat 1999- 2001 . Następuje stopniowa koncentracja IV sek to rzc, sprowadzaj'lca się do tworze nia kilku b"rdzo du 7.ych instytucji finan sowych . Pos tę puj'ley proces p0!;lcZel) banków odzwierciedl" wł:}Czenie po lskiej gospodarki w wydarzenia rozg rywaj ące się na rynku św iatowym. 9. Zwiększenie presji konkurencyjnej \V sektorze na skutek otwarcia granic dla banków zagranicznych. szybkiego wzrostu edukacji finansowej spoleczelistWi.l , zmiany profilu potrzeh finansowych podmiotów gospodarczych i osóh fizycl.nych , a lakże wzrostu poziomu nasyce nia rynkulIsługami fillan snwymi S, lO. W zwi'lzku z inte nsywny m ro zwoje m tec hnolog ii informacyjn yc h na przełomie lys i'Jcleci przcw a g~ konkurcncyjn;J k ształtuje bankowo ść oparta na 7 .'>'y fll(/(jaliIJ(IIH OII '1/ hl/llkl;II ' II'. J()t)t) r.,. 2()()() r ,. rapofly Cil'llcra!nego In "' JlI..' Kluratu Nad/orLI. Ba nk owego, ,~ 1-1 , Pkronkicwicz, Ro/a kOl/kun'lIlji II' kS ::'f(/ff lJ\\'Wliu po/skit'go ,\'l'ktom h(/lIkflll'('go l w: l Rolli kOl/kurt'm )i II ' ks::.ttllro H'lIlli/l (lo/,I'kiego sektom hllllk/lll Tg o, MeRD, Krak ów 11.)1)9, .'i. ! J,.

(5) .' ::.achowwi kOlIkurcl/(y;lIych hal1k(}\\, .... nowych. multimedialnych kanalach komunikacyjnych. np. hO/lle blInking. tclebanking. uslugi bankowe SMS/W A P (w latach 1999-200 I obscrwuje się wysoką dynamikę wzrostuuslug oferowanych poprzcz sieci informatyczne). I I . Wzrost zastosowania nowych technologii informacyjnych. jak również modernizacja już istniej'lcych systemów skutkuje w postaci znacz'lcej redukcji zatrudnienia w sektorze bankowym (92% kosztów dzialania banków stanowi,!. wynagrodzenia )'/, 12. Warunki gospodarki rynkowej wymagaj'l od banków zajęcia silnej pozycji konkurencyjnej. zwlaslcza w wymiarze regionalnym i lokalnym. Stra-. tegie konkurowania u progu trzeciego tysi.)cJecia oparte. So.). na. myśleniu. w kate-. goriach globalnych i na skutecznym dzialaniu w sferze lokalnej'''.. 3. ZmIany. zachowań. konkurenclynych. Efektywnie funkcjonuj,!ce przedsiębiorstwa dokonuj'l ci,!glych zmian. w sposobie formułowania, jak również realizacji strategii konkurowania. Myślenie strategiczne to bowiem proces dotYCZ'ICY podejmowania decyzji w okresach zarówno krótkich. kich szczeblach organizacji ".. średnich.. jak i dlugich. zaehodz'ICY na wszyst-. bazę, fundament strategii realizowanej przez każ.de przedsię biorstwo, a zatem również instylt1cje bankowe. stanowi ściśle sprecyzowany cel strategiczny. W przeprowadzonym sondaż.u poproszono banki o wskazanie. które z przedstawionych celów Sil dla nich najważniejsze. mniej ważne i nieważne. Przy wartościowaniu uzyskanych wyników przyjęto. i.c odpowiedź. Zasadnicz:.1. pierwsza ma wartość 2 pkt. odpowiedź druga I pkt. a trzecia O pkt. Na tej podstawie obliczono średni'l dla badanych wyników. których syntetyczny obraz przedstawia rys. I. W badanym okresie 1999··2001 zmianie ulegla sytuacja banków na rynku, co znalazlo swoje odzwierciedlenie w przesunięciach poszczególnych pozycji hierarchii celów strategicznych. W 1998 r. na pierwszych miejscach znajdowały się cele zwiql.ane z:. ... powiększeniem zwiększeniem. ~ obniżeniem. funduszy wlasnych . zysku.. kosztówl 2 ,. Dokonane obliczenia wskazuj'l jednoznacznie, źe w 2001 r. nadrzędnym celem strategicznym banków jest zwiększenie udzialów w rynku. Ekspansja <). III. Zl1lil'l'~ch .I'/JÓI\\'.I'I'h !Jankó\\',. hup:l/www.t:-bm,pl z unia 9 marca 2001, M. Bednarczyk, Zmiany IV {Joli tyce kOI1/\/I/'O\\'(/1/IO IW rynku liS/lig h(/lIkoll'.\'('II l v,,': 1 Rola. konk /I r{'f/(ji \\' kS::JIIllm\'lIni 1/ pulsk je g(/ .I' cklora hal/kOli 'ego. t>,..1CR D, Kra ków 19{)9, s. l 19- I lO, 1~2-·l.B. lI. Por. p, Skat -Rordam, Zmlan\' d!'; 'Y-:.ii. ,I'l rtl f /'g. je;: /Irch, Wyko/':::ysl.\'\\ '({II ił' oka ::ji n'/Ikol\'.\'clt. d(l ro;'\I'(I/1I !)/':::l,t/sirh1o/'srll'lI, PWN, Warszawa zoo l, s. 12-15, I~ POL M, Bednarczyk, Zmilllly It' //o!ityCI'"" s. 122..

