hybrydyzacjia sp wiązanie C  C orbitale atomowe atomu C orbitale cząsteczkowe ↑ ↑ A L K I N Y

A L K I N Y

R C C R

180^o 180^o

R: H, alkil lub aryl

orbitale sp wiązanie  (sp-sp)

↑ ↑

orbitale atomowe atomu C orbitale cząsteczkowe

hybrydyzacjia sp wiązanie CC

orbitale sp

orbitale p orbitale p wiązania  (p-p)

aryl = Cnp. ₆H₅

CH₃ , C₂H₄ , (CH₃)₃C alkil = np.

R: H; alkil; aryl

1800

R C C R

Nomenklatura

Nazwy alkinów tworzy się z nazw alkanów poprzez zamianę przyