Dariusz Borek
Wykonywanie władzy karania w
instytutach zakonnych w świetle
aktualnego Kodeksu Prawa
Kanonicznego
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 48/3-4, 175-200
Prawo Kanoniczne 48 (2005) nr 3-4
O. DARIUSZ BOREK O. CARM
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
W YKONYW ANIE W ŁA DZY KARANIA W IN STY TU TA C H ZA K O N N Y C H W Ś W IE T L E A K TU A LN EG O
K O D E K S U PRAWA K A N O N IC Z N E G O
Treść: Wstęp - 1. Kościelna wiadza karania. - 2. Wiadza rządzenia w Insty tutach Zakonnych. - 3. Zakres zastosowania wiadzy karania w Instytutach Zakonnych. - 3.1. Wiadza karania w zakresie wiadzy ustawodawczej. - 3.2. Wiadza karania w zakresie wiadzy administracyjnej. - 3.3. Wiadza karania w zakresie wiadzy sądowniczej. - 4. Wydalenie z Instytutu Zakonnego. Za kończenie.
W stęp
W ła d z a , a d o k ła d n ie j w ła d z a rz ą d z e n ia , je s t w y k o n y w an a w K o ście le w p o tró jn e j fu n k c ji: u sta w o d a w c z e j, w ykonaw czej i sąd o w n ic zej, a w ra m a c h k aż d ej z ty ch fu n k c ji w y k o n y w a n a je s t ró w n ie ż w ła d z a k a ra n ia . Z a m ie r z e n ie m n in ie js z e g o a rty k u łu je s t p rz y b liż e n ie p ro b le m a ty k i zw iązan ej z w y k o n y w an iem w ładzy k a r a n ia w In s ty tu ta c h Z a k o n n y c h w św ietle o b o w ią z u ją c e g o p r a w a k a n o n ic z n e g o . P o s ta ra m y się u d z ie lić o d p o w ie d z i n a p y ta n ie , d la c z e g o w K o ście le , a w szc zeg ó ln o ści w In s ty tu ta c h Z a k o n n ych, je s t w y k o n y w an a w ła d z a k a r a n ia o ra z ja k i je s t jej za k res. D la w iększej p rz e jrz y sto śc i i ja sn o ś c i w yw odu p ra c a z o s ta ła p o d z ie lo n a n a c z te ry części. P ie rw sz a z n ic h je s t p o św ię c o n a k w e stii z a sa d n o śc i is tn ie n ia w ład zy k a r a n ia w K o ście le , d ru g a p o d e j m u je k w e stię w ład zy rz ą d z e n ia w In s ty tu ta c h Z a k o n n y c h , tr z e c ia z a jm u je się a n a liz ą w y k o n y w an ia w ład zy k a r a n ia w I n s ty tu ta c h Z a k o n n y c h , o s ta tn ia , c z w a rta część, dotyczy p ro b le m a ty k i z w iązan ej z k a rn y m u su w a n ie m z a k o n n ik ó w z In s ty tu tu Z a k o n n eg o .
1. K o ścieln a w ład z a k a r a n ia
K ościół w ym ierza sankcje k a rn e 1 sw oim w iernym n a p od staw ie praw a, k tó re g o u z a sad n ien ie znajd u jem y ju ż w P iśm ie Świętym. P raw o w spólnoty chrześcijańskiej d o stosow an ia sankcji w obec tych, którzy nie zachow ują jej n o rm je s t p o tw ierd z o n e i u z a sa d n io n e w całym N ow ym T estam encie. C hodzi o te m iejsca w k sięgach N ow ego T estam en tu , w któ ry ch m ow a je s t o u d ziela n iu K ościołow i w ładzy w iązan ia i rozw iązyw ania o raz o te w ersety, gdzie ta w ładza w w ym iarze k arn ym je st w ykonyw ana.
O u d ziela n iu w ładzy je s t m ow a w n astęp u jący ch w e rsetach : M t 16, 18-19 - w ład z a u d z ie lo n a osobiście P iotrow i; M t 18, 18 - w ład za u d z ie lo n a A p o sto ło m ; J 20, 23 - w ład z a o d p u szc zan ia i zachow yw a n ia grzechów u d z ie lo n a A p o sto ło m ; M t 18, 15-17 - u p ra w n ien ie do d o n o sz e n ia o w ykroczeniach i w yłączenia ze w spólnoty; J 15, 2 - w ład z a w yłączenia ze w spólnoty. N a to m ia st do fa k tu w ykonyw ania w ładzy k a ra n ia n aw iązu ją w ersety: 1 K o r 5, 1-8 - ek sk o m u n ik a w p rzy p ad k u kazirodztw a; 1 K o r 5, 9-13 - o g ó ln a z a sad a e k sk o m u niki i jej pod m ioty; 2 K o r 10, 6. 8; 13, 10 - w ład z a k a ra n ia przy słu g ująca św. Pawłowi; 2 Ts 3, 6-15 - środki och ro n y przeciw ko b r a ciom po stęp u jący m w brew porządkow i; 1 T m 1, 19-20 - sankcje przeciw ko b łę d o m doktrynalnym ; 1 T m 5, 19-20 - ro zszerzen ie w ła dzy k a ra n ia n a d e le g a ta Paw ła; T t 2, 15 - w ład z a k a ra n ia p rzysłu gu ją c a p rz eło żo n em u ; T t 3, 10-11 - dw a u p o m n ie n ia herety k a; 2 J 10
11 - zak az łączności z nauczycielam i fałszu.
Powyższe zestaw ienie w yraźnie p o k azu je, że ju ż pierw o tn y K o ściół nie tylko był św iadom y w ładzy, ja k ą z u stan o w ien ia B oskiego m iał do dyspozycji, ale że rów nież z tej w ładzy korzystał, ilekroć w grę w chodziło d o b ro w spólne K ościoła o ra z k iedy pojaw iały się osoby w ykraczającej przeciw przyjętym n o rm o m . P ierw otny K o ściół odw oływ ał się do w ładzy k a ra n ia w celu od budow y p o rz ąd k u w spólnoty o ra z d la za g w aran to w an ia in teg raln o ści p o staw m o ra l nych i społecznych w spólnoty kościelnej. To w szystko m iało służyć celow i o statec zn em u , do k tó re g o je st pow ołany K ościół, a m ia n o
1 Obecnie pod pojęciem sankcji karnych w Kościele, zgodnie z kan. 1312 § 1 KPK/1983, rozumie się: kary poprawcze, czyli cenzury wyliczone w kann. 1331-1333 oraz kary ekspiacyjne, o których w kan. 1336. Oprócz sankcji karnych kan. 1312 § 3 wy mienia jeszcze środki zaradcze i pokuty. Te pierwsze służą głównie zapobieżeniu prze stępstwom, te drugie natomiast, zastąpieniu kary albo jej zwiększeniu.
w icie zbaw ieniu dusz, oczywiście w łączając w to osoby p o p ełn iając e w ykroczenia. W w ym ierzeniu sankcji k arnej u k ry ta je s t bow iem za p ow ied ź jej celu popraw czego: „w ydajcie tak ieg o szatanow i n a za tra c e n ie ciała, lecz k u ra tu n k o w i jeg o d u c h a w d zień P a n a J e z u s a ”2. M ając za te m n a uw adze fu n d a m e n t biblijny w ładzy k a ra n ia w K ościele, nie m oże dziwić, że rów nież ak tu aln y K od ek s P raw a K an o n iczn eg o w k a n o n ie 1311 stw ierdza w yraźnie, że: „K ościół p o siad a w ro d z o n e i w łasne praw o w y m ierzan ia sankcji k arn y ch w ie r nym po p ełn iający m p rz e stę p stw o ”. W k an o n ie tym zostały w yrażo n e trzy fu n d a m e n ta ln e zasady dotyczące istn ien ia, jako ści i zak resu w ładzy k a ra n ia w K ościele. Po pierw sze stw ierdza się, że K ościół p o s ia d a p raw o do w ykonyw ania w ładzy k a ra n ia , n a s tę p n ie , że to p raw o je s t w łasn e i w ro d z o n e i p o trzecie, że je s t to p raw o w ykony w a n e w sto su n k u do tych w iernych, k tó rzy p o p ełn ili p rzestępstw o.
F u n d a m e n te m p ra w a K ościoła, n a jak im za sad za się w ykonyw a n ie w ładzy k a ra n ia , je s t jeg o p ie rw o tn a n a tu ra o ra z m isja, ja k ą m a do sp e łn ie n ia w świecie. C hrystus ustanow ił K ościół tu taj n a ziem i ja k o w sp ó ln o tę d u chow ą i za raz em w idzialną. Z je d n e j stron y K o ściół, ja k o w sp ó ln o ta wiary, n ad z ie i i m iłosierd zia, je s t s a k ra m e n te m zbaw ienia, n arzęd z ie m , p o p rz ez k tó re K ró lestw o N iebiesk ie je s t ju ż realizo w ane tu taj n a ziem i. Z drugiej n a to m ia st strony, K o ściół je st o rg an izm em w idzialnym , i ja k o tak i je s t sp ołeczno ścią u tw o rz o n ą z organów hierarchiczny ch; społecznością, k tó ra d la re alizacji swojej m isji p o trz e b u je ró w nież środkó w lud zkich3. W ynika z tego, że ta k ja k k aż d a in n a społeczność w świecie, tak że i K ościół p o s ia d a p raw o do u stan aw ia n ia sankcji k arn y ch w celu za g w ara n to w a n ia realizacji swojej misji. W ład z a k a ra n ia w K ościele była p rz e d m io te m w ielu oficjalnych w yjaśnień ze stron y K o ścio ła4. P a p ież J a n P aw eł II w jed n ej ze sw oich w ypow iedzi d o au d ytorów 21 Kor 5, 5. Szerzej na temat władzy karania w Kościele pierwotnym zob. J. Arias,
La pena canónica en la Iglesia primitiva, Pamplona 1975; G. D’Ercole, Consortium di sciplinae. Le sanzioni nell’ordinamento canonico precostantino, I Romae 1955.
3 Por. Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współ czesnym Gaudium et Spes n. 40, w: Sobór Watykański II, konstytucje, dekrety, deklara cje. Tekst polski. Nowe tłumaczenie, Poznań 2002, s. 557-558. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen Gentium (odtąd: LG) n. 8, w: Sobór Waty kański II, konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski. Nowe tłumaczenie, Poznań 2002, s. 109-111.
