Morderca zza biurka. Jak Adolf Eichmann stał się zbrodniarzem wojennym? Wprowadzenie Przeczytaj Prezentacja mul medialna Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

Morderca zza biurka. Jak Adolf Eichmann stał się zbrodniarzem wojennym?

Wprowadzenie Przeczytaj

Prezentacja mul medialna Sprawdź się

Dla nauczyciela

(2)

11 maja 1960 roku ukrywający się od ponad dziesięciu lat w Argentynie Adolf Eichmann został zatrzymany przez agentów Mosadu i przetransportowany do Izraela, gdzie miał oczekiwać na proces. W trakcie jednego z przesłuchań przygotowawczych, odnosząc się do swojej działalności w czasie II wojny światowej, stwierdził:

Twoje cele

Poznasz najważniejsze fakty dotyczące procesu Adolfa Eichmanna – jednego z ludzi współodpowiedzialnych za Holokaust.

Przeanalizujesz czynniki, które mogły mieć wpływ na to, że Eichmann stał się zbrodniarzem wojennym.

Poznasz znaczenie stworzonego przez Hannah Arendt sformułowania „banalność zła”.

Przeanalizujesz fragmenty tekstów ﬁlozoﬁcznych oraz krytycznych dotyczących Adolfa Eichmanna.

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Hannah Arendt

Eichmann w Jerozolimie

Mam wiele na sumieniu, to prawda [...]. Ale nie mam nic wspólnego z mordowaniem Żydów. Nigdy nie zabiłem Żyda, ale też nigdy nie zabiłem nikogo nie będącego Żydem – nikogo nigdy nie zabiłem.

Nigdy też nie wydałem nikomu polecenia, by zabić Żyda, ani nie

wydałem polecenia, by zabić kogoś, kto nie był Żydem. Nie, nigdy. Cała nasza praca miała miejsce w biurze.

Źródło: Hannah Arendt, Eichmann w Jerozolimie, tłum. A. Szostkiewicz, Kraków 2010, s. 31.

“

Morderca zza biurka. Jak Adolf Eichmann stał się

zbrodniarzem wojennym?

(3)

Przeczytaj

Proces

Proces Adolfa Eichmanna w Jerozolimie rozpoczął się 11 kwietnia 1961 roku i trwał do

grudnia, kiedy ogłoszono wyrok. Wydarzenie to wzbudziło tak ogromne emocje, że budynku, w którym odbywały się rozprawy, strzegło wojsko wspierane przez policję. Relacje z procesu transmitowały rozgłośnie radiowe na całym świecie, w prasie regularnie pojawiały się

szczegółowe sprawozdania z posiedzeń sądu.

Adolfowi Eichmannowi podstawiono 15 zarzutów. Oskarżano go m.in. o zbrodnie przeciwko narodowi żydowskiemu, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne, których miał się dopuszczać bądź w których współuczestniczył w okresie sprawowania rządów przez

nazistów, a szczególnie w czasie drugiej wojny światowej. Prokurator generalny Izraela podkreślał, że:

W akcie oskarżenia napisano, że człowiek ten nie tylko działał z premedytacją, ale także kierował się niskimi pobudkami i miał pełną świadomość zbrodniczego charakteru swoich czynów.

Eichmann zaprzeczał zarzutom, stwierdzając:

„W rozumieniu aktu oskarżenia - jestem niewinny”.

Dowodził, że był tylko skromnym urzędnikiem, rzetelnie wykonującym polecenia zwierzchników, „niewiele

znaczącym elementem biurokratycznej machiny działającej na zlecenie Adolfa Hitlera” i że nie może odpowiadać za decyzje swoich przełożonych. Utrzymywał też, że „jedyną zbrodnią oﬁcera w III Rzeszy było uchylenie się od

wykonania rozkazów”.

Zebrane dowody dyskwaliﬁkowały przyjętą przez

oskarżonego narrację. Zdawał sobie sprawę z tego, co się działo w obozach zagłady. Potwierdzała to jego

korespondencja. Z drugiej strony bardzo trudno było jednak

Hannah Arendt

Eichmann w Jerozolimie

Bezbronnych oﬁar hitleryzmu nie można już przywrócić do życia, ale wołają one o sprawiedliwość.

“

Adolf Eichmann (1942 rok) Źródło: domena publiczna.

(4)

dowieść, że Eichmann to „architekt Holokaustu” i „wcielenie zła”, jak określano go w mediach komentujących proces. Jak zauważa obserwująca to bezprecedensowe wydarzenie Hannah Arendt:

Odpowiedzialność „morderców zza biurka”

Adolfa Eichmanna skazano na śmierć przez powieszenie. Do dziś jego proces budzi skrajne emocje - krytycy twierdzą, że wyrok był przede wszystkim efektem nacisków opinii

publicznej, która żądała „głowy żydowskiego cara”, nie pokazano natomiast „prawdziwego wroga ludzkości”. Historia Eichmanna wpłynęła także na ponowne podjęcie kwestii

odpowiedzialności „morderców zza biurka”, którzy posyłając miliony mężczyzn, kobiet i dzieci na śmierć, tylko z „pedantyczną starannością” wykonywali rozkazy. Polski ﬁlozof Leszek Kołakowski pisał w 1961 roku:

Hannah Arendt

Eichmann w Jerozolimie

Nikt mu nie wierzył. [...] sędziowie mu nie wierzyli dlatego, że byli ludźmi zbyt wielkiej dobroci, a może i dlatego, że pamiętali o samych podstawach swego zawodu, toteż nie mogli zakładać, że osoba

„normalna”, w pełni władzy umysłowych, nie poddana indoktrynacji i niepozbawiona wszelkich skrupułów, była całkowicie niezdolna do odróżnienia dobra od zła. Woleli oni wyciągnąć ze sporadycznych kłamstw, jakich się dopuszczał, wniosek, że Eichmann to kłamca - i dlatego nie sprostali największemu wyzwaniu moralnemu, a nawet prawnemu, wpisanemu w tę sprawę. Wychodzili z założenia, że

oskarżony - tak jak wszyscy „normalni ludzie” - musiał zdawać sobie sprawę ze zbrodniczego charakteru swoich czynów. Eichmann zaś był istotnie normalny o tyle, o ile „nie był żadnym wyjątkiem w systemie rządów nazistowskich”. Jednak w sytuacji, jaka zapanowała w III Rzeszy można się było spodziewać, że jedynie „wyjątki” zareagują „normalnie”.

