Lietz, Zygmunt
"Pamięć notuje i utrwala.
Wspomnienia", Fryderyk Leyk,
oprac. Tadeusz Kisielewski, wstępem
opatrzył Władysław Chojnacki,
Warszawa 1969 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 481-482
R E C E N Z J E I O M Ó W IE N I A 481 F r y d e r y k L e y k , P a m ię ć n o tu je i u tr w a la . W sp o m n ien ia . O p ra c o w a ł T a d e u sz K i s i e l e w s k i . W stę p e m o p a trz y ł W ła d y sła w C h o j n a c k i . W a rsz a w a 1969, L u d o w a S p ó łd z ie ln ia W ydaw nicza·, ss. 227, ilu s tra c je .
F r y d e r y k L e y k ro z p o c zą ł p is a n ie w sp o m n ie ń w ję z y k u n ie m ie c k im w p a ź d z ie rn ik u 1921 r., p o o p u szc z en iu P r u s W sc h o d n ic h . W sp o m n ie n ia te p o św ięc o n e b y ły s p ra w o m p le b is c y tu . W iad o m o ści ta m z a w a rte p o słu ży ły m u do o p ra c o w a n ia w 1935 r. w e rs ji p o lsk ie j. W d ziesięć l a t p o w y z w o len iu zaczęła się u k a z y w a ć n a ł a m a c h „ S ło w a n a W a rm ii i M a z u ra c h ” je g o h is to ria p le b is c y tu n a M a z u ra c h . N ie zależ n ie od teg o p u b lik o w a ł b a rd z o sk o n d e n s o w a n e re f le k s je n a ła m a c h „ Z a p isek H is to ry c z n y c h ” i sze rsz e w „ K o m u n ik a ta c h M a z u rs k o -W a rm iń s k ic h ”. P o z a p r z e s ta n iu p ra c y z aw o d o w e j, w 1958 r. u k o ń c zy ł o s ta tn ią w e rs ję sw y c h w sp o m n ie ń i złożył je w S ta c ji N a u k o w e j P o lsk ie g o T o w a rz y s tw a H isto ry c zn e g o . J e d e n z ro zd ziałó w , n a p isa n y w I960 r. p t. S z p ic le w K o m ite c ie M a z u r s k im , w w e rs ji k sią ż k o w e j nosi ty tu ł: O tto G o llu b — s zp ic e l w K o m ite c ie M a z u rs k im . C ało ść w sp o m n ie ń s k ła d a się z c z te r n a s tu ro z d z ia łó w . O s ta tn i z n ich , p ie rw o tn ie d o p ro w a d z o n y do o k re s u lu b e l skiego, n a ży czen ie L u d o w e j S p ó łd z ie ln i W y d a w n ic z e j z o sta ł n ieco ro zszerzo n y . N a j sk ro m n ie js z y j e s t ro z d z ia ł p ie rw szy , p o św ięc o n y la to m dziecięcy m i w p ły w o w i d o m u ro d z in n e g o , a zw łasz cz a g r o m a d k a r s tw u n a p ó ź n ie jsz ą d z ia ła ln o ść a u to ra .: N ie z ła m a ły go la t a szk o ln e , ja k k o lw ie k ta c y n a u c z y c ie le , j a k P le w a d o k ła d a li s ta r a ń , by go w ra z z in n y m i d ziećm i, zg erm a n izo w a ć . K o n se k w e n c ją w y c h o w a n ia ro d z in n e g o b y ła m . in. je g o p o s ta w a a n ty w o je n n a , z a j ę ta w czasie p e łn ie n ia słu żb y w o jsk o w e j. R o zd ział p ią ty p o św ięc ił a u to r n ie m ie c k im p rz y g o to w a n io m do g ło so w an ia , lecz o p a rł go ty lk o w m in im a ln y m sto p n iu o w sp o m n ie n ia w ła sn e . P o d s ta w ą do n a p is a n ia teg o ro z d z ia łu s ta n o w iła p u b lik a c ja M a x a W o rg itzk ieg o . R o zm o w a W o rg itzk ieg o z a g e n ta m i je s t f ik c ją lite r a c k ą i ty lk o częścio w o z o sta ła o p a r ta o w sp o m n ie n ia B o le sła w a P o z o rsk ie g o w w ie cu w M ieln ie (s. 7 2 . N a s tę p n y ro z d z ia ł — P r z y g o to w a
n ia s tr o n y p o ls k ie j do p le b is c y tu n a M a zu ra c h i W a r m ii — w b re w ty tu ło w i z a jm u je