4 Por. A. Calabrese, Diritto penale canonico, Città del Vaticano 1996, s. 95-98; T.Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, tom 4, Olsztyn 1990, s. 67.
i u rz ęd n ik ó w R o ty R zym skiej w yraźnie p o tw ierd ził zasad n o ść w ła dzy k a ra n ia w K ościele stw ierdzając, że rów nież k a ra w ym ierzan a p rzez w ładzę k o ścieln ą p o w in n a być w id zian a ja k o in s tru m e n t je d ności, in stru m e n t, p o p rz e z któ ry u zu p e łn ia n e są te b rak i, k tó re p o w stały w w yniku antykościelnego zach o w an ia w iern ych 5. D o p ó k i istnieje grzech n aruszający norm y, k tó re dotyczą w spółżycia k o ścielnego je st rzeczą k onieczn ą, aby K ościół p o siad ał d o swojej dys pozycji rów nież środki przym usu, k o n ieczn e d la realizacji celu o s ta teczneg o, jak im je s t zbaw ienie dusz6.
P raw o K ościoła do w ykonyw ania w ładzy k a ra n ia , ja k w ynika z kan. 1311, je st praw em w rodzon ym i w łasnym K ościoła. C o to je d n a k ozn acza w p rak ty ce? O tó ż, w św ietle teg o, co zo stało ju ż p o w ied zian e wyżej, m ożem y stw ierdzić, że praw o to n ie zo stało u d z ie lo n e K ościołow i p o je g o u tw o rzen iu , ale że je s t ściśle złączon e z j e go n a tu rą . C h a ra k te r w ro d zo n y kościelnego p ra w a k a ra n ia o z n a cza, że je s t o n o z u stan o w ien ia J e z u sa C hrystusa, założyciela K o ścioła. W tej sam ej perspektyw ie należy ro zu m ieć stw ierdzen ie k a n o n u 1311, że w ład z a k a ra n ia je st w łasna. To p raw o K ościoła je st p raw em zw iązanym z jeg o zasadniczym c h a ra k te re m , nie zo stało m u u d zielo n e p rz ez ja k ą ś in n ą w ładzę ludzką, a zatem m oże być w ykonyw ane w sposób w olny, n iezależn ie od jakiejk olw iek w ładzy ludzk iej7.
K a n o n 1311 precyzuje, k to je s t p o d m io te m b iernym w ładzy k a ra n ia w K ościele. Z g o d n ie z jeg o p o stan o w ien iam i, w ład za k a ra n ia je s t w ykonyw ana w obec tych w iernych, któ rzy p o p e łn ia ją p rz e stę p
stwa. W arto tu taj przypom nieć, że podstaw ow ym w ym ogiem p o d le g an ia u staw om czysto kościelnym je s t fa k t przy należności do K o ścioła k ato lick ieg o łacińskiego8. A k tu aln y K od ek s P raw a K a n o n icz n ego, chociaż p o tw ierd z a w ładzę K ościo ła n a d wszystkim i, któ rzy 5 „nella visione di una Chiesa che tutela i diritti dei suoi fedeli, ma altresû, promu- ove e protegge il bene comune (...) anche la pena comminata dall’autorità ecclesiastica (...) va vista infatti come strumento di comunione, cioè come mezzo di recupero di qu elle carenze di bene individuale e di bene comune che si sono rivelate nel comporta- mento antiecclesiale, delittuoso e scandaloso, dei membri del popolo di Dio”, Joannes Paulus II, Allocutiones Ad Decanum Sacrae Romanae Rotae ad eiusdemque Tribunalis
Praelatos Auditores, ineunte anno iudiciali, 17.02.1979, AAS 71 (1979) 425.
6 Por. KPK/1983 kan. 1752.
7 Por. V. De Paolis, La potestà coattiva nella Chiesa, w: Le sanzioni nella Chiesa, red. Gruppo Italiano Docenti di Diritto Canonico, Milano 1997, s. 37.
przyjęli c h rzest - słow o christifideles w kan. 1311 w skazuje n a w szystkich ochrzczonych - to je d n a k o g ran icza swój zasięg jed y n ie do k ato lik ó w 9. „Bycie kato lik iem , zgodnie z kann . 11 i 1, to w a ru n e k fu n d a m e n ta ln y p o d le g a n ia ustaw om czysto kościelnym w o g ó le, w tym za te m i ustaw om karnym . Tym o statn im je d n a k p o d leg ają jed y n ie ci sp o śró d w iernych K ościoła kato lick ieg o łacińskiego, k tó rzy p o p ełn ili przestęp stw o . W praw dzie ak tu aln y K odeks P raw a K a no n iczn eg o nie p o d a je n am definicji p rzestęp stw a, to je d n a k n a p o d staw ie zaw artości kan. 1321, definicji zaw artej w K odeksie z 1917”10 ro k u o ra z doktryny ogólnie p rzy jętej11 m ożem y po ku sić się o p ró b ę stw o rzen ia takiej definicji. O tó ż m ożem y stw ierdzić, że z p rz estęp stw em m am y do czynienia w tedy, kiedy m iało m iejsce ze w n ę trz n e n a ru sz e n ie jak iejś ustaw y k arn ej lub n a k a zu k arn eg o , o ra z gdy te m u n a ru sz e n iu tow arzyszy p o w a żn a po czytalność z p o w o d u winy um yślnej lub nieum yślnej (kan. 1321 § 1).
K ościelna w ład z a k a ra n ia w iąże się b a rd z o ściśle z n a tu rą i m isją K ościoła o ra z w ładzą, jakiej u d zielił C hrystus A p o sto ło m i ich n a stępcom . W celu za g w ara n to w an ia realizacji swego za d an ia, jak im je s t zbaw ienie dusz, K ościół odw ołuje się do w ładzy k a ra n ia , aby w te n spo sób zagw arantow ać zacho w anie swojej dyscypliny. W ła
9 Odmiennie tę sprawę traktował Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 roku. W pra wie dawnym wszyscy ochrzczeni podlegali kościelnym ustawom karnym (por. KPK/1917 kann. 12, 2226 § 1). Zob. także P. Ciprotti, Elementi di novità nel dirittopena-
le canonico vigente, Monitor Ecclesiasticus 114 (1989), s. 22; E. Zanetti, Commento al c. 11: Chi deve osservare le leggi della Chiesa?, Quaderni di Diritto Ecclesiale 1 (1988),
s. 187-190.
10 Por. KPK/1917 kan. 2195.
11 W doktrynie wyróżnia się trzy elementy konstytutywne przestępstwa: element obiektywny - czyli naruszenie zewnętrzne ustawy lub nakazu, element subiektywny - czyli ciężka poczytalność oraz element legalny (prawny lub formalny) - to znaczy sank cja karna przynajmniej nieokreślona, por. F. Nigro, Libro VI: Le sanzioni nella Chiesa, w: Commento al Codice di Diritto Canonico, pod red. P. Pinto, Roma 1985, s. 758; F. D’Ostilio, Prontuario del Codice di Diritto Canonico, Città del Vaticano 1995, s. 498; V De Paolis, De sanctionibus in Ecclesia. Adnotationes in Codicem: Liber VI, Romae 1986, s. 40; Z. Suchecki, Le sanzionipenali nella Chiesa. Parte 1.1 delitti e le sanzioni in genere
(cann. 1311-1363), Città del Vaticano 1999, s. 50-60. Inni autorzy natomiast wyróżniają
jedynie dwa elementy przestępstwa: element obiektywny zawierający w sobie również element legalny oraz element subiektywny, por. P. Ciprotti, Diritto Penale Canonico, w: Enciclopedia Giuridicą Istituto della Enciclopedia Italiana, tom 11, Roma 1989, s. 2; G. Michiels, De delictis et poenis: Commentarius libri V Codicis Iuris Canonici, tom 1, De
delictis: Canones 2195-2213, Paris-Tournai-Romae-New York 1961, s. 61-63. Por. także
J. Syryjczyk, Pojęcie przestępstwa w świetle Kodeksu Prawa Kanonicznego Jana Pawła II, Prawo Kanoniczne 28 (1985) n. 1-2, s. 85-96.
dza k a ra n ia je st ściśle p o w iązan a z w ład zą rz ą d z e n ia w jej p o tró jn ej funkcji: ustaw odaw czej, sądow niczej i adm inistracyjnej.
2. W ład z a rz ą d z e n ia w In s ty tu ta c h Z ak o n n y c h
Z g o d n ie z kan. 596 K PK /1983 m ożem y w yróżnić w ładzę w sp ól n ą, ja k ą p o sia d a ją wszystkie In sty tu ty Ż ycia K o n sek ro w an eg o o raz w ład zę rz ąd ze n ia w ykonyw aną jed y n ie w In sty tu ta c h Z a k o n n y c h 12 kleryckich n a praw ie papieskim .
W ładza, o której m ow a w paragrafie pierwszym k an o n u 596, to w ładza istniejąca we wszystkich In stytutach Życia K onsekrow anego. Cytowany k an o n dotyczy bow iem norm , k tó re są w spólne dla wszyst kich Instytutów , a zatem m oże być odniesiony zarów no do Instytutów Z akonnych ja k i Świeckich13. A ktualny K odeks nie używa jakiegoś specjalnego term in u n a oznaczenie owej wspólnej dla wszystkich In stytutów Życia K onsekrow anego władzy. Je st to wynikiem zam ierzo n ego pom inięcia term inologii, k tó ra była stosow ana w K odeksie z 1917 roku. P oprzedni K odeks używał w tym m iejscu bow iem sfor m ułow ania potestas dom inativau. Term in te n był używany n a określe nie władzy rozkazywania, porządkow ania i kierow ania, jaką, p om ija jąc ślub posłuszeństw a, posiadali wszyscy przełożeni zakonni. Ta w ła dza była je d n a k wyraźnie o d ró żn io n a od władzy rządzenia, k tó rą p o sługuje się Kościół, a k tó ra jest wykonywana w potrójnej funkcji: u sta wodawczej, wykonawczej i sądowniczej. To rozróżnienie nie rozwiązy w ało je d n a k p roblem u pocho d zen ia i natu ry potestas dom inativa15.
12 Instytuty Zakonne to określenie prawno-kanoniczne, które znajdujemy w kan. 607 § 2. Jest ono pojęciem szerokim, obejmującym dotychczasowe zakony Ordines i zgro madzenia zakonne Congregationes (por. KPK/1917 kan. 488, n. 2). Zastąpienie daw nych zakonów i zgromadzeń zakonnych jednym terminem nastąpiło na skutek ich zrównania prawnego poprzez zniesienie w prawie powszechnym szczególnych skutków prawnych uroczystych ślubów zakonnych jako takich. Z jednej strony zatem, określenie Instytuty Zakonne, to pojęcie szerokie, ponieważ obejmujące swym zasięgiem różne formy życia zakonnego, z drugiej natomiast strony jest ono pojęciem węższym, gdyż wchodzącym w skład jednej wielkiej rodziny Instytutów Życia Konsekrowanego przez profesję Rad Ewangelicznych, por. M. Daniluk, Encyklopedia Instytutów Życia Konse
krowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Lublin 2000, s. 158; 407-415.
13 Por. P Marcuzzi, Considerazioni sulla natura della potestà degli Istituti di vita consa
crata, Salesianum 46 (1984), s. 773.
14 Por. KPK/1917 kan. 501 § 1.
15 Por. A. Tabera, Il diritto dei religiosi, Roma 1961, s. 84; S. M. Ragazzini, La potestà
nella Chiesa, Roma 1963, s. 245-285; J. L. Gutiérrez, Dalla potestà dominativa alla giu- risdizione, Ephemerides Iuris Canonici 39 (1983), s. 79-82.
W ładza w spólna wszystkim Instytutom o p iera się n a dw óch fu n d a m entalnych zasadach. Z jednej strony jest to zgodne p o d d an ie się członków , przyjęte p o przez profesję R ady Ewangelicznej posłuszeń stwa, z drugiej nato m iast strony tym, co stoi u jej podstaw , je st sam a n a tu ra Instytutów 16. W dekrecie S oboru W atykańskiego II o przysto sowanej odnow ie życia zakonnego czytamy: „Z ak o n n icy p rzez ślub p o słu szeń stw a swą w olę całkow icie p ośw ięcają B ogu (...) z a k o n n i cy, p o b u d z e n i p rzez D u c h a Św iętego, n iech z w iarą o k az u ją p o s łu szeństw o przeło żo n y m działającym w im ien iu B o g a”17. To w łaśnie w ślubie posłuszeństw a, poprzez który następ u je odd anie się C hrystu sowi, odnajdujem y pierw sze źró dło władzy, ja k ą p osiadają przełożeni i kapituły we wszystkich Instytutach. N ależy je d n a k zauważyć, że ta w spólna w ładza nie pochodzi jedynie z n aturalnej woli członków In stytutów ani też jedynie z sam ego ślubu posłuszeństw a przez nich zło żonego18. Je s t o n a udzielona przełożonym i kapituło m przez D u c h a Świętego w połączeniu z w ładzą hierarchiczną, k tó ra d o k o n ała k a n o nicznego erygow ania Instytutu i zatw ierdziła jeg o m isję19. Instytuty Ż ycia K onsekrow anego, z racji działalności ja k ą w ypełniają w K oście le, nabyw ają c h a rak ter publiczny, to znaczy są osobam i praw nym i p u blicznymi, zgodnie z kan. 634 § 1 i kan. 116, a zatem działają w im ie niu Kościoła, m ając n a celu jeg o d ob ro publiczne. S kutkiem tego w ła dza, ja k ą p osiadają wszystkie Instytuty, nie m a ch a rak teru pryw atne go, ale publiczny, i jak o ta k a m oże być określon a jak o kościelna, p o nieważ, ja k stw ierdza kan. 618, jest otrzym ana o d B oga przez posługę
16 D. J. Andrés, Il diritto dei religiosi, Roma 1984, s. 41.
17 Sobór Watykański II, Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego Perfectae
caritatis n. 14, w: Sobór Watykański II, konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski.
Nowe tłumaczenie, Poznań 2002, s. 270-271.
18 Jak zauważa J. Beyer, zredukowanie fundamentu władzy w Instytutach jedynie do ślubu posłuszeństwa, jaki składają członkowie tychże Instytutów, nie gwarantuje pod staw i całego zakresu władzy która jest wykonywana w Kościele. Ślub nie może dać przełożonym Instytutu wszystkich kompetencji, które dotyczą instytucji, organizacji, misji, dzieła apostolskiego, dóbr doczesnych, J. Beyer, Il diritto della vita consacrata, Milano 1989, s. 123.
19 „Superiores munus suum serviendi et dirigendi explent intra religiosum Institu tum secundum propriam ipsius indolem. Eorum autem auctoritas a Spiritu Domini procedit in conexione cum sacra Hierarchia, quae canonice Institutum erexit eiusque specialem missionem authentice approbavit”, Sacra congregatio pro religiosis et institutis saecularibus, Normae, Mutuae Relationes, 14.05.1978, AAS 70 (1978) 481, n. 13. Zob. także A. Montan, Gli Istituti di vita consacrata e le Società di vita apostolica, w: Il diritto nel mistero della Chiesa, tom II, Roma 1990, s. 235.
K ościoła i jest złączona z urzędem kościelnym, zgodnie z kan. 145 § 1. N a korzyść charak teru publicznego om awianej władzy świadczy rów nież p arag ra f 3 kan. 596, który stwierdza, iż do władzy wspólnej wszyst kim Instytutom m ają zastosow anie różne kanony dotyczące władzy rządzenia. Podm ioty aktywne władzy wspólnej wszystkim Instytutom , m ogą zgodnie z własnymi kom petencjam i, w edług tego, co jest przew i dziane w konstytucjach i praw ie powszechnym, wydawać przepisy, roz strzygać kontrow ersje i zajm ow ać się działalnością Instytutu i poszcze gólnych jego członków, podejm ując decyzje konieczne do osiągnięcia celu. W ładza, o której m ow a w kan. 596 § 1 posiad a ch a rak ter publicz ny, z tym oczywiście zastrzeżeniem , że jest o n a otrzym ywana i wykony w ana w granicach określonych przez p arag ra f 3 tego sam ego kanonu.
W p a ra g ra fie d ru g im k an . 569 je s t m o w a o w ładzy z a re z e rw o w an ej je d y n ie n ie k tó ry m s p o ś ró d In sty tu tó w . Z g o d n ie z k an . 569
§ 2 w ład z ę rz ą d z e n ia p o s ia d a ją je d y n ie p rz e ło ż e n i20 i k a p itu ły 21 In sty tu tó w Z a k o n n y c h k lery c k ich n a p ra w ie p a p ie sk im . T aka s a m a w ła d z a je s t w yko n y w an a ró w n ie ż w S to w arz y szen iac h Ż y cia A p o sto lsk ie g o k lery c k ich n a p ra w ie p a p ie sk im z g o d n ie z kan . 732. P rz e ło ż e n i i k a p itu ły w pow yższych In s ty tu ta c h i S to w arz y sze n ia ch , zg o d n ie z a k tu a ln ie ob ow iązu jący m p ra w e m , m a ją do dyspozycji p o d w ó jn ą w ład zę: o g ó ln ą, czyli w sp ó ln ą w szystkim I n sty tu to m o ra z w ład z ę rz ą d z e n ia 22. Tę p o d w ó jn ą w ład z ę p o s ia d a ją
20 Słowo „przełożony” jest pojęciem dosyć obszernym, bo mieszczącym w sobie zarów no przełożonego lokalnego jak i najwyższych przełożonych kościelnych. Przydatnym wy daje się przytoczenie tutaj, w jaki sposób ujmuje to Kodeks. Otóż przełożonymi zakonni ków, według Kodeksu, mogą być przełożeni kościelni pozazakonni oraz przełożeni za konni. Do tych pierwszych zaliczamy Papieża, Kolegium Biskupów, Synod Biskupów, Kolegium Kardynałów, Kurię Rzymską, Stolicę Apostolską, Legatów Apostolskich oraz Biskupów. Natomiast przełożonymi zakonnymi są najwyżsi przełożeni, przełożeni wyżsi, przełożeni wyżsi ordynariusze, przełożeni lokalni, wikariusze i wizytatorzy. Szerzej na ten temat zob. D. J. Andrés, Los superiores religiosos segùn el Código, Madrid, 1985.
21 Kapituły zakonne to zgromadzenia przełożonych i delegatów powoływane dla wy boru władz lub omówienia różnych spraw dotyczących czy to całego Instytutu Zakon nego, w takim przypadku będzie to kapituła generalna, czy też prowincji zakonnej, wte dy będzie to kapituła prowincjalna. Istnieją również kapituły lokalne odbywające się w poszczególnych wspólnotach zakonnych, por. M. Sitarz, Słownik prawa kanonicznego, hasła Kapituła Generalna, Kapituła Prowincjalna, Kapituła Konwentualna, Warszawa 2004, kol. 85, 86.
