"Granica polsko-niemiecka 1919-1939. Z dziejów formacji granicznych", Henryk Dominiczak, Warszawa 1975 : [recenzja]

Martuszewski, Edward

"Granica polsko-niemiecka

1919-1939. Z dziejów formacji

granicznych", Henryk Dominiczak,

Warszawa 1975 : [recenzja]

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 535-537

R e c e n z je i o m ó w ie n ia 535 H e n r y k D o m in ic z a k , G ra n ica p o ls k o - n ie m ie c k a 1919— 1939. Z d z ie jó w fo r m a c ji g r a n ic z n y c h , W a rs z a w a 1975, W y d a w n ic tw o M in is te r s tw a O b ro n y N a ro d o w e j, ss. 289, n lb . 3. G łó w n y m z a d a n ie m — ja k ie p o s ta w ił so b ie a u to r — b y ło p rz e d s ta w ie n ie p ro ­ b le m ó w w ę z ło w y c h w d z ie ja c h ró ż n y c h p o ls k ic h fo r m a c ji g ra n ic z n y c h i s y ste m u o c h ro n y g ra n ic y p o ls k o -n ie m ie c k ie j. D łu g o ść je j w y n o s iła 1912 k m , a w 1939 ro k u w z ro sła do p o n a d 2500 k m . A u to r n ie z a jm u je się m ilit a r n y m z a b e z p ie c z e n ie m g r a ­ nic. N a p o m y k a o n im z a le d w ie , o m a w ia ją c k s z ta łto w a n ie się g ra n ic o ra z o rg a n i­ z a c ję s y s te m u ic h z ab e z p ie c z a n ia .

Z a s a d n ic z y t e k s t j e s t u z u p e łn io n y k ilk o m a z d ję c ia m i i ta b e la m i o ra z o b s z e rn ą b ib lio g ra fią , b r a k u je n a to m ia s t c h o ćb y ty lk o je d n e j m a p y , p rz e d e w s z y s tk im zaś n ie m a in d e k s u n a z w is k i n a z w m ie js c o w y c h . J e s t to m a n k a m e n t p o w a żn y , szc z e ­ g ó ln ie je ś li u w z g lę d n im y , że g ra n ic a p o ls k o -n ie m ie c k a w la ta c h 1919— 1939 d z ie liła się n a w y r a ź n ie z ró ż n ic o w a n e o d c in k i. M ięd z y in n y m i z n a jd o w a ł s ię te n , k tó r y n a s n a jb a rd z ie j i n te r e s u je — w s c h o d n io p r u s k i — a k t ó r y ła tw o , p o c z y n a ją c od w sc h o d u , p o d z ie lić m o ż n a : d a w n a g ra n ic a p a ń s tw o w a r o s y js k o - p r u s k a , o d c in e k d z ia ł­ d o w sk i w y ty c z o n y w e w n ą tr z d o ty c h c z a s o w e g o p o w ia tu n id z ic k ieg o , o d c in e k lu - b a w sk o -g ru d z ią d z k i, czy li d o ty c h c z a s o w a p ó łn o c n a g ra n ic a p o w ia tó w lu b a w s k ie g o i g ru d z ią d z k ie g o (do W isły ) z d w ie m a k o r e k tu r a m i w p ro w a d z o n y m i w w y n ik u p le b is c y tu w 1920 ro k u , w re sz c ie o d c in e k o s ta tn i, n a k tó r y m g ra n ic a p a ń s tw o w a , u s ta lo n a częścio w o ju ż w tr a k ta c ie w e rs a ls k im , częścio w o z aś p o p le b is c y c ie w 1920 ro k u , b ie g ła p ra w y m b rz e g ie m rz e k i W isły.

