View of The Russian Religious Diaspora in Paris
15
0
0
Pełen tekst
(2) " 3, \|?v 2006, s. 235 (tum. wasne – A. K.). 2 . # \ ^ / > | ` { ,
(3) ! %!! *!!
(4) " % , ^vq~^Q-qv-v{q/ 1954, s. 4..
(5) 162. ALEKSY KUCY. wy, Prawosawny Instytut Teologiczny, Rosyjski Instytut Komercyjny, Wysza Szkoa Techniczna, Wysza Szkoa Politechniczna, Rosyjskie Konserwatorium3. Dynamika wzrostu liczby rosyjskich wydawnictw cigych publikowanych w Paryu w latach 20. te jest wymowna: 10 czasopism w 1920 roku, 29 – w 1922, 34 – w 1926 i 52 – w roku 1928, przy czym osignity poziom utrzymywa si w latach 304. Najwaniejsz instytucj naukowo-edukacyjn rosyjskiego Parya, o duym znaczeniu dla odrodzenia ycia duchowego emigracji, by powstay w 1925 roku Instytut Teologiczny im.
(6) w. Sergiusza z Radoniea, którego zaoycielem i pierwszym nominalnym przeoonym by metropolita Eulogiusz (Georgijewski). Instytut Teologiczny skupi wówczas elit rosyjskiej myli teologicznej i religijno-filozoficznej, midzy innymi, Leonida Uspienskiego5, Antona Kartaszewa6, Symeona Franka7, Mikoaja osskiego, Gieorgija Fedotowa8, ksidza biskupa Kasjana (Bezobrazowa)9, ksidza Sergiusza Bugakowa, ksidza Gieorgija Florowskiego, archimandryt Cypriana Kerna10 i innych11. Powoanie Instytutu odpowiadao misji odnowy rosyjskiego prawosawia za granic i zwizane byo zarówno z potrzeb kontynuacji rosyjskiej szkoy teologicznej, jak i koniecznoci ksztacenia kadry nowych duchownych, których we Francji wyra nie 3. . " ~ }, *! &
(7) !!, t. II: &
(8) !!
(9) , \|?v 2001, s. 103-105; por. . ! v < v ^ \ ?, !! *!!
(10) " % , t. I, \|?v 1994, s. 31. 4 Tame, s. 34. 5 Leonid Uspienski (8.08.1902-11.12.1987) – rosyjski teolog i ikonograf. Zob. L.U s p i e n s k i, Teologia ikony, Pozna 1993, s. 5; ". v ^ \ ? v, &
(11) !! &
(12) !!, vqQ-#/Q/^~^ 1998, s. 73-81. 6 Anton Kartaszew (16.01.1877-10.12.1950) – rosyjski historyk Cerkwi, teolog, dziaacz spoeczny i polityczny. Zob.: _
(13)
(14) !
(15) !
(16) $, t. II, \|?v 2010, s. 225. 7 Symeon Frank (15.05.1873-25.06.1945) – rosyjski filozof i myliciel religijny. Zob.: _
(17)
(18) !
(19) !
(20) $…, t. IV, s. 271. 8 Gieorgij Fedotow (1.10.1886-1.09.1981) – rosyjski filozof i myliciel religijny, historyk sztuki, eseista, publicysta chrzecija ski. Zob.: _
(21)
(22) !
(23) !
(24) $…, t. IV, s. 167. 9 Ksidz biskup Kasjan, wiec. Sergiusz Bezobrazow (12.02.1892-4.02.1965) – rosyjski hierarcha cerkiewny, teolog, egzegeta. Zob. . ! ` ? } / ^,
(25) ! + !;
(26) ! *3 , q
(27)
(28) !
(29) +
(30) + $ *!!
(31) " % \$
(32) " '
(33) "
(34) . 1920-1995: ~
(35) !" !
(36) , \|?v 2007, s. 250-252. 10 Ksidz archimandryta Cyprian, wiec. Konstanty Kern (11.03.1899-11.02.1960) – prawosawny duchowny rosyjskiego pochodzenia, teolog, historyk Cerkwi, patrolog. Zob. 100- !
(37) $
(38) 3$ 40- !
(39) $
(40) + =%$ ( ), „'/^\?} ` ?^/>” 2000, nr 1(10), s. 154-156; . ! ` ? } / ^,
(41) ! + !;
(42) ! *3 , q
(43)
(44) !
(45) +
(46) + $ *!!
(47) " % \$
(48) " '
(49) "
(50) . 1920-1995: ~
(51) !" !
(52) , \|?v 2007, s. 254-255. 11 Zob. najwaniejsze dziea filozoficzne i teologiczne opublikowane przez kadr profesorsk Instytutu: . " ~ }, *! &
(53) !!, t. II: &
(54) !!
(55) …, s. 104..
(56) ROSYJSKA DIASPORA RELIGIJNA W PARYU. 163. brakowao. Gównym kryterium, jakie brano pod uwag przy wyborze kandydatów na studia teologiczne, bya gboka wiara zainteresowanego i jego wola posugi duchowej w rodowisku emigrantów. W cigu pierwszych 11 lat funkcjonowania uczelni, uko czyo j 133 absolwentów: z Francji – 46, Bugarii – 23, Polski – 11, Finlandii – 4, Litwy – 1, Jugosawii – 10, Estonii – 10, Rumunii – 2, USA – 1, Czechosowacji – 17, otwy – 6 oraz Niemiec – 1, przy czym prawie poowa absolwentów przyja wicenia kapa skie12. Paryski Instytut Teologiczny odegra w krgu emigracji rosyjskiej pierwszoplanow rol kontynuatora rosyjskiej szkoy teologicznej, nie tylko w wyksztaceniu elity teologów prawosawnych rosyjskiego pochodzenia o wiatowej sawie, takich jak John Meyendorff czy Aleksander Schmemann, ale równie w zasileniu kadry duchowie stwa wielu prawosawnych kocioów lokalnych. Dno do przetrwania w sensie etnicznym, wzmocnienia aktywnoci w sferze kultury i samodoskonalenia motywowaa emigrantów, obok klasycznej dziaalnoci kulturalno-owiatowej i edukacyjnej, do zakadania rónego rodzaju kó, stowarzysze , organizacji spoeczno-charytatywnych, gdzie mogli si ze sob kontaktowa , podtrzymywa na duchu, a take wymienia pogldy, dzieli wraeniami i przemyleniami. Pary pod tym wzgldem by orodkiem dominujcym wród ówczesnych skupisk emigracji; liczba podobnych towarzystw w drugiej poowie lat 20. przekroczya tu 300 organizacji13. Nierzadko takie organy przeksztacay si w trwae organizacje polityczne, spoeczne lub religijne. Cech charakterystyczn powyszej emigracyjnej aktywnoci kulturalnej i spoecznej Parya byo to, e dominant w tym procesie stanowia idea narodowa, pojmowana w sposób mesjanistyczny. Uzupenieniem aktywnoci instytucjonalnej bya dziaalno wydawnicza. Religijny wymiar ycia emigracyjnego by szeroko reprezentowany przez potne wydawnictwa cige. Jednym z gównych wydawnictw filozoficzno-teologicznych byo czasopismo „#~Q}”, publikowane w Paryu przez Mikoaja Bierdiajewa (redaktor naczelny) w latach 1925-1940 jako „organ rosyjskiej myli religijnej”. W cigu 15 lat istnienia pisma wspótworzyo go 130 osób. W tym czasie ukazao si 61 numerów w nakadzie 1000-1200 egzemplarzy kady. Byo to pismo zawierajce artykuy naukowe, publicystyk, eseje, listy i wspomnienia14. Znaczn liczb autorów powyszego pisma stanowili wykadowcy Instytutu Teo12. `Q^\_\`Q ? \ ` { (" / \ ^ ` / ? | ` {), *' %
(57) " 3, \|?v 1994, s. 144. . q Q ^ \ _ \ ?, 3 * '*+" *q3' (1920-30- .), „!\?{ `|Q\^`/|`{ ?/|Qq`” 2001, nr 3, s. 199. 14 . \ | Q ` \ ?, _ q*$%
(58) ' ' ( * !*$'q+ *!!
(59) " % ), \|?v 1990, s. 201-202. 13.
(60) 164. ALEKSY KUCY. logicznego. Z kolei sam Instytut rozpocz trzy lata pó niej, w 1928 roku, publikacj wasnego stricte teologicznego pisma „#^v?\|v?qv >|}”i kontynuowa j do 1971 roku15, przy czym gównym polem refleksji naukowej tego pisma bya, rozpatrywana wielozakresowo, teologia prawosawna. Do nieco odrbnej kategorii pism spoeczno-filozoficznych odnosi si „/|Qq` ~||\\ £^`|Q`vq|\\ |Q~/q/|\\ ?`/q`”, który w odrónieniu od innych pism emigracyjnych odznacza si bardzo szerok tematyk poruszanych w nim zagadnie naukowych i popularnonaukowych. Na emigracji rosyjscy uczeni kontynuowali swe badania dotyczce idei tosamoci narodowej i duchowoci narodu rosyjskiego, analizowali przyczyny rozpadu Imperium rosyjskiego, polemizowali z filozofi komunistyczn. W pracach emigracyjnych autorów stale przewija si temat wolnoci, prawdy, sensu ycia, mierci i niemiertelnoci. Bardzo czsto jako klucz w procesie objaniania kultury rosyjskiej, suyy badaczom przesanki natury religijnej, zwaszcza wtek „rosyjskoci”, prawosawia oraz „prawosawnoci” kultury rosyjskiej, kwestie relacji pomidzy rónymi religiami, ocena ekumenizmu. Rosyjska filozofia religijna koncentrowaa si na filozoficznej idei „wolnoci ducha” Bierdiajewa, w której centrum filozof umiejscawia czowieka. Rosyjski antropocentryzm chrzecija ski by cile zwizany z doktryn soborowoci i ontologizmem. Gówna metamorfoza myli filozoficznej emigrantów polegaa na tym, e jeli w okresie przedrewolucyjnym wikszo krytyków skupiaa si na rosyjskim ustroju monarchicznym oraz monarchii jako takiej, o tyle na wygnaniu wtek ten zosta zastpiony przez system komunistyczny, za gównym puntem odniesienia tych rozwaa staa si rosyjska duchowo 16. Wan rol w rozwoju ycia duchowego emigrantów odegrao utworzenie Rosyjskiego Chrzecija skiego Ruchu Studenckiego (RChRS)17. Warunki ycia na emigracji potgoway rozwój uczu religijnych modziey. W okresie przedrewolucyjnym zamona i wyksztacona modzie rosyjska fascynowaa si nihi-. 15. „#^v?\|v?qv >|}” 1928-1971, nr 1-14. Tame, s. 14-15. 17 W 1921 roku zapocztkowane zostay nurty rozwoju religijno-kulturowego emigracji. Wówczas z inicjatywy Mikoaja Zernowa w jego domu pod Belgradem rozpoczy si regularne spotkania ze studentami oraz innymi reprezentantami nauki i religii. Podobne spotkania zaczto organizowa w innych europejskich stolicach: Paryu, Pradze, Sofii, Berlinie itd., w nastpstwie czego powstaway zinstytucjonalizowane organizacje modzieowe, które z kolei w 1923 roku na wspólnym zgromadzeniu i przy wsparciu ameryka skiej YMCA (Chrzecija ski Zwizek Modzieowy) ogosiy utworzenie Rosyjskiego Chrzecija skiego Ruchu Studenckiego. Zob. A. W o n i a k, Cerkiew na emigracji wobec Zachodu. Rosyjski Chrzecijaski Ruch Studencki, [w:] XIV Musica Antiqua Europae Orientalia. Acta Slavica, red. A. Bezwi ski A., Bydgoszcz 2006, s. 362-366. 16.
(61) ROSYJSKA DIASPORA RELIGIJNA W PARYU. 165. lizmem i ateizmem, na wygnaniu te upodobania diametralnie zmieniy punkt odniesienia w sensie mentalnym, zwracay si w gównej mierze ku prawosawiu, co z kolei posuyo jako impuls do potnego odrodzenia religijnego18. Specyfika emigracji rosyjskiej, na skutek uwarunkowa historycznych, polegaa na tym, e na wygnanie trafia dua cz modziey, która zaledwie rozpocza nauk w Rosji, za nie dane im byo jej uko czy . Przeycia emocjonalne towarzyszce procesowi deportacji oraz widok przemocy i nienawici, na jak wygna cy zostali naraeni w swej ojczy nie, stay si swoistym „fundamentem” duchowym, na którym budowali oni swoje nowe ycie za granic. Modzie rosyjska bya szczególnym obiektem zainteresowania intelektualistów rosyjskich na emigracji jako specyficzna kategoria spoeczna, o któr naley zadba w kontekcie kreowania „poprawnej” wiadomoci narodowej oraz wizji rozwoju historycznego Rosji. Pierwsze koa modzieowe o profilu religijnym byy organizowane w Serbii, a nastpnie przeniesione na grunt francuski. Ich podstawowym zadaniem by proces edukacji i wychowania, „zbawienie i uspokojenie zagubionej duszy modych ludzi, nie mogcych odnale si w nowej rzeczywistoci”, z kolei cel nadrzdny tych dziaa stanowio „zbawienie narodu rosyjskiego, który znalaz si w otoczeniu silnej i aktywnej kultury europejskiej, szczególnie cywilizacji i kultury francuskiej”19. Dziaalno Rosyjskiego Chrzecija skiego Ruchu Studenckiego bya rónorodna, koncentrowaa si na organizacji spotka modzieowych, wykadów, seminariów, konferencji, warsztatów, dyskusji, obozów letnich. Zacht do udziau w tego rodzaju wydarzeniach bya obecno znanych rosyjskich mylicieli, wykadowców akademickich i dziaaczy spoecznych20. Adresatami wszystkich spotka , organizowanych przez stowarzyszenie, byli emigranci mieszkajcy nie tylko w Paryu, ale i w pozostaych francuskich miastach. Warto doda , e dziaalno RChRS pomoga wielu ludziom zachowa wasn kultur i duchowo , a take odnale si w nowych warunkach cywilizacyjnych. Wiele byo te takich przypadków, kiedy poprzez udzia w dziaalnoci stowarzyszenia osoba odkrywaa na nowo swoj wiar, stawaa si religijna, a nawet powicaa cae swe ycie subie Kocioowi. Ten ostatni aspekt zasuguje na szczególne potraktowanie. Zdaniem wielu przedstawicieli stowarzyszenia, jedn z organicznych cech jego dziaalnoci byo „nasycenie” codziennego ycia emigrantów wartociami religijnymi, które rozpa18. \ | Q ` \ ?, _ q*$%
(62) ' '…, s. 262. Tame, s. 265. 20 Tame. 19.
(63) 166. ALEKSY KUCY. trywano w szerszym wymiarze kulturowym, w kontekcie duchowego i cywilizacyjnego odrodzenia Rosji21. Tote program ruchu by skierowany na „ucerkwienie” ycia22, co wedug Struwego oznaczao „przesiknicie” („przeniknicie”, „przepojenie si”) duchem chrzecija stwa23. Istotny by te fakt, e zjazdy studenckie miay ekumeniczny charakter i legy u podstaw nowej ery dialogu rosyjskiego prawosawia z zachodnimi odamami chrzecija skimi24. Jeli hierarchowie Kocioa Prawosawnego poza granicami Rosji potraktowali to w zbyt daleko idcym rozumieniu25, to reprezentant Patriarchy Moskiewskiego, metropolita Eulogiusz da tym poczynaniom zielone wiato26. Aktywn dziaalno w ramach RChRS prowadzia matka Maria27, reprezentujca nietypowy przykad mniszki, z punktu widzenia prawosawnej tradycji monastycznej, nakazujcej osobie po postrzyynach zakonnych pozostawanie w klasztorze bd innym zgromadzeniu zakonnym. W odrónieniu od tej praktyki matka Maria realizowaa swoj misj w wiecie, pracujc przede wszystkim na rzecz biednej diaspory rosyjskiej28. Uduchowienie ycia na wygnaniu widziaa w ascezie i penym oddaniu siebie w subie bli niemu. W 1935 roku siostra zakonna utworzya organizacj misjonarsk „Sprawa Prawosawna” (ros.
(64) !
(65) $
(66) ), której gównym zaoeniem bya pomoc psychologiczna i spoeczna niesiona rosyjskim wygna com, zwaszcza tym znajdujcym si w najgor-. 21 . v / ?, &
(67) !! *q3
(68) %. !
(69) * '*+ *!!
(70) " % 1919-1939, \|?v 1994, s. 172 -173. 22 Terminu po raz pierwszy uy w swych przemyleniach ks. S. Bugakow. Zob. !. Q ^ ~ ? /, *=
(71) +"
(72) + *!!
(73) " % , [w:] !. Q ^ ~ ? /,
(74) ! * '*, \|?v 2000, s. 300. 23 Tame, s. 314. 24 W o n i a k, Cerkiew na emigracji wobec Zachodu …, s. 364. 25 Niektórzy dostojnicy KPPGR oskarali RCRS o maso stwo. Zob. v / ?, &
(75) !! *q3
(76) %. !
(77) * '*+ *!!
(78) " % 1919-1939…, s. 173. 26 W o n i a k, Cerkiew na emigracji wobec Zachodu …, s. 365. 27 Siostra zakonna Maria, wiec. Elbieta (Skobcowa), Matka Maria (8.12.1891-31.03. 1945) – rosyjska dziaaczka polityczna, spoeczna i religijna, poetka, memuarystka. Na emigracji bya znana z aktywnej dziaalnoci charytatywnej i spoecznej na rzecz rosyjskich emigrantów. W RChRS penia funkcj jednego z sekretarzy tej organizacji. Zmara w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück. W 2004 roku zostaa kanonizowana przez Patriarchat Ekumeniczny jako mczennica w wierze (ros.
(79) $
(80) q
(81) %*, grec. ¡¢). Zob. S. H a c k e l, Matka Maria: (1891-1945), tum. H. Paprocki, Biaystok–Gda sk 2008, s. 205; . \ { > ` q v, Q %
(82) " q. *'%- – %' , \|?v 2009, s. 296. 28 Zob. wicej o przedemigracyjnej drodze m. Marii: W. L a s z c z a k, y znaczy „kroczy po wodzie”. Studia o Matce Marii, cz. 1, Opole 2007, s. 13-30..
(83) ROSYJSKA DIASPORA RELIGIJNA W PARYU. 167. szej sytuacji yciowej, a take cele kulturalno-edukacyjne i religijno-misyjne29. Swój podstawowy profil dziaalnoci organizacja realizowaa poprzez otwieranie punktów ywieniowych dla mczyzn i kobiet oraz sanatoriów, gdzie moliwe byo leczenie i korzystanie z pomocy lekarzy psychiatrów. Dziaania m. Marii wspierali m.in. M. Bierdiajew, ks. S. Bugakow, ks. Dymitr Klepinin30, Teodor Pianow31, Eliasz Fondami ski32, Konstanty Moczulski33 i inni. W osobie metropolity Eulogiusza siostra miosierdzia znalaza patrona religijnego, który co prawda udziela jej wsparcia duchowego, jednak krytycznie oceni jej podejcie do wypeniania lubów zakonnych. Wspomnienia emigracyjnego hierarchy oraz inne czynniki zwizane z przeszoci przedemigracyjn Skobcowej spowodoway, e jej osoba rónie jest postrzegana w pracach badawczych. Trend idealizujcy matk Mari zdecydowanie panuje w przestrzeni ocen zagranicznych, z kolei w Rosji mona napotka oceny zarówno neutralne jak i wysoce krytyczne. Sporo kontrowersji wzbudza w rodowisku wspóczesnych badaczy rosyjskich szczególnie fakt zaliczenia przez Patriarchat Konstantynopolita ski w 2004 roku matki Marii, wraz z innymi postaciami emigracyjnymi, do grona witych. I tak, wtpliwoci Sergiusza Fomina w sprawie kanonizacji matki Marii budziy fakty nieuczestniczenia przez ni w yciu liturgicznym, opuszczania postów, palenia papierosów34. Cho polemika wokó powyszego zagadnienia trwa ju ponad 10 lat, to wida wyra nie, e sam fakt kanonizacji wymienionych przedstawicieli emigracji nie rozwiza tego 29. Tame, s. 50-53. Ksidz Dymitr Klepinin (14.04.1904-9.02.1944) – rosyjski duchowny, dziaacz spoeczny. Zosta kanonizowany przez Patriarchat Ekumeniczny w 2004 r. Zob. . / _ ` q ` q v, &* !; %* $ 3… '
(84) . % , \|?v 2012, s. 177. 31 Teodor Pianow (19.09.1889-13.07.1969) – rosyjski emigracyjny dziaacz spoeczny i religijny. By jednym z zaoycieli RChRS i jednym z liderów tej organizacji, pocztkowo w Niemczech (1923-1927), v nastpnie we Francji (1927-1935). Zob. . ! \ | ` , &*!!" $q;
(85) $ 3%, vqQ-#/Q/^~^ 2005, s. 385. 32 Eliasz Fondami ski, pseud. Bunakow (17.02.1880 lub 17.10.1881-19.11.1942) – rosyjski dziaacz polityczny i spoeczny, publicysta, historyk, redaktor. W 2004 r. zosta kanonizowany przez Patriarchat Ekumeniczny jako mczennik. Zob. te: !
(86) :
(87) + % +, _~| 1, red. \^\|Q/? ., vqQ-#/Q/^~^ 2001, s. 448. 33 Konstanty Moczulski (28.01.1892-21.03.1948) – rosyjski literaturoznawcza, filozof. W latach 1924-1941 wykada na Uniwersytecie Paryskim, a take z 1934 roku – w Rosyjskim Instytucie Teologicznym im.
(88) w. Sergiusza. Zob.: _
(89)
(90) !
(91) !
(92) $…, t. II, s. 617. 34 Zob. wicej: . \ > ` q, != '+" "
(93) $
(94) "
(95) !
(96)
(97) '!
(98)
(99) =, cz. 1 i 2, „ ~||`{ /|Qq`” 14.05.2004, [http://www.rv.ru/content.php 3?id=5042 oraz http:// www.rv.ru/content.php3?id=5043]. 30.
(100) 168. ALEKSY KUCY. problemu35. Jeli za chodzi o stosunek do powyszych kwestii znanego rosyjskiego hierarchy, metropolity Antoniego Blooma, to w 2000 r. skierowa on do metropolity Juwenaliusza36 list poparcia, w którym stwierdzi: „[…] Prosz Wasz Ekscelencj oraz kierowan przez Ekscelencj Komisj Synodaln ds. Kanonizacji
(101) witych Rosyjskiego Kocioa Prawosawnego o rozpatrzenie yciorysów «paryskich» sprawiedliwych naszej rosyjskiej emigracji, którzy s mi szczególnie bliscy: matki Marii (Skobcowej), jej syna subdiakona Jerzego Skobcowa i ksidza Dymitra Klepinina […]”37. W rozwaaniach o rosyjskiej diasporze duchowej w Paryu nie mona pomin kolejnej aktywnej postaci emigracyjnej, Eliasza (Ilji) Fondami skiego. Podobnie jak matka Maria zosta on w 2004 r. kanonizowany przez Patriarchat Konstantynopolita ski, jednake w przypadku tej osoby sprawy s jeszcze bardzie skomplikowane. Wspóczesny badacz emigracyjny nazwa jednego z zaoycieli pisma „\?^/>/qq/ <v_`|`”, E. Fondami skiego, skdind aktywnego rewolucjonist rosyjskiego – „inspiratorem zbawczej misji emigracji”38. Sam fakt metamorfozy, jak przeszed niegdy dziaacz Rosyjskiej Partii Socjalistów Rewolucjonistów, nie jest czym nadzwyczajnym na tle metamorfoz wiatopogldowych innych znanych rosyjskich emigrantów. Jednakowo jego przykad doskonale ilustruje tendencje i kierunek, w jakim ewoluoway umysy wielu osób tworzcych rewolucj rosyjsk. Rozczarowanie ideaami politycznymi, mocne utwierdzenie si w bdnoci poprzednich de czsto ko czyo si wanie nawróceniem religijnym. Fondami ski pod tym wzgldem nie stanowi wyjtku, z t jednak rónic, e sw przynaleno do prawosawia ujawnia na poziomie deklaratywnym, pozostajc nieochrzczonym. Przyjcie chrztu w obozie koncentracyjnym w Compiègne, kilka miesicy przed mierci w Owicimiu –. 35. Por. stanowisko prawosawnego duchownego z Rosji i odpowied na nie duchownego z zagranicy: /^\>\qv / ^ ` { ( \), ^
(102) %
(103) 3
(104) !! XXI ?, \|?v 2002, s. 391-406; ?/qq` ` v ` _ \ q | ` {, ` q
(105) q.
(106)
(107) !*
(108) $!
(109) ;"
(110) % (Q
(111) q
(112)
(113) "), „/|Qq` ^~||\\ ^`|Q`vq|\\ ?`/q`” 2004, nr 187, s. 8-23. 36 Metropolita Juwenaliusz, wiec. Wodzimierz Pojarkow (22.09.1935 -) – hierarcha Rosyjskiego Kocioa Prawosawnego. Zob. informacje biograficzne na oficjalnym portalu Patriarchatu Moskiewskiego, [http://www.patriarchia.ru/db/text/31765.html]. 37 ^
(114) $$3*
(115) % !
(116) $3
(117) , „/|Qq` ^~||\\ ^`|Q`vq|\\ ?`/q`” 2004, nr 187, s. 6-7. 38 \ | Q ` \ ?, _ q*$%
(118) ' '…, s. 263..
(119) ROSYJSKA DIASPORA RELIGIJNA W PARYU. 169. to fakt, co do którego cz badaczy wci ma obiekcje39. Nie maj wtpliwoci natomiast apologeci Fondami skiego w diasporze, w tym Georgij Fedotow uzasadniajcy brak zdecydowania ze strony Fondami skiego w przyjciu sakramentu chrztu jego niemiaoci40. Analizujc dziaalno i sposób mylenia Fondami skiego trzeba odnotowa jego okrelone aspiracje do ubogacenia pisma „\?^/>/qq/ <v_`|`” o wiatopogld chrzecija ski41 oraz cykliczn organizacj w latach 30. kilku spotka literatów i filozofów, a nastpnie publikacj wyników tych dysput w trylogii publicystycznej * 42. W ten sposób religijny renesans emigrantów w duym stopniu przeoy si nie tylko na ycie spoeczno-polityczne, ale równie na sfer twórczoci i ycia religijno-duchowego. Odzwierciedlio si to w „ureligijnieniu” myli filozoficznej, kontynuacji i rozwoju rosyjskiej szkoy teologicznej, poszukiwaniach sacrum w literaturze itp. Przejawy tej aktywnoci odnotowa mona zwaszcza u tych mylicieli i pisarzy, którzy przed rewolucj prezentowali laicki sposób mylenia i postpowania. Masowo powrotu do religii czsto te bya spowodowana czynnikami psychospoecznymi, wynikajcymi z braku stabilizacji yciowej na skutek opuszczenia ojczyzny, staego miejsca zamieszkania lub utraty swojego statusu spoecznego, a co za tym idzie, problemami finansowymi i bytowymi. Na emigracji nierzadkie byy wypadki samobójstwa, jednak wielu w yciu religijnym odnajdywao swoj „zbawienn ark”. Wród inteligencji przywizanie do prawosawia odzwierciedlio si bezporednio w twórczoci i aktywnoci zawodowej. ycie cerkiewne na emigracji rozwijao si nie mniej dynamicznie, ni wszystkie inne formy aktywnoci spoecznej, szczególnie w latach 20. i 30. Jedynie z powodu drugiej wojny wiatowej i zwizanego z ni odpywu emigrantów dalej na Zachód, w Paryu i caej Francji nastpio wzgldne zahamowanie procesów rozwoju ycia religijno-duchowego. Wyra nie spada liczba parafii prawosawnych obrzdku rosyjskiego. Na pocztku XX wieku w Paryu funkcjonowaa tylko jedna rosyjska cerkiew prawosawna – Katedra pw.
(120) w. Aleksandra New-. 39 Zob. . \ > ` q, != '+" "
(121) $
(122) "
(123) !
(124)
(125) '!
(126)
(127) =, cz. 2, „ ~||`{ /|Qq`” 14.05.2004, [http://www.rv.ru/content.php3?id=5043]. Apologeta Eliasza Fondami skiego. 40 ". / \ Q \ ?, . .
(128) $%!" % , „/|Qq` ^~||\\ ^`|Q`vq|\\ ?`/q`” 2004, nr 187, s. 78-79. 41 . ` q , „Q
(129) %+ !”. ^
(130) !
(131) % $
(132) , Bloomington 1957, s. 305, 306. 42 * . # '%= ( 3-= =), red. .~qv\?-\qv>`q|`{, /^`q (nr 1-2)– #v^` (nr 3) 1936-1938..
(133) 170. ALEKSY KUCY. skiego na ulicy Darue, któr wzniesiono w 1861 roku jako wityni majc zastpi dotychczasow cerkiew przy ambasadzie rosyjskiej. Budowa katedry miaa miejsce w nowych warunkach politycznych zblienia Rosji z Francj i symbolizowaa przyja obu krajów. Architektura katedry – rosyjsko-bizantyjska – podkrelaa jej przynaleno narodow, cho budowla suy miaa wszystkim prawosawnym niezalenie od ich pochodzenia etnicznego. Cerkiew w. Aleksandra Newskiego ukazywaa Europie znaczenie i wielko historii Rosji, jej kultury i tradycji duchowej43. T jedyn parysk wityni prawosawn zasta podczas swojej pierwszej wizyty we Francji metropolita Eulogiusz 30 sierpnia 1921 r.44 W swoich wspomnieniach jako jeden z pierwszych zarysowa obraz renesansu religijnego, który przeywaa emigracja rosyjska, szczególnie na pocztku wygnania. Pisa: Pierwsze moje wraenia po przyje dzie do Parya doday mi otuchy. Wspaniaa wielka witynia, wyksztacone, godne szacunku duchowie stwo, tumy modlcych si osób. Napyw wiernych by tak duy, e witynia nie miecia wszystkich chtnych, byo ciasno; na podwórku przy cerkwi i nawet na ulicy wszdzie tumy ludzi. Kogo tu tylko nie byo! Ludzie wszelkiej maci, wieku i zawodu: byli urzdnicy i pracownicy dworu cesarskiego, wojskowi w nienajnowszych mundurach, inteligencja, panie, kozacy, cyganki, starsze kobiety, dzieci…45. Religijna wiosna, o której pisze hierarcha, w rzeczywistoci, jeli uwzgldni wymiar posugi duszpasterskiej w caej Francji, nie bya a tak wspaniaa. Pary, w porównaniu z innymi francuskimi miastami, stanowi wyjtek, gdy wszyscy tutejsi duchowni, których zasta metropolita Eulogiusz, dostali od niego najwysz ocen. Mimo to, biorc pod uwag ogromn liczb napywajcych emigrantów, którzy dyli do odbudowy swojego ycia religijnego, istniao due zapotrzebowanie zarówno na duchownych, jak i na dodatkowe obiekty sakralne. Powysze uwarunkowania stworzyy dla Kocioa prawosawnego idealny grunt do rozwoju, jednoczenie stawiay przed hierarchi sporo wyzwa . Metropolita Eulogiusz powici wszystkie swoje siy, aby sprosta tym wyzwaniom. Wyniki jego pracy mona oceni na podstawie faktu, e ju pod koniec lat 20. w Paryu byo czynnych kilkadziesit parafii. W literaturze historycznej odnajdujemy infor-. 43 . / ^ \ ? v,
(134) !
(135) ' *!!
(136) %
(137) !
(138) '! 3 (1816-1917), \|?v 2009, s. 17. 44 ` Q ^ \ _ \ ` Q ? \ ` { (" / \ ^ ` / ? | ` {), *' %
(139) " 3…, s. 357. 45 Tame, s. 375 (tum. A.K.)..
(140) ROSYJSKA DIASPORA RELIGIJNA W PARYU. 171. macj o ponad trzydziestu wityniach46. Cho znalezienie dokadnego ich wykazu z podanymi nazwami i danymi adresowymi nie jest moliwe47, moemy jednak dotrze do czci z nich. Roman Gul podaje nazwy dziewiciu cerkwi funkcjonujcych w latach 30. (z pominiciem cerkwi katedralnej): 1. Cerkiew pw. Wprowadzenia do
(141) wityni Najwitszej Bogarodzicy, 2. Cerkiew pw.
(142) witego Serafina z Sarowa i Opieki Matki Boej, 3. Cerkiew pw. Ikony Matki Boej „Znak”, 4. Cerkiew pw. Wszystkich
(143) witych w Ziemi Rosyjskiej Janiejcych, 5. Cerkiew pw.
(144) witego Sergiusza z Radoniea, 6. Cerkiew kombatancka dziaajca przy Stowarzyszeniu Gallipojczyków (ros. `q;!
(145)
(146) ")48, 7. Cerkiew pw. Opieki Matki Boej, 8. Cerkiew pw. Ikony Matki Boej „Wszystkich Strapionych Rado ”, 9. Cerkiew pw. Trzech
(147) witych Hierarchów (
(148) w. w. Bazylego Wielkiego, Grzegorza Teologa i Jana Zotoustego)49. Szczególnie interesujcy jest los pitej i ostatniej wymienionej wityni. Waciwa nazwa w jzyku rosyjskim cerkwi pw.
(149) witego Sergiusza z Radoniea w Paryu –
(150) $
(151) '50 – oddaje istotny sens, który nadawa tej wityni jej zaoyciel – metropolita Eulogiusz. 1 marca 1924 w Niedziel Przebaczenia Win51 powici on by lutera sk wityni na rue de Crimée 94, któr wczeniej z niesamowitym zaangaowaniem i przy poka nym wsparciu rosyjskiej emigracji wykupi na otwartej licytacji w Paryu. Sama witynia bya czci wikszego obiektu – poprzedniej szkoy-bursy dla dzieci niemieckich rodzin wyznania lutera skiego, zaoonej przez pastora Friedricha von Bodelschwingha52 w ramach 46. . v q v | } / ?, &*!!
(152) *q3' q
(153)
(154) '
(155) !', [w:] \*q3 &
(156) !! 1917-1939 ., vqQ-#/Q/^~^ 2010, s. 14. 47 Wiele obiektów sakralnych miecio si w rónych budynkach i miao charakter tymczasowy, wraz z odpywem emigrantów obiekty te po prostu znikny. 48 Zob. artyku z 1932 roku o tej cerkwi stanowicej przykad realizacji inicjatyw oddolnych w rozwoju ycia duchowego emigracji: ? / q q ` #. ` ^ = \ ?, Q !
(157) =
(158) $
(159) '
(160) $ `q;!
(161) "
(162) , „&v|\?\{” 1932, nr 79, s. 30. 49 . " ~ }, *! &
(163) !!, t. II: &
(164) !!
(165) …, s. 102. 50 Okrelenie
(166) $
(167) ' (grec. ¤ ¥¦) w tumaczeniu na jzyk polski moe mie kilka znacze . Najczciej to dom zakonny, filia klasztoru czy te witynia w kraju lub za granic podlegajca bezporednio gowie Kocioa prawosawnego. 51 Ostatnia niedziela przygotowujca wiernych Kocioa prawosawnego do Wielkiego Postu. 52 Friedrich von Bodelschwingh, Senior (6.03.1831-2.04.1910) – niemiecki pastor, teolog lutera ski, dziaacz spoeczny. Zob. F. B a u t z, Bodelschwingh, Friedrich von, [w:] BiographischBibliographisches Kirchenlexikon, t. I, Hamm 1990, s. 643-649..
(168) 172. ALEKSY KUCY. dziaalnoci niemieckiego Towarzystwa Opieki Duchowej nad Niemcami mieszkajcymi w Paryu53. Pragnieniem hierarchy byo zaoenie prawosawnej szkoy duchownej i jednoczenie parafii majcej znamiona domu zakonnego, stanowicego centrum prawosawnego ycia rosyjskiej emigracji w Europie Zachodniej. Cho ze wzgldu na niezbyt fortunn lokalizacj tego obiektu realizacja pomysu z domem zakonnym nie spenia wszystkich pierwotnych oczekiwa metropolity Eulogiusza, to jednak utworzenie cerkwi pw.
(169) witego Sergiusza z Radoniea dao pocztek nowej inicjatywie – powstaniu synnego Instytutu Teologicznego. Metropolita Eulogiusz wspomina pó niej, jaki entuzjazm w sercach wiernych spowodowa fakt utworzenia tego „nowego promyka prawosawnej nauki teologicznej i ycia chrzecija skiego, jaskrawej lampki oliwnej Prawosawia, zapalonej za wstawiennictwem
(170) witego Sergiusza na obczy nie, by wieci tym, co s blisko i daleko, swoim i obcym, Rosjanom i cudzoziemcom […]”54. Te wzniose sowa cakowicie pokryway si z rzeczywistoci, gdy wanie pojawienie si cerkwi pw.
(171) witego Sergiusza z Radoniea zainspirowao wielu prawosawnych do zakadania kolejnych cerkwi. Podnios atmosfer pierwszych lat emigracji co jaki czas zakóca rozd wik pomidzy zwierzchni wadz cerkiewn, pozostajc w Rosji radzieckiej, a duchowie stwem emigracyjnym. Konflikt ten pogbia si, po mierci Patriarchy Tichona w 1925 roku a wreszcie doprowadzi do zerwania oficjalnych stosunków metropolity Eulogiusza i kierowanych przeze diecezji w Europie Zachodniej z Moskw. Formalnym powodem tego bya synna deklaracja lojalnociowa metropolity Sergiusza (Stragorodskiego)55 – ówczesnego zastpcy locum tenens patriarchatu moskiewskiego oraz zwizana z ni decyzja zjazdu duchowie stwa w Paryu w 1930 roku. Zerwaniu zwizków kanonicznych z Kocioem-matk metropolity Eulogiusza wraz z podlegym mu duchowie stwem towarzyszyo przejcie pod jurysdykcj Patriarchy Konstantynopola. Warto przy tym zazna-. 53. `Q^\_\`Q ? \ ` { (" / \ ^ ` / ? | ` { ), *' %
(172) " 3…., s. 402-405. Tame. 55 Patriarcha Sergiusz, wiec. Iwan Stragorodski (11.01.1867-15.05.1944) – rosyjski hierarcha cerkiewny, patriarcha Moskwy i caej Rusi, teolog. Od grudnia 1925 do 1936 r. sprawowa funkcj zastpcy locum tenens Patriarchy Moskiewskiego – metropolity Piotra (Polanskiego), nastpnie po mierci metropolity Piotra od 1 stycznia 1937 – locum tenens patriarchy. W 1927 r. zadeklarowa lojalno Kocioa prawosawnego w Rosji wobec wadz ZSRR, której oceny po dzi dzie s bardzo sprzeczne. 8 wrzenia 1943 zosta wybrany na Patriarch Moskiewskiego i sprawowa ten urzd przez 8 miesicy. Zob. . \ | | ` {, 0
(173) !' %+! Q"/
(174) = Q , „ ~^qv \|\?|\{ #vQ^`v^``” 1984, nr 11, s. 434-445; . ' _ ` q _^\Q\`/^/{, 1927
(175) $, „ ~^qv \|\?|\{ #vQ^`v^``” 1994, nr 5, s. 107-118. 54.
(176) ROSYJSKA DIASPORA RELIGIJNA W PARYU. 173. czy , e te oraz inne wydarzenia byy przyczyn powstania w Paryu kolejnej prawosawnej wityni – cerkwi pw. Trzech
(177) witych Hierarchów – ostatniej w wykazie R. Gula. W odrónieniu od Patriarchatu Moskiewskiego, zmuszonego do funkcjonowania w antyreligijnym systemie radzieckim, duchowie stwo prawosawne za granic istniao w przestrzeni wolnoci wyznaniowej i politycznej. Byo to niewtpliwie dodatkowym powodem tego, e szczególna religijno rosyjska uwydatnia si wanie na emigracji, nie tylko w wymiarze sakralnym, ale te spoecznym: wspóczuciu, samozaparciu, ofiarnoci w niesieniu pomocy swoim rodakom znajdujcym si w cikich warunkach bytowych. Nikita Struwe zwraca uwag, e owa wolno nie polegaa wycznie na braku przeladowa , jak to miao miejsce w Rosji, lecz na penej samodzielnoci i braku „opieki” ze strony pa stwa. „Emigracja znalaza si na wolnoci, bya wolna nie tylko od przeladowa , ale i pa stwowego wsparcia. […] Na emigracji pytanie o relacje pomidzy pa stwem a Kocioem w ogóle nie pado. Koció by wolny od opieki pa stwa, od ucisku pa stwa, od wymaga pa stwa, w dodatku by on porozrzucany pomidzy rónymi bytami pa stwowymi” – konstatuje francuski badacz. Pary jawi si jako to miasto, gdzie w warunkach owej wolnoci rosyjskim emigrantom udao si nie tylko kultywowa ycie duchowo-religijne, ale i odbudowa je na nowo, aby po siedemdziesiciu latach, po upadku ZSRR, przekaza je jako spucizn ocalaym Rosjanom.. BIBLIOGRAFIA. / q \ | \ ? ., 0* Russkogo *q3', \|?v 1998. ^
(178) $$3*
(179) % !