22 Według niektórych autorów w kan. 596 §§ 1-2 KPK/1983, jest mowa o jednej wła dzy - kościelnej władzy rządzenia - różnej pod względem ilościowym: J. L. Gutiérrez,
op. cit., s. 102-103; A. Boni, Gli istituti religiosi e la loropotestà digoverno (c. 6071c. 596),
je d y n ie te In sty tu ty , k tó re są klery ck ie z g o d n ie z k an . 588 § 2 o ra z n a p ra w ie p a p ie sk im , o czym je s t m o w a w k an . 589. W ład z ę, o k tó re j czytam y w p a ra g ra fie d ru g im k a n o n u 596, m o żem y o k r e ślić ja k o k o śc ie ln ą p u b lic z n ą w ład z ę rz ą d z e n ia . Ta w ła d z a istn ie je w K o ściele z b o sk ie g o u sta n o w ie n ia , i p rz y słu g u je p rz e ło ż o n y m In sty tu tó w k lery c k ich n a p ra w ie p a p ie sk im . Jej ce le m je s t rz ą d z e n ie p o d w ła d n y m i i re a liz a c ja n a d p rz y ro d z o n e g o ce lu K o ścio ła, k tó ry m je s t z b a w ien ie d u sz o ra z, m ieszc ząc eg o się w nim , celu p a rty k u la rn e g o k a ż d e g o In s ty tu tu . W ła d z a rz ą d z e n ia , o k tó re j tu ta j m ow a, w yw odzi się z tych sam y ch ź ró d e ł co w ład z a, o k tó re j b y ła m o w a w p a ra g ra fie 1, lecz o p ró c z n ic h m a swój p o c z ą te k jesz c z e w czym ś innym . J e s t nim : u s ta n o w ie n ie b o sk ie o ra z św ię ce n ia , k tó re w e d łu g k an . 129 u z d a ln ia ją d o w y k on yw an ia w ładzy rz ą d z e n ia 23. Z a k r e s i tre ś ć tej w ładzy p o w in n y być o k re ślo n e p rz e z p ra w o p o w sze ch n e o ra z p ra w o p a rty k u la rn e k a ż d e g o I n sty tu tu . In sty tu ty , k tó re n a m ocy p ra w a ciesz ą się m ożliw o ścią w yk o n y w an ia w ładzy rz ą d z e n ia , p o w in n y w sw oich K o n sty tu c ja c h o k re ślić, k tó ry m p rz e ło ż o n y m p rz y słu g u je ta k a w ład z a, m a ją c z a w sze n a u w a d ze p rz ep isy p ra w a p o w sz e c h n e g o 24. W ła d z a rz ą d z e n ia , o k tó re j tu ta j m ow a, to w ła d z a u staw o d a w cza , sąd o w n ic za
Codicem, Periodica 74 (1985), s. 143-149; F. Iannone, Il capitolo generale. Saggio storico- -giuridico, Roma 1988, s. 141. B. Senofonte, La „potestas" negli Istituti di vita consacrata,
Monitor Ecclesiasticus 117 (1992), s. 313. Rozróżnienie pomiędzy władzą wspólną wszystkim Instytutom a władzą rządzenia wykonywaną tylko w niektórych nawiązuje do refleksji dotyczącej rozróżnienia pomiędzy kapłaństwem powszechnym a kapłaństwem urzędowym, czyli hierarchicznym, zob. LG n. 10. Nie brakuje więc autorów którzy utrzymują, iż rozróżnienie pomiędzy tymi dwoma rodzajami władzy jest istotne, jako ściowe, którego elementem rozróżniającym są święcenia kapłańskie. To rozróżnienie jest podkreślone również i przez to, że kanon mówi o dwóch rodzajach władzy w dwóch różnych paragrafach, oraz przez wyrażenie insuper, które potwierdza, że kościelna wła dza rządzenia jest dodana do władzy wspólnej wszystkim Instytutom, por. P Marcuzzi,
op. cit., s. 782; E. Gambari, I religiosi nel Codice, Milano 1986, s. 77-78; A. Celeghin, Sa cra Potestas: Quaestiopost-Conciliaris, Periodica 74 (1985), s. 223-225.
23 D. J. Andrés, Il diritto... , s. 41-42.
24 Zazwyczaj przyjmuje się, że kapituły generalne oraz moderatorzy najwyżsi Insty tutów, o których mowa, posiadają władzę wydawania dekretów ogólnych posiadających moc ustawy, lub też nakazy poszczególne dla całego Instytutu. Należy jednak zauważyć, że jeżeli chodzi o władzę moderatorów najwyższych w stosunku do wydawania dekre tów ogólnych posiadających moc ustawy, to mieliby oni taką możliwość jedynie po wcześniejszym uzyskaniu mandatu ze strony kapituły generalnej, por. J. Garcia Martin,
Le norme generali del Codex Iuris Canonici, Roma 1995, s. 53; V De Paolis, De sanctio nibus..., s. 52-53.
i a d m in istra c y jn a i dotyczy z a ró w n o z a k re s u w e w n ę trz n e g o 25 ja k i z e w n ę trz n e g o 26.
3. Z a k re s zasto so w an ia w ładzy k a r a n ia w In s ty tu ta c h Z ak o n n y ch W ła d z a k a ra n ia w K ościele je st w ykonyw ana w ra m a c h w ładzy rząd zen ia, a d o k ład n iej w zw iązku z w ykonyw aniem jej p o tró jn ej funkcji: ustaw odaw czej, w ykonaw czej i sądow niczej. K ościół, kiedy u stan aw ia ustaw y k a rn e , w ykonuje w ładzę ustaw odaw czą27, kiedy n a to m ia st w ydaje nakazy k arn e, w ym ierza lub d ek laru je kary wy b ie ra ją c d ro g ę ad m in istracy jn ą w ykonuje w ładzę w ykonaw czą28, i w k oń cu, kiedy w ym ierza lub d ek laru je kary w p ro c esie sądow ym karnym w ykonuje w ładzę sądow niczą29. W sposób szczególny p ro blem zak resu zasto so w an ia w ładzy k a ra n ia po w in ien być p rz e d m io te m z a in te re so w a n a ze strony przeło żo n y ch In sty tu tó w Z ak o n n y c h kleryckich n a p raw ie p ap iesk im o ra z przeło żo n y ch Stow arzyszeń Ż ycia A p o sto lsk ieg o kleryckich n a praw ie pap iesk im , po niew aż oni, n a m ocy w ładzy rząd zen ia, k tó rą p o sia d a ją rów nież w zakresie zew nętrznym , m o g ą w ydaw ać i aplikow ać sankcje k a rn e 30.
25 W tym przypadku władza dotyczy możliwości rozgrzeszania, zwalniania z określo nych cenzur zob. G. Ciccola, Poradnik spowiednika. Cenzury, nieregularności i przeszko
dy w Kodeksie Prawa Kanonicznego, tłum. z j. włoskiego B. Gancarz, Kraków 1999,
s. 42-43.
26 W odniesieniu do forum zewnętrznego, przełożeni wyżsi Instytutów zakonnych kleryckich na prawie papieskim na podstawie władzy udzielonej im przez kan. 596 § 2 i kan. 134 § 1, jak również przez kan. 1427, mają między innymi władzę sądzenia za równo osoby fizyczne jak i prawne tego samego Instytutu. Władza sądzenia tych Insty tutów ma charakter ogólny i obejmuje zarówno sprawy sporne jak i sprawy karne. Jeże li chodzi o sprawy sporne to wspomniane trybunały mogą sądzić jednie te sprawy, które mają miejsce inter religiosos vel domos eiusdem instituti religiosi clericalis iuris pontificii, kan. 1427 § 1 KPK/1983, por. J. Ochoa, Ordinatio tribunalium religiosorum iuxta vigen
tem disciplinam, Commentarium pro Religiosis et Missionariis 64 (1983), s. 135. Por.
także J. Ochoa, I processi canonici in generale, Apollinaris 57 (1984), s. 208; J. M. Arroba Conde, Dirittoprocessuale canonico, Roma 1994, s. 139-141.
27 Por. KPK/1983 kan. 1315 § 1. 28 Por. KPK/1983 kann. 1319 § 1, 1720. 29 Por. KPK/1983 kan. 1721.
30 Należy zaznaczyć, że nie posiadają władzy rządzenia Instytuty Zakonne niekleryc- kie ani też kleryckie, ale pozostające na prawie diecezjalnym jak również Instytuty Świeckie, chociażby były kleryckie i na prawie papieskim,. Tym wszystkim Instytutom przysługuje jedynie władza wspólna, zgodnie z kan. 596 § 1. Nie można jednak zaprze czyć, iż każdy z tych Instytutów może wydawać statuty i normy ogólne, w tym też normy karne w szczególności, może je modyfikować, jeżeli zostały zatwierdzone przez władzę zewnętrzną wyższą, a także interpretować, przynajmniej interpretacją deklaratywną. Instytut posiada władzę wymagania, aby wspomniane normy były zachowywane oraz
3.1. W ład z a k a ra n ia w zak resie w ładzy ustaw odaw czej P ro b lem aty k a w ładzy k a ra n ia , w zak resie w ładzy ustaw odaw czej, p rzejaw ia się w m ożliw ości w ydaw ania ustaw karnych. U staw y k a r n e m o że w ydaw ać w K ościele ten , k to p o sia d a w ładzę u staw o daw czą, to znaczy zn a jd u je się n a czele jak iejś w spó ln oty kościelnej zdolnej d o przyjęcia ustawy. W ła d z a ustaw o daw cza je s t zw iązana z u rz ęd em , k tó ry k ieru je w sp ó ln o tą kościelną, k tó ra m oże być p o w szech n a albo p a rty k u la rn a , a za te m , w k onsekw encji, ustaw y m o g ą być rów nież pow szechne lub p a rty k u la rn e 31. U staw o d aw czą w ła dzę k a ra n ia o c h a ra k te rz e pow szechnym , a z a te m w o d n iesien iu do w szystkich In sty tu tó w Z ak o n n y c h p o siad ają: P ap ież32 i K olegium B iskupów 33. Z g o d n ie z kan. 343, Synod B iskupów , k tó ry zasadn iczo m a c h a ra k te r konsultacyjny, nie p o sia d a w ładzy ustaw odaw czej, N iew ykluczone je s t je d n a k , że w poszczególnych p rzy p ad k ac h b ę dzie ją w ykonyw ał, je d n a k ż e m usi w cześniej ta k ą w ład zę otrzym ać o d P apieża, k tó ry też je s t u p ow ażniony d o za tw ie rd za n ia ew e n tu a l nych decyzji. P o d m io tam i ustaw odaw czej w ładzy k a ra n ia o w ym ia rze p arty k u larn y m , o p ró c z oczywiście wyżej w spom nianych, m o gą być: B iskupi diecezjaln i34 i ci, któ rzy w praw ie są z nim i zró w n a stosowane. Ponadto ma możliwość rozstrzygania kontrowersji, wymierzania kar lub wszczęcia procedury zmierzającej do eksklaustracji nałożonej oraz wydalenia z Instytu tu, A. Calabrese, op. cit., s. 14-15, przypis 15.
31 Por. J. Garcia Martin, op. cit., s. 49-50.
32 Władza Papieża jest zwyczajna, najwyższa, pełna, bezpośrednia i powszechna oraz osobista i w końcu realizowana w sposób wolny, por. KPK/1983 kan. 331. Władza usta wodawcza Papieża może być wyjątkowo realizowana również poprzez Dykasteria Kurii Rzymskiej: „de specifica approbatione Summi Pontificis”, Joannes Paulus II, Constitu tio Apostolica de Curia Romana Pastor Bonus, 28.06.1988, AAS 80 (1988) 864, n. 18.
33 W przypadku Kolegium Biskupów nie możemy jednak mówić o drugim podmiocie najwyższej władzy ustawodawczej w Kościele po Papieżu. Nie można rozdzielać Kole gium Biskupów od Papieża, ponieważ ten ostatni, z prawa Bożego, jest członkiem Ko legium Biskupów i jego Głową, a Kolegium ze swojej strony nie może istnieć bez niego. Należy jednak oddzielić Papieża od Kolegium Biskupów, ponieważ Papież może dzia łać bez Kolegium, podczas gdy to ostatnie nic nie może uczynić bez tego pierwszego, por. KPK/1983 kann. 336, 337 §§ 1-2; 341. Zob. J. F. Castańo, Introduzione al diritto co-
stituzionale della Chiesa, Roma 1994, s. 82.
34 Por. KPK/1983 kann. 381 § 1, 391-392. Zakonnicy, członkowie Instytutów Zakon nych na prawie papieskim, podlegają władzy biskupów, ale jedynie w tym, co się odnosi do działalności duszpasterskiej, sprawowania publicznego kultu bożego i innych dzieł apostolatu, zob. KPK/1983 kann. 678-679, 681-683, 1337. W tym właśnie zakresie, moż na mówić o władzy Ordynariusza miejsca w odniesieniu do członków Instytutów Za konnych, władza ta obejmuje również władzę karania, por. A. G. Urru, Punire per sa
n i35 a tak że Synody p a rty k u la rn e p le n a rn e i p ro w in c ja ln e36, K o n fe ren cje E p isk o p a tu 37 o raz p rz eło żen i i k ap itu ły g e n e ra ln e In sty tu tó w Z ak o n n y c h kleryckich n a praw ie p ap iesk im i S tow arzyszeń Ż ycia A p o sto lsk ieg o kleryckich n a p raw ie p a p iesk im 38.
Z g o d n ie z k an . 1315 § 1 te n , k to p o s ia d a w ład z ę u staw o d a w czą m o że w ydaw ać ustaw y k a rn e , ja k ró w n ie ż sw oim i u sta w a m i z a b e z p ie c z a ć o d p o w ie d n ią k a r ą p ra w o B o że lu b u staw ę k o śc ie ln ą w y d a n ą p rz e z w yższą w ład z ę, za ch o w u jąc je d n a k ż e g ra n ic e sw o jej k o m p e te n c ji z racji te ry to riu m lu b o só b , d o k tó ry c h m a ją się
o n e o d n o sić. W m yśl zasad y w y rażo n ej w k an . 1315 § 1, w y d an ie k ary p o p rz e z u staw ę p o z o s ta je w y łączn ie w ra m a c h k o m p e te n c ji w ładzy u staw o d aw czej. J a k ju ż z o s ta ło w cześniej p rz e d s ta w io n e , w ła d z a u sta w o d a w c z a d zieli się n a dw ie części: p o w sz e c h n ą i p a r ty k u la rn ą . D ru g a z n ic h je s t o d p o w ie d z ia ln a za zachow yw anie u staw b o sk ic h i k o ścieln y c h p o w sze ch n y ch n a w łasn ym te ry to riu m lu b w sto su n k u d o o k re ślo n y c h osób. T em u, k to je s t w y p o sa żo n y w e w ład z ę u sta w o d a w c z ą p a r ty k u la rn ą w In s ty tu ta c h Z a k o n n y ch , w ra m a c h w ładzy k a r a n ia p rz y słu g u ją n a s tę p u ją c e u p ra w n ie n ia :
- Z ab e zp iec zan ie ustaw kościelnych lub bosk ich p o p rz e z w yda w anie ustaw karnych, o ile ich p rz ek ro c zen ie byłoby n a danym te ry to riu m albo w p rzy p ad k u k o n k re tn y c h osób pow ażne lub sp o w o d o w ałoby szczególny skandal.
- D o d a w an ie innych k a r do ju ż przew idzianych w ustaw ie p o w szechnej. M ożliw ość d o łączen ia, p o p rz ez ustaw ę p a rty k u la rn ą,
35 Chodzi tutaj o: Prałata i Opata terytorialnego, Wikariusza i Prefekta apostolskie go oraz o Administratora apostolskiego administratury apostolskiej erygowanej na sta łe, por. KPK/1983 kann. 381 § 2, 368. Natomiast w praktyce Kongregacji ds. Ewangeli zacji Narodów, również Przełożeni misji sui iuris. Zgodnie z kan. 427 § 1 KPK/1983, do wyżej wymienionych należy dodać Administratora Diecezjalnego, oraz na misjach Pro- -wikariusza, Pro-prefekta i Pro-przełożonego, por. J. Garcia Martin, op. cit., s. 52. Z bi skupem diecezjalnym jest zrównany również Ordynariusz Polowy, por. Joannes Paulus II, Constitutio Apostolica, qua nova canonica ordinatio pro spirituali militium curae datur Spirituali militum curae, 21.04.1986, AAS 78 (1986) 482-483, n. 1-2. Zob. także J. Beyer, La Costituzione Apostolica Spirituali Militum Curae a proposito degli Ordinariati
Militari I, Quaderni di Diritto Ecclesiale 1 (1988), s. 206-227; La Costituzione Apostoli ca Spirituali Militum Curae a proposito degli Ordinariati Militari II, Quaderni di Diritto
Ecclesiale 2 (1989), s. 110-124. 36 Por. KPK/1983 kann. 439-440, 445. 37 Por. KPK/1983 kan. 455.
now ej kary do istniejącej ju ż w ustaw ie pow szechnej, m oże być u spraw ied liw io n a jed y n ie w p rzy p ad k u najw iększej k o nieczn ości39.
- W ydaw anie k a r obow iązkow ych i nieobow iązkow ych, o k re ślo nych albo te ż n ieokreślonych. W tym o statn im p rzy p ad k u b ęd zie n ależ ało do O rd y n a riu sza alb o do sędziego o k re śle n ie kary, k tó ra m a być w ym ierzona40.
- O k re ślan ie k a r w przy p ad k u , gdy u staw a p a rty k u la rn a p rzew i du je k a rę n ie o k re ślo n ą alb o fakultatyw ną.
- O k re ślen ie, zgodnie z kan. 1327, innych okoliczności w yjm ują cych, łagodzących lub obciążających op ró cz przew idzianych w p r a w ie pow szechnym 41.
N ależy je d n a k zw rócić uw agę n a fakt, że K odeks p rzew iduje p ew ne o g raniczenia, jeżeli chodzi o w ydaw anie u staw karn y ch p a r tykularnych p rz ez u p o w ażn io n e do teg o osoby. O g ra n icze n ia te k sz ta łtu ją się n astęp u ją co : w myśl kan. 1317 u staw ą p a rty k u la rn ą n ie m o że być u stan o w io n a k a ra w yd alen ia ze sta n u duchow nego; u staw o d aw ca p arty k u la rn y w inien, zgodnie z kan. 1315 § 1, działać w g ra n ic ach swojej k o m p eten c ji te ry to ria ln e j lub p erso n aln ej; u s ta w a k a rn a p a rty k u la rn a , zgonie z kan. 135 § 2, nie m o że być przeciw n a w yższem u praw u; kary latae sententiae m u szą się o g raniczać do przypad ków najpow ażniejszych, k tó re nie m o g ą być ch ro n io n e p rz ez kary ferendae sententiae (kan. 1318); c e n zu r a zw łaszcza ek s k o m u n ik i n ie pow inno się ustanaw iać, ja k tylko z najw iększym u m ia re m i jed y n ie za cięższe p rz estęp stw a (kan. 1318); w tym sa m ym państw ie lub reg io n ie pow inny być u stan aw ia n e, jeśli m ają być, jed n ak o w e ustaw y k a rn e 42.
3.2. W ła d z a k a ra n ia w zak resie w ładzy ad m inistracyjnej I n n ą g ru p ę p o d m io tó w m ogących w ykonyw ać w ład zę k a ra n ia w In sty tu ta c h Z ak o n n y c h i w sto su n k u do n ich stanow ią te, k tó re, zgodnie z kan. 1319 § 1, p o sia d a ją u p o w ażn ien ie do w y daw ania za p o śre d n ic tw em n a k a zu ok reślonych k ar, za w yjątkiem ekspiacyj- nych w ym ierzanych n a stałe.
39 Por. A. Calabrese, op. cit., s. 14; F. Iannone, Potestà del Capitolo Generale, Com mentarium pro Religiosis et Missionariis 67 (1987), s. 243-244.
40 KPK/1983 kan. 1315.
41 Por. G. Trevisan, Il ruolo dell’Ordinario in ambito penale, Quaderni di Diritto Ecc- lesiale 12 (1999), s. 160.
N ak az to ak t adm inistracyjny poszczególny, czyli d ek ret, p o p rzez k tó ry w ładza p o leca w p ro st i zgodnie z praw em coś w ykonać lub czegoś zaniechać, p rz ed e wszystkim celem p rzynag lenia do stosow a n ia ustawy, jeżeli ta je s t niezachow yw ana lub p o m ija n a43. W zw iązku z powyższym ad re sa te m nak azu , ja k o d e k re tu adm inistracyjnego poszczególnego, m oże być albo je d n a lub więcej, zawsze o k re ślo nych osób, czy to fizycznych, czy też praw nych44. Jeżeli n ak a z przew i duje jak ąś sankcję k arn ą, to w tedy m ów im y o n akazie karnym . N a kaz k arn y to zatem ak t adm inistracyjny poszczególny i, zgodnie z za sadą, k tó rą znajdujem y w yrażoną w kan. 35, w ład zą k o m p e te n tn ą do w ydaw ania tak ich aktów je st w ład za rz ąd ze n ia adm inistracyjna, czy inaczej wykonawcza. W konsekw encji w ydaw anie nakazów k a r nych je s t ak tem w ładzy rz ąd ze n ia wykonywanej w funkcji ad m in i stracyjnej w zakresie zew nętrznym 45. M ogą w ięc w ydaw ać nakazy k arn e ci, którzy p o siad ają w szystkie trzy funkcje w ładzy rz ąd ze n ia - ustaw odaw czą, w ykonaw czą i sądow niczą, n a stę p n ie ci którzy p o sia d ają przynam niej w ładzę w ykonaw czą, ja k rów nież ci wszyscy, k tó rzy p o siad ają w ładzę rz ąd ze n ia w całości lub częściow ą ale n ie w ła sną lecz zastęp czą lub delegow aną46. M ożem y pow iedzieć, że w prakty ce w ładzę k a ra n ia w In sty tu tach Z ak o n n y c h i w stosun ku do nich m ogą wykonywać p o p rz ez w ydaw anie nakazów karnych: P a pież, K olegium B iskupów , K onferen cje E p isk o p atu , B iskupi D ie c e zjalni i im zrów nani, W ikariusze G e n e ra ln i i B iskupi47, k ap itu ły g e
43 KPK/1983 kann. 35, 49.
44 Por. J. Krukowski, R. Sobański, Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego. Tom
I. Księga I Normy Ogólne, Poznań 2003, s. 96.
45 Kanon 1319 precyzuje, że władza, która wydaje nakaz, poprzez który ustanawiana jest również kara, musi być władzą rządzenia i że taka władza musi być w zakresie ze wnętrznym. A zatem w myśl kanonu są z tego wykluczeni ci wszyscy, którzy mogą wyda wać nakazy nie jurysdykcyjne - na przykład Przełożeni Instytutów życia konsekrowane go, które nie są ani kleryckie, ani na prawie papieskim oraz ci, którzy mają władzę jedy nie w zakresie wewnętrznym, por. J. Sanchis, La legge penale e il precetto penale, Milano 1993, s. 146-147; V. De Paolis, De sanctionibus..., s. 49.