Ta prosta oczywistość stawiała sędziów przed dylematem, którego nie umieli ani rozwiązać, ani zignorować.

“

Leszek Kołakowski

Casus Eichmanna

(5)

Słownik

bezprecedensowe

jedyne w swoim rodzaju, niepowtarzalne; o sytuacji, która zdarzyła się pierwszy raz casus

(łac. casus – przypadek) znany fakt dotyczący jakiejś osoby, rzeczy bądź organizacji, który zwykle rozpatruje się w wymiarze prawnym

indoktrynacja

(ang. indoctrination) systematyczne i natarczywe wpajanie jakichś idei lub doktryn, przekonań

Mosad

Instytut do spraw Wywiadu i Zadań Specjalnych; utworzona w 1951 roku, licząca ok. 500 pracowników izraelska służba zajmująca się wywiadem zagranicznym i operacjami specjalnymi przeciwko wrogom Izraela

Nikt na świecie nie jest usprawiedliwiony z tej racji, że działał na rozkaz. Albo że kierował się poczuciem honoru. Koniec z rzymskimi cnotami. Koniec z kretynizmem militarnej moralności.

Źródło: Leszek Kołakowski, Casus Eichmanna, „Gazeta Wyborcza” 2014, z dn. 18 lipca, s. 21.

“

(6)

Prezentacja mul medialna

Polecenie 1

Zastanów się, jaką wiedzę o ludzkiej moralności przynosi historia Adolfa Eichmanna. Zapisz swoje spostrzeżenia na ten temat.

"Tekst

Architekt Zagłady.

Jak Eichmann stał się zbrodniarzem wojennym?

Źródło zdjęcia: Adolf Eichmann podczas procesu w 1961 roku w Jerozolimie, domena publiczna.

Content: Dalej Next slide:

"Tekst

W wierszu Pierwsza fotograﬁa Hitlera Wisława Szymborska w następujący sposób opisuje miejsce, w którym urodził się przyszły przywódca III Rzeszy:

„[...] Braunau to niewielkie, ale godne miasto, solidne ﬁrmy, poczciwi sąsiedzi,

woń ciasta drożdżowego i szarego mydła.

Nie słychać wycia psów i kroków przeznaczenia”

Wisława Szymborska, Pierwsza fotograﬁa Hitlera, [w:] tejże, Ludzie na moście, Kraków 1986, s. 16.

Źródło zdjęcia: Centrum Braunau, Wikimiedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

(7)

"Tekst

Wisława Szymborska, Pierwsza fotograﬁa Hitlera, [w:] tejże, Ludzie na moście, Kraków 1986, s.

16.

"Tekst

W podobny sposób można by zaprezentować Solingen, małe niemieckie miasteczko w Nadrenii, słynące z wyrabianych tam noży, nożyczek i narzędzi chirurgicznych.

W 1906 roku urodził się w nim Adolf Eichmann. Kilkadziesiąt lat później, ukrywając się już w Argentynie, pisał o tej chwili w swoim pamiętniku:

„Z pewnością rodziców moich nie wypełniałaby tak wielka radość w związku

z przyjściem na świat pierworodnego syna, gdyby mogli zobaczyć, jak w godzinie mych narodzin Norna nieszczęścia wplatała już – na złość Nornie pomyślności – nici bólu i zgryzoty w osnowę mego żywota. Na szczęście jednak nieprzenikniona zasłona zakrywała przed nimi przyszłość”.

Hannah Arendt, Eichmann w Jerozolimie, tłum. A. Szostkiewicz, Kraków 2010, s. 38–39.

Źródło zdjęcia: Herb miasta Solingen, domena publiczna.

Content: Wstecz Next slide:

"Tekst

(8)

"Tekst

W podobny sposób można by zaprezentować Solingen, małe niemieckie miasteczko w Nadrenii, słynące z wyrabianych tam noży, nożyczek i narzędzi chirurgicznych. W 1906 roku urodził się w nim Adolf Eichmann. Kilkadziesiąt lat później, ukrywając się już

w Argentynie, pisał o tej chwili w swoim pamiętniku:

„Z pewnością rodziców moich nie wypełniałaby tak wielka radość w związku z przyjściem na świat pierworodnego syna, gdyby mogli zobaczyć, jak w godzinie mych narodzin Norna nieszczęścia wplatała już – na złość Nornie pomyślności – nici bólu i zgryzoty w osnowę mego żywota. Na szczęście jednak nieprzenikniona zasłona zakrywała przed nimi

przyszłość”.

"Tekst

Eichmann nie wyróżniał się w szkole, nie odnosił sukcesów sportowych. Jako jedyny z rodzeństwa nie był w stanie ukończyć żadnej szkoły średniej. Z powodu panującego w Europie kryzysu gospodarczego młody Eichmann został pozbawiony możliwości pracy. W 1932 roku zdecydował się wstąpić do partii narodowosocjalistycznej oraz w szeregi SS. Hannah Arendt komentuje tę decyzję:

„Eichmann był ambitnym młodym człowiekiem, który miał powyżej uszu posady komiwojażera [...]. Od szarego życia, pozbawionego sensu i logiki, wiatr powiał go w objęcia Historii, czyli – bo tak to rozumiał – w objęcia Ruchu, który wciąż posuwał się naprzód i w którym ktoś podobny do niego – kto w oczach swojej klasy społecznej, swojej rodziny, a więc i w swoich własnych, nie rokował już żadnych nadziei – mógł jeszcze zacząć wszystko od początku i zrobić jakąś karierę”.

Hannah Arendt, Eichmann w Jerozolimie, tłum. A. Szostkiewicz, Kraków 2010, s. 46.

