O miejscu urodzenia Mrongowiusza

Jasiński, Janusz

O miejscu urodzenia Mrongowiusza

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 285-290

M

A

T

E

R

I

A

Ł

Y

J A N U S Z J A S I Ń S K I

O MIEJSCU URODZENIA MRONGOWIUSZA

K rzysztof C elestyn M rongowiusz urodził się 19 lipca 1764 roku w O lsztynku. Je st to fa k t udow odniony, przyjęty, n ie podlegający dyskusji. N atom iast nie w y ­ jaśniona je s t in n a sp raw a — w którym m iejscu przyszedł on n a św iat, bo znaczy w jak im b u d y n k u — na plebanii, w szpitalu, czy może w pom ieszczeniach szkol­ nych. P y ta n ie to je s t tym bardziej istotne, że niedaw no pow stał p ro je k t zorgani­ zow ania m uzeum biograficznego w m iejscu jego urodzenia.

W podstaw ow ej biografii okresu m iędzyw ojennego W ładysław P n iew sk i stw ie r­ dził, iż M rongowiusz przyszedł n a św ia t „w ciasnej i u k ry tej p leb an ii” Po w ojnie autorzy K a ta lo g u z a b y tk ó w s z t u k i określili, że d aw n a pleb an ia m ieściła się w b u ­ dyn k u zaopatrzonym w profilow ane kroksztyny z napisem ANNO 16842. B udynek te n stoi w bezpośrednim ‘ sąsiedztw ie ru in kościoła ew angelickiego. W 1955 roku została um ieszczona tam tab lica z n astępującym napisem : „W tym dom u w dniu 19 lipca 1764 r. urodził się K rzysztof Celestyn M rongowiusz, znakom ity języko­ znaw ca, bojow nik o polskość M azur. W se tn ą rocznicę jego śm ierci 1955. Społeczeń­ stw o W arm ii i M azur”. O um ieszczeniu tej tablicy zdecydow ały praw dopodobnie z jednej stro n y w spom niana już n o tatk a W ładysław a P niew skiego w iążąca m iejsce urodzenia M rongow iusza z plebanią, a z drugiej stro n y domysł, że pleb an ia w X V lII w ieku znajdow ała się w b u d y n k u z d a tą 1684. W krótce potem fo to g rafia tego domu, ό k tó ry m jed n ak tra d y c ja głosiła, że m ieścił się w nim daw niej szpital, albo p rzytułek, czyli dom d la starcó w i ludzi bez stałego m iejsca zam ieszkania, została reprodukow ana w książeczce A n d rzeja W a k a ra 3. Nie zgodziła się z tą opinią E m i­ lia S u k erto w a-B ied ra w in a, uw ażając słusznie, że syn „ re k to ra ”, czyli kierow nika szkoły, nie m ógł się urodzić w dom u starców , a tylko w m ieszkaniu sw oich rodzi­ ców. W edług tejże au to rk i w najbliższym sąsiedztw ie dom u starców znajdow ała się szkoła z przybudów ką, tam też m iał m ieszkać jej kierow nik, B artłom iej M

ron-1 W. P niew ski, K r z y s z to f C e le s ty n M ro n g o w iu sz. Ż y w o t i d z ie ła , w : K r z y s z to f C e le s ty n M ro n g o w iu sz 1764—1855. K sięga p am iątk o w a pod re d a k c ją W. P n iew sk ie­ go, G dańsk 1933, s. 10. A utor dodaje, że „później otworzono tam gim n azju m ” (s. 95), co je st pom yłką, poniew aż progim nazjum , a następ n ie gim nazjum umieszczono w daw nym zam ku.

2 I. K. T rybutow ski, O. Zagórow ski, K a ta lo g z a b y tk ó w s z tu k i. P o w ia t o s tr ó d z k i (w o j. o ls z ty ń s k i e), Olsztyn 1954. s. 30. M aszynopis — w zbiorach W ojewódzkiego K onserw atora Z abytków w Olsztynie.