A u to r u w z g lę d n ia s p e c y fik ę p o szc z eg ó ln y ch o d c in k ó w g ra n ic y p o ls k o -n ie m ie c ­ k ie j, a w ię c ró w n ie ż i o d c in k a w s c h o d n io p ru sk ie g o , ty lk o s p o ra d y c z n ie i p r z y k ł a ­ dow o, k o n c e n t r u ją c s w o ją u w a g ę n a p ro c e sie tw o rz e n ia się te j g ra n ic y w la ta c h 1919— 1921 o ra z fo r m o w a n iu s ię i o rg a n iz a c ji k o rp u s ó w g ra n ic z n y c h . B y ły to k o ­ le jn o : K o rp u s S tr a ż y G ra n ic z n e j, S tr a ż G o sp o d a rc z o -W o js k o w a , S tr z e lc y G ra n ic z n i, B a ta lio n y W a rto w n ic z e i C eln e, w re sz c ie od 1928 r o k u — S tr a ż G ra n ic z n a . W d a l ­ szy c h ro z d z ia ła c h o m a w ia m e to d y p e łn ie n ia słu żb y , w s p ó łp ra c ę z lu d n o ś c ią p o g ra n i­ cza i o r g a n a m i a d m in is tr a c j i p a ń s tw o w e j w z w a lc z a n iu p rz e s tę p s tw g ra n ic z n y c h , ru c h o so b o w y , z w a lc z a n ie n ie le g a ln y c h p rz e k ro c z e ń g ra n ic y i p rz e m y tu . K o ń c zy re o r g a n iz a c ją o c h ro n y g ra n ic w 1937 r o k u i w y d a rz e n ia m i l a t a 1939 ro k u .

N ie k u s z ą c się o o c en ę cało śc i p ra c y , k t ó r a n ie w ą tp liw ie n o si c h a r a k t e r n o w a ­ to r s k i i ju ż c h o ćb y z te g o w z g lę d u j e s t c e n n ą p o z y c ją w y d a w n ic z ą , o m ó w ie n ie to c h cę p o św ięc ić szczeg ó ło m o d n o s z ą c y m s ię d o M a z u r i z ie m i lu b a w s k ie j.

J u ż w p ie rw s z y m ro z d z ia le c z y ta m y : „... 3. P r u s y K ró le w s k ie i W a rm ię — bez p o w ia tó w B ra n ie w o i L id z b a rk , część p o w ia tó w e lb lą sk ie g o , zło to w sk ieg o , całeg o p o w ia tu człu ch o w sk ie g o , w a łe c k ie g o , p rz y c zy m w p o w ia ta c h o ls z ty ń s k im i re s z e l- s k im z a rz ą d z o n o p le b is c y t, 4. Z P r u s K sią ż ę c y c h p rz y łą c z o n o d o P o ls k i c z ą s tk ę p o w ia tu m a lb o rs k ie g o z m ia s te m D z iałd o w o (w c zęści p o łu d n io w e j i w k i lk u p o ­ w ia ta c h n a d W isłą z alec o n o p r z e p ro w a d z ić p le b is c y t)” (s. 13).

O tó ż n ie w y d a je s ię s łu s z n e p o s łu g iw a n ie się w ty m p rz y p a d k u n a z w a m i P r u s y K ró le w sk ie , W a rm ia , P r u s y K siąż ę ce . N a le ż a ło ra c z e j m ó w ić o b y ły c h je d n o s tk a c h a d m in is tr a c y j n y c h w p a ń s tw ie p ru s k im czy li o p r o w in c ja c h P r u s y W sc h o d n ie i P r u s y Z a c h o d n ie . W y ra ź n y m b łę d e m j e s t z a lic z e n ie p o w ia tu m a lb o rs k ie g o d o P r u s K siąż ę cy c h , a je sz c z e w ię k sz y m — p o tra k to w a n ie D z iałd o w a , ja k o m ia s ta n a le ż ą c e g o do p o w ia tu m a lb o rs k ie g o .

Z a m ia s t „ o p ie ra ć g ra n ic ę o je z io ra T r u p e l i K a r a ś ” (s. 33) n a le ż a ło ra c z e j p o ­ w ied zieć, że od rz e k i O ssy g r a n ic a p a ń s tw o w a p o k r y w a ła s ię z d o ty c h c z a s o w ą p ó ł­ n o c n ą g ra n ic ą p o w ia tu lu b a w sk ie g o (z ty m że z a m ia s t „ n a w y so k o śc i S e m p ło w a ” w in n o b y ć : „w p o b liż u S a m p ła w y ”), n a s tę p n ie z aś d z ie liła n a d w ie części d o ty c h ­ cza so w y p o w ia t n id z ic k i, z o s ta w ia ją c p o s tro n ie p o ls k ie j U zd o w o , D z iałd o w o , B ia - łu ty i b ie g n ą c w z n a c z n e j m ie rz e rz e c z k a m i S z k o tó w k ą (a n ie S z w a tó w k ą l) i N id ą, o d B ia łu t n a to m ia s t d a w n ą g ra n ic ą p a ń s tw o w ą p r u s k o - r o s y js k ą do s ty k u g ra n ic P o lsk i, L itw y i N ie m ie c. I w ty m m ie js c u i w d a lsz y c h a u to r z a m ia s t p o ls k ie j n a z w y rz e k a P is a u ż y w a n ie m ie c k ie j: P is s a . H is to ry k a M a z u r i W a rm ii z a p e w n e b liż e j z a i n te r e s u je , z a z n a c z o n y p rz e z a u to ra je d y n ie w p rz y p is k u (n a s. 53), u k ła d p o ls k o -n ie m ie c k i w s p ra w ie u tr z y m a n ia i a d m in is tro w a n ia D rw ę c y , p o d p is a n y w P o z n a n iu 11 k w ie tn ia 1927 ro k u .

536 R e c e n zje i o m ó w ie n ia P is z ą c o p rz e p ro w a d z a n iu , w y ty c z a n iu i o z n a c z a n iu lin ii g ra n ic z n e j w sty c z n iu 1926 r o k u a u to r p o d a je n a z w is k a p o ls k ic h c zło n k ó w i z a s tę p c ó w p o ls k o -n ie m ie c k ie j k o m is ji g ra n ic z n e j n a o d c in k u 1 i 2 — czy li w sc h o d n io p ru sk im . C y tu ją c p ism o „ C z a ty ” z 1930 r o k u s y g n a liz u je „ k rw a w e z a jś c ia po d P r o s tk a m i, g dzie p a d li z a b ic i i r a n n i fu n k c jo n a riu s z e p o ls k ie j S tr a ż y G ra n ic z n e j” . W ra c a ją c w d ru g ie j części s w e j k s ią ż k i do o k re s u tu ż po z a k o ń c z e n iu p ie rw s z e j w o jn y ś w ia to w e j pisze, że „ p ie rw sz ą w ię k sz ą je d n o s tk ą , k tó r ą z o rg a n iz o w a n o i w y ­ sła n o [n a p rz e ło m ie 1918 i 1919 r o k u — E. M.] n a g ra n ic ę , b y ł 3. d y w iz jo n , k tó ry o b sa d z ił g ra n ic ę z P r u s a m i W sc h o d n im i n a o d c in k u od G r a je w a do M ła w y (d a w n a g r a n ic a p ru s k o -ro s y js k a )”, a n a s tę p n ie : „Do k o ń c a lu te g o 1919 r. u d a ło się s fo rm o ­ w a ć d w a p u łk i S tra ż y G ra n ic z n e j (1 i 2). W s k ła d 1 p u łk u w e sz ły 1. d y w iz jo n s t a ­ c jo n u ją c y czasow o w W a rsz a w ie o ra z 3. d y w iz jo n z M ła w y ”.

P r z e d s ta w ia ją c n a s tro n a c h 89—90 i 95 k o le jn e p rz e g r u p o w a n ia p o ls k ic h je d n o ­ s te k , łą c z n ie z p o szc z eg ó ln y m i s z w a d ro n a m i, a u to r p o p e łn ia s z e re g b łę d ó w to p o n o - m a sty c z n y c h . I t a k z a m ia s t „do P r z e ro ś la ” w in n o b y ć „do P r z e ro ś li” , z a m ia s t S o - lis łó w k o — S o listó w k a , z a m ia s t B a k a ła s z e w o — B a k a ła rz e w o , z a m ia s t F ilip o w o — F ilip ó w , z a m ia s t N ie d ź w ia d z a — N ie d ź w ia d n a , z a m ia s t do P e k t — do P e łt, z a m ia s t O siek i — O siek.

D a lsz e szczeg ó ły n a te m a t d y s lo k a c ji p o ls k ic h je d n o s te k — w z w ią z k u z p r z e j­ m o w a n ie m p rz e z P o ls k ę w 1920 r o k u te re n ó w P o m o rz a G d a ń sk ie g o p rz y z n a n y c h je j m o cą t r a k t a t u w e rs a ls k ie g o b ez p le b is c y tu , z n a j d u je m y n a s tro n a c h 96—98. P o p o w s ta n iu fo r m a c ji S trz e lc ó w G ra n ic z n y c h n a bazie sam o d z ie ln e g o 3. d y ­ w iz jo n u , p e łn ią c e g o s łu ż b ę n a o d c in k u w s c h o d n io p r u s k im od P r z e ro ś li do R a jg ro d u , p o w s ta ł j e j 10. p u łk (s. 109), n a to m ia s t w lip c u 1920 ro k u (ju ż p o p le b is c y c ie n a M a z u ra c h i W a rm ii) s fo rm u ło w a n o 11. k o n n y p u łk S tr z e lc ó w G ra n ic z n y c h po d d o ­ w ó d z tw e m m a jo ra D ą b ro w sk ie g o , s to ją c y w C ie ch a n o w ie . 1 s ie r p n ia tegoż ro k u p r z e ­ g ru p o w a n o w re jo n D z iałd o w a 1. d y w iz jo n 3. p u łk u (s. I l l ) , a 30 s ie r p n ia ro z k a z e m D o w ó d ztw a F r o n tu P ó łn o c n e g o 6. p u łk S trz e lc ó w G ra n ic z n y c h , po p rz e k a z a n iu do d y sp o zy c ji m in is tr a s p r a w w o js k o w y c h , o b sa d z ił g ra n ic ę P r u s W sc h o d n ic h od szosy M ła w a —N id zica do L ip ó w k i n a p ó łn o c od J e z io r a R a jg ro d z k ie g o . D o w ó d ztw o p u łk u z a k w a te ro w a ło się w C h o rz e la c h (a n ie w C h o rz e lu , ja k p isz e a u to r).

P o d a ją c w p rz y p is k u 29 n a s. 112 d o k ła d n e ro z m ie szc z en ie sz w a d ro n ó w a u to r s tw ie r d z a , że la to 1920 r o k u b y ło tru d n y m o k re s e m n a ty m o d c in k u g ra n ic z n y m ze w z g lę d u n a b r a k i k a d ro w e , a z a ra z e m w ie lk i ro z w ó j p rz e m y tn ic tw a . Z ro z d z ia łu

B a ta lio n y w a r to w n ic z e i celn e d o w ia d u je m y się d a lsz y c h szczeg ó łó w — m ię d z y

in n y m i, że n a 275 k m g ra n ic y od szo sy M ła w a — N id z ic a do g ra n ic y lite w s k ie j (w ta b e lc e m y ln ie : d o o k o lic M y sz y ń c a — S u w a lsz c z y z n a ) s ta ło 1200 ż o łn ierzy , tw o rz ą c y c h d w a b a ta lio n y złożone z o śm iu k o m p a n ii, że w r e jo n ie M ła w y i R a j ­ g r o d u z n ie s ła b n ą c ą s iłą ro z w ija ło s ię p rz e m y tn ic tw o (s. 125).

Z n a c z n ie m n ie j w z m ia n e k o o d c in k u w sc h o d n io p ru s k im j e s t w ro z d z ia le p o ­ św ięc o n y m S tr a ż y C e ln e j, o rg a n iz o w a n e j w la ta c h 1920— 1921. O d c in e k w sc h o d n io - p r u s k i p o d le g a ł w ó w cz a s g łó w n ie d y re k c ji c eł w W a rsz a w ie , częścio w o j e d n a k r ó w ­ n ie ż d y re k c ji w W iln ie. „ O d c in e k g ra n ic z n y od s ty k u g ra n ic P o ls k i, L itw y i P r u s W sc h o d n ic h do m ie jsco w o śc i J a n k ie ló w k a s trz e ż o n y d o tą d p rz e z S u w a ls k i I n s p e k to ­ r a t S tr a ż y C e ln e j p rz e ją ł z d n ie m 15 lis to p a d a 1927 r. B a ta lio n K o rp u s u O c h ro n y P o g ra n ic z a . B y ł to je d y n y o d c in e k g ra n ic y p o ls k o -n ie m ie c k ie j c h ro n io n y p rz e z K O P ” (s. 134). K ie ro w a n y p rz e z C z e sła w a R e m isz e w sk ie g o M a z o w ie c k i I n s p e k to r a t S tr a ż y C e l­ n e j m ia ł s w o ją s ie d z ib ę w C ie ch a n o w ie . A u to r p o d a je ró w n ie ż n a z w is k a in n y c h w a ż n ie js z y c h p ra c o w n ik ó w In s p e k to r a tu (s. 135). N a s. 166 z n a jd u je m y o b s z e rn e c y ta ty a u to r a ze s p ra w o z d a ń p o k o n tro ln y c h s p o rz ą d z o n y c h w 1920 ro k u w o k o lic y M ław y , n a to m ia s t z ro z d z ia łu p o św ię c o n e m u w a lc e z p rz e m y te m w p ó ź n ie jsz y m o k re s ie c za su d o w ia d u je m y s ię (s. 220): „ T r a n ­ z y te m p rz e z P r u s y W sc h o d n ie szły g łó w n ie je d w a b i w y r o b y je d w a b n ic z e z F r a n c ji, ty to n io w e i a lk o h o lo w e , k a r t y do g ry , k o n s e r w y o w ocow e, g a la n te r ia , a p a r a t y r a ­ d io w e. k a m ie n ie d o z a p a ln ic z e k o ra z s a c h a ry n a . J e d e n z g łó w n y c h o ś ro d k ó w p rz e ­ m y tu s a c h a ry n y i k a m ie n i do z a p a ln ic z e k z n a jd o w a ł się n a te re n ie P r u s W sc h o d ­ n ic h w P r o s tk a c h , k tó ry m k ie ro w a ł Iz y d o r B lo c h — a g e n t m ię d z y n a ro d o w e g o s y n ­ d y k a tu s a c h a ry n o w e g o , d ru g i z aś w W ilh e n b e rg u [re c te : W ille n b e rg u c zy li W iel­ b a r k u — E. M .], k ie ro w a ł n im O ls z e w sk i” .

R e c e n zje i omówienia 537 C y to w a n e i je d y n ie o d n o to w a n e w z m ia n k i w s k a z u ją n a to, że s ię g n ię c ie po m a te r ia ły a rc h iw a ln e , częścio w o ty lk o w y k o rz y s ta n e p rz e z a u to ra , u z u p e łn ie n ie ich m a te r ia ła m i a rc h iw a ln y m i n ie m ie c k im i, a ta k ż e p o ls k im i i n ie m ie c k im i m a te r ia ła m i d r u k o w a n y m u m o ż liw iło b y n a p is a n ie in te re s u ją c e j i p o ż y te c z n e j p ra c y n a u k o w e j n a t e m a t w sc h o d n io p ru sk ie g o o d c in k a p o g ra n ic z a p o ls k o -n ie m ie c k ie g o w la ta c h 1919— 1939. J e d n y m z k o ń c o w y c h e le m e n tó w ta k ie j p ra c y m ó g łb y b y ć c y t a t z „ P o ls k i Z b r o jn e j” z 26 s ie r p n ia 1939 ro k u , w te n sp o só b s tre sz c z o n y p rz e z H e n ry k a D o m i­ n ic z a k a (s. 270): ,.26 s ie r p n ia d o szło do p o w a żn e g o in c y d e n tu g ra n ic z n e g o p o d O s tro ­ łę k ą ; n a p ó łn o c od M y sz y ń c a k o ło w s i P e łty g r u p a ż o łn ie rz y n ie m ie c k ic h p r z e k r o ­ c zy ła g ra n ic ę i p o s u w a ją c się w g łą b k r a j u n a tk n ę ła s ię n a p a tr o l p o lsk i, k tó ry o s tr z e la ła z b ro n i m a sz y n o w e j. W y w ią z a ła s ię w a lk a , w w y n ik u k tó r e j N ie m c y p rz y p a rc i s iln y m o g n ie m z o sta li z m u sz e n i do w y c o fa n ia . N a p o lu w a lk i p o z o sta w ili sw e g o d o w ó d c ę k p r. K a rte n h a g e n a o ra z je d e n c ię ż k i k a r a b in m a s z y n o w y ” .

E d w a r d M a r tu s z e w s k i

L e sze k G o n d e k , W y w ia d p o ls k i w T r z e c ie j R z e s z y 1934—1939. Z a r y s s tr u k tu r y ,

t a k t y k i i e fe k tó w o b ro n n e g o d z ia ła n ia w y w i a d u p o ls k ie g o w N ie m c z e c h h i t l e ­ r o w s k ic h , G d a ń s k 1975, W y d a w n ic tw o I n s t y t u t u M o rsk ieg o , ss. 368.

H is to ria d z ia ła ln o ś c i s łu ż b w y w ia d o w c z y c h w z b u d z a z aw sz e d u ż e z a i n te r e s o ­ w a n ie i to n ie ty lk o w śró d p r o f e s jo n a ln y c h h is to ry k ó w . W p o ró w n a n iu z in n y m i k r a ja m i w P o ls c e ja k d o tą d u k a z a ło się n ie w ie le p ra c n a te n le m a t. W d o ty c h c z a ­ s o w y c h s tu d ia c h n a d w a lk ą w y w ia d u p o lsk ie g o z n ie m ie c k im w ię k s z ą u w a g ę p o ­ ś w ię c a n o d z ia ła ln o ś c i w y w ia d u n ie m ie c k ie g o w P o ls c e n iż p o lsk ie g o w N iem czech . P is z ą c y o w y w ia d z ie p o ls k im w N ie m c ze c h o g ra n ic z a li się ty lk o do w y b r a n y c h z a ­ g a d n ie ń , n ie p rz e d s ta w ia ją c c a ło k s z ta łtu te j p r o b le m a ty k i. S p r z y ja ło to p o w s ta w a n iu r ó ż n o ra k ic h u p ro sz cz e ń , fa łs z y w y c h ocen, n ie p o ro z u m ie ń . W y n ik a ło z aś w p e w n y m s to p n iu z tru d n o ś c i w d o ta r c iu do m a te ria łó w ź ró d ło w y c h . O m a w ia n a ro z p ra w a L e s z k a G o n d k a , z n a n e g o z w c z e ś n ie jsz y c h s tu d ió w n a d d z ia ła ln o ś c ią w y w ia d u n ie ­ m ie c k ie g o w P o lsc e, s ta n o w i p ie rw s z ą p ró b ę p r z e d s ta w ie n ia c a ło k s z ta łtu d z ia ła l­ n o ści w y w ia d u p o lsk ie g o n a te r e n ie N ie m ie c w o k re s ie rz ą d ó w h itle ro w s k ic h . C e ­ z u r ę p o c z ą tk o w ą s ta n o w i j e d n a k n ie d o jś c ie H itle r a d o w ła d z y , le c z ro k 1934. T a ­ k ie ro z w ią z a n ie , j a k się w y d a je , j e s t w p e łn i u z a s a d n io n e i to z a ró w n o o g ó ln ą s y ­ tu a c ją p o lity c z n ą w s to s u n k a c h m ię d z y p a ń s tw o w y c h p o ls k o -n ie m ie c k ic h , k tó r e r z u ­ to w a ły p o w a ż n ie n a c h a r a k t e r p ra c y w y w ia d o w c z e j, j a k i w re sz c ie s y tu a c ją w e ­ w n ę tr z n ą w p o ls k im w y w ia d z ie , u k s z ta łto w a n ą po z lik w id o w a n iu p rz e z n ie m ie c k i k o n trw y w ia d p o ls k ie j s ia t k i w y w ia d o w c z e j s tw o rz o n e j p