się ty lk o p o ls k im i p rz y g o to w a n ia m i do p le b is c y tu n a M a z u ra c h , a w szczególności o rg a n iz a c ją M a z u rsk ie g o K o m ite tu P le b isc y to w e g o i M az u rsk ie g o Z w ią z k u L u d o w e go. O d d z ia ły w a n ie te j o s ta tn ie j o rg a n iz a c ji, ja k k o lw ie k n a jb a rd z ie j p o s tę p o w e j, n a M a z u ra c h b y ło m in im a ln e . I n te r e s u ją c e są w sp o m n ie n ia p o św ięc o n e d z ia łaln o śc i s tro n y p o ls k ie j po o b s a d z e n iu te g o o b s z a ru p rz e z K o m is ję M ięd z y so ju sz n ic z ą (ss. 93— — 132). M y li się je d n a k ż e L e y k tw ie rd z ą c , że G a y l u rz ę d o w a ł w g m a c h u re je n c ji, a n ie w ra tu s z u . R zecz s p ro w a d z a ła się n ie ty le do sam y c h po m ieszczeń , a do co d z ie n n y c h k o n ta k tó w K o m is a rz a R zeszy z c zło n k am i K o m isji. S łu sz n e s ą u w a g i a u to ra d o ty c z ąc e czy n n o ści K o m isji, je j o p e ra ty w n o śc i i o b sa d z e n ia te r e n ó w p le b i scy to w y c h w o js k a m i a lia n c k im i. P e w n e d ro b n e k o n tro w e rs je b u d z ą lic z b y p ra s y w y d a w a n e j w o k re s ie p le b is c y tu . A n a liz u ją c s ta n p ra s y o b y d w u o b ozów a u to r w s p o sób p la sty c z n y u k a z u je zasięg n ie m ie c k ie j p ro p a g a n d y p is e m n e j. W y d a je się, że n a k ła d je d n o ra z o w y g a z e t w y d a w a n y c h p rz e z po szczeg ó ln e m ia s ta , p a r tie p o lity c z n e i l a n d r a t u r y (s. 101) b y ł w yższy. I n te r e s u ją c e są re la c je o w y d a w a n y c h , często a n o nim o w o , p o ls k ic h b ro s z u ra c h i p is m a c h p ro p a g a n d o w y c h . A u to r n ie słu sz n ie u w a ża r e d a k to r a J a r o s z y k a za s tro n n ik a o b sza rn ik ó w , g d y ż b y ł on p rz e k o n a ń d e m o k ra ty c z n y ch , a b ro s z u ry n a p is a n e j p rz e z L e y k a n ie m ógł po p ro s tu w y d a ć z b r a k u ś ro d k ó w fin a n s o w y c h . In f o rm a c je od n o szące się do z a rz ą d z e ń K o m isji, ja k k o lw ie k n ie p e łn e , o d d a ją k lim a t ta m ty c h dni. C ie k a w e są z ab ieg i a u to r a o p rz e su n ię c ie t e r m in u g ło so w an ia . N ie w iem , n a ja k ie j p o d s ta w ie o p a rł L e y k tw ie rd z e n ie , że p o s tu l a ty p o ls k ie p rz e d sta w io n e R ad z ie N a jw y ż sz e j w P a r y ż u m ia ły być w p e łn i lu b w części sp ełn io n e. P o m im o p ro te s tó w r z ą d u i s e jm u , zło żo n y ch w P a ry ż u , j a k r ó w -зі. K o m u n i k a t y
482 R E C E N Z J E I O M Ó W IE N I A
n ież o b y d w u K o m ite tó w P le b is c y to w y c h , K o m is je M ięd z y so ju sz n ic z e je d y n ie w m i n im a ln y m s to p n iu u s tą p iły ze sw eg o s ta n o w is k a i to d o p ie ro po z a n ie c h a n iu s tra jk u . A u to r z d a je się z a p o m in a ć o fa k c ie , że u c h w a ły w K o m isji z a p a d a ły w ię k sz o ścią g ło só w i d la te g o s ta n o w is k o F r a n c u z ó w b y ło o d o so b n io n e (s. 116). W y ja zd Z e n o n a E u g e n iu sz a L e w a n d o w sk ie g o , J a n a B re jsk ie g o i S ta n is ła w a S ie ra k o w s k ie g o n ie m ógł p rz y n ie ść z m ia n y s ta n o w is k a R a d y w s p ra w ie u d z ia łu e m ig ra n tó w w g ło so w an iu , g d y ż n a s tą p iło to ju ż po u z g o d n ie n iu d ru g ie j w e rs ji te k s t u t r a k t a t u . A u to r p o d a je in fo r m a c je (s. 130), że około 40 000 M az u ró w w strz y m a ło się od g ło so w a n ia , n ie· w sp o m in a ją c , że n a f a k t te n m ia ła w p ły w u c h w a ła n ie z a le ż n y c h s o c ja lis tó w (U SPD ) z a le c a ją c a s w y m czło n k o m w s trz y m a n ie się od g ło so w a n ia . W iad o m o , że d o U SPD n a le ż a ło w ie lu M az u ró w . B ard zo ro z b u d o w a n y j e s t ro z d z ia ł o G o llu b ie , g d y ż a u to r p o siad a ł n a p o tw ie rd z e n ie sw o ich sąd ó w sze re g dow o d ó w . N ie m n ie j je d n a k sz p ie g o stw o n a rzecz N iem iec u p ra w ia ło z n ac z n ie w ię ce j osób, o k tó ry c h w sp o m in a ją in n i p a m ię tn ik a rz e . N ie p o trz e b n y je s t w t r ę t p o św ięc o n y p u łk o w n ik o w i B e n n e to w i, k tó r y r e d a k c ja w in n a b y ła p rz e s u n ą ć do p o p rz e d n ie g o ro zd ziału .