3 A. W akar, K r z y s z to f C e le s ty n M ro n g o w iu sz, Olsztyn 1956, s. 9.

2 8 6 J A N U S Z J A S I Ń S K I

go w iu sz4. T ak więc Emilia S u k erto w a-B ied ra w in a po raz pierw szy zw róciła uw agę na oczywisty fakt, że M rongow iusz‘urodził się w budynkach szkolnych, a nie na plebanii, a tym bardziej nie w domu starców .

Pom im o to spraw ę w lite ra tu rz e przedm iotu przedstaw iano różnorodnie. Na przykład W iesław B ieńkow ski w 1964 roku pisał, iż M rongowiuszowie zam ieszkali „przy p leb an ii” p, co w skazyw ałoby, że tam też urodził się K rzysztof Celestyn. W pom nikow ym w ydaw nictw ie M ia sta p o lsk ie w ty sią c le c iu czytam y — w idocznie za W ładysław em P niew skim — że plebania była „miejscem urodzenia M rongow iu­ sz a” 6. Podobnie w 1969 roku L ucjan Czubiel i Tadeusz D om agała stw ierdzili, żc plebania m ieściła się w tym budynku, na którym obecnie zn ajd u je się pam iątkow a ta b lic a 7. N atom iast A ndrzej W akar — idąc za S ukerto w ą-B ied ra w in ą — w zbio­ row ej pracy o O lsztynku w 1970 ro k u w yraźnie zaznaczył, że M rongowiusz u ro ­ dził się w szkole, k tó ra położona była bezpośrednio obok dom u s ta rc ó w 8. Jednakże niezgodnie z tym zdaniem , na sąsiedniej stronie książki, zamieszczono fotografię w łaśnie domu starców z podpisem : „Dom, w k tórym urodził się M rongow iusz” 0. T ak w ięc widzim y, że w spraw ie tej istnieje w ciąż duże zam ieszanie. Ja k o m iejsce urodzenia M rongowiusza w skazuje się albo daw ną plebanię, albo daw ną szkołę. N atom iast tablica pam iątkow a w isi na budynku, o którym jed n i tw ierdzą, że była tam ongiś plebania, a inni, że dom starców , czyli w daw nej n o m enklaturze szpital.

N ajm niej praw dopodobna je st teza o urodzeniu się M rongow iusza w ówczesnej plebanii. Ojciec K rzysztofa C elestyna B artłom iej M rongowiusz pełnił w Olsztynku funkcję re k to ra szkoły m iejskiej w la ta c h 1761—1767. W tym czasie pastorem (P fa r r e r) w O lsztynku by ł M aciej K urella, a diakonem W aw rzyniec S trie s b e c k lfJ. N atom iast B artłom iej M rongowiusz, studiujący uprzednio teologię n a U niw ersy­ tecie K rólew ieckim , ordynow any został n a p asto ra 7 g ru d n ia 1767 roku, by w krótce, 10 stycznia 1768 roku, objąć obow iązki p ara fia ln e w pobliskim M a rw a łd z ie 11. A za ­ tem p rzebyw ając w O lsztynku M rongowiusze nie m ieszkali na plebanii — w brew tw ierdzeniu W ładysław a P niew skiego — tym bardziej że, ja k w yraźnie zaznaczył historyk O lsztynka M ax Toeppen, nauczyciel, k a n to r i dzw onnik nie mogli m ieszkać w budynkach p rzy k o ścieln y ch 12. Plebania, w ik ariat, ja k rów nież bu d y n k i gospo­ darcze w ciągu w ieków ulegały różnym przeróbkom i przebudow aniom . Między innym i plebanię odbudow yw ano po pożarze z roku 1685, następnie po ro k u 1737 i po w ojnie siedm ioletniej w 1763 r o k u 18. W ik ariat w pożarze z 1685 roku w p ra w ­

4 E. S ukertow a-B iedraw ina, T. G rygier, D zia ła cze M a zu r i W a r m ii e p o k i M ic ­ k ie w ic z a , Olsztyn 1956, ss. 16 n.