rz e z r o tm is tr z a S o s n k o w - sk ieg o . R o z p ra w ę s w o ją p rz y g o to w a ł a u to r w o p a rc iu o p o ls k ie m a te r ia ły a rc h iw a ln e , r e la c je i w s p o m n ie n ia p o ls k ic h p ra c o w n ik ó w i w sp ó łp ra c o w n ik ó w w y w ia d u p o l­ sk ieg o . T y lk o w n ie w ie lk im s to p n iu u z u p e ł n ia ją te m a te r ia ły d o k u m e n ty z p ro c e só w w y to c z o n y c h p o ls k im p ra c o w n ik o m w y w ia d u p rz e z s ą d y h itle r o w s k ie w o k re s ie I I w o jn y ś w ia to w e j. C h o ciaż a k t a te n ie z m ie n ia ją w sp o só b z a s a d n ic z y w n io s k ó w sfo rm u ło w a n y c h n a p o d s ta w ie a n a liz y p o ls k ic h d o k u m e n tó w , to je d n a k w y d a je się, że k w e r e n d a w in n y c h ź ró d ła c h n ie m ie c k ic h u m o ż liw iła b y d o g łę b n ie jsz e u k a z a ­ n ie d z ia ła ln o ś c i w y w ia d u p o lsk ie g o w I I I R zeszy. M o żn a b y ło b y p rz y n a jm n ie j w y ­ k o r z y s ta ć z n a j d u ją c e się p rz e c ie ż w P o ls c e m ik r o f ilm y t a k z w a n y c h a k t a le k s a n ­ d ry js k ic h , w k tó r y c h j e s t w ie le in fo r m a c ji o w a lc e h itle ro w s k ie g o k o n tr w y w ia d u z p o ls k im w y w ia d e m . N ie p e łn ie ró w n ie ż w y k o rz y s ta n o , ta k lic z n ą p rz e cież , n ie ­ m ie c k ą l i t e r a t u r ę p o ś w ię c o n ą ty m s p ra w o m .

W p ra c y L e s z k a G o n d k a z o sta ła p rz e p ro w a d z o n a w s z e c h s tr o n n a a n a liz a s t r u k ­ tu r y , t a k t y k i i o s ta te c z n y c h r e z u lta tó w d z ia ła ln o ś c i w y w ia d u p o lsk ie g o w N ie m ­ czech w o k re s ie rz ą d ó w h itle ro w s k ic h . W sp o só b p rz e k o n y w a ją c y a u to r w y k a z a ł o b ro n n y c h a r a k t e r d z ia ła ln o ś c i p o lsk ie g o w y w ia d u w T rz e c ie j R zeszy , co b y ło z r e s z tą z ro z u m ia łe ze w z g lę d u n a u k ła d s ił m ię d z y o b u p a ń s tw a m i. Z a s a d n ic z y m c e le m b y ło j e d n a k p rz e p ro w a d z e n ie o c en y d z ia ła ln o ś c i p o lsk ie g o w y w ia d u w N ie m ­ czech. N ie p o z o sta ło to bez w p ły w u n a c h a r a k t e r w y k ła d u , s e le k c ję o m a w ia n y c h f a k tó w i ic h in te r p r e ta c ję . P is z ą c o ty c h s p r a w a c h z d u ż y m z n a w s tw e m , a u to r p o ­ ś w ię c ił w ie le u w a g i o m ó w ie n iu a a s a d o rg a n iz a c ji w y w ia d u , d o b o ru k a d r y p ra c o w ­