(6) Marta. rynkow a u zyska ła w ska łi od O do 2 poziom 1.55 pkt i aż 67 % banków u z nał o ten cel za priorytetowy. Tak wysoka pozycja w sporz'ldzonym zestawicniu jest zastanawiaj'lca. biorąc pod u wagę opinie samych bankowców w skazującyc h na du ży poziom nasycenia rynku u s łu ga mi fin ansowy mi . Warto podkreś łi ć również fakt ..detroni zacji" potrzeby zw ięk sza ni a zysku na rzecz agresywnej strategii rozwoju ry nku przy ide ntyfik acj i priorytetów strategicznych przez bank i. Ten kierunek dz i a ł a ni a znajduje swoje potwierdze nie w ofcnsy wnym charakterze stosowanych strategii . kt óry wskazany zos t a ł przez wszystki e banki biorące udz i a ł. w. so nd aż u .. J[XJ r. - 2,0. HO. - 1.6. ". 60. - 1.2. "\. - 0.8. 40. V. 20. · .. · .. . . ·. .. -. o. -. 0.4. o. ~. N. C:::J'I (lv. w skazań. jak o naj wa7,n icjszc. •. srednia oceny punktowej. Rys. l . Cele slrategicznych bank<iw Źród lo: opracowan ie własne na podslaw ic przcprow'ldzonych badan ankietowyc h.. Wsparciem tego "ekspansywnego" kieru nku d z i ał a ń jest nac isk na p oprawę j a k ośc i oferty produktowej . To nastawienie proj a k ośc i owe banków odzwierciedla zmiany w hierarchii celów strategicznych będąc e k o n se kwencją wzrastającej konkurencji w sektorze. W ujęc iu punktowy m konkurowanie jakością wskazane zost a ł o jako cel równorzędn y ze z wi ę k szaniem zysku z działałności banku . Jednaki.c tylko połowa z badanych banków n a dała potrzebie poprawy jak ośc i ran gę pri orytetu. Można zatem wniosk ować . że banki stopniowo zaczynają formuło wać strategie. które charakteryzuje orient acja na klienta . Kierunek.

(7) Zmiany ::.acJ/Owmj kOl/kufl'IH.)jn)'ch ballkóH'.... zmian. którego należy s i ę spodziewać w warunkach zaostrzającej się rywalizacji. to silniejsza koncentracja dzial",i bank ów na procesie ciąg łe go doskonalenia oferty produktowej . Biorąc pod uwagę intensywny rozwój technologiczno-informacyjny. który w znaczący sposób determinuje funkcjonowanie banków. dziwić może fakt. że zaledwie 33% banków poddanych so nda żow i u z nał o wprowad ze ni e nowych produktów za cel priorytetowy. Innowacje bankowe oceniane by ł y jako mniej ważny cel strategiczny. podczas gdy na europej skim i św iatow y m rynku bankowym dominuj'l strategie konkurowania innowacjami i jakoSci'lusług. Ponadto warto podkre ś li ć z mianę sposobu identyfikacji przez banki działali ukierunkowanych .II riCIe na zmniejszenie poziomu kosztów. Obniżka kosztów traci stopniowo status celu strategicznego - 22 % banków sonda ż u uznało ją za cel mniej ważny. a 33 % za ni cw ażny na poz iom ie strategicznym. M oż na w tej sytuacji wysnuć wniosek. że zmniejszanie kosztów przestaje by ć celem samym w sobie." zaczyna być postrzegane jako ś rodek wspomagający osi'lganie nadrzędnyc h celów strategicznych banków . W kontek śc ie wniosków z analizy celów strategicznych niezwykle interesujClco