5 W. Bieńkow ski, K r z y s z to f C e le s ty n M r o n g o w iu sz 1764—1855. W słu żb ie u m i ­ ło w a n e g o ję z y k a , Olsztyn 1964, s. 14.

6 M ia sta p o ls k ie w ty sią c le c iu , t. 2, W rocław 1967, s. 135.

7 L. Czubiel, T. Dom agała, Z a b y tk o w e o ś ro d k i m ie js k ie W a r m ii i M a zu r, O l­ sztyn 1969, ss. 238 n.

8 A. W akar, Z d z ie jó w O ls zty n k a , w : O ls z ty n e k i o ko lice, Olsztyn 1970, s. 88. 0 Ibidem , s. 89.

10 D. H. A rnoldt, K u r z g e fa s s te N a c h r ic h te n v o n a lle n s e it d e r R e fo r m a tio n an d e n lu th e r isc h e n K irc h e n in O stp re u ss e n g e sta n d e n e n P re d ig e rn , K önigsberg 1777, s. 449.

11 Ibidem , s. 483.

18 M. Toeppen. G e sc h ic h te d es A m te s u n d d e r S ta d t H o h e n ste in , I-Iohenstein 1859, s. 42.

13 Ibidem , s. 77: E. H artm an n , G e sc h ic h te d e r S ta d t H o h e n ste in in O stp re u sse n ,

2 8 7

dzie nie spłonął, ale poddano go g eneralnej przeróbce około 1710 14 oraz, ponow nie, po pożarze w 1804 roku. P leb an ię rozbudow ano w latach 1829—1831 1δ. Na planie z roku 1854 w idoczne je s t m ieszkanie p asto ra (P fa r r h a u s), oddzielone budynkam i gospodarczym i od m niejszego m ieszkania diak o n a (P r e d ig e rh a u s) 10. W ażne je st tu ­ taj to, iż zarów no daw niejsze, ja k i dziew iętnastow ieczne źródła podkreślając p rzeznaczenie zabudow ań przykościelnych nigdy nie łączą ich ze szkołą, an i z m ieszkaniam i dla nauczycieli. D latego też tru d n o się zgodzić z sugestią Emilii Su k erto w ej-B ied raw in y , w idzącej szkołę w b u d y n k u 17, w którym — moim z d a ­ niem — w XVIÏT w ieku m ieszkał diakon ew en tu aln ie diakon i w ik ary (K a p la n) 1S. Przyjąw szy n a to m iast za słuszne tw ierdzenie E m ilii S u k erto w ej-B ied raw in y , iż M rongowiusz nie m ógł się urodzić w dom u starców (H ospital), pow staje jed n ak pytanie, dlaczego trad y cja ostatnich la t w iąże z daw nym szpitalem b udynek o zn a­ czony rokiem 1684, co z kolei skłoniło w spom nianą au to rk ę do w yelim inow ania tego o b iek tu jako ew entualnego m iejsca urodzenia M rongow iusza. Czy w okresie zakonnym istn ia ł w O lsztynku szpital — nie wiadomo. Obaj m onograiiści O lsztyn­ ka M ax Toeppen oraz E rn st H artm an n nic nie m ów ią n a ten tem at. Również historycy, zajm ujący się dziejam i m edycyny w państw ie zakonnym , Joseph R in k 19 oraz C h ristian P r o b s t20, nie p o trafili stw ierdzić szp itala w O lsztynku. N atom iast o szpitalu w czasach zakonnych w zm iankuje D e u tsc h e s S t ä d t e b u c h21 oraz W alter H u b a ts c h 22, ale bez odesłania do konkretnego źródła. W każdym razie w okresie późniejszym , co dla nas je st w ażniejsze, w O lsztynku był szpital. W ym ieniany je st on w latach 154123, 1579 24, w iele się o nim m ów i w X V II i X V III w ieku. Max T oeppen podał bardzo isto tn ą inform ację. Oto wT 1708 roku, a w ięc zapew nie w zw iązku z epidem ią dżum y (w ciągu trzech tygodni zm arło w m ieście ponad 90 o só b 25), w zniesiono now y b udynek szpitalny. Z dużą pew nością tw ierd zi autor, że szpital ten m ieścił się tam , gdzie w połow ie X IX w iek u znajdow ała się posesja niejakiego G ö rin g a 26. N iestety M ax T oeppen n ie w skazał m iejsca tej posesji. W księdze protokołów p a ra fii ew angelickiej w O lsztynku czytam y, iż w 1894 roku Goring, członek R ady P a ra fia ln e j, sta ra ł się o nabycie k aw ałk a g ru n tu należącego do starego cm entarza g rzeb aln eg o 27. C m entarz ten znajdow ał się przy O lsztyńskim