(9)

Źródło zdjęcia: Odręcznie pisany życiorys Eichmanna (1937) – dokument złożony w SS, domena publiczna.

"Tekst

Wisława Szymborska, Pierwsza fotograﬁa Hitlera, [w:] tejże, Ludzie na moście, Kraków 1986, s. 16.

"Tekst

Eichmann nie wyróżniał się w szkole, nie odnosił sukcesów sportowych. Jako jedyny z rodzeństwa nie był w stanie ukończyć żadnej szkoły średniej. Z powodu panującego w Europie kryzysu gospodarczego młody Eichmann został pozbawiony możliwości pracy.

W 1932 roku zdecydował się wstąpić do partii narodowosocjalistycznej oraz w szeregi SS.

Hannah Arendt komentuje tę decyzję:

„Eichmann był ambitnym młodym człowiekiem, który miał powyżej uszu posady

komiwojażera [...]. Od szarego życia, pozbawionego sensu i logiki, wiatr powiał go w objęcia Historii, czyli – bo tak to rozumiał – w objęcia Ruchu, który wciąż posuwał się naprzód i w którym ktoś podobny do niego – kto w oczach swojej klasy społecznej, swojej rodziny, a więc i w swoich własnych, nie rokował już żadnych nadziei – mógł jeszcze zacząć wszystko od początku i zrobić jakąś karierę”.

(10)

"Tekst

W Niemczech zarządzanych już wówczas przez Adolfa Hitlera zachodziły zmiany:

wprowadzono powszechną służbę wojskową, dzięki zakrojonym na ogromną skalę zbrojeniom zlikwidowano bezrobocie, Żydzi zostali usunięci ze służby państwowej.

Eichmann stanął wówczas na czele Centralnego Urzędu do Spraw Emigracji Żydów w Wiedniu. Zadanie, które mu zlecono, polegało na doprowadzeniu do przymusowej emigracji Żydów z III Rzeszy. Urząd kierowany przez Eichmanna zajmował się nie tylko wystawianiem potrzebnych Żydom dokumentów. Zarządzał także majątkiem

wyjeżdżających. Eichmann był chwalony przez zwierzchników, podróżował do Jerozolimy, aby spotykać się z duchowymi przywódcami narodu żydowskiego.

Zwierzchnicy pozwolili mu stworzyć pierwsze eksperymentalne obozy pracy, do których kierowano austriackich Żydów. Sam Eichmann zastanawiał się, czy uda się wcielić w życie projekt przesiedlenia wszystkich Żydów europejskich na Madagaskar, który wówczas był kolonią francuską. W czasie gdy Eichmann awansował na stanowisko związane z władzą wykonawczą, w jego osobowości zaszła trwała przemiana. Jeden z działaczy żydowskich wezwanych na spotkanie do Berlina wspominał:

„Powiedziałem od razu przyjaciołom, że nie wiem, czy przyszliśmy na spotkanie z tym samym człowiekiem. Tak straszliwa była zmiana. [...] Miałem przed sobą człowieka, który zachowywał się jak pan życia i śmierci. Przywitał nas gniewem i grubiaństwami. Nie pozwolił nam zbliżyć się do swojego biurka. Musieliśmy stać”.

Źródło zdjęcia: Adolf Eichmann w 1942 roku, domena publiczna.

"Tekst

W podobny sposób można by zaprezentować Solingen, małe niemieckie miasteczko w Nadrenii, słynące z wyrabianych tam noży, nożyczek i narzędzi chirurgicznych.

W 1906 roku urodził się w nim Adolf Eichmann. Kilkadziesiąt lat później, ukrywając się już w Argentynie, pisał o tej chwili w swoim pamiętniku:

„Z pewnością rodziców moich nie wypełniałaby tak wielka radość w związku

z przyjściem na świat pierworodnego syna, gdyby mogli zobaczyć, jak w godzinie mych

(11)

narodzin Norna nieszczęścia wplatała już – na złość Nornie pomyślności – nici bólu i zgryzoty w osnowę mego żywota. Na szczęście jednak nieprzenikniona zasłona zakrywała przed nimi przyszłość”.

"Tekst

Eichmann stanął wówczas na czele Centralnego Urzędu do Spraw Emigracji Żydów w Wiedniu. Zadanie, które mu zlecono, polegało na doprowadzeniu do przymusowej emigracji Żydów z III Rzeszy. Urząd kierowany przez Eichmanna zajmował się nie tylko

wystawianiem potrzebnych Żydom dokumentów. Zarządzał także majątkiem wyjeżdżających.

Eichmann był chwalony przez zwierzchników, podróżował do Jerozolimy, aby spotykać się z duchowymi przywódcami narodu żydowskiego. Zwierzchnicy pozwolili mu stworzyć pierwsze eksperymentalne obozy pracy, do których kierowano austriackich Żydów. Sam Eichmann zastanawiał się, czy uda się wcielić w życie projekt przesiedlenia wszystkich Żydów europejskich na Madagaskar, który wówczas był kolonią francuską. W czasie gdy Eichmann awansował na stanowisko związane z władzą wykonawczą, w jego osobowości zaszła trwała przemiana. Jeden z działaczy żydowskich wezwanych na spotkanie do Berlina wspominał:

"Tekst

W 1939 roku, po wybuchu II wojny światowej okazało się, że dotychczasowa działalność

(12)

urzędu kierowanego przez Adolfa Eichmanna straciła rację bytu. Prowadzenie akcji przesiedleńczych na podobną skalę w ogarniętej wojną Europie było niemożliwe.

Dowództwo partii podjęło decyzję o „ﬁzycznej likwidacji Żydów”, którzy mieli być przewożeni do tzw. miejsc koncentracji i tam eksterminowani. Eichmann wizytował wielokrotnie te miejsca, m.in. obóz w Chełmnie, gdzie w roku 1944 wymordowano 300 tysięcy Żydów z całej Europy. Więźniom kazano się rozbierać do naga, a następnie zamykano w pomieszczeniu, do którego wpuszczano cyjanowodór.

Źródło zdjęcia: KL Auschwitz-Birkenau, starsza kobieta i dzieci w drodze do komory gazowej, domena publiczna.

"Tekst

Eichmann nie wyróżniał się w szkole, nie odnosił sukcesów sportowych. Jako jedyny z rodzeństwa nie był w stanie ukończyć żadnej szkoły średniej. Z powodu panującego w Europie kryzysu gospodarczego młody Eichmann został pozbawiony możliwości pracy. W 1932 roku zdecydował się wstąpić do partii narodowosocjalistycznej oraz w szeregi SS. Hannah Arendt komentuje tę decyzję:

„Eichmann był ambitnym młodym człowiekiem, który miał powyżej uszu posady komiwojażera [...]. Od szarego życia, pozbawionego sensu i logiki, wiatr powiał go w objęcia Historii, czyli – bo tak to rozumiał – w objęcia Ruchu, który wciąż posuwał się naprzód i w którym ktoś podobny do niego – kto w oczach swojej klasy społecznej, swojej rodziny, a więc i w swoich własnych, nie rokował już żadnych nadziei – mógł jeszcze zacząć wszystko od początku i zrobić jakąś karierę”.

"Tekst

W 1939 roku, po wybuchu II wojny światowej okazało się, że dotychczasowa działalność urzędu kierowanego przez Adolfa Eichmanna straciła rację bytu. Prowadzenie akcji przesiedleńczych na podobną skalę w ogarniętej wojną Europie było niemożliwe.

Dowództwo partii podjęło decyzję o „ﬁzycznej likwidacji Żydów”, którzy mieli być przewożeni do tzw. miejsc koncentracji i tam eksterminowani. Eichmann wizytował wielokrotnie te miejsca, m.in. obóz w Chełmnie, gdzie w roku 1944 wymordowano 300

(13)

tysięcy Żydów z całej Europy. Więźniom kazano się rozbierać do naga, a następnie zamykano w pomieszczeniu, do którego wpuszczano cyjanowodór.

"Tekst

W 1942 roku Adolf Eichmann uczestniczył w konferencji w Wannsee. Głównym celem tego spotkania była koordynacja działań zmierzających do realizacji planu „ostatecznego rozwiązania”, jak określano eksterminację Żydów w całej Europie. Eichmann

komentował to wydarzenie:

„Na naradzie zabrały głos najważniejsze osoby, papieże III Rzeszy. [...] Mogłem się przekonać na własne oczy i uszy, że nie tylko Hitler, [...] ale elita znacznych

pracowników służby państwowej walczy i konkuruje ze sobą o zaszczyt przewodzenia w tej »krwawej« operacji. W tym momencie doznałem jakby odczucia Poncjusza Piłata, bo poczułem się wolny do wszelkiej winy”.

Źródło zdjęcia: A. Savin, miejsce konferencji w Wannsee, Wikimedia Commons, CC BY- SA 3.0.

"Tekst

Eichmann stanął wówczas na czele Centralnego Urzędu do Spraw Emigracji Żydów w Wiedniu. Zadanie, które mu zlecono, polegało na doprowadzeniu do przymusowej emigracji Żydów z III Rzeszy. Urząd kierowany przez Eichmanna zajmował się nie tylko wystawianiem potrzebnych Żydom dokumentów. Zarządzał także majątkiem

wyjeżdżających. Eichmann był chwalony przez zwierzchników, podróżował do Jerozolimy, aby spotykać się z duchowymi przywódcami narodu żydowskiego.

Zwierzchnicy pozwolili mu stworzyć pierwsze eksperymentalne obozy pracy, do których kierowano austriackich Żydów. Sam Eichmann zastanawiał się, czy uda się

(14)

wcielić w życie projekt przesiedlenia wszystkich Żydów europejskich na Madagaskar, który wówczas był kolonią francuską. W czasie gdy Eichmann awansował na stanowisko związane z władzą wykonawczą, w jego osobowości zaszła trwała przemiana. Jeden z działaczy żydowskich wezwanych na spotkanie do Berlina wspominał:

"Tekst

W 1942 roku Adolf Eichmann uczestniczył w konferencji w Wannsee. Głównym celem tego spotkania była koordynacja działań zmierzających do realizacji planu „ostatecznego

rozwiązania”, jak określano eksterminację Żydów w całej Europie. Eichmann komentował to wydarzenie:

„Na naradzie zabrały głos najważniejsze osoby, papieże III Rzeszy. [...] Mogłem się przekonać na własne oczy i uszy, że nie tylko Hitler, [...] ale elita znacznych pracowników służby

państwowej walczy i konkuruje ze sobą o zaszczyt przewodzenia w tej »krwawej« operacji.

W tym momencie doznałem jakby odczucia Poncjusza Piłata, bo poczułem się wolny do wszelkiej winy”.

Źródło zdjęcia: A. Savin, miejsce konferencji w Wannsee, Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0.

"Tekst

Eichmann zajął się „przymusową koncentracją” Żydów. Nadzorował transporty na terenie całej Europy, wizytował kolejne miejsca kaźni. Wysłał do obozu

koncentracyjnego Auschwitz niemal pół miliona Żydów pochodzenia węgierskiego.

Określano go mianem „wielkiego inkwizytora” bądź „żydowskiego cara”. Ostatnie masowe mordy nakazane przez Eichmanna miały miejsce tuż przed wyzwoleniem

(15)

obozów koncentracyjnych przez armie angielską i rosyjską w marcu i kwietniu 1945 roku. Sam szef Gestapo, Heinrich Müller miał stwierdzić:

„Gdyby III Rzesza miała pięćdziesięciu takich Eichmannów, to musiałaby odnieść zwycięstwo”.

Piotr Bejrowski, Adolf Eichmann – architekt Holocaustu czy trybik w machinie, „Wprost”

2019, nr 12 (56), s. 29.