46 Należy zauważyć, iż nie wszystkie trzy funkcje władzy rządzenia mogą być delego wane dowolnie przez wszystkich. Według normy ogólnej władza ustawodawcza niższa aniżeli Papieża nie może być delegowana (KPK/1983 kan. 135 § 2), to samo dotyczy również władzy sądowniczej (KPK/1983 kan. 135 § 3). Natomiast w odniesieniu do wła dzy wykonawczej, zgodnie z normą ogólną, ta może być delegowana (KPK/1983 kan. 137 § 1). Zob. J. Garcia Martin, op. cit., s. 446-458.
47 Por. G. Trevisan, op. cit., s. 162. Niektórzy autorzy utrzymują jednak, że Wikariu sze Generalni i Biskupi nie posiadają iure Codicis władzy wydawania nakazów karnych poszczególnych, por. F. Nigro, op. cit., s. 757; L. Chiappetta, Il Codice di Diritto
Canoni-n e ra lCanoni-n e i p rzeło żeCanoni-n i wyżsi ICanoni-nstytutów Z ak o Canoni-n Canoni-n y c h kleryckich Canoni-n a p ra w ie papieskim o raz Stow arzyszeń Ż ycia A postolskiego kleryckich n a praw ie papieskim 48. Jeżeli n a to m ia st chodzi o przełożo ny ch lo kalnych Instytutów Ż ycia K onsekrow anego kleryckich n a praw ie papiesk im , m o żn a pow iedzieć, że i oni p o siad ają w ładzę rząd zen ia w funkcji wykonawczej w zakresie zew nętrznym (kan. 596 § 2), m o g ą za te m w ydaw ać nakazy karn e. J e d n a k tak ie u p raw n ien ie p rz e ło żonych lokalnych p o sia d a pew ne o g raniczen ia w yrażone w praw ie w łasnym In sty tu tu oraz w praw ie pow szechnym 49.
M ów iąc o w ykonyw aniu w ładzy k a ra n ia p rzez w ładzę ad m in i stracyjną w fazie u stan aw ia n ia sankcji karn y ch należy p o d a ć kilka w ytycznych, dotyczących u stan aw ia n ia k a r za p o śred n ictw em n a k a zów. T rzeba bow iem podkreślić, że ustaw odaw ca, ch ociaż daje m ożliw ość u stan aw ia n ia k a r p o p rz e z nakazy, to je d n a k n a k ła d a p ew ne o g ra n ic zen ia n a ta k ą ew entualność. W p a ra g ra fie drugim k a n o n u 1319 zn ajdujem y z a ch ętę sk iero w an ą d o przełożo ny ch, aby n ie uciekali się zbyt p o c h o p n ie d o w ydaw ania n ak azó w k arnych, ale by sięgali do nich d o p ie ro po dojrzałym rozw ażeniu sprawy. D o n a kazu k a rn e g o p o w inno się odw oływ ać tylko w tedy, k iedy w grę w chodzi praw dziw a k o nieczno ść zab ezp iec zen ia dyscypliny ko ściel nej (kan. 1317). P o n a d to kary, k tó re m o g ą być u stan aw ia n e za p o średnictw em nak azó w karn y ch m u szą być o k re ślo n e , p on iew aż n a k az je st w ydaw any d la o kreślonych przypadków . P rzełożony, o ce n iając o k re ślo n ą sytuację, m usi też w ydać o k re ślo n ą k arę. N a k az k arn y po w in ien być zatem p o p rz ed zo n y odp o w ied n im d o c h o d z e n iem , k tó re pozw oli p rz e ło ż o n e m u n a zo rie n to w an ie się w sytuacji. W ykluczone są je d n a k kary w iążące n a stałe, po n iew aż są k aram i
co, Commento giuridico-pastorale, tom 2, Napoli 1988, s. 434. Nie ulega jednak wątpli
wości fakt, iż Wikariusze Generalni i Biskupi nie mogą wydawać ustaw karnych party kularnych, chociaż mieszczą się w pojęciu Ordynariusz miejsca (KPK/1983 kan. 134 §§ 1-2). Władza, jaką posiadają wspomniani, jest jedynie władzą wykonawczą (KPK/1983 kan. 479 §§ 1-2), por. A. G. Urru, op. cit., s. 45.
48 Por. KPK/1983 kann. 331; 336; 455; 381; 479; 596 i 631, 620.
49 Przykładowo, zgodnie z kan. 1341 KPK/1983, jedynie Ordynariusz może wszcząć postępowanie czy to sądowe czy administracyjne, zmierzające do wymierzenia lub de klarowania kary. Przełożeni lokalni nie będąc Ordynariuszami nie mieliby władzy do tego by ich nakazy były zachowywane. Nad tym problemem dyskutowali komentatorzy Kodeksu z 1917 roku. Na temat roli Ordynariusza w procesie karnym kanonicznym zob. A. A. Miziński, Ruolo preminente dell’Ordinario nel processo penale canonico se-
condo la normativa del CIC del 1983, w: Il Processo penale canonico, pod red. Z. Su
zbyt ciężkim i, aby m ogły być u stan o w io n e w n ak azie karn ym (kan. 1342 § 2). N a k aze m karnym m o g ą być u stan aw ia n e zarów no kary p opraw cze ja k i ekspiacyjne. O statec zn ie je d n a k , w celu o ch ro n y w iernych p rz e d ew entualnym i nadużyciam i ze stro ny przełożonych, przeciw ko n ak a zo m karnym je s t m ożliw e w niesien ie re k u rsu h ie rarch iczn eg o zgo dnie z tym , co się p o stan aw ia w kan n . 1732-1739.
W ła d z a rz ą d z e n ia ad m in istracy jn a m oże w ykonyw ać w ład zę k a ra n ia rów nież w fazie stosow ania k a r kanonicznych. M a to m iejsce w tedy, gdy O rd y n a riu sz zdecyduje, że należy w szcząć p o stęp o w a n ie o w ym ierzenie kary n a d ro d z e adm inistracyjnej, albo gdy zajm uje się w yko naniem kary ju ż w ym ierzonej lub dek laro w an ej. D ro g a a d m in istracy jn a w y m ierzen ia kary oznacza, że p ro c es je s t ro zpo częty p rzez p rz eło żo n eg o p o za d ro g ą sądow ą i kończy się w yd an iem d e k re tu a nie w yroku50.
N ależy rów nież zaznaczyć, że w ra m a c h w ładzy adm inistracyjnej p rz eło żo n y m oże się posługiw ać środ kam i, k tó re je d n a k n ie są k a ram i w sensie ścisłym. O tó ż k an n . 1339 i 1340 o d d a ją do dyspozycji p rz eło żo n eg o k o m p e te n tn e g o n a stę p u ją c e środki: u p o m n ie n ie , n a g an ę i p o k u tę. W p rzy p ad k u u p o m n ie n ia i n ag any m am y do czynie n ia ze śro d k a m i form alnym i, p o p rz e z k tó re p rzeło żo n y n a k ła d a n a p o d w ład n e g o obow iązek zm iany zachow ania, p on iew aż znajduje się w bliskim n iebezpieczeństw ie p o p e łn ie n ia p rzestęp stw a, albo istnieje p o d ejrz en ie, że ju ż je p o p ełn ił, albo te ż zachow uje się w sposób pow odujący zgorszenie lub p ow ażne n aru szen ie p o rz ą d ku p ublicznego. P o k u ta n a to m ia st to obow iązek w yk o n an ia ja k ie goś a k tu religijności, pobo żn o ści lub m iłości w celu n a p raw ien ia w yrządzonego zła51.
3.3. W ład z a k a ra n ia w zak resie w ładzy sądow niczej
W ła d z a k a ra n ia w K ościele w ykonyw ana je s t rów nież p rzez tych, k tórzy m a ją w ładzę rz ąd ze n ia w funkcji sądow niczej. C ho dzi zatem o te osoby, k tó re ap lik u ją kary przew id zian e lub, w p rzy p ad k u k a r n ieokreślony ch, sam i je ustalają. Z a k re s k o m p eten c ji w ładzy sę
50 Zob. V. De Paolis, Il processo penale amministrativo, w: Il processo penale canoni co, pod red. Z. Suchecki, Roma 2003, s. 215-234. Por. także A. Calabrese, La procedura
stragiudiziale penale, w: I procedimenti speciali nel diritto canonico, Città del Vaticano
1992, s. 267-281.
dziow skiej w K ościele je s t o k reślony w kan. 1401. W edług cytow a n eg o k a n o n u K ościół p o sia d a w łasn ą i w yłączną w ładzę sądzenia. O d n o si się ona, m iędzy innym i, do spraw dotyczących p rz e k ro c z e n ia ustaw kościelnych lub tego, co się w iąże z n a ru sz e n ie m p o rz ą d k u m o raln e g o , w tym co się tyczy definicji winy i w y m ierzen ia ka- ry52. W ym ierzenie lub d ek laro w an ie k a r w K ościele m oże n astąp ić alb o n a d ro d z e adm inistracyjnej, albo n a d ro d z e sądow ej53.
P o dm iotem aktywnym w ładzy sądowniczej je st p rz ed e wszystkim P apież, który p o siad a osobistą i p e łn ą w ładzę sądow niczą54. Z a sa d n i czo, P apież w ykonuje swoją w ładzę za pośred nictw em specjalnych kom isji lub Trybunałów specjalnie ustanow ionych, czyli R oty R zym skiej i Sygnatury A postolskiej55. P o d m io tem w ładzy sądowniczej
52 W celu wydania wyroku w procesie karnym należy udowodnić istnienie winy umyślnej. Z akt musi wynikać, że przestępca popełnił przestępstwo, a także musi być udowodniona jego odpowiedzialność za czyn przestępczy, biorąc pod uwagę okoliczno ści popełnienia przestępstwa, to znaczy czy przestępca jest poczytalny w sposób ciężki. Następnie przechodzi się do zadeklarowania kary, o ile miała miejsce kara latae senten
tiae, lub do wymierzenia kary, w przypadku kary ferendae sententiae, za popełnione
przestępstwo. Szerzej na ten temat zob. Z. Suchecki, Il processo penale gudiziario, w: Il processo penale canonico, pod red. Z. Suchecki, Roma 2003, s. 235-277. Zob. także V. De Paolis, Il processo penale giudiziale, w: I procedimenti speciali nel diritto canonico, Città del Vaticano 1992, s. 291-292.