11 M. Toeppen, op. cit., s. 77. 15 Ibidem .

16 W ojew ódzkie A rchiw um P aństw ow e w O lsztynie (dalej WAPO), Zespół P ro ­ w incjonalnego K o n serw ato ra Zabytków , sygn. X L II/J. 10, P la n zabudow ań kościel­ nych 1854.

17 E. S u k erto w a-B ied ra w in a, T. G ry g ie r, o p. cit., ss. 16 n. 18 E. H artm an n , op. cit., ss. 36, 41, 81; M. Toeppen, op. cit., s. 77.

19 J. Rink, D ie c h ris tlic h e L ie b e s tä tig k e it im O rd e n s la n d e P r e u ss e n bis 1525,

F re ib u rg 1911.

20 C. P robst, D er D e u tsc h e O rd e n u n d sein M e d iz in a lw e s e n in P re u sse n . H o sp ita l, F irm a r ie u n d A r z t bis 1525, Bad G odesberg 1969.

21 F red erich s, H o h e n ste in , w : D e u tsc h e s S tä d te b u c h , S tu ttg a rt 1939, s. 64. 22 W. H ubatsch, G e sc h ic h te d e r e v a n g e lis c h e n K irc h e O stp re u ss e n s, Bd. 1, G ö t­ tingen 1968, s. 350.

25 E. H artm an n , op. cit., s. 30. 24 M. Toeppen, op. cit., s. 44.

26 S. Flis, D żu m a na M a zu ra c h i W a r m ii w la ta c h 1708—1711, K om unikaty M a ­ zursko-W arm ińskie, 1960, n r 4, s. 477.

26 M. Toeppen, op. cit., s. 78.

27 Księga protokołów ew angelickiej Rady P a ra fia ln e j w O lsztynku za lata 1861—1898. P rotokół z 22 V II 1894 (w posiadaniu m gr. L u cjan a H odyry z Olsztynka).

2 8 8 J A N U S Z J A S I Ń S K I

P rzedm ieściu (A llen sL e in e r V o rsla d l), naprzeciw ko drogi wiodącej do wsi W ilk o ­ wo 28 (por. rye. 1). Można więc m niem ać, iż szpital w połowie X V III w ieku poło­ żony był poza najbliższym otoczeniem kościoła i zam ku, a w ięc rów nież nie m ieścił się w b u dynku z zaznaczonym rokiem 1684. Pod koniec X V III w ieku szp ital z n a ­ lazł now e pom ieszczenie na rogu ówczesnego Olsztyńskiego P rzedm ieścia i Szczy- cieńskiego P rz e d m ie śc ia 29. S zpital w tym m iejscu jest widoczny na planie z 1854 r o k u 30. Przypuszczalnie pod koniec X IX w ieku obiekty szpitalne okazały się zbyt szczupłe, skoro p a ra fia ew angelicka w ydzierżaw iła a d m in istracji szpitala m ie j­ skiego, jako dodatkow e pomieszczenie szpitalne, budynek z napisem ANNO 16843l. D latego też A dolf B oetticher w 1898 roku zapisał, iż zn ajd u je się tam „obecnie szp ital” 38. I chociaż na początku X X w ieku w ybudow ano w O lsztynku nowoczesny szpital, to budynek z datą 1684 n ad al w ykorzystyw ano do celów szpitalnych, także w okresie m iędzyw ojennym , o czym w spom niał w 1923 ro k u M ieczysław O rło w icz33 oraz urzędow a korespondencja w ładz n ie m ie c k ic h 34. Dlatego też sta ry ten obiekt do ostatnich czasów, także częściowo po ro k u 1945, zw ano szpitalem , co jed n ak nie oznacza — ja k w ykazano — że by ł on szpitalom w 1764 roku.