Po pojmaniu przez agentów Mosadu Eichmann został osadzony w więzieniu, gdzie badało go sześciu psychiatrów. Jeden z nich, izraelski uczony węgierskiego

pochodzenia, Istvan Kulcsar, zapytał go, jak mógł poradzić sobie ze świadomością, że posyła na śmierć tysiące dzieci. Eichmann odpowiedział: „Hermetyzowałem się wtedy wewnętrznie i wykonywałem swoją pracę”.

Joanna Lubecka, Adolf Eichmann. Człowiek w kapciach w kratkę, Instytut Pamięci Narodowej, https://krakow.ipn.gov.pl/pl4/edukacja/przystanek-historia/95112,Adolf- Eichmann-Czlowiek-w-kapciach-w-kratke.html.

Nigdy nie zaprzeczył temu, że był zaangażowany w Holokaust. Na pytanie, czy odczuwa skruchę, odpowiedział jednak krótko: „Skrucha – to dobre dla małych dzieci”.

2019, nr 12 (56), s. 28.

Źródło zdjęcia: Adolf Eichmann w swojej celi w więzieniu Ayalon, Ramla, ﬂickr.com, CC BY-SA 3.0.

"Tekst

W 1939 roku, po wybuchu II wojny światowej okazało się, że dotychczasowa działalność urzędu kierowanego przez Adolfa Eichmanna straciła rację bytu. Prowadzenie akcji przesiedleńczych na podobną skalę w ogarniętej wojną Europie było niemożliwe.

Dowództwo partii podjęło decyzję o „ﬁzycznej likwidacji Żydów”, którzy mieli być przewożeni do tzw. miejsc koncentracji i tam eksterminowani. Eichmann wizytował wielokrotnie te miejsca, m.in. obóz w Chełmnie, gdzie w roku 1944 wymordowano 300 tysięcy Żydów z całej Europy. Więźniom kazano się rozbierać do naga, a następnie zamykano w pomieszczeniu, do którego wpuszczano cyjanowodór.

(16)

"Tekst

Eichmann zajął się „przymusową koncentracją” Żydów. Nadzorował transporty na terenie całej Europy, wizytował kolejne miejsca kaźni. Wysłał do obozu koncentracyjnego Auschwitz niemal pół miliona Żydów pochodzenia węgierskiego. Określano go mianem „wielkiego inkwizytora” bądź „żydowskiego cara”. Ostatnie masowe mordy nakazane przez Eichmanna miały miejsce tuż przed wyzwoleniem obozów koncentracyjnych przez armie angielską i rosyjską w marcu i kwietniu 1945 roku. Sam szef Gestapo, Heinrich Müller miał stwierdzić:

„Gdyby III Rzesza miała pięćdziesięciu takich Eichmannów, to musiałaby odnieść zwycięstwo”.

2019, nr 12 (56), s. 29.

Po pojmaniu przez agentów Mosadu Eichmann został osadzony w więzieniu, gdzie badało go sześciu psychiatrów. Jeden z nich, izraelski uczony węgierskiego pochodzenia, Istvan

Kulcsar, zapytał go, jak mógł poradzić sobie ze świadomością, że posyła na śmierć tysiące dzieci. Eichmann odpowiedział: „Hermetyzowałem się wtedy wewnętrznie i wykonywałem swoją pracę”.

Joanna Lubecka, Adolf Eichmann. Człowiek w kapciach w kratkę, Instytut Pamięci Narodowej, https://krakow.ipn.gov.pl/pl4/edukacja/przystanek-historia/95112,Adolf- Eichmann-Czlowiek-w-kapciach-w-kratke.html.

Nigdy nie zaprzeczył temu, że był zaangażowany w Holokaust. Na pytanie, czy odczuwa skruchę, odpowiedział jednak krótko: „Skrucha – to dobre dla małych dzieci”.

2019, nr 12 (56), s. 28.

Źródło zdjęcia: Adolf Eichmann w swojej celi w więzieniu Ayalon, Ramla, ﬂickr.com, CC BY- SA 3.0.

"Tekst

Szacuje się, że w czasie II wojny światowej życie straciło 5-6 milionów Żydów.

(17)

Źródło zdjęcia: Lekarz obozowy stojący w zbiorowej mogile obozu koncentracyjnego Bergen-Belsen, domena publiczna.

"Tekst

W 1942 roku Adolf Eichmann uczestniczył w konferencji w Wannsee. Głównym celem tego spotkania była koordynacja działań zmierzających do realizacji planu „ostatecznego rozwiązania”, jak określano eksterminację Żydów w całej Europie. Eichmann

komentował to wydarzenie:

„Na naradzie zabrały głos najważniejsze osoby, papieże III Rzeszy. [...] Mogłem się przekonać na własne oczy i uszy, że nie tylko Hitler, [...] ale elita znacznych

pracowników służby państwowej walczy i konkuruje ze sobą o zaszczyt przewodzenia w tej »krwawej« operacji. W tym momencie doznałem jakby odczucia Poncjusza Piłata, bo poczułem się wolny do wszelkiej winy”.

Źródło zdjęcia: A. Savin, miejsce konferencji w Wannsee, Wikimedia Commons, CC BY- SA 3.0.

"Tekst

Szacuje się, że w czasie II wojny światowej życie straciło 5-6 milionów Żydów.

Źródło zdjęcia: Lekarz obozowy stojący w zbiorowej mogile obozu koncentracyjnego Bergen- Belsen, domena publiczna.

Content: Rozpocznij od nowa Next slide:

"Tekst

(18)

Polecenie 2

Zastanów się, jakim człowiekiem był Adolf Eichmann. Stwórz mapę myśli, na której umieścisz jak najwięcej określeń najtrafniej oddających charakter tego człowieka.

Adolf Eichmann

(19)

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1

Wskaż powody, dla których Adolf Eichmann zdecydował się rozpocząć karierę w NSDAP:

przemożna chęć odniesienia sukcesu.

tradycje rodzinne.

moda.

pragnienie bycia podziwianym, szanowanym.

chęć zaimponowania bliskim.

trudna sytuacja materialna.

ambicja.

poparcie dla poglądów głoszonych przez członków NSDAP.

poglądy antysemickie.