prezentuje się polityka wzmacniania pozycji rynkowej banków. Mianowicie. wszystkie banki. które wzięły udział w sondażu. zamierz aj ą wzmocnić swoj" pozycję poprzez podniesienie standardu oferowanych produktów. a 78% z ni ch ró wnież poprzez wprowadzenie innowacji. Następuje zatem wyraźne ukierunkowanie strategii banków na tworzenie źródeł przewagi konkurencyjnej. Porównujqc wybrane przez banki sposoby wzmocnienia pozycj i rynkowej ze wskazanymi priorytetowymi ce lami strategicznymi . można jednak zauważyć pewną rozbie żno ść i niekon sekwencj ę w przedstawionych deklaracjach. Z jednej strony. poprawa jakości stanowi niekwestionowany . jednomyślnie wybrany czynnik determinujący pozycję rynkową banku. z drugiej zaś . nic jest na tyle istotna. aby repreze ntować główny cel strategiczny. Podobnie kontrowersyj na sytuacja dotyczy wprowadzania innowacj i. które w procesie formułowania cc!ów strategii banków pełnią rolę drugorzędml· W okresie badanych trzech lat zmianie ułegł również stosunek banków do ryzyka. Strukturę odpowiedzi wskazanych przez banki biorące ud z iał w sondażu przedstawia rys . 2. W przeprowadzonym sondażu większo ść banków wskazała. że w swojej działalności kieruje się maksymalizacją zysku (przy akceptowanym poziomie ryzy ka) . podczas gdy jeszcze w 1998 r. wyra ź nie dominowała strategia mini malizacji ryzyka". M oż na zatem wnioskować. i.e banki coraz e fekt ywniej wykorzystuj') instrumentarium zarządzania ryzy kiem . Zmiana stosunku do ryzyka stanowi reakcję strateg iczną banków na wzrastający poziom konkurencji w sektorze bankowym.. 1.\. Por, E. Miklaszcwskil , GIt,f)(i/ Tl'lItll'lIcil's III/d. Kraków 1l)9H.. CI/(/IJ~{,'S;I/ East EII/,(){'t'Wllhlllkifl g.. MCRD..

(8) Marta Najda. Obserwowa ne w latacll 1 999~200 1 procesy konsoli dacji w sektorze ba nkowy m znalazly swoje odzwierc ied lenie w ko ncepcj i zarz'ldzania strateg icznego banków biorący c h udzial w sondal,u (rys, 3),. m i 11 i ma 1ii'.al.:ja. maksyma1 izacja zysku. ryzyka 44 Q,... 56%. Rys. 2. Strategia zar z:}dzani a ry zykiem Źródło :. opracowa nie właslle na podstawie przcprnwaLl i'.onych badall anki etowych.. IIX) c o. N. '", ~. gO 60. ~. ~. ~. &. 40 20. ~. ",. O. fuzja zost ała przeprowadzon'l. Rys. 3. Strategia. połącz!!ll. ful-ja jest. rozwazana. fuzja nic zost a ł a przeprowadzona i nic jest rOi'.W:l7.ana. w zarnldz<l lliu strategicznym banków. Zrlldhl: opr;u;ow;lnie w łas ne na podstaw ie prz(·prow;uJ/.{Hl )'r.: h bad.111 ankicl()wyt.:h .. Z uzyskanyc h odpow ied zi wyni ka, że aż polowa banków rozważa m oż l i wOś,' przeprow adze ni a fuzji, a blisko 40 % uczestników sondaż, u do kOl",lo ju ż Pot'lcze nia z innymi instytucjami banko wy mi , Warto równ i e ż w tym miejscu zaz nac z yć, l,c niektóre banki, potwierdzaj'lc przeprowadze nie fu zj i , kontynuuj" st ra t egi ę konsol id acj i, wy kazuj"c zainte resowa nie kolej ny m pot,!czcnicnL.