W spom niano już, że Bartłom iej M rongowiusz był rektorem , stąd m iejsca u ro ­ dzenia K rzysztofa C elestyna należy szukać w m ieszkaniu jego ojca, k tó re — s ą ­ dzić należy — znajdow ało się w b u d y n k u szkolnym. Szkoła w O lsztynku istniała, potw ierdzona źródłowo, już w 1579 roku, w której k a n to r prow adził chór dziecięcy. S tanow isko k an to ra łączono z reguły z obow iązkam i o rg a n isty 35. K an to r był d ru ­ gim nauczycielem , szkołą n ato m iast kierow ał nauczyciel (S c h u lm e is te r), od 1665 roku nazyw any re k to re m 86. Szkołę zlokalizow ano na m urach, w baszcie łupinow ej (W ic h - h aus). W 1684 roku b udynek te n został odnowiony i rozbudow any i dlatego w yryto na kroksztynach napis ANNO 16 8 4 37. Szkołę tę zwano też „domem re k to ra ” (R e k to r - h a u s) 88. W 1739 ro k u re k to r K opka m ieszkał w b u d y n k u szkolnym , na poddaszu, w trudnych w arunkach, n a sk u tek czego otrzym ał od m iasta tytułem odszkodo­ w ania wyższe w y n ag ro d zen ie39. N atom iast k an to r E uppich m u siał szukać — z p o ­ w odu ciasnoty b u d y n k u szkolnego — m ieszkania w mieście, czym czuł się bardzo rozgoryczony 40. F a k ty te w skazyw ałyby, że istotnie w szkole znajdow ało się m iesz­ kanie dla jego rek to ra, a zatem i dla następców re k to ra Kopki, w śród nich dla 28 W APO, Zespół P row incjonalnego K onserw atora Zabytków , sygn. X L II/J. 10, P lan O lsztynka z 1854 r.

29 M. Toeppen, op. cit., s. 78.

30 WAPO, Zespół P row incjonalnego K onserw atora Zabytków , sygn. X L II/J. 10, P lan O lsztynka z 1854 r.

81 K sięga protokołów ew angelickiej R ady P arafialn ej. Protokół z 10 III 1893. 32 A. Boetticher, D ie B a u- u n d K u n s td e n k m ä le r d e r P r o v in z O stp re u ss e n , Bd. 3,

O b e rla n d , K önigsberg 1898, s. 41.

33 M. Orłowicz, Ilu s tr o w a n y p r z e w o d n ik p o M a zu ra c h P r u s k ic h i W a r m ii, Lwów 1923, s. 81.

34 WAPO, Zespół Prow incjonalnego K onserw atora Zabytków , sygn. X LII/O str./9, Pism o radcy budow lanego rejen cji olsztyńskiej M eyera z 22 V III 1929; pismo Z a ­ rząd u Rady P ara fia ln e j w O lsztynku z 20 V 1936; pism o Z arząd u Rady P a ra fia ln e j w O lsztynku z 27 V 1937.