輸

(20)

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, na czym polegała linia obrony przyjęta przez Adolfa Eichmanna w czasie procesu odbywającego się w Jerozolimie oraz dlaczego przysporzyła trudności oskarżycielom.

Linia obrony przyjęta przez Eichmanna w czasie procesu

Trudności oskarżycieli związane z przyjętą przez Eichmanna linią obrony

輸

(21)

Ćwiczenie 3

Przeczytaj wypowiedź Hannah Arendt dotyczącą procesu Adolfa Eichmanna w Jerozolimie, a następnie zapoznaj się z deﬁnicją pojęcia „dysonans poznawczy”. Wyjaśnij własnymi słowami, na czym polega dysonans opisywany przez autorkę.

dysonans poznawczy – stan wywołany równoczesnym pojawieniem się w świadomości ludzkiej sprzecznych treści poznawczych

Hannah Arendt

Eichmann w Jerozolimie

Eichmann był całkowicie przekonany, że nie jest, jak się wyraził [...]

nędznym łajdakiem z samej swej istoty, zaś co do sumienia, był święcie przekonany, że odczuwałby wyrzuty sumienia jedynie wówczas, gdyby nie wykonał otrzymanego rozkazu, to znaczy nie posłał milionów ludzi na śmierć. Trzeba przyznać, że trudno było się z tym nie zgodzić. Pół tuzina psychiatrów uznało go za „normalnego”. „W każdym razie

normalniejszego niż ja sam po badaniach, jakim go poddałem!”, jak miał ponoć wykrzyknąć jeden z psychiatrów, inny natomiast doszedł do wniosku, że cała konstrukcja psychiczna Eichmanna, jego stosunek do własnej rodziny, żony i dzieci, matki i ojca, braci, sióstr i przyjaciół, jest

„nie tylko normalny, ale jak najbardziej pożądany”, wreszcie zaś

duchowny, który odwiedzał go regularnie w więzieniu po zakończeniu rozprawy apelacyjnej przed Sądem Najwyższym, pokrzepił wszystkich na duchu oświadczywszy, iż Eichmann jest „człowiekiem myślącym bardzo pozytywnie”.

“

輸

(22)

Ćwiczenie 4

Zapoznaj się z poniższym fragmentem książki Hannah Arendt. Następnie wybierz z podanych pod tekstem te określenia, które najlepiej charakteryzują postawę Adolfa Eichmanna w opisanej sytuacji.

Hannah Arendt

Eichmann w Jerozolimie

Eichmann otrzymał telegram od Rudolfa Hössa, komendanta Oświęcimia, informujący o przybyciu Storfera [jednego z przedstawicieli gminy

żydowskiej w Wiedniu], który chciał się pilnie zobaczyć z Eichmannem.

„Pomyślałem sobie: no dobrze, ten człowiek zawsze zachowywał się przyzwoicie, więc nie będzie to strata czasu [...]. Pojadę tam i zobaczę, o co mu chodzi. Idę do Ebnera [szefa wiedeńskiego Gestapo], a on mówi tak [...]: „Szkoda, że to taka niezdara, ukrywał się i próbował uciec, czy coś takiego. Policja go aresztowała i wysłała do obozu

koncentracyjnego”. Zgodnie z rozkazem Himmlera, jeżeli ktoś dostał się do obozu, to nie mógł się już z niego wydostać. Pojechałem do

Oświęcimia i poprosiłem Hössa, żeby pozwolił mi zobaczyć się ze

Storferem. [...] No i odbyłem normalne, ludzkie spotkanie ze Storferem.

Wyżalił się przede mną. Powiedziałem do niego: „No i co przyjacielu, ależ mamy potwornego pecha!”. Dodałem także: „Niech pan posłucha,

naprawdę nie mogę panu pomóc, bo zgodnie z rozkazem Himmlera stąd nikt nie może się wydostać”. Nie pamiętam, co mi odpowiedział. A potem spytałem, jak mu się wiedzie. A on na to, tak, zastanawiał się, czy nie mógłby zostać zwolniony od obowiązku pracy. To była ciężka praca. Ja potem powiedziałem do Hössa: „Może Storfer nie musi pracować?”. Ale Höss odpowiedział: „Tu wszyscy pracują”. To ja na to: „Dobra, mówię, to ja wystawię mu taki papierek, że Storfer ma zamiatać żwirowane ścieżki [...] i że ma siadać z miotłą na ławce”. [...] Storfer bardzo się z tego

ucieszył i uścisnęliśmy sobie ręce, a potem dostał miotłę i usiadł sobie w ławce. Sprawiło mi wielkie wewnętrzne zadowolenie, że przynajmniej

“

輸

(23)

EMPATIA □ ODERWANIE OD RZECZYWISTOŚCI □

EGOTYZM □

OKRUCIEŃSTWO □ BEZMYŚLNOŚĆ □ SARKAZM □

AMORALNOŚĆ □ HIPOKRYZJA □ HUMANITARYZM □

mogłem się zobaczyć z człowiekiem, z którym przepracowałem wspólnie tyle lat i że mogliśmy sobie porozmawiać.

Źródło: Hannah Arendt, Eichmann w Jerozolimie, tłum. A. Szostkiewicz, Kraków 2010, s. 68–69.

Ćwiczenie 5

Adolf Eichmann zwraca się do Storfera słowami: „No i co przyjacielu, ależ mamy potwornego pecha!”. Wyjaśnij, w jaki sposób można interpretować tę wypowiedź, biorąc pod uwagę sytuację, w której się znaleźli, oraz wyróżnione słowa.

醙

(24)

Ćwiczenie 6

Przeczytaj fragment wywiadu przeprowadzonego przez Łukasza Grzesiczaka z prof. Zdzisławą Piątek, a dotyczącego stworzonej przez Hannah Arendt koncepcji zła. Oceń prawdziwość zdań.

Zaznacz w tabeli P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F - jeśli jest fałszywe.

