Przeracki, Jerzy
"Der Kreis Rössel. Ein ostpreussisches
Heimatbuch", Erwin Poschmann,
Kaltenkirchen/Holstein 1977 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 241-242
Recenzje i o m ó w ie n ia 241
E r w i n P o s c h m a n n , D e r K r e i s R ö s s e l . E i n o s t p r e u s s i s c h e s H e i m a t b u c h , H e i m a t b u n d d e s K r e i s e s R ö s s e l , ( K a l t e n k i r c h e n / H o l s t e i n ) 1977, s s . 536, m a p y , p l a n y , i l u s t r a c j e .
W R epublice F e d e raln ej N iemiec po II w ojnie św iatow ej w ydano ponad dw adzieścia tzw. H eim a tb u ch ó w , czyli p ra c przed staw iający ch d zieje pow ia tów bądź m iast, należących niegdyś do prow incji P ru s y W schodnie. Spośród byłych pow iatów w arm iń sk ich opracow ania tak ie przygotow ano dla pow iatu olsztyńskiego 1 i — co p ra w d a w nieco in n ej form ie oraz bez ch ara k te ry sty c z nego p o d ty tu łu — p o w iatu lid z b a rs k ie g o 2, a o statn io rów nież d la pow iatu reszelskiego.
W spisie treści tej książki fig u ru je ogółem 44 au torów (główni to Adolf i E rw in Poschm annow ie, R o b ert T eich e rt oraz tek s ty G eorga M atern a i E uge- na B rachvogla przerobione i uzupełnione przez innych), dlatego też nieporo zum ieniem jest w yeksponow anie n a k arcie ty tu ło w ej jako au to ra tego dzieła E rw in a P oschm anna, podczas gdy je s t on w łaściw ie jego re d ak to rem n a u kowym.
P u b lik ac ja została przygotow ana bez żadnej m yśli przew odniej, stąd też i k o n stru k c ja tego w y d aw n ictw a w cale nie należy do p rzejrzystych. W płynęło n a to um ieszczenie w jed n y m zbiorze bardzo różnych rodzajów p isarstw a historycznego, a w ięc szkiców o znikom ej n iek ied y w artości poznaw czej, w spo m nień, rep o rtaży , m ateriałó w statystycznych, w ykazów urzędników , w ierszy, tek stó w pieśni itp. W artościow e i godne u w agi te k s ty n a jsta rsz y ch niem ieckich badaczy histo rii W arm ii stanow ią zaledw ie nieznaczną część tej dziw nej m o zaiki dziejopisarskiej. Jej k o lejne frag m e n ty p ow stały w różnym czasie, ale zawsze n a podstaw ie d a w n y ch ustaleń. N ow ych b a d a ń nie przeprow adzano. Gorzej, bo au torzy nie w ychodzą poza u stalen ia n aukow e sprzed ro k u 1945. Chociaż książka m a c h a ra k te r p opularny, to jed n a k należało uw zględnić ta k że dorobek histo rio g rafii pow ojennej.
S p ro stu jm y d la p rzy k ład u k ilk a potknięć faktograficznych. N a s. 11, przy om aw ianiu podziału adm in istracy jn eg o W arm ii przed 1772 rokiem , znalazło się m ylne stw ierdzenie, jak o b y B isztynek n ależał do ko m o rn ictw a reszelskie go, podczas gdy n a p raw d ę leżał on w g ran icach ko m o rn ictw a lidzbarskiego Na s. 38 podano, że H e n ry k von L u te r b y ł w arm iń sk im w ó jtem k rajo w y m w lata ch 1333— 1347, a w rzeczyw istości sp raw o w ał on ten urząd tylko do 1342 ro k u 4. Na s. 41 napisano, iż w ojna trzy n asto letn ia trw a ła w lata ch 1453— 1466, co trzeba uznać za przeoczenie, gdyż na ss. 104, 123 i 151 znaleźć można p raw idłow ą datę jej rozpoczęcia, a więc rok 1454. Na s. 42 m am y inform ację, że w o jn a polsko-szw edzka m iała m iejsce w lata ch 1656—1660, a przecież roz poczęła się ona o rok w cześniej. Na ss. 104 i 164 podano, iż o sta tn ia w ojna Polski z Z akonem K rzyżackim rozegrała się w lata ch 1520— 1525. jed n ak na s. 152 m am y praw id ło w ą datę jej w ybuchu, a m ianow icie rok 1519. B u rm i strzam i B iskupca w 1698 ro k u (w ykaz n a s. 131) by li B a lta za r Z araza (a nie. jak podano, Zacaza) i J a n Pom pecki.
N iekom pletny i w y jątkow o n ies ta ran n ie sporządzony jest w ykaz lite ra tu ry
1 H e i m a t b u c h d e s L a n d k r e i s e s A U e n s t e i n , ( L a n g e n h a g e n 1968). 2 K r e i s H e i l s b e r g i m E r m l a n d , B e n s b e r g 1967. D o t e g o s a m e g o t y p u o p r a c o w a ń m o ż n a z a l i c z y ć z n a c z n i e w c z e ś n i e j w y d a n ą k s i ą ż k ę K . D e l b r U c k a , H e i m a t f e s t s p i e l m i t B i l d e r n a u s d e r G e s c h i c h t e d e r S t a d t u n d d e s K r e i s e s H e i l s b e r g i . O s t p r . , H e i l s b e r g (1913). 3 Z o b . W . T h i m m , D i e E r m l a n d k a r t e v o n E n d e r s c h (1755), Z e i t s c h r i f t f ü r d i e G e s c h i c h t e u n d A l t e r t u m s k u n d e E r m l a n d s , B d . 35, 1971, s. 189. 4 A l t p r e u s s i s c h e B i o g r a p h i e, B d . 1, h r s g . v o n C . K r o l l m a n n , M a r b u r g / L a h n 1974, s . 413. 16. K o m u n i k a t y . . .
