388
2 . R .A .M a rk u s, C h r z e ś c i j a ń s t w o w ś w i ę c i e rzym skim . T łum . R .T u r z y ń s k i, W arszaw a 19 7 8 , P a x , s .1 4 4 .
W 1964 ro k u I n s t y t u t W ydawniczy "P ax " w ydał tłu m a c z e n ie p ra c y A .Ił.A rm s tro n g a i A .A .M ark u sa "W iara c h r z e ś c i j a ń s k a i f i l o z o f i a g r e c k a " . O b ecn ie z a ś u k a z a ło s i ę t łu m a c z e n ie p ra c y R .A .M a rk u sa " C h r z e ś c ija ń s tw o w ś w ie c ie rz y m sk im " .
A u to r n ie p i s a ł je d n a k h i s t o r i i p o l i t y c z n e j c h r z e ś c i j a ń s tw a . "Moim c e le m - p o d a je R .A .M arkus / s . 6 / - b y ło p r z e d s t a w ie n ie c h r z e ś c i j a ń s k i e g o ż y o i a i c h r z e ś c i j a ń s k i e j m y ś l i , a ta k że ró ż n y c h k o n s e k w e n c ji w zajem nego o d d z ia ły w a n ia m iędzy c h r z e ś c ija ń s tw e m a n i e c h r z e ś c i j a ń s k i m ś w ia te m . I n a c z e j m ów iąc, u s i ł o wałem p r z e ś l e d z i ć , j a k k s z t a ł t o w a ł a s i ę c h r z e ś c i j a ń s k a sam o św iad o m o ść w ś w i e c i e rzym skim / p o d k r . : C z .M ./, j a k w y ra ż a ło s i ę p r z e k o n a n ie c h r z e ś c i j a n o ic h o d r ę b n o ś c i w s p o ł e c z e ń s t w i e , w j a k i s p o s ó b s i ę z nim i d e n t y f i k o w a l i , . . . , w j a k i sp o só b p r z e c i w s t a w i a l i s i ę mu a lb o r ó ż n i l i s i ę od n i e g o " . K s ią ż k a s k ł a d a s i ę z e "W stępu" / s . 5 - 9 / , d z i e w i ę c i u r o z d z ia łó w , "N oty b i b l i o g r a f i c z n e j " / s . 1 2 9 - 1 3 3 /, "K o m e n ta rz a do i l u s t r a c j i " / s . 1 3 4 - 1 4 1 /, o r a z " I n d e k s u " osobow ego / s . 1 4 3 - 1 4 5 /. W r o z d z i a l e I : " S e k ta w śró d s e k t " / s . 1 0 - 1 9 / u k a z u je a u t o r p r o c e s w y o d r ę b n ia n ia s i ę c h r z e ś c i j a ń s t w a s p o ś r ó d r e l i g i j n y c h s e k t ż y d o w sk io h . T y tu ł r o z d z i a ł u 1 1 : " T r z e c i r o d z a j l u d z k i " / s . 2 0 - 3 6 / j e s t w y ra ż e n ie m używanym w s t a r o ż y t n o ś c i n a o z n a c z e n ie c h r z e ś c i j a n d l a p o d k r e ś l e n i a i c h o d r ę b n o ś c i zaró w n o od Żydów j a k 1 od p o g a n . W r o z d z i a l e I I I : "K ry zy s to ż s a m o ś c i" / s . 3 7 - 5 0 / p r z e d s ta w io n e s ą w y s i ł k i c h r z e ś c i j a ń s t w a do t a k i e g o w y k s z t a ł c e n i a sw ej o d r ę b n o ś c i , by n i e s t a ł o s i ę ono jednym z w i e l u ów c z e s n y c h k u ltó w w s c h o d n ic h ;z a le w a ją c y c h Im perium Romanum, lu b n i e u l e g ł o g n o sty cy zm o w i r o z p a d a j ą c s i ę n a w ie le s e k t . N a s tę p
389
-ne r o z d z i a ł y n o s z ą t y t u ł y : IV - "Na d rod ze do o f i c j a l n e g o u z n an ia" / s . 5 1 - 6 1 / , V - " R ew olucja K on stan tyn a" / s . 6 2 - 7 3 / , VI - " R e lig ia p a n u ją c a i ruch p r o t e s t a c y j n y " / s . 7 4 - 8 4 / , VII - "Czasy c h r z e ś c i j a ń s k i e a rzym ska p r z e s z ło ś ć " / s . 8 5 - 9 6 / , V III - "Trium f c h r z e ś c ij a ń s t w a a lu d y b a r b a r z y ń sk ie " / s . 9 7 - 1 1 0 / 1IX - " R o z sta jn e d r o g i" / s . i l l - 1 2 7 / t r a k t u j ą c y o r o z d ź w ię - ku m iędzy Wschodem a Zachodem. W t e n sp o só b o tr z y m a liśm y c i e - kawłe i za jm u ją co n a p isa n y p o p u la rn y z a r y s rozw oju t e j św ia d o m ości c h r z e ś c i j a n , k t ó r a d o p r o w a d z iła do w y k s z t a łc e n ia w yso ce z o r g a n iz o w a n e j i n s t y t u c j i . Zauważyć n a l e ż y , że a u to r r o z p a t r u j e c h r z e ś c ij a ń s t w o w a s p e k c ie t y lk o lu d z k im , p o m ija ją c a s p e k t k o n s t y t u u j ą c y . W w y k ła d z ie tym u d e r z a ją n ie k ie d y z b y t n ow oczesn e sfo r m u ło w a n ia , ja k n p . na s . i 5 : / C h r y s t u s / " . . . z o s t a ł s tr a c o n y wraz z dwoma te r r o r y s t a m i" lu b n i e j a s n o ś c i : np. c z y mamy " H is t o r ię c h r z e ś c i j a ń s k i c h początków " / s . 