(9) ~~ ' ;,a cholt'a/l '. .. !Janków .... Dek larowane motywy zarów no stawia ry s. 4.. p odjęt yc h .. jak i planowanych dzialali przed -. Im ·c. ". ~. ". 60. ~ ~. ~. i;;.~. 40. 20 () ~. ~ ~. .- -.;;.c. c o <:.1 ' - c:. e ~". N. N. ~ ::) ~. .-<>. ". ... ..-" . u ..... u ·c _ ~ " ..:.o: - ..... N. ~ ~. ~. ;:3 ." . ::.,. "v..:..:: Ó .... u ~ ~. ". K. N. ,,~. N'". ~. o. '". o. .-c. ~. v. ~. o ._-r "u. c... EO. :-,:':':. ;<. " o ._" -, " ,•. .~. ~. ~. c. .... ,. ;:::. ~. ,. <';1 ":--. c. .. .. '.) ~o. .v. -" "o. '.-::. ~~. -. -. OU :-.:. >'0. :;..,. 'O. D. fll zja przeprowadzona. [i3 fuzja rozwai.ana. Rys. 4. Przeslanki fuzji banków L:ródlo: opracowanie wlasnc na podstawie przcprowaJzonych badan lInkiclowydl.. W przypadku po lączeń przeprowadzonych. podjęte prze z banki dzialania umotywowane byly przede wszystkim : zamierze niem wzmocnienia kapitalowego banku. nast ępn i e m oż liwością zwiększenia udzialu w rynku. planowan'l redukcją kosztów operacyj nych oraz możliwością doskonaleni a organ izacj i poprzez wy mianę kJlolV-IIOW. Natomiast potencjalna fu zja rozważana jest glównie pod względem moż liwośc i ekspansji rynkowej , obniżki kosztów, zasi leni a kapitalowego oraz korzyści skali. Interesuj ący wydaje s i ę fakt, że banki. analizując opcję konso lidacji. nic biorą pod uwagę aspektu wymiany kllo\v- /10'1' . Jednocześnie. dokonując oceny fuzji zrealizowanej. banki uw zg lędniają tę przesłankę jako jedną z priorytetowych. Można w tej sytuacj i przypuszczać. że banki biorące ud zial w sondaż u nic w pełni doce niają znaczenie rozwoju krwlI'-holV w swojej d z ialalnośc i . W procesie planowania , rozwiliania strategicznych pos unięć aspekt ten nic znajduje większego uznania . Natomiast po fak cie. czy li po przcprowadlOllcj fu zj i. oka · zuje się. że "c zynnik wiedzy" nabiera na wartośc i. poniewa ż wymiana kllOlv-Iwa' oznacza mo żliwości zarówno wzbogacenia. jak i weryfikacj i wiedzy i procesów technologiczno- informacyjnych banku. W konsekwencj i zaś kon struktywnie wspomaga budowanie potencja lu konkurencyjności ballku ..

(10) MarTa Najda Pow szech ność. dost~pn ość. uslug bankowyc h na ry nku wy magaj'l od banków elastycz nego ksztaltowania strategii prod uk tu . Jedn ym z glównych e le mentów strateg ii produktu jest ksz taltowanie st ru ktu ry aso rtymentowej ofert y. Zdecy dowana większość banków poddanych sondai.owi prowadzi polit y k ~ szerokiego asorty me ntu prod ukt ów. któ ry jest systematyczni e uzupe1 niany o dodatkowe rod zaje uslug. Strategiczna ofert a prod uktowa wszystki ch bada nych bank ów obej muje uslugi zgrupowane w trzech podstawowyc h kategoriac h (por. rys . 5): I ) sfera roz licze.,. 2) sfe ra depozytowo-kredy towa . 3) s fe ra uslug specjal istycznyc h dl a klie ntów indyw idual nyc h oraz kl ientów instytucjonalnych .. wska zań. %. o. 20. ... inkaso I. •. ·•. akredyt ywa I po l cn~ n i c. zapt'lly. I. •. kany plalniL'zc czeków. 100. •. przekazy bankowe. s ~uph. przcda ż. HO. 40. •. •. • •. •. •. ·.;.. •. I. l(l kulYte rminowe hony Jok;.tcyjnc ra.: hunki bie7.'ICC. •. kredy! obrotowy I kred YI kOl1 sumrx:yjny. •. ·. kredyt na prywalyz'lc.tc. · · ·. ,. . · •· • • •. •. kredyt inwest ycyjny. • • • •. .. •. . .. · · •. •. . .. .. ·. "··. . .•. · ·• •. •• ••. faktoring. ·. •. . ·. fnrf'li ting dyskonto weksli. F. .. :·i::· •. leasing «xIsn:dn ic two sklepu) leasi ng (u lllowa. 1)c 1. l x, ~ rcllnia ). kredyt hipoteczny. Rys . 5. Stratcgi<..' zne produk ty bankóv,' sfery roz li cze ń oraz sfery dcpozytowo-kredy towej ,. Z ródł o:. opracowanie. wła s ne. na poJs!awlc przcprowadl.l1nych hadail ankicl owyt: h..