(180) $3
(181) , „/|Qq` ^~||\\ ^`|Q`vq|\\ ?`/q`” 2004, nr 187, s. 6-7. " ~ } ., *! &
(182) !!, Q. II: &
(183) !!
(184) , \|?v 2001. /^\>\qv / ^ ` { ( \), ^
(185) %
(186) 3
(187) !! XXI ?, \|?v 2002. / _ ` q ` q v ., &* !; %* $ 3… '
(188) . % , \|?v 2012. v ^ \ ? v "., &
(189) !! &
(190) !!, vqQ-#/Q/^~^ 1998..
(191) 174. ALEKSY KUCY. `Q^\_\`Q ? \ ` { (" / \ ^ ` / ? | ` { ), *' %
(192) " 3, [http://libros. am/book/read/id/322548/slug/put-moejj-zhizni-vospominaniya-mitropolita-evlogiya georgievskogo-izlozhennye-po-ego-rasskazam-tmanukhinojj]. ! v < v ^ \ ? ., !! !
(193) :
(194) + % +, _~| 1, red. . \^\|Q/?, vqQ-#/Q/^~^ 2001. ! ` ? } / ^ .,
(195) ! + !;
(196) ! *3 , q
(197)
(198) !
(199) +
(200) + $ *!!
(201) " % \$
(202) " '
(203) "
(204) . 1920-1995: ~
(205) !" !
(206) , \|?v 2007. _
(207)
(208) !
(209) !
(210) $, t. I-IV, \|?v 2010. ! \ | ` ., &*!!" $q;
(211) $ 3%, vqQ-#/Q/^~^ 2005. \ { > ` q v ., Q %
(212) " q. *'%- – %' , \|?v 2009. / ^ \ ? v .,
(213) !
(214) ' *!!
(215) %
(216) !
(217) '! 3 (18161917), \|?v 2009. v / ? ., &
(218) !! *q3
(219) %. !
(220) * '*+ *!!
(221) " % 1919-1939, \|?v 1994. ' _ ` q . (_^\Q\`/^/{), 1927
(222) $, „ ~^qv \|\?|\{ #vQ^`v^``” 1994, nr 5, s. 107-118. Ba u t z F., Bodelschwingh, Friedrich von, [w:] Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon, t. I, Hamm 1990, s. 643-649. H a c k e l S., Matka Maria: (1891-1945), tum. H. Paprocki, Biaystok–Gda sk 2008. L a s z c z a k W., y znaczy „kroczy po wodzie”. Studia o Matce Marii, cz. 1, Opole 2007. W o n i a k A., Cerkiew na emigracji wobec Zachodu. Rosyjski Chrzecijaski Ruch Studencki, [w:] XIV Musica Antiqua Europae Orientalia. Acta Slavica, red. A. Bezwi ski, Bydgoszcz 2006.. "O%! ¤" ' # /<=>/ ~||v `v|_\^v ? `<qvq`` |^vv ?vq~= ^\} ? ?\<^\/q`` ^~||\{ ~\?q\|Q` XX ?/v. Q\`v ^vq`` ? xQ\> _^\/||/ ?v|} =/?> /qQ^\> ^/``\<q\{ ` ~}Q~^q\{ `<q` ^\||`q, ?/} </|} ? 20-/ ` 30-/ \ ~q`\q`^\?v\ q/|\}\ /|Q\? _^v?\|v?q /^?/{ ` v|\?/q. /``\<qv `<q} ^v<?`?vv|} ? _v^/ | `qQ//Q~v}q\{, v\v^ \Q\^\{ |/\q >\q\ ~/ \?\^`Q} \ \Q/}q\{ \\|\?|\{ ` `|Q\^`/|\{ \/, ?\<q`/{ ? x>`^v``..
(223) ROSYJSKA DIASPORA RELIGIJNA W PARYU. 175. THE RUSSIAN RELIGIOUS DIASPORA IN PARIS Summary The Russian diaspora played an important role in the 20-th century religious and spiritual revival. The French capital was the main centre of the Russian religious and cultural renaissance of in the 1920s and 1930s. In Paris, there were dozens of Orthodox churches and chapels. Religious life flourished, accompanied by intellectual revival. This led to the rise of what can be legitimately called a separate Orthodox, emigrational school of theology. Sowa kluczowe: diaspora rosyjska, odrodzenie religijne, Pary, historia rosyjskiej duchowoci.
(224) : ^~||v `v|_\^v, ^/``\<q\/ ?\<^\/q`/, #v^`, `|Q\^` ^~||\{ ~\?q\|Q`. Key words: Russian diaspora, religious revival, Paris, history of the Russian spirituality..
(225)
Powiązane dokumenty
Wspierane przez ruchy ekologiczne, pa- cyfistyczne, feministyczne, ale także religijne, zwłaszcza o charakterze synkretycz- nym, zmieniają środowisko społeczne nie tylko w
Granulation curves of brown soil developed of nephelinic basalt (profile No.. Dotyczy to zwłaszcza pozio mów górnych gleby, natom iast w skale m acierzystej
Установили, чго 70% исследованных почв в пахотном горизонте вполне обеспе чены бором и лишь 7% показывает низкое содержание
A groch im ica,
Brakujące materiały archiwalne są uzupełniane poprzez kwerendy w Archiwum Akt Nowych i Bibliotece Narodowej oraz w archiwach zgromadzeń zakonnych w
W doktrynie prawnej krajów członkowskich UE, które nie należały do bloku państw satelic- kich ZSRR, klauzule zasad współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarcze-
Later on, a combined droop- anFd derivative-based FAPR control has been implemented and tested on the proposed PHIL setup for FAPR compliance criteria of the wind turbine
aim of this work is promotion of the heuristic-branched learning model on the example of the animated movie with direct manipulation of the animated con-
