Świat Idei i Polityki
Łukasz Jureńczyk, Polska misja w Afga-nistanie. Wojsko polskie w operacji reago wania kryzysowego NATO, Wy-dawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wiel kiego, Bydgoszcz 2016, ss. 404. U schyłku 2014 r. oficjalny finał znala-zła trwająca ponad dekadę misja ISAF w Afganistanie. Stanowiła ona odpo-wiedź na zamachy terrorystyczne na Stany Zjednoczone przeprowadzone 11 września 2001 r., które otworzyły przeło-mowy etap w najnowszych dziejach sto-sunków międzynarodowych. Jego istot-nym wyznacznikiem stało się hasło „woj-ny z terroryzmem”. Data ta jest jedno-cześnie początkową cezurą narracji mo-nografii Łukasza Jureńczyka, zatytu-łowanej Polska misja w Afganistanie. Wojsko polskie w operacji reagowania kryzysowego NATO (Bydgoszcz 2016). Cezurę końcową stanowi wspomnia-ny 2014 r. – moment zakończenia mi-sji ISAF, choć nie obecności międzynaro-dowej w Afganistanie. Obie daty budu-ją zręczną klamrę obejmubudu-jącą wydarze-nia związane z sojuszniczym zaangażo-waniem NATO, w tym ciężko doświad-czonym przez wichry historii państwie. Wagę tematu zwiększa fakt, że ISAF okazała się najpoważniejszą jak do-tąd operacją Sojuszu Północnoatlantyc-kiego. Jego znaczenie wynika również z aktywnego uczestnictwa polskich for-macji zbrojnych, które dzięki temu mo-gły nabrać cennych doświadczeń. Wła-dze polskie jednocześnie zakładały, że udział w ISAF pozwoli podnieść rangę
Polski w sojuszniczych relacjach ze Sta-nami Zjednoczonymi. W powszechnym ujęciu dominowały takie właśnie zalety polskiego uczestnictwa w ISAF. Książ-ka ŁuKsiąż-kasza JureńczyKsiąż-ka przynosi nato-miast dogłębny, naukowo poparty wgląd w przyczyny i efekty tego procesu.
Praca została podzielona na cztery rozdziały, stanowiące łącznie przemy-ślaną i koherentną kompozycję. Klu-czowy – według deklaracji autora – pro-blem badawczy wiąże się z zasadnością i efektywnością działań misji Polskie-go Kontyngentu WojskowePolskie-go w Afgani-stanie oraz samej misji ISAF. We wstę-pie autor postawił ponadto szereg do-brze przemyślanych szczegółowych py-tań badawczych, dotyczących misji En-during Freedom, strategii działań NATO w Afganistanie, przyczyn, oceny i efek-tów udziału PKW w tym państwie, łącz-nie z jego wpływem na bezpieczeństwo Polski. Pierwszy rozdział stanowi omó-wienie działań sojuszniczych w Afgani-stanie, stanowiących odpowiedź na ata-ki z 11 września 2001 r. (wraz z ante-cedencjami) – operacjami Trwała Wol-ność i Anakonda. Następuje również przytoczenie i omówienie dokumentów ze szczytów NATO odnośnie Afganista-nu. Dobre wrażenie wywiera próba ana-lizy przyczyn negatywnego wizerunku Stanów Zjednoczonych w świecie arab-skim, rozważania komparatystyczne na temat takich pojęć jak wojna wyprzedza-jąca czy wojna prewencyjna, czy wresz-cie wprowadzonego i rozpowszechnione-go za sprawą władz amerykańskich
nie- Recenzje i sprawozdania
496
co amorficznego terminu wojna z terro-ryzmem. Autor dostrzega szybki prze-skok od początkowo głównie retoryczne-go – jak się wydawało – wymiaru teretoryczne-go pojęcia do praktycznych działań, jakie za nim się kryły (wojny w Afganistanie i Iraku), jak również kontrowersje, ja-kie wywołały one we wspólnocie trans-atlantyckiej.