(11) !. ;:achmvwi. ". hallkóH'. ... W sferze rozliczeń najwięcej wskazań otrzymały przelewy bankowe, blisko 90%, oraz karty płatnicze, które w przeprowadzonym sondal,u osiągnęły poziom 67% wskazań, podczas gdy w poprzednim okresie badawczym (lata 1995-1998) stanowiły innowację produktow;! w ofercie banków", Pasywa i aktywa banków kształtowane są głównie za pomoC! tradycyjnych form kredytów i depozytów, Sfera depozytowo-kredytowa charakteryzuje się dominacją klasycznych produktów bankowych, takich jak przede wszystkim kredyty konsumpcyjne, kredyty obrotowe, obsluga raehunków bieżących oraz lokaty terminowe, Niemniej nalCŻ,y uwzględnić wysoką pozycję kredytów inwestycyjnych oraz hipotecznych w prezentowanym zestawieniu, S;! to produkty mające bezpośredni i silny wpływ na rozwój dzialalności gospodarczej w kraju, na kształtowanie poziomu koniunktury gospodarczej, W badanym okresie trzech lat nastąpi I wyraźny wzrost zainteresowania klientów tymi produktami, co znalazło swoje odzwierciedlenie w konstruowanych ofertach produktowych banków, w postaci elastycznej reakcji na potrzeby rynku, Ponadto, warto podkreślić wzrost znaczenia faktoringu w strategicznej ofercie banków, Faktoring zostal wskazany przez ponad polowę banków biorących udział w sondaż,u, natomiast w 1998 r, tylko 1/3 badanych instytucji bankowych nadala mu status produktu strategicznego, Wzrost znaczenia uslug faktoringowych kontrastuje z marginalizacją innej alternatywnej formy finansowania przedsiębiorstw, mianowicie leasingu, Jednakże banki spodziewają się zmiany sytuacji, ponieważ przewiduje się zwiększenie zainteresowania leasingiem w związku z nowelizacją niejasnych przepisów prawnych regulujących aspekty podatkowe oraz problematykę ewidencji rachunkowej leasingu", Z kolei strategiczna oferta uslug specjalistycznych skierowana do klientów indywidualnych opiera się zasadniczo na dwóch filarach, mianowicie na doradztwie oraz usługach privale baJlkillg, które uzyskaly odpowiednio 78% i 56% wskazali, Natomiast pod pojęciem uslugi o charakterze strategicznym w stosunku do klientów instytucjonalnych znajdują się przede wszystkim lIome bankilIg z wynikiem 78% oraz uslugi doradcze - 56% wskazań sondażowa nych banków, Drugie miejsce doradztwa, przy poziomie wskazań niewiele ponad połowę banków objętych sondażem, należy ocenić negatywnie, Dynamizm, zmienność i zlożoność czynników gospodarki rynkowej wymagaj'l od przedsiębiorstw ogromnej ilości informacji, uniwersalnej a jednocześnie specjalistycznej wiedzy - dlatego jednym z glównych oczekiwań klientów wobec banków jest doradztwo o coraz szerszym zakresie podmiotowym, pocz;lwszy od planowania finansowego, inwestycyjnego poprzez inwestycje kapitałowe, a na strategiach marketingowych kOlicząc.. 14. Por. M. Bednarczyk. B. Rogoda, Oj>, cit., s. 34--35.. Nowelizacja przepisów na podstawie Ustawy z dn. 6 września 2001 L, o zmianie ustaw: o podatku dochodowym od osób fizycznych, od osób prawnych, o podatku od towarów i usług oraz 15. o podatku akcyzowym, Dz.U. nr 106, poz, J 150..

(12) Marta. Nl~ida. Podobnie jak w lalach ubiegl)'ch (obj~lych drugim elapem badań w 1998 r. ) in ne formy usług, lakie jak prowadzenie biura maklerskiego, inweslycje kapila lowc w przeds iębi o rs !w ar h, Iraklowane Sil jako uboczne żród ł o doc hodów , maj :lce na celu kumulację transakcji finan sowych klienla w jednej instylucji"'. Szcz~gó)nic interesujqcc jest wprowad zanie do oferty bank ów produktów ubezpieczeniow ych. jak rów ni eż produkl ów illlcgruj,!eych u s łu gi bankowo śc i de pozYlO wo-k rcd ylowcj z uhezpieczeniami . W Iym miejsc u nale ży u z nać za pozytywne zj (łwi sko znacznego rozszerzenia asort ymentu strategicz nyc h u s łu g specJa lislyc zn yc h banków w ci:Igtl badanego ok resu. W len bowiem s posób hanki chi';.'! do wzmoc nienia swoich pozycji konkurencyjn yc h na rynku jako inSlylucje bankowe o charaklerze uniwersalnym ". Realizowana strategia banku formułowana jest również w oparciu o założe nia dOlycz:lce konkurencj i . PunkIem wyjścia hadali konkurenl ów banków jesl prawidiowa idcllIyfikacja knnkurenCji w obsz arze prowadzonej przez bank d z ialalności . Rozpatruj;lc za s ię g geog raficzny , wyodrę bni o no w sonda ż u trzy z:Jk rcsy ż ródcł zagro żcJl konkurencyjnyc h: lokaln y . re gionalny i ogólnokrajowy. Równom ierny rozkł ad uzys kan yc h odpow iedzi ws ka zuje na brak zdecydowa nej korelacj i pom i ędzy lokalnym usyluowaniem instylu cj i bankowej a postrzeganym przez nią wymiarem konkurencji. Przyczyn lego zjawiska można szukać w ro zwojulechnologii informacyjnych. które um oż liwiaj;lc mię dzy in nym i zwiększenie przej rzysto śc i rynku, przyczyniaj" się do gw ałtow nego spadku lojaln ości kliclllów . a w ko nsekwencji do ko rzys tania przez nic h z u s ług róż n yc h pośredników na wielu rynkac h ". Gwa łlownic wz rastaj;lea inlen syw no ść ko nkurencji na rynku uslu g bankowych (a w zasadzie na szero ko pojęlym rynk u uslug finan so wych. ponieważ konkurencję SIanowi" równ icż produkl y oferow ane przez in slylucje leasingowe. ubezpieczeniowe. inwcSlycyjne) wymaga od banków systemalycznej i wn ikliwej obserwacji oraz analizy zachowalI. polilyki, slrategii konkurenlów. W yniki przeprowadzonego son dażu ws kazuj:) , że regu larne badanie konkurencj i prowadzone jesl przez 56% banków poddanych so ndażowi, przy czym dOlyczy ono w w ięk szości wybranych konkure nIÓw banku. Moniloring obejll1uj'IC Y wszystkich konkurenlów działaj"cych na rynku prowadzi Iylko jeden s pośród banków, które wzięły udział w przeprowadzonym so ndażu . Poza częstolliwości ;1 i zakresem podmiolOwym prowadzo nych bad;uj kon kurcncj i, na uwagę zasluguje ich rezultat w poslaci zasadnic zej tre śc i informacji gromadzonych przez banki. Zgodnie ze wskazaniami banków kluczowe informacje IV Iym zakresie dOlycz;1 bezapelacyjnie poziomu koszlów prowadzenia rachunków bankowych oraz warunków udz ie lania kredytów przez kOI1 kurcnl~ . Porównujqc otrzy mane odpow iedzi z wy nikami 7. 199M r. mOl,ml Por . ~llkdnarl'lyk, Zmiw/.\' II' polir\'n' .... ~ . 124- 125. 11 Por, W. Gr/,l'gorczyk. Sll'alc'gie IIIl/delil/goll't' helI/hill', PWN, War:-'J.awiI 199 7,~. 75. I~ Por. Z. Zawad zka , Akluall/l' TC l1dt'1I1:i1' II' hllllkoll'{}.\:ci .~ l\'i(/I(JlI'l'j [w :IIJ(/l/ki II' Fol,I'Cl'. H'y': \\'flflitl i felIdelIcje 1"1):11'0)011'1', red. W.L . Jawor",ki. POIIl'xt, Warszawa 2(101. s. 19-20.40-45. li>.

(13) ::.achowmi konkurencyjnych ballkóH'", s twierd zić, że. obszar zainteresowa ń banków w prowadzonych obserwacjach konkurentów nie ulegl zmian ie "'. Sio"łC pod uwagę funkcjonowanie banków w warunkach lokalnej konkurencji, gromadzenie informacji dotycz~cych podstawowych kategorii, mianowicie kosztów i cen konkurentów należy ocenić jako zjaw isko pozytywne . Dodatkowe uzasadnienie tej oceny stanowi identyfikacja obszaru najsilniej odczuwanej presji konkurencyjnej bank ów (por. rys. 6).. HX). -. gO. -. " ". 60. ~. ~. 40. .= N. ~ ~. '". .. ... ,~,. •. :!O IO. :-.fcra. .'ikra u:-.lug. I'OZ.lil.: ZCll. S!:>Cl'Ju listyczn ydl. skru depozytowo-knxlytowa. cala ofert;, hanku. Rys . ó. Obszary najsiłnicJszej presji konkurencyjnej l'.rbdlo: opnu;ow;mic własne na podstawie przcprnwaJ zonyth badan ankil'-Inwy,'h,. brak wplywu. kn)tkolcnninowc dlugoterminowe [). lO. 20. 30. 40. 50. 70. procent wskazml. Rys . 7 . Wpływ konkurencji na slr;lIcgic banku Żródlo: opral'owanic wl;\snc il U pndst;\wie przeprowadzon ych b;H.hui ankiclow)'l.:h,. I'I. Por , M , Bednarczyk, 2m/fllly. II'. pof i ryc/' .. . , s. 121'1- 129 .. 80.