35 M. Toeppen, op. cit., ss. 40 n. 36 Ibidem , s. 40.

37 Ibidem , s. 41; E. H artm ann, op. cit., ss. 61 η.

38 M. Toeppen, op. cit., s. 40; A. B oetticher, op. cit., s. 41. 30 E. H artm ann, op. cit., ss. 80 n.

2 8 9

B artłom ieja M rongowiusza. Poprzednikam i B artłom ieja M rongow iusza na sta n o ­ w isku rek to ra w O lsztynku byli Eichel w 1760 i L aaser w 1761 ro k u ". Może te częste zm iany w ypływ ały z niedogodnych w arunków m ieszkaniow ych? W aktach szkolnych jeszcze z I połowy X IX w ieku spotykam y na przem ian w yrażenia do­ tyczące tego budy n k u : „m ieszkanie re k to ra ”, „klasa r e k to ra ” lu b „pom ieszczenie re k to ra ”. M ieszkanie to w 1827 roku zajął k a n to r H auer, o co m iał do niego p re ­ ten sje p raw y użytkow nik diakon Ehode, pełniący w tym czasie jednocześnie obo­ w iązki r e k t o r a 12. Na p lanie z 1854 roku w idzim y ten b u d y n ek z podpisem „stara szkoła m iejsk a”. S tara, poniew aż część szkoły przeniesiono już do b u d y n k u r a t u ­ szow ego43. Ale jeszcze w 1859 ro k u M ax Toeppen p odkreślił p iln ą potrzebę b u ­ dowy nowej sz k o ły 44. B udynek ten w 1894 roku m iasto w ydzierżaw iło — o czym już b y ła m ow a — od p arafii ew angelickiej na potrzeby służby zdrow ia. P otw ierdza to in fo rm acja Ad-olfa B oettichera z 1898 roku: „Dom re k to ra , obecnie szpital, z w y ­ ciętą w górze n a belkow aniu datą 1684” 4δ. Również w X X w ieku niem ieccy k o n ­ serw atorzy i m ieszkańcy O lsztynka trak to w ali b udynek ten jako daw ną szkołę. K onserw ator R ichard D ethlefsen w 1917 roku pisał o istn ien iu n a m urach m ie j­ skich sta rej szkoły z 1684 r o k u 40. Radca M eyer w yraził się w 1929 roku: „Dom rek to ra, obecnie szpital, leży na północ od podw órza drugiego księdza [tzn. d ia ­ kona — J. J.], został w zniesiony praw dopodobnie już w średniow ieczu. J a k w s k a ­ zuje rok 1684, b u dynek został w tym czasie poddany rem ontow i lub przebudow ie” 47. W reszcie zarząd Rady P a ra fia ln e j stw ierdził w 1936 roku, że w daw nym , od 1684 ro k u b u d y n k u szkolnym , został zorganizow any później s z p ita l48.

S próbujm y zebrać skom plikow ane nieco powyższe rozw ażania. W ładysław P niew ski m ylnie stw ierdził, że M rongowiusz urodził się na plebanii. Ale jego p o ­ gląd by ł podzielany do ostatnich lat. W 1954 popełniono n astęp n ą pom yłkę — szu­ kano daw nej plebanii w bu d y n k u oznaczonym napisem ANNO 1684. Tym czasem , ja k zauw ażyła Em ilia S ukerto w a-B ied ra w in a, M rongow iusz jako syn re k to ra m usiał się urodzić nie n a plebanii, a w bu d y n k u szkolnym . N iesłusznie jed n ak au to rk a ta lokalizow ała szkołę za czasów M rongow iusza tam , gdzie w połowie X V III w ieku w rzeczyw istości b yła plebania. B udynek z d atą 1684 w trad y cji ostatnich la t uchodził za p rzytułek, szpital, dlatego i on nie m ógł być b ra n y pod uw agę — w edług E m ilii S u k erto w ej-B ied raw in y — jako ew entualne m iejsce u ro ­ dzenia K rzysztofa C elestyna M rongow iusza. Tym czasem historycy O lsztynka Max Toeppen i E rn st H artm an n udow odnili, że w czasach M rongow iusza szkoła m ieściła się w łaśnie we w spom nianym b u d y n k u z napisem ANNO 1684 i dlatego ten, a nie inny b u dynek należy trak to w ać jako m iejsce urodzenia K rzysztofa C elestyna M

ron-41 Ibidem , ss. 84 n.

42 WAPO, R ejencja O lsztyńska, sygn. 1975. Tam dokum entacja problem atyki szkoły m iejskiej w O lsztynku w I połowie X IX w ieku.