Drugi rozdział obejmuje szczegółową charakterystykę operacji ISAF, utwo-rzonej mocą rezolucji Rady Bezpieczeń-stwa ONZ w grudniu 2001 r. i przejętej w 2003 r. przez NATO. Początkowo obej-mowała tylko Kabul i okolice, by z cza-sem zostać rozciągniętą na cały kraj. Z monografii Ł. Jureńczyka dowiaduje-my się o licznych szczegółach operacyj-nych, terytorialnym podziale misji, jej ogólnych i szczegółowych zadaniach, ro-li poszczególnych kontyngentów, proce-sie tworzenia armii i policji afgańskiej, itd. Szczegółowo został przytoczony prze-bieg wydarzeń w kolejnych latach – po-szczególne operacje wojskowe, ewolu-cja strategii i taktyki zarówno USA, jak i talibów. Interesująco przedstawiają się fragmenty dotyczące motywacji talibów, w powszechnej opinii opierające się na przesłankach religijnych, jak się jednak okazuje, zawierających również istotne podłoże finansowe, przynajmniej dla czę-ści rebeliantów.
Autor uświadamia ogrom praktycz-nych przeszkód związapraktycz-nych z procesa-mi stabilizacji Afganistanu. Oprócz ko-nieczności ciągłego prowadzenia działań wojennych przeciwko talibom, na plan pierwszy wysuwały się problemy związa-ne z odbudową instytucji państwowych, zwłaszcza w sferze bezpieczeństwa – ar-mii i policji. Słabe wyszkolenie czy czę-sto dość niski poziom lojalności żołnie-rzy, bądź też ogromne rozmiary korup-cji w przypadku polikorup-cji, przeszkody wy-nikające z tradycyjnego,
patriarchalne-go modelu społeczeństwa, zróżnicowanie narodowościowe Afganistanu rzutujące na odtwarzanie formacji siłowych – to wszystko składało się na ogrom wyzwań, przed którymi stanęła społeczność mię-dzynarodowa wspierająca stabilizację tego zmęczonego dekadami wojen pań-stwa. Także okoliczności kolejnych, od uchwalenia konstytucji w 2004 r., wy-borów prezydenckich i parlamentarnych nie pozostawiają wątpliwości co do in-stytucjonalno-dekoracyjnego jak dotąd charakteru afgańskiej demokracji (licz-ne fałszerstwa, wybory odbywające się w warunkach zastraszenia). Fasado-wość afgańskiej demokracji i konstytu-cyjnych zapisów gwarantujących prawa człowieka obnaża także upośledzenie ko-biet w tamtejszym społeczeństwie, opie-rającym się na tradycyjnym modelu pa-triarchalnym, pomimo konstytucyjnej zasady równości płci. Warto podkreślić, że Łukasz Jureńczyk nie ogranicza się do wymiaru deskryptywnego, lecz spo-gląda także krytycznym okiem na pewne aspekty funkcjonowania ISAF. Do błę-dów misji zalicza m.in. początkowe jej ograniczenie do Kabulu i okolic (później została rozciągnięta na cały Afganistan), zbyt szybką redukcję liczebności między-narodowych wojsk w Afganistanie czy tzw. ograniczenia narodowe odnośnie do zakresu zaangażowania poszczególnych kontyngentów. Szczególne zainteresowa-nie budzą końcowe fragmenty rozdziału drugiego, w których przytoczono opinie cywilnych i wojskowych ekspertów na te-mat ISAF. Mimo ich oczywistego zróżni-cowania co do szczegółów, z ich prezen-tacji jawi się stosunkowo koherentny ob-raz niedostatków i niedoskonałości mi-sji (m.in. za małe nakłady osobowe, tole-rowanie wysokiego poziomu korupcji we władzach afgańskich, przeszczepianie zachodnich wzorców na nieprzygotowany do tego grunt itp.). Z drugiej strony
mi-Recenzje i sprawozdania
497
sja stała się istotnym polem doświadczeńdla NATO oraz uświadomiła charakter i ogrom wyzwań stojących przed soju-szem w obliczu konfliktów asymetrycz-nych charakterystyczasymetrycz-nych dla pozimno-wojennego ładu międzynarodowego.
Trzeci rozdział monografii rozpoczy-na się od omówienia przyczyn polskie-go zaangażowania w operację afgańską. Oprócz wysuwanych oficjalnie na czoło motywów humanitarnych (normaliza-cja sytuacji w Afganistanie, przywróce-nie znośnych warunków życia tamtejszej ludności), wzmacniania stabilności mię-dzynarodowej poprzez zwalczanie terro-ryzmu, autor słusznie eksponuje kwe-stię wiarygodności sojuszniczej Polski i umocnienia jej pozycji w NATO oraz utrwalenia gwarancji bezpieczeństwa ze strony USA. Uwypuklone zostały jed-nakże również niedoskonałości misji – m.in. deficyt całościowego podejścia do jej zadań i celów (zaangażowanie głów-nie – co zrozumiałe - ministerstw spraw zagranicznych i obrony, przy niewielkim wsparciu innych resortów) czy niedostat-ki w uzbrojeniu, negatywnie wpływają-ce na bezpieczeństwo uczestniczących w misji żołnierzy. Niemniej jednak na-leży wyraźnie podkreślić aspekt naby-wania doświadczeń zarówno na szcze-blu jednostkowym (żołnierze), jak i in-stytucjonalnym (ISAF jako motor napę-dowy rozwoju armii i zdolności koopera-cji sojuszniczej). Celne są ponadto uwagi o konieczności znalezienia złotego środ-ka pomiędzy zadaniami ekspedycyjny-mi wojska a obroną terytorialną. Inte-resująco rysuje się analiza stanowisk czołowych partii politycznych w kwestii polskiego zaangażowania sojusznicze-go w Afganistanie, dowodząca znaczne-go spektrum ich poglądów – od popar-cia (PiS, PO – z zastrzeżeniami, począt-kowo też SLD) poprzez powściągliwość (PSL) aż po żądania wycofania polskich
wojsk (Samoobrona, LPR, Ruch Palikota, SLD w opozycji). Łukasz Jureńczyk jed-nocześnie poddaje krytyce strategię in-formacyjną władz polskich, którym za-sadniczo nie udało się przekonująco wy-jaśnić długofalowych korzyści dla bezpie-czeństwa Polski, wynikających z udzia-łu w ISAF, o czym świadczyła w dz udzia-łuż- w dłuż-szej perspektywie – na co wskazywały badania ankietowe - przewaga przeciw-ników polskiego zaangażowania w Afga-nistanie. Ostatni rozdział obejmuje da-ne dotyczące m.in. struktury, liczebno-ści, rozmieszczenia, zadań i rezultatów działania PKW w Afganistanie. Dopeł-nieniem licznych informacji szczegóło-wych dotyczących powyższych zagadnień jest omówienie praktycznych aspektów działania misji w trzecim podrozdzia-le. Dotyczyły one m.in. warunków życia żołnierzy w bazach, charakteru kontak-tów z miejscową ludnością, co wymaga-ło dużej zręczności w komunikowaniu, uwzględniania miejscowych zwyczajów, odrębności lokalnych, znajomości skom-plikowanej mozaiki etnicznej Afganista-nu i jej wpływu na tamtejsze relacje na-rodowościowe i religijne. Nie trzeba do-dawać, jak ogromne wyzwania i ryzyko niosły ze sobą działania w terenie zarów-no patrolowe, jak i bojowe, ale i na tere-nie ostrzeliwanych baz żołtere-nierze tere-nie mo-gli czuć się bezpiecznie. Istotnym skład-nikiem obecności polskiej misji stało się też działania na rzecz odbudowy Afgani-stanu – wymiar sprawiedliwości, opieka medyczna, administracja itd. Co istot-ne, autor nie przemilcza pewnych nega-tywnych zjawisk występujących w pod-czas misji (np. sporadyczne nadużywa-nie alkoholu), jednak nadużywa-nie rzutują one na zdecydowanie pozytywną ocenę postawy polskich żołnierzy.
Wielką zaletą pracy Łukasza Jureń-czyka jest przebogata baza bibliogra-ficzna. Jej fundamentem są liczne
do- Recenzje i sprawozdania
498
kumenty NATO, ONZ, instytucji afgań-skich, polskich resortów spraw zagra-nicznych i obrony, prezydenta, rządu, parlamentu, partii politycznych. Wyko-rzystano liczne opracowania książkowe, zarówno monografie autorskie, jak i pra-ce zbiorowe, wspomnienia, polskie i za-graniczne periodyki naukowe, także fa-chowe pisma z zakresu wojskowości oraz prasę. Warto podkreślić dużą determi-nację autora w celu dotarcia do bezpo-średnich uczestników omawianych darzeń, co stanowiło często spore
wy-zwanie, które jednak w końcowym re-zultacie opłaciło się, wydatnie podnosząc walory monografii. Zaletą jest obszerny wykaz skrótów, który ułatwia porusza-nie się w skomplikowanej mozaice pod-miotów związanych z międzynarodowy-mi działaniaz międzynarodowy-mi w Afganistanie. Wypa-da skonstatować, że monografia Łukasza Jureńczyka zdecydowanie przyczynia się do poszerzenia i uporządkowania wiedzy na temat polskiego zaangażowania poli-tycznego i wojskowego w misję afgańską.