53 Decyzję o tym, jaką drogę postępowania wybrać, administracyjną czy też sądową, podejmuje wyłącznie Ordynariusz, który powinien mieć na uwadze przepisy prawne w tej materii. Otóż zgodnie z kan. 1342 §§ 1-2, wybór drogi administracyjnej jest możliwy pod następującymi warunkami: istnienie uzasadnionej przyczyny; jeżeli nie wchodzi w grę wy mierzenie lub deklarowanie kar wiążących na stale; brak wyraźnego zakazu wyboru takiej drogi przez ustawę lub nakaz. W przypadku braku spełnienia któregokolwiek z wymie nionych warunków, należałoby podjąć procedurę karną na drodze sądowej. Ogólnie rzecz biorąc procedura administracyjna mogłaby być uzasadniona w przypadku istnienia dowodów wystarczająco jasnych oraz gdyby istniała konieczność szybkiego zareagowania lub też pewnej tajności postępowania. Należałoby natomiast nie podejmować drogi ad ministracyjnej w przypadku, gdyby w grę wchodziło wymierzenie lub deklarowanie kar wiążących na stale. Przykładem takiej kary jest wydalenie ze stanu duchownego. W koń cu może się zdarzyć, że ustawa czy nawet nakaz mogą zabronić wymierzania lub deklaro wania kary na drodze administracyjnej, a to ze względu na szczególny ciężar kary. Wyda je się, że bardziej wskazaną byłaby jednak droga postępowania sądowego, ze względu na lepsze zagwarantowanie ochrony uprawnień osoby podejrzanej o popełnienie przestęp stwa. Por. A. Mosconi, L ’indagine previa e l’applicazione della pena in via amministrativa, w: I Giudizi nella Chiesa. Processi e procedure speciali, pod red. Gruppo Italiano Docen ti di Diritto Canonico, Milano 1999, s. 211-212; A. Calabrese, La procedura...., s. 267-281. 54 Mając na uwadze pełnię władzy sądowniczej jaką posiada Papież, staje się zrozu miały przepis, jaki znajdujemy w kan. 1404, według którego Stolica Piotrowa nie może być sądzona przez nikogo.
w o dniesieniu do członków Instytutów Z ak onnych m oże być rów nież K olegium B iskupów ja k i poszczególni B iskupi diecezjalni56. W ład za sadow nicza przysługuje rów nież przełożonym Instytutów Z ako nn ych kleryckim n a praw ie papieskim i im zrów nanym , kiedy sądzą k o n tro w ersje w ew nątrz In sty tu tu 57. Instytuty Z a k o n n e kleryckie n a praw ie papieskim , posiadając w ładzę kościelną rządzenia, m ogą, n a m ocy kan. 1427, posiad ać w łasne trybunały. K om peten cje tych trybunałów w zakresie karnym dotyczą m ożliwości osąd zan ia spraw, w których chodzi o p o p ełn ien ie przestępstw przez osoby fizyczne i praw ne członków d an eg o Instytutu. Trybunały Instytutów Z ako n n y ch kleryc kich n a praw ie papieskim mogłyby w związku z tym sądzić zak o n n i ków, gdyby ci popełnili k tó reś z przestępstw z kann. 1364-1398. Try bunały za kon ne mogłyby zatem , m iędzy innym i, p rzeprow adzać p ro cesy k arn e o w ydalenie ze stan u duchow nego w przypadku w łasnych członków 58. In n e specyficzne przykłady w ykonyw ania w ładzy k aran ia w funkcji sądowniczej w In sty tu tach Z ako n n y ch m o gą dotyczyć k ar przew idzianych w następujących przypadkach: nadużycia i p re fe re n cje osób w przypadku nom inacji i w yborów (kann. 626, 1399); p rz e ciwko przełożonym którzy nie wywiązują się z obow iązku rezydencji (kann. 629, 1396); przeciw ko tym którzy w ykraczają przeciw ko p rz e pisom o alienacji (kann. 638, 1377); w obec osób wykraczających przeciw przepisom o pow strzym aniu się o d teg o co nie przystoi i jest obce w łasnem u stanow i (kann. 285, 672, 1399); przeciw ko w ykracza jącym przeciw przepisom o działalności handlow ej lub transakcji (kann. 286, 672, 1392). T rzeba je d n a k pam iętać, że n iek tó re spośród przestępstw , ze w zględu n a szczególny ciężar, zostały zarezerw ow ane K ongregacji D oktryny W iary59. J e st tutaj m ow a o ośm iu p rz e stę p
56 Władza sądownicza Biskupów diecezjalnych dotyczy ich diecezji i jest realizowana przez upoważnione do tego podmioty. W każdej diecezji powinien być ustanowiony na stałe sąd diecezjalny, który ma działać jako organ sądowniczy Biskupa. Biskup powi nien mianować Wikariusza sądowego, który z władzą zwyczajną zastępczą sądzi w imie niu Biskupa, por. KPK/1983 kann. 1419-1420. Por. także J. Garcia Martin, Le norme ge
nerali del Codex Iuris Canonici, Roma 1995, s. 448.
57 KPK/1983 kann. 1427 §§ 1-2; 1438, n. 3. 58 Por. KPK/1983 kan. 1425 § 1, n. 2.
59 Por. Joannes Paulus II, Litterae Apostolicae motu proprio datae quibus Normae de gravioribus delictis Congregationi pro Doctrina Fidei reservatis promulgantur, Sa
cramentorum Sanctitatis Tutela, 30.04.2001, AAS 93 (2001) 737-739; Congregatio pro
doctrina fidei, Epistula a Congregatione pro Doctrina Fidei missa ad totius Catholicae Ecclesiae Episcopos aliosquae Ordinarios et Hierarchos interesse habentes: de delictis
stwach, z czego cztery dotyczą N ajświętszej E ucharystii, trzy zw iąza n e są z sak ram en tem Pokuty, a je d n o dotyczy obyczajów. W sp om ina n e przestępstw a to: zab ieranie lub przechow yw anie w celu św ięto kradczym albo p o rzucanie postaci konsekrow anych; usiłow anie sp ra w ow ania czynności liturgicznej O fiary eucharystycznej oraz jej sym u low anie; koncelebrow anie E ucharystii z szafarzam i w sp óln ot kościel nych, k tó re nie p o siad ają sukcesji apostolskiej o raz nie u zn ają sakra- m entalności św ięceń kapłańskich; konsek racja jed nej postaci eu c h a rystycznej bez drugiej w czasie E ucharystycznej celebracji lub też k onsek racja obydwu postaci je d n a k p o za o fiarą eucharystyczną in sa
crilegum finem ; rozgrzeszenie w spólnika w grzechu przeciw ko szóste
m u przykazaniu D ekalogu; n ak łan ian ie do grzechu przeciw ko szó stem u przykazaniu D ekalogu w akcie spowiedzi albo z okazji lub p o d jej p retek stem , jeżeli m a n a celu grzech z sam ym spow iednikiem ; b ez p o śred n ie naru szen ie tajem nicy sak ram en taln ej; przestępstw o przeciw ko obyczajom . Sposób p o stęp o w an ia je st tu taj ściśle o kreślo ny przez sam ą K ongregację. Ilek ro ć O rdynariusz o trzym a przynaj m niej p ra w d o p o d o b n ą w iadom ość o którym ś ze w spom nianych p rz e stępstw , pow inien przeprow adzić docho dzenie a n astęp n ie p rz ek a zać spraw ę K ongregacji D oktryny W iary, k tó ra zdecyduje czy sam a zajm ie się spraw ą czy też zleci jej realizację zainteresow anem u O rdy nariuszow i, przekazując m u przy tym o dpow iednie norm y. D o c h o dzenie, o którym m ow a, to dochodzenie w stęp ne z kann. 1717-1718 KPK/1983. Jeżeli w wyniku p rzeprow adzon ego d och o d zen ia w stęp neg o o skarżenia o każą się uzasad n io n e oraz przem aw iające n a k o rzyść przep ro w ad zen ia właściw ego postęp o w an ia przeciw ko o sk ar żonem u, to w takim w ypadku O rdynariusz pow inien pow iadom ić o tym K ongregację. P rze d otrzym aniem odpow iedzi z K ongregacji O rdy nariu sz nie m oże podejm ow ać decyzji o wszczęciu dalszego p o stępo w ania k arn eg o 60.
gravioribus eidem Congregationi pro Doctrina Fidei reservatis, 18.05.2001, AAS 93 (2001)
785-788. Zob. tłumaczenie polskie Listu Kongregacji Doktryny Wiary, Miesięcznik Pa sterski Płocki 68 (2001), s. 415-417, n. 10.
60 Szerzej na ten temat por. W. Góralski, Komentarz do Listu Kongregacji Doktryny
Wiary o poważniejszych przestępstwach zastrzeżonych tejże Kongregacji z dnia 18 maja 2001 r., Miesięcznik Pasterski Płocki 86 (2001) n. 10. s. 417-423; V. De Paolis, Norme De Gravioribus Delictis riservati alla Congregazione per la Dottrina della Fede, Periodica 91
(2002), s. 273-312. Por. także D. Borek, Ordynariusz a «Delicta Graviora» zarezerwowa
4. W ydalenie z In s ty tu tu Z ak o n n eg o
W św ietle powyższych rozw ażań, m ożem y postaw ić p y tan ie czy instytucja w yd alen ia z In sty tu tu Z a k o n n e g o je s t fo rm ą w ykonyw a n ia w ładzy k a ra n ia w In sty tu ta c h Z ak o n n y c h czy też nie. W celu u z a sa d n ie n ia p o staw io n eg o p y ta n ia w ydaje się koniecznym przybli żenie, w dużym skrócie, obow iązujących przepisów dotyczących dy m isji z In sty tu tu Z ak o n n e g o .