Łukasz Grzesiczak

Zło można czynić bezmyślnie. Myśl Hannah Arendt wciąż inspiruje

Łukasz Grzesiczak: Warto dziś zajmować się myślą Hannah Arendt?

Skąd bierze się ciągła popularność autorki książki „Eichmann w Jerozolimie”?

Prof. Zdzisława Piątek: Hannah Arendt w swoim rozumieniu człowieka na pierwszym miejscu stawiała myślenie, działanie i sądzenie. Dziś, by zrozumieć lepiej otaczający świat, powinniśmy skorygować pewne nasze zachowania zwracając uwagę na dowartościowanie myślenia

i odpowiedzialnego działania w przestrzeni publicznej. Autorka

„Eichmanna w Jerozolimie” w swoich analizach totalitaryzmu pokazała, że właściwie w wielu przypadkach źródłem zła - a totalitaryzm był złem w swojej najczystszej postaci - było bezwarunkowe posłuszeństwo

w wykonywaniu rozkazów połączone właśnie z brakiem myślenia. Arendt przeżyła wstrząs, kiedy przysłuchując się procesowi Adolfa Eichmanna stwierdziła, że za jego działaniem nie stały żadne świadome złe

motywacje. Hitlerowski zbrodniarz wojenny nie miał żadnych

demonicznych pobudek swojego postępowania, nie czuł zawiści ani żądzy władzy, on tylko wykonywał rozkazy i dlatego nie potraﬁł się odnaleźć w roli sądzonego za zbrodnię ludobójstwa.

Łukasz Grzesiczak: Jak mogło do tego dojść?

Prof. Zdzisława Piątek: To bardzo trudne pytanie. Zło można czynić bezmyślnie i właśnie bezmyślne czynienie zła Hannah Arendt nazwała banalnością zła. Wydaje mi się, że współcześnie w ramach przemian, które dokonują się w świecie - a zajmuję się ekoﬁlozoﬁą i z wykształcenia

“

醙

(25)

Stwierdzenie Prawda Fałsz Bezpośrednim powodem

stworzenia teorii o banalności zła był proces

Adolfa Eichmanna, który ﬁlozo a obserwowała

w Jerozolimie.

PRAWDA □ FAŁSZ □

Hannah Arendt była zwolenniczką teorii głoszącej, że to procesy

biologiczne warunkują człowieczeństwo,

stanowią dobro najwyższe.

jestem też biologiem - koncepcja banalnego zła rzuca światło na ludzkie działania w środowisku, gdzie katastrofalne zło może być rezultatem działań całkowicie pozbawionych motywacji czynienia zła.

Łukasz Grzesiczak: Arendt jest ﬁlozo ą, która jest ważnym punktem odniesienia dla współczesnych myślicieli?

Prof. Zdzisława Piątek: To ﬁlozo a, która inspiruje współczesnych

myślicieli nawet wtedy, kiedy się z nią nie zgadzają. W przypadku ﬁlozoﬁi Hannah Arendt ważna jest jej koncepcja człowieka i społeczeństwa

obywatelskiego ze wszystkimi pułapkami demokracji, te problemy są obecnie przedmiotem bardzo żywych sporów ﬁlozoﬁcznych. Sama

zresztą uważam, że Arendt nie dowartościowała biologicznego wymiaru człowieczeństwa. Za antyczną koncepcją człowieka całkowicie oddzieliła wymiar biologiczny człowieka od tego, co specyﬁcznie ludzkie,

i ubolewała nad tym, że we współczesnej antropologii nie

człowieczeństwo, lecz właśnie biologiczne procesy życia stają się dobrem najwyższym. Te przemiany w myśleniu o człowieku uznała za śmierć antycznej idei człowieczeństwa.

Źródło: Łukasz Grzesiczak, Zło można czynić bezmyślnie. Myśl Hannah Arendt wciąż inspiruje, „Gazeta Wyborcza” 2015, z dn. 16 listopada, s. 16.

(26)

Zdaniem prof. Piątek współcześnie banalność zła można dostrzec przede

wszystkim w podejściu człowieka do kwes i

związanych ze środowiskiem.

Adolf Eichmann nie potraﬁł odnaleźć się w roli

zbrodniarza sądzonego za zbrodnie przeciwko ludzkości, ponieważ jego

działania nie opierały się na żądzy czynienia zła.

Antyczna idea człowieczeństwa opierała

się na trzech podstawowych elementach: myśleniu, działaniu oraz sądzeniu.

Myśl Hannah Arendt stanowi nieustanną inspirację dla myślicieli, niezależnie od tego, czy się

z nią zgadzają, czy stoją w opozycji do tej teorii.

Ćwiczenie 7

Wyjaśnij, co prof. Zdzisława Piątek uważa za aktualne i cenne w teorii Hannah Arendt, a co krytykuje. Nie cytuj.

TO, CO AKTUALNE I CENNETO, CO ZOSTAJE PODDANE KRYTYCE

醙

(27)

Ćwiczenie 8

Przeczytaj fragment felietonu prof. Leszka Kołakowskiego Casus Eichmanna. Wyjaśnij, w jaki sposób, zdaniem autora, ludzie, odnosząc się do tradycji, mogą budować „obronne fasady”

przed rozliczaniem ich ze zbrodni, które popełnili. Nie cytuj.

Leszek Kołakowski

Casus Eichmanna

Casus Eichmanna nie jest niczym szczególnym w ramach powojennych rozrachunków z hitleryzmem, wyróżnia się tylko ilościowo. Casus

Eichmanna pobudza nas do reﬂeksji moralnej, niedotyczącej specyﬁcznie hitleryzmu - w tej sprawie bowiem z moralnego punktu widzenia nic nowego do powiedzenia nie zostaje - ale usiłującej dotrzeć do pewnej tradycji kulturalnej, z której mogą sobie budować ochronne fasady nie tylko zbrodniarze, ale też ci wszyscy, którzy twierdzą, że popełnione zbrodnie nie obciążyły ich sumienia.

Nikt na świecie nie jest usprawiedliwiony z tej racji, że działał na rozkaz lub spełniał żołnierski obowiązek.