43 W APO, Zespół P row incjonalnego K onserw atora Z abytków , sygn. X L II/J. 10, P lan m iasta z 1854 roku.

44 M. Toeppen, op. cit., s. 111. 45 A. B oetticher, op. cit., s. 41.

40 WAPO, Zespół Prow incjonalnego K o n serw ato ra Zabytków , sygn. XLII/Ost./12, Pism o R. D ethlefsena z 101X1917.

47 WAPO, Zespół P row incjonalnego K onserw atora Z abytków , sygn. X LII/O st./9, Pism o radcy M eyera z 22 V III 1929.

48 WAPO, Zespół P row incjonalnego K o n serw ato ra Zabytków , sygn. X LII/O st./9, Pism o Z arządu Rady P a ra fia ln e j z 20 V 1936.

2 9 0 J A N U S Z J A S I Ń S K I

gowiusza. Budynek ten na potrzeby szpitala został przekazany dopiero pod koniec X IX wieku, po uprzednim w ybudow aniu nowej szkoły. T ak więc dw ie pom yłki — łączenie m iejsca urodzenia z plebanią i lokalizow anie daw nej plebanii w szkole — doprow adziły do właściw ego um ieszczenia tablicy pośw ięconej Mrongowiuszowi.

ÜBER DIE GEBURTSSTÄTTE DES MRONGOVIUS

Z u s a m m e n f a s s u n g

C hristoph Coelestin M rongovius, d er m asurische G elehrte, V erfasser m eh rere r A rbeiten aus dem B ereich d er Sprachw issenschaft, der F ü rsp re c h e r d er M u tter­ sprache der m asurischen B evölkerung in O stpreußen, w u rd e in O lsztynek (H ohen­ stein) im Ja h re 1764 geboren. Sein G eb u rtsh au s w ar nicht genau b ek an n t. Es gibt einen S tre it d arü b er, ob e r im P fa rrh a u s, im H ospital, oder im R ek to rsh au s ge­ boren w urde.

W ładysław Pniew ski h a t 1933 festgestellt, daß M rongovius im P fa rrh a u s ge­ boren w urde. Diese A nsicht galt in d e r polnischen F orschung bis unlängst als eine T atsache. Im Ja h re 1954 h a t m an irrtü m lich angenom m en, daß sich dieses P f a r r ­ haus in der M itte des 18. Ja h rh u n d e rts in dem G ebäude befand, an dem bis heute die In sc h rift ANNO 1684 sic h tb a r ist. Inzw ischen h a t 1956 die m asurische F o r­ scherin Em ilia S ukerto w a-B ied ra w in a d a ra n e rin n e rt, daß M rongovius Sohn des R ektors und nicht des P asto rs w ar, und e r dah er in dem R ek to rs-, n ich t aber in dem P fa rrh a u s geboren sein konnte. Diese V erfasserin h a t d afü r fälsch lich er­ weise das R ektorshaus an d er Stelle lo k alisiert, wo im 18. Ja h rh u n d e rt sich tatsäch lich das P fa rrh a u s befand (in u n m itte lb a re r N ach b a rsch aft des G ebäudes m it dem D atum 1684). Das G ebäude m it der In sc h rift 1684 w u rd e in d e r Ü berlie­ ferung der letzten Ja h re n ich t fü r das frü h ere P fa rrh a u s, sondern fü r das eh em ali­ ge H ospital gehalten, und deshalb w urde es von E. S u k erto w a-B ied ra w in a als m ögliche G e b u rtsstä tte M rongovius’ ausgeschlossen. Dagegen haben die B e arb eiter d er G eschichte von Olsztynek: Max Toeppen im Ja h re 1859 und E rn st H artm an n im Ja h re 1959 bew iesen, daß in M rongovius’ Zeiten das R ektorshaus sich in dem Gebäude m it d er In sc h rift ANNO 1684 befand, und daß M rongovius in diesem H aus geboren sein m ußte. E rst am Ende des 19. J a h rh u n d e rts w u rd e dieses G ebäude behelfsm äßig als H ospital ein g erich tet. In d er M itte des 18. Ja h rh u n d e rts befand sich a b e r das H ospital an e in er a n d eren Stelle, und zw ar au f dem G ru n d stü ck des S ta d tb ü rg e rs Göring.