K o deks P raw a K an o n iczn eg o z 1983 ro k u , m ając n a uw adze z a sadę og ólną, w yrażoną w kan. 606, o jedn ako w ym trak to w a n iu w szystkich Instytutów , p rzew id uje p ro c e d u rę w ydalenia, k tó ra je st w a żn a dla w szystkich Instytutów , n aw et tych k tó re n ie p o siad ają w ładzy rząd zen ia. A k tu a ln e p raw o p rzew iduje trzy p ro c e d u ry a d m inistracyjne, ró ż n e nie ze w zględu n a sytuację p ra w n ą w y d alan e go, lecz raczej ze w zględu n a ró ż n e przyczyny, k tó re p o w o d u ją wy dalenie. J e s t tu taj m ow a o w ydaleniu a iure o raz o w ydaleniu ab h o
m in e , k tó re m o że być obow iązkow e lub fakultaty w n e61. W ydalenie a iure oznacza, że za k o n n ik je s t u su n ięty z In sty tu tu ipso fa c to n a
m ocy p rzep isu p raw nego. W ta kim p rzy p ad k u p rz eło żo n y je s t zo bow iązany jed y n ie d o deklaracji zaistn iałeg o faktu . Ta fo rm a dym i sji p o sia d a c h a ra k te r definityw ny i m a zastosow an ie w o bec w szyst kich typów zakonów m ęskich i żeńskich, n iezależn ie o d c h a ra k te ru profesji zak onn ej. Ten rodzaj w y d alen ia je s t przew idziany jedyn ie w najcięższych p rz y p ad k ac h i fa k ta c h notorycznych, ściśle o k re ślo nych w k an o n ie, to znaczy w p rzy p ad k u no to ry czn eg o o d stą p ie n ia od w iary o ra z zaw arcia m ałżeń stw a lub u siłow ania zaw arcia m a ł żeństw a, n aw et tylko cywilnie (kan. 694). A k tu aln y K o dek s p rzew i duje rów nież w ydalenie ab hom ine, k tó re je s t d okonyw ane p rzez od p o w ied n ieg o p rz eło żo n eg o p o d o k o n a n iu przew idzianej praw em p ro ced u ry . W n iek tó ry c h p rz y p ad k ac h je s t to w ydalenie obow iąz kow e (kan. 695), w innych n a to m ia st fakultaty w n e (kan. 696). W p rzy p ad k u w y d alenia obow iązkow ego62, przyczyny w yd alen ia
61 Por. KPK/1983 kann. 694-704. Por. także W. Kiwior, Procedura obowiązująca przy
eksklaustracji, sekularyzacji i wydalaniu z Instytutu życia konsekrowanego, Prawo Kano
niczne 38 (1995) n. 3-4, s. 119-163. P Stasiński, Przyczyny wydalenia z Instytutu Zakon
nego, Prawo Kanoniczne 40 (1997) n. 1-2, s. 147-173.
62 W kanonie 695 § 1 KPK/1983 znajdujemy wyrażoną bezwzględną konieczność wszczęcia procedury zmierzającej do wydalenia zakonnika, który dopuścił się określo nych w cytowanym kanonie przestępstw. Niemniej jednak należy zauważyć, iż owa ko nieczność ulega zawieszeniu, zgodnie z postanowieniem samego ustawodawcy, ilekroć
m u szą być w yraźnie o k reślo n e. C hodzi m ianow icie o przy pad ki p rzestęp stw przeciw ko życiu i w olności człow ieka (k an n. 1397, 1398) o raz o p rzypadki grzechów kw alifikow anych przeciw ko szó stem u przy k azan iu d ek alo g u (kan. 1395). W tak ich p rzy p ad k ach w ydalenie je s t dokonyw ane p rz ez k o m p e te n tn e g o p rz eło żo n eg o p o w ypełn ien iu p ro c e d u ry o c h a ra k te rz e adm inistracyjnym . Ten rodzaj w y d alen ia je s t jedn ak o w y d la w szystkich zako nó w m ęsk ich i ż e ń skich, o ślubach czasow ych i wieczystych. N a to m ia st w przyp ad k u w y d alen ia fakultatyw nego, o którym je s t m ow a w kan. 696, za k o n n ik m o że być w ydalony jeże li w ykroczenia, k tó ry ch się do pu ścił są ciężkie, zew n ętrzn e, poczy talne i p raw n ie p o tw ierd zo n e. W przy p a d k u w y d alen ia fakultatyw neg o n ależy p o d k re ślić kon ieczno ść p o d w ó jn eg o u p o m n ie n ia k an o n icz n eg o (kan. 697). C o się zaś tyczy p ro c e d u ry ja k a m a być za sto so w an a w p rzy p ad k u w y d alen ia ab h o
m in e , to oczywiście je s t o n a o d m ie n n a o d op isanej powyżej zarów
n o w p rzy p ad k u w yd alen ia obow iązkow ego63 ja k i w p rzy p ad k u wy d a le n ia fak ultaty w n eg o 64.
O p ró c z w spom nianych fo rm w y d alen ia z In sty tu tu , K od ek s p rz e w iduje rów nież m ożliw ość n aty chm iastow ego w y d alenia z d o m u za k o n n eg o , k tó re m oże m ieć m iejsce, zg odnie z kan. 703, jed y n ie w dw óch przyp adkach. Po pierw sze: w p rzy p ad k u p o w ażnego zg o r szenia zew nętrznego, p o drugie: w p rzy p ad k u b a rd z o pow ażnej szkody grożącej Instytutow i. To w yjątkow e w ydalenie za k o n n ik a z d o m u z a k o n n eg o m oże być d o k o n a n e p rz ez p rz eło żo n eg o wyż szego lub też p rz ez p rz eło żo n eg o lo k aln eg o za zg o d ą jeg o rady, j e żeli p rzynagla n ieb ezp ieczeń stw o 65. P rzeło żo n y wyższy, jeżeli ta k a b ęd z ie p o trz e b a , w in ien w szcząć p ro c e s o w ydalenie albo te ż p rz e d staw ić spraw ę Stolicy A posto lskiej.
N a sk u tek p rzeprow adzo nej zgodnie z praw em dymisji, p o za oczywiście przypadkiem natychm iastow ego u su n ięcia z do m u za przełożony, w przypadku przestępstw o których mowa w kan. 1395 § 2 uzna że wydale nie nie jest bezwzględnie konieczne, ponieważ są inne sposoby aby zaradzić poprawie życia członka oraz wyrównać naruszoną sprawiedliwość i naprawić zgorszenie, por. KPK/1983 kan. 1341. Por. także P Stasiński, op. cit., s. 154.
63 Por. KPK/1983 kan. 695 § 2, zob. także W. Kiwior, op. cit., s. 148-154. 64 Por. KPK/1983 kan. 697, por. także W. Kiwior, op. cit., s. 155-158.
65 Należy zaznaczyć, że, zgodnie z kan. 665 § 1 KPK/1983, zakonnik owszem ma obo wiązek przebywania w domu zakonnym, ale też i prawo do przebywania w nim i tego prawa nie może być pozbawiany jedynie według uznania przełożonego, jeżeli nie zaist nieją wymagane przez prawo warunki.
ko nneg o, u stają śluby o ra z wszystkie p ra w a i obow iązki w ynikające z fa k tu złożenia profesji R a d Ew angelicznych (kan. 701). A zatem o so b a w ydalona zgodnie z praw em z In sty tu tu Z a k o n n e g o nie n a le ży ju ż w ięcej do stan u życia w K ościele p o p rz ez p ro fesję R a d E w a n gelicznych (zob. kan. 207 § 2), nie m oże ju ż korzystać z praw w łaści wych te m u stanow i ale też jed n o cz eśn ie je st zw olniona z w szelkiego
rod zaju o bciążeń w ynikających z teg o p arty k u la rn eg o stan u życia w K ościele. W szczególności osoba, k tó ra w cześniej złożyła ślub p u bliczny czystości w Instytucie Z ak o n n y m , k tó ry z m ocy kan. 1088 je s t p rzeszk o d ą zryw ającą do m ałżeństw a, n a sk u tek dym isji staje się zd o ln ą do zaw arcia w ażnego m ałżeń stw a kościelnego, o ile oczywi ście nie je st zw iązana p rzeszk o d ą w ynikającą ze św ięceń66.
M ając n a uw adze przyto czo n e przepisy, dotyczące w y dalenia z In sty tu tu Z a k o n n e g o , m ożem y zdefiniow ać w ydalenie ja k o przy m usow e i definityw ne odejście z In sty tu tu Z a k o n n e g o , z po w o d u przyczyn i n a sk u tek p ro c e d u r d o k ład n ie przew idzianych p rz ez p ra- w o67. Z ac h o w an ie, k tó re stoi u p o d staw w y d alenia je s t zaw sze d o b row olne, ale sam o w ydalenie je st ju ż n ało żo n e . Pow ody, dla k tó rych za k o n n ik je st w ydalany, zw łaszcza jeżeli chodzi o zak on nik ów p o ślu bach wieczystych, są n ie tylko b a rd z o pow ażne ale i ściśle o k re ślo n e p rzez praw o pow szechne z m ożliw ością u z u p e łn ie n ia w n iek tó ry c h p rz y p ad k ac h p rz ez praw o p a rty k u la rn e poszczegó l nych Instytutów .
To k ró tk ie p rz ed staw ien ie zasadniczych p u n k tó w dotyczących w y d alenia z In sty tu tu Z a k o n n e g o w ed łu g ak tu aln ie obo w iązu jące go p ra w a pozw ala n a d o k o n a n ie pew nych sp o strzeżeń. N ależy z a uważyć, iż w p rzy p ad k u w ydalenia, czy to b ęd zie a iure czy też ab
h o m in e , obow iązkow ego lub faku ltatyw nego , n ie m o ż n a m ów ić
o p ro cesie karnym . W ydalenie z In sty tu tu nie je s t p ro c esem k a r nym dokonyw anym n a d ro d z e adm inistracyjnej czy też sądow ej, p o
66 Por. KPK/1983 kan. 1087. Na temat problematyki związanej z przeszkodą wynika jącą z „impedimentum voti” w związku dymisją z Instytutu Zakonnego, zob. J. Kowal,
„Impedimentum voti” e dmissione dall’Istituto Religioso, Periodica 88 (1999), s. 29-60.
67 „Dimissio ab Instituto est egressus professo etiam nolenti a legitima auctoritate impositus; ideoque est egressus coactus. Non ideo iuridice vocari potest exclusio ab emittenda aut a renovanda professione; dimittitur enim qui vinculo iuridico valido In stituto iam obstringitur: alia est non admissio”, F. D’Ostilio, De separatione sodalium ab
Instituto Vitae Consecratae, w: Grocholewski Z., - Carcel Orti’ V, Dilexit iustitiam,