(14) Marta Najda. Zgodnie z uzyskanymi odpowiedziami krytycznym obszarem jest wlaśnie sfera depozytowo-kredytowa. Jednak zastanawiający wydaje się fakt braku większego zainteresowania banków informacjami na temat strategii rozwoju konkurentów, nie mówiąc już o marginalnym potraktowaniu strutcgii marketingowej jako strategicznego żródla informacji o dzialalności i planach konkurencji (w przeprowadzonym sondażu strategia marketingowa zostala wskazana tylko przez jeden bank) . Czy w dynamicznie zmieniaj:lcym się ś rodowisku gospodarczym poziom cen, kosztów , suma bilansowa i poziom zysku konkurentów są wystarczającymi źródlami informacji dla celów strategicznej analizy konkurencji banków " Postawione wcześniej pytanie ma charakter retoryczny, oczywistość odpowiedzi przeczącej uzasadnia bowiem silny wplyw konkurencji na kierunki zarządzania strategicznego w bankach (pOL rys. 7). Jeżeli banki bion!ce udzial w sondażu wyrai",! wi~kszością - 78% - wskazaly, Że konkurencja stanowi czynnik determinujący ich strategie dlugolerminowe,jak również krÓlkoterminowe (67% wskazali), lo regularne badania konkurentów ograniczone tylko do podstawowyc h statystyk bez uwzględnienia analizy silnych i slabych Slron, koncepcji strategicznych , nic będą Slanowily filaru efektywnej polityki strategicznej banku.. 4. Podsumowanie Rosnący. poziom edukacji finansowej spokcl.enstwa, doskonalsl.e bazy informacyjne, dost~pność informacji powodujq zwiększony poz iom wymagań wobec banków pod względem ceny, zakresu, jak i jakości świadczonych usług. Narastająca presja konkurencyjna na rynku wymaga od instytucji bankowych aktualizacji ich strategii konkurowania w kierunku koncepcji projakościowych oraz wprowadzania innowacji . Efeklywne zarządzanie konkurencyjnością wymaga od banku formułowania i realizacji skutecznych strategii, jak również integracji wprowadzania nowych produktów z innowacyjnością procesową dotyczącą organizacji pracy oraz innowacyj nością technologiczną związaną z doskonaleniem systemów informacyjnych. Analiza wyników sondażu pozwala stwierdzić, że banki nie pozostają bierne wobec przemian zachodzących na rynku nic tylko finansowym, ale również gospodarczym. Banki, dzialaj,!c w warunkach lokalnej konkurencji, dokonuj:! zmian w stosowanych praktykach w walce konkurencyjnej. Polityka wzmacniania pozycji rynkowej instytucji opiera się na podniesieniu standardu ofeny oraz na procesach innow:,cyjnych, co stanowi odzwierciedlenie trendów zachodzących na finansowych rynkach światowych. Jednakże kwestia rzeczywistej realizacji deklarowanych strategii budzi pewne wątpliwości. W sferze zarządzania stralegicznego można zaobserwować pewną niekollsek wencję w formułowaniu priorytetowych celów oraz wyznaczaniu metod ich osiągania..

(15) :a('/wwm;. 1}(lIIków .... Jednakże. pozytywnie należy ocenić' znaczny s t o pień rozszerzenia asortymentu oferowanych uslug. jak równici. realizowanie procesu dywersyfikacji portfela produktów . Szczególną lIwag~ zwraca intensywny rozwój u s ług specjalistycznych skierowanych do klientów indywidualnych Oraz instytucjonalnych . W warunkach malejqecj marży od setkowej punkt ci~ ż kości w ofercie produktów bankowych ulega przesunięc iu ze sfery depozytowo-kredytowej w kierunku usług poś rednicZilc ych. Rywalizacja o klienta zmusila banki do zmiany ich stosunku do ryzyka. Udoskonalono metody zarzqdzania ryzy kiem , zwiększono zakres wykorzystania instrumentów zabezpieczaj:JCych. co przyc zyniło się do intensywniejszego rozwoju rynku transakcji terminowych . W obliczu liberalizacji rynków finansowych w Polsce, a w konsekwencji zagrożenia konkurencyjnego ze stron y zagranicznych korporacji bankowych. banki stosuj,) strategie konsolidacji przede wszy stkim w celu wzmocnienia kapitałowego. aby móc skutecznie konkurować z tak siłnymi instytucjami. Jednakże brak zainteresowania możliwościami wymiany kJlO\v -how w momencie rozważania potencjalnej fuzji 7. inn,) organiz,"cj'l jest jaskrawym przykladem braku koncepcji strategicznej w stosunku do kapitału wiedzy. Kapital intelektualny musi być systematycznie doskonalony i weryfikowany, aby mógł stanowić siłę napędow:) procesów innowacyjnych banku. Na skutek zaostrzaj:lcej się konkurencji na rynku bankowym przewiduje si<; zmiany strukturalne tego rynku . mianowit:ic pow stanie docelowo trzech zasadniczych grup posredników: - du że instytucje bankowe o ferujące pe łny wachlarz usług w wymiarze mię dzynarodowym . - instytucje wyspecjalizowane w wybranej dziedzinie (') wąskim as(mymencie usług oferowanych na konkurencyjnych warunkach, - regi onalne instytucje bankowe o charakterze uniwersalnym lub wyspecjalizowanym, które koncentrują swoją działalność na rynkach regionalnych łub lokalnych , ewentualnie na określonych grupach klientów"'. To, w której z tych trzech grup odnajdą się banki, które brały udział w son dażu. zależy od prawidiowo sfo rmułowanych i zgodnych we wnętrznie strategii konkurowania opartych na innowacjach i jako ści oraz konsekwentnej ich realizacji. Literatura. Bednarczyk M., Wply\\' OIOC:('II/(I kOl1ll1nikacY;fU'go na rt'd(jfl/i(je srrlltl'gii kUlJkllrcmji /U ,[,\'k/c h pr:fdsi ę hiorsfl\' [w :1 A.'O/lkllrt~ m:yjlu J .\~(; i'" :. t' tls i ę hiof S 11V wolu' c \\Iy :' \1'(1 ,i X X I w;(,h" T NOiK , Wrodaw 1999 .. lU. Z. Zaw:Jd zka .o/). Ó I ., s. .16..