Nikt na świecie nie jest usprawiedliwiony z tej racji, że działał zgodnie ze swoimi przekonaniami albo zgodnie z sumieniem.

Nikt na świecie nie jest usprawiedliwiony z tej racji, że kierował się w swoich czynach poczuciem honoru.

Nikt na świecie nie jest usprawiedliwiony z tej racji, że został odpowiednio urobiony i wychowany przez system polityczny albo warunki społeczne.

Koniec z rzymskimi cnotami. Koniec z kretynizmem militarnej moralności.

Nie obchodzi mnie wcale, czy Adolf Eichmann działał zgodnie ze swoim sumieniem. Nie obchodzi mnie, czy powodował się honorem albo

“

難

(28)

Praca domowa

W świetle tekstów poznanych w trakcie lekcji odpowiedz na pytanie: jak Adolf Eichmann stał się zbrodniarzem wojennym. Zapisz swoje spostrzeżenia na ten temat.

obowiązkiem żołnierskim; nie obchodzi mnie, czy działał na rozkaz; nie obchodzi mnie, czy był, czy nie był produktem systemu. Adolf Eichmann jest Adolfem Eichmannem, jednostką ludzką, ludobójcą i oprawcą.

Prosimy na szubienicę razem z rzymskimi cnotami.

Źródło: Leszek Kołakowski, Casus Eichmanna, „Gazeta Wyborcza” 2014, z dn. 18 lipca, s. 22.

Ćwiczenie 9

Wyjaśnij znaczenie ostatniego zdania tekstu Leszka Kołakowskiego Casus Eichmanna.

難

(29)

Dla nauczyciela

Autorka: Marzenna Śliwka Przedmiot: Język polski

Temat: Morderca zza biurka. Jak Adolf Eichmann stał się zbrodniarzem wojennym?

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny ﬂeksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

4. Ortograﬁa i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortograﬁi i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy;

pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, deﬁnicja, hasło encyklopedyczne,

(30)

notatka syntetyzująca;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

6) odczytuje poglądy ﬁlozoﬁczne zawarte w różnorodnych dziełach;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie;

kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

zapoznaje się z przebiegiem procesu Adolfa Eichmanna,

wskazuje czynniki, które mogły mieć wpływ na to, że Eichmann stał się zbrodniarzem wojennym,

analizuje fragmenty tekstów ﬁlozoﬁcznych oraz krytycznych dotyczących Adolfa Eichmanna,

redaguje notatkę w odniesieniu do tekstów krytycznych poznanych podczas lekcji.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;

z użyciem komputera;

dyskusja;

drzewo decyzyjne.

Formy pracy:

(31)

praca indywidualna;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego;

praca w parach.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z tekstami udostępnionymi przez nauczyciela (sekcja:

„Przeczytaj”) oraz oglądają prezentację multimedialną. Następnie wykonują polecenia 1 i 2 z tej sekcji.

Uczniowie przygotowują się do dyskusji na temat: Jak Adolf Eichmann stał się zbrodniarzem wojennym?

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel prosi o podzielenie się reﬂeksjami na temat tekstów przeczytanych w domu.

Następnie wskazany uczeń czyta fragment felietonu Leszka Kołakowskiego Casus Eichmanna. Nauczyciel zadaje pytania: Jakimi argumentami mogą posłużyć się zbrodniarze, aby uchronić się przed karą? Jak rozumiecie ostatnie zdanie tekstu?

Faza realizacyjna:

1. Dyskusja. Nauczyciel inicjuje dyskusję pytaniem: Czy zbrodnię można usprawiedliwić?

Po wypowiedziach uczniów prowadzący wyświetla fragment książki Davida Cesarani Eichmann. Jego życie i zbrodnie: „Eichmann nie był ani szaleńcem, ani mechanicznym wykonawcą rozkazów. Nauczono go urządzać akty ludobójstwa, on zaś postanowił wykorzystać w pracy nabytą wiedzę. Z tego powodu ma on znaczenie w nowym

stuleciu, w którym akty ludobójstwa nadal się planuje i przeprowadza. (…) nie trzeba być szaleńcem, aby zostać czynnym ludobójcą”.

Następnie uczestnicy zajęć zastanawiają się nad tym, w jaki sposób „zwykły urzędnik”

i „normalny człowiek” stał się zbrodniarzem wojennym. W trakcie dyskusji nauczyciel dba o to, aby żaden z wypowiadających się nie monopolizował dyskusji, nie odbiegał od tematu i aby z szacunkiem odnosił się do rozmówców. Można posłużyć się fragmentami tekstów zaproponowanych w Materiałach dodatkowych i Wskazówkach

metodycznych.

Podsumowania dyskusji dokonują uczniowie. Wspólnie zapisują wnioski na tablicy.

(32)

Faza podsumowująca:

1. Praca indywidualna. Uczniowie samodzielnie wykonują ćwiczenia 1, 2, 3 (sekcja:

„Sprawdź się”), a następnie weryﬁkują swoje odpowiedzi w parach.

Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji

„Sprawdź się”.

Praca domowa:

1. Zredaguj wypowiedź argumentacyjną na temat: Czy zgadzasz się z wypowiedzią Marka Edelmana, że „W każdym człowieku drzemie cząstka komendanta Treblinki”?

2. Wykonaj ćwiczenia 4 i 6 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały dodatkowe

Joanna Lubecka, Adolf Eichmann. Człowiek w kapciach w kratkę, strona internetowa IPN

Hannah Arendt, Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła, Kraków 1998 David Cesarani, Eichmann. Jego życie i zbrodnie, Zakrzewo 2008

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Propozycja nawiązań do innych utworów:

Leon Kruczkowski, Niemcy (problem uczciwego Niemca, postawa profesora Sonnenbrucha)

Hanna Krall, Pola (postawy Niemców odpowiedzialnych za rozstrzelanie Żydów) Podczas lekcji można wykorzystać metodę aktywizującą – drzewo decyzyjne.