K o le jn y ro z d z ia ł d o ty c z y s p ra w p o ls k ic h ro b o tn ik ó w ro ln y c h w S a k s o n ii i T u ry n g ii i w sp ó łp ra c y a u to r a ze Z w ią z k ie m P o ls k ic h R o b o tn ik ó w R o ln y c h . W ie lk a szk o d a, że a u to r n ie ro z b u d o w a ł b a rd z ie j teg o ro z d z ia łu , g d y ż p ro b le m a ty k a ta je s t m a ło z n a n a p o lsk ie m u c z y te ln ik o w i. O w ie le o b sz e rn ie jsz e , z d ra d z a ją c e d u ż ą z n a jo m o ść z a g a d n ie n ia są s p ra w y Z rz e s z e n ia G ro m a d k a rs k ie g o . P rz y p o m in a w n ich a u to r ro lę k o ścio ła e w an g e lic k ie g o ja k o n a rz ę d z ia g e rm a n iz a c ji. J a k k o lw ie k w sp o m n ie n ia o b e jm u ją o k re s p o p rz e d z a ją c y p ie rw s z ą w o jn ę św ia to w ą i o k re s m ię d z y w o j n a m i, to m ie s z a ją się t u t a j o p o w ia d a n ia o jc a i w u ja o g ro m a d k a rs tw ie n a M az u ra c h i w sp o m n ie n ia a u to ra o r u c h u g ro m a d k a r s k im w W e s tfa lii i N a d re n ii. N a stę p n y ro z d z ia lik — Z r ze s ze n ia g r o m a d k a r sk ie —■ m o ż n a b y ło z p o w o d z en ie m po łączy ć
7. p o p rz e d n im , b ą d ź te ż ze s p ra w a m i ro b o tn ik ó w ro ln y c h , b ez szk o d y d la sa m e j tre ś c i w sp o m n ie ń . N o w e ś w ia tło n a s p ra w y o k u p a c ji w W a rsz a w ie i S ie d lc a ch r z u c a ją d w a n a s tę p n e ro z d z ia ły , w k tó ry c h w y d o b y ty z o sta ł m a ło z n a n y P o ls k i Z w ią z e k W olności.
W o s ta tn im ro z d z ia le p t. P o w o jn ie a u to r, n ie z n a ją c r e a lió w P o ls k i „ lu b e ls k ie j”, p o m y lił s ze re g fa k tó w z n a n y c h ze w sp o m n ień in n y c h p a m ię tn ik a rz y . P rz e c e n ia on ro lę m e m o ria łu , k tó r y d o sta rc z o n o w ła d zo m w L u b lin ie . S p ra w y lu d n o śc i ro d z im e j zo sta ły w c ze śn iej p rz e d s ta w io n e K ra jo w e j R ad z ie N a ro d o w e j p rz e z p o z o sta ły c h M a zu ró w , z n a jd u ją c y c h się w L u b lin ie i d la te g o ro z m o w y L e y k a b y ły bezow ocne. W sp o m n ie n ia F r y d e r y k a L e y k a , ja k k o lw ie k fra g m e n ta ry c z n e , w n o szą w ie le n o w y ch fa k tó w do d z ie jó w M a z u r o k re s u m ięd z y w o jen n e g o . Z y g m u n t L ie lz J a n B o e n i g k , W y r o k i, W arsz a w a 1970, L u d o w a S p ó łd z ie ln ia W y d aw n icza, ss. 173, ilu s tra c je . W sw o im w stę p ie J a n B o e n i g k p o d k re ś la , że in te n c ją je g o b y ło p rz e d s ta w ie n ie lo só w P o la k ó w sp o d z n a k u R o d ła w d n ia c h p o k o ju i w o jn y . „ J e d n i a re s z to w a n i, in n i w c ie le n i siłą do w o js k a , w szy scy o n i m y ślą i se rc e m b y li p rz y P o ls c e ”, (s. 6). K sią ż k a p o w sta ła w e d łu g re la c ji a u to ra , z o so b isty c h w ie lo le tn ic h k o n ta k tó w z je j b o h a te ra m i i w o p a rc iu o in fo rm a c je n a jb liż sz y c h . N osi o n a w y ra ź n e p ię tn o w sp o m n ien io w e , z ty m że a k c e n t po ło żo n y je s t n a lo sac h je j b o h a te ró w w o k re sie w o jn y . W sp o m n ien ia te m a ją na celu u k a z a n ie „ w k ła d u P o lo n ii n ie m ie c k ie j w o g ó ln o p o lsk ą w a lk ę z h itle ry z m e m o w o ln ą , zje d n o cz o n ą , p rz y w ró c o n y m d a w n y m g ra n ic o m — P o ls k ę ”.