5 / , c z y p o c z ą te k c h r z e ś c ij a ń s t w a ? Z k o l e i na s . 19 nasuwa s i ę w ą tp liw o ś ć czy w w y r a ż e n iu " an tysem ityzm c h r z e ś c i j a ń s k i " n ie c h o d z i o a n ty ju d a iz m /r ó ż n y p r z e c i e ż od a n ty se m ity z m u / a w ys tę p u ją c y w ła ś n ie w omawianym o k r e s ie h isto r y c z n y m ? P o w sta je p y t a n ie czy te g o ty p u sform ułow ań u ż y ł a u to r czy w prowadzał j e tłu m a c z ? U d z ia ł r e d a k to r a d a je s i ę w y r a ź n ie zauw ażyć w s p o s o b ie o p ra co w a n ia p r z y p is ó w . O tóż t y t u ł y n ie k t ó r y c h te k s tó w p a t r y s t y c z n y c h podawane s ą w ję z y k u a n g ie ls k im , c h o c ia ż i s t n i e j ą one w ję z y k u o r y g in a ln y m i w p r z e k ła d a c h p o l s k i c h /n p . p r z y p is 2 i 3 , s . l l i 1 8 / . N ie k ie d y bowiem i s t n i e j ą c e tłu m a c z e n i a p o l s k i e s ą podawane /n p . p r z y p is 5 na s . 2 1 / , innym razem p om ijan e /n p . p r z y p is 9 na s . 26 , 15 na s . 2 9 , 2 na s . 38 i t d . / . W ą tp liw o ś c i b u d z ić może r ó w n ie ż c e lo w o ś ć d o sło w nego p r z e tłu m a c z e n ia "Noty b i b l i o g r a f i c z n e j " / b i b l i o g r a f i i ż a l e c a j ą c e j / , w k t ó r e j w ię k s z o ś ć p o z y c j i to p r a c e a n g i e l s k i e . J e ś l i bowiem dajemy c z y t e ln ik o w i j a k i ś p r z e k ła d z p r a c a n g l e l
-390 s k i c h w c e l u s p o p u la r y z o w a n ia pewnych z a g a d n ie ń , t o z b y te c z n e j e s t p o d aw an ie t e j ż e p r a c y w w e r s j i o r y g i n a l n e j , s k o r o k o r z y s t a s i ę z p r z e k ł a d u . Czy n i e l e p i e j b y ło b y p o d a ć w tym m ie js c u o d p o w ie d n ie p r a c e p o l s k i e lu b i s t n i e j ą c e t ł u m a c z e n ia n a j ę z y k p o l s k i p r a c n a p is a n y c h w in n y c h j ę z y k a c h ? B rak naw et w s z y s t k i c h i s t n i e j ą c y c h tłu m a c z e ń p o l s k i c h p r a c z e s ta w io n y c h p r z e z a u t o r a . U w zg lęd n io n o n a t o m i a s t / z w y p rz e d z e n ie m / tłu m a c z e n ie p r a c y A .A t i y a , a p o m in ię to w c z e ś n ie j wy d an e p r z e z "P ax " t łu m a c z e n ie k s i ą ż k i C .N .C o c h r a n e 'a . Co w i ę c e j , n ie k tó ry m a u to ro m z m ie n io n o r ó w n ie ż p ł e ć , bowiem C h r i s t i n e Mohrmann j e s t k o b i e t ą . W ą tp liw o ś c i b u d z i ta k ż e o k r e ś l e n i e
" e s e j e C .M ohrm anna". Czyż a r t y k u ł y naukowe w "!%tudes s u r L a- t i n d e s c h r e t i e n s " można z a l i c z y ć do e s e jó w ? J e d n a k ż e t e u s t e r k i r e d a k c y j n e w n ie w ie lk im t y l k o s t o p n i u o b n i ż a j ą w a r t o ś ć sam ej p r a c y , k t ó r a j e s t i n t e r e s u j ą c y m u z u p e łn ie n ie m p o p r z e d n io w ydanego t ł u m a c z e n i a k s i ą ż k i A.H.Arm s t r o n g a i U .A .M a rk u sa . C z e sła w M azur 3 . O ry g e n e s . 0 z a s a d a c h . T łum . S .K a lin k o w s k i. W stęp i o p r a co w an ie S .K a lin k o w s k i, k s.W .M y sz o r, k s . E . S t a n u l a , PSP X X III, W arszaw a 19 7 9 , ATK, s . 3 6 8 .
D w u d z ie sty t r z e c i z k o l e i tom PSP - t o d r u g i p o l s k i p r z e k ł a d z d z i e ł O ry g e n c s a . Po u d o s t ę p n i e n i u naszym c z y t e l
nikom d z i e ł a " P rz e c iw C e ls u s o w i" p ra c o w n ic y Z a k ła d u P a t r o l o g i i ATK w y d a li w k ró tc e p r z e k ł a d d r u g ie g o w i e l k i e g o d z i e ł a A le k s a n d r y jc z y k a , a m ia n o w ic ie : "0 z a s a d a c h / c h r z e ś c i j a ń s t w a / " , k t ó r e J . D a n i e l o u w s w o je j m o n o g r a f ii o O ry g e n e s ie / O r i g e n e , P a r i s 1948, s . 2 0 1 / n azw ał p i e r w s z ą summą t e o l o g i c z n ą p r z e d