(16) Marla. Bcdnarnyk M .• Zmial/y HI I'0liryct' kOI/k lif 011'01/;(1 IW rynku 11.\'/1/ 8 balIk owych Iw:1Rola kOI/k.lUł'lIij; HI b:.lalrm\'(llIiu/J()/Skit'.!.io .\·drom !N.lI1koWl'PJ', MCRD , Kraków 1999. Bcdnarczy kM" Rogoda B.. MllrJ.:.d illgolVo Ol' iell racja ha lik 1/ loka/lU' go I w: I ProN el/wtyka -:.ar-:.ą d-:.ania fIlarh,ti I/gow(' go,. TNO iK, Poznań 1995. Canal s J ., Straugie krmkIlrtH\'lIIJla H' l'uropt'jskicj bal/ko ll'o.\:ci, PWN, Warszilwa 1997.. Dz .U. nr 106. poz . 1150. Grl.cgorcl.yk W.. Srrarl'gil'. marketillgo\\'(' bal/kf'\I' , PWN , Warszawa 1997.. K ollillllklllra w ,,/acówkach /)(lIlk(lll-'yd, II' 2(1)() r ., !BilU R. Miklaszewsk" E.. GloblII Tf.'lJdt' /ICin mul ClwIIges in ElIsl EllrOp('llll B(lJlki"g . MCRD. Kraków 1998.. Mik Iilszcwska E., Wp/y ll' kOllk lir ('lu) i IUl stf/lkl/ll"{' ryli/.:. II i ,\'Iraleg ;(' ballk61\' l w : l Rola hmkun'lI(ji w ks-:.lalto \\'(lll ill fJolskit'?,lJ sektora hallkUlw'go, MCRD, Kraków 1999. Pieronkiew1cz H., Rola kOIlJ.:./lrelU)i Il' ks :'[(ll lOWCl llill polskiego sekT01"(/ hankowego [w :J Rola konkllrt'lIt.ji IV b:'Taltol'l'al/iu polskiego sektora bal1kOlvt~ g(). MCRD. Kruków 1999.. Skat-R ordam P., Zmially de<" y:ji .l"lratt'gic:'lIych . W.\'kor::Y,,"TYlI'clIIic ok(/ ~ji rynkowych do f"O z.,lł'ojlll":l'dsifhiorSIH'CI , PW N. Warszawa 2(K) I. Solart. J .K ., Zar::l/d: lIl1h' .\"Ir(l(('gic:llc Ił' balik (tc h . PolIcx t , Warszawa 1997 . SYIIUu.j afillun.HIWll l)(lIIkó ,,' II' / 999 r., 20()() f .• raport y Gcncri.llncgo Inspektoratu Nadzoru Bankowego. Zawad zka Z., Ak lila/w' tCl/dellcje \I ' !ml/ko 11 '0.1;(" i .~ will/ml 'cj Iw: I Bank i \I.' PolJa . Wyzwa 1/ ia i tendem)e ro;,lt"ojOlI't". pod red. W.L. Jaworskiego, Poltcx!. Warszawa 200 I. Zm;a:.cl! spi:.owych !J(/I/hiw. http://w\vw.e-bm .pl zl) lIl<lrca 2001.. -. Changes in the Competltive Behaviour ol Banks on the Market. Małopolska. In a turbulcnt and ch:lIlging c(,:ollomic, soc ial and political cnvironment the market success ol' a bank is de,chJcd in the long term by ao ctlcctivc policy for managing the organisation's competitivc lless. This is all interaetive proccss ol' stralegie thinking, the implemcntation ol" slratcgy bllsed on innovation and quality, and the application of advOl nccd int"ormalion lechno logy. In the stud y. (,:hanges in the co mpelit ive bchav iour ol' banks in Małopolska are prcscnted as a COIlSCqUCllcc ol" changes occurring on both ł ocal and global markets. Thc ~Iim of Ihe lIn;llysis is lo undcrstand how b'lI1king inslitutiolls fUIIC(ioll in conditions ol' ri sing t"(>mpclili vc pre ssure in the scctor..

(17)