24 2 Recenzje i o m ó w ie n ia
zamieszczony n a ss. 496—497. P o m ijając już b ra k w n im choćby podstaw o w ych opracow ań p o ls k ic h 5, razi b ra k im ion au to ró w w yk o rzy stan y ch prac (ma to m iejsce w p rzy p ad k u G eorga Dehio, K u rta D ieckerta, F ra n z a D ittri- cha, E rn sta G alla, H orsta G rossm anna, B runo H offm anna, A lb e rta S tru k a - ta i in.).
N ajb ard ziej w ym ow nym p rzykładem niedokładności i niesolidności jest tu — w edług m nie — inform acja, jakoby w ydaw cą Deutsches Städtebuch.
Handbuch städtischer Geschichte, Bd. 1, S tu ttg a rt — B erlin (1939) b y ł E rich
Schneider (s. 328, przyp. 6 oraz s. 496). B ył nim oczywiście jeden z n a jb a r dziej zasłużonych niem ieckich badaczy dziejów m iast, prof. E rich K eyser.
A utorzy poszczególnych szkiców sk u p iają sw oją uw agę jedynie n a w y b ra n y ch problem ach, in n y ch zaś nie dostrzegają, n iek tó re tylko sygnalizują, a pew ne zagadnienia przed staw iają n iezbyt obiektyw nie. N iew łaściw ie p rzed sta w iają znaczenie ro k u 1772 d la dziejów W arm ii, ek sponują ro k 1813 i w y n ik i plebiscytu z 11 lipca 1920 ro k u — przy pomocy jakże często zwodniczych dan y ch statystycznych — nie doceniają an ty p ru s k ic h n astro jó w ok resu K u ltu r- k am p fu n a W arm ii. Pisząc o lata ch II w ojny św iatow ej n ie w spom niano p ra w ie w cale o położeniu ludności polskiej i różnojęzycznych robotników przy m usow ych, z atru d n io n y ch wów czas n a om aw ian y m terenie.
Skoro książka ta —■ ja k w y n ik a z uw ag n a s. 5 — przeznaczona je s t dla potomności, należało chyba — przełam u jąc w reszcie pew ne b a rie ry i opory — napisać o dokonaniach m ieszkańców R eszla i okolic w o sta tn im trzydziesto leciu, a nie kończyć n a ro k u 1945 (analogicznie zabrakło w p racy porów nania sy tu acji gospodarczej W arm ii przed 1772 rokiem z procesem sta g n ac ji ekono m icznej czy n a w e t m arazm u m iasteczek w schodniopruskich w pierw szej po łowie X IX stulecia).
K siążka otrzy m ała ład n ą o p raw ę graficzną. P u b lik ac ja przybliża czytel nikom p ro b lem aty k ę w arm iń sk ą, ale jej w artość n aukow a jes t niew ielka.
Jerzy Przeracki
M a r i a D r a b e c k a , B a r b a r a K r z y ż a n i a k , J a r o s ł a w L i s a k o w s k i , F o l k l o r W a r m i i i M a z u r , C e n t r a l n y O ś r o d e k M e t o d y k i U p o w s z e c h n i a n i a K u l t u r y , W a r s z a w a 1978, s s . 584 + k i n e t o g r a m y t a ń c ó w , w y b ó r ( w k ł a d k a ) .
Dzieło O skara K olberga — ja k pam iętam y — było zatytułow ane: Lud.
Jego zw yczaje, sposób życia, m ow a, podania, przysłowia, obrządy, gusła, za bawy, pieśni, m u z y k a i tańce. K olbergow ska tra d y c ja etnograficznego p a
trzenia n a folklor sta ła się n iea k tu aln a w czasach n a m w spółczesnych, kiedy okazało się, że istn ieje n ie ty lk o „klasyczny” folkor chłopski, ale rów nież fol klo r m iejski, d aw n y i w spółczesny folklor środow iskow y, pew ne ty p y su b k u l tur. N aw et w najnow szych p racach o c h ara k te rze etnograficzno-etnologicz- n y m 1 spotyka się postulaty, aby trak to w a ć folk lo ry sty k ę jak o sam odzielną dyscyplinę hum anistyczną. K u ltu ra m ate ria ln a i społeczna zostaje w yłączona z zak resu pojęcia folkloru, ty m sam ym zanika jego etn o g raficzn y lub a n tro pologiczny c h arak ter. Podstaw ow ym przedm iotem b ad ań fo lk lo ry sty k i jako
5 N p . X. J a n o s z - B i s k u p o w a , R o z w ó j p r z e s t r z e n n y m i a s t a R e s z l a , K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e ( d a l e j K M W ) , 1961, n r 2, s s . 161—182; t a ż , R o z w ó j p r z e s t r z e n n y m i a s t a J e z i o r a n y , K M W , 1965, n r 1, s s . 3—16; Z . N o w a k , R o z w ó j p r z e s t r z e n n y m i a s t a B i s z t y n k a , K M W , 1961, n r 3, s s . 376—384. W a r t a w y m i e n i e n i a j e s t t a k ż e m o n o g r a f i a B i s k u p i e c . Z d z i e j ó w m i a s t a i p o w i a t u , O l s z t y n 1969. 1 K . Z a w i s t o w s k a - A d a m s k a , G r a n i c e i h o r y z o n t y b a d a ń k u l t u r y w s i w P o l s c e , W a r s z a w a 1976, ss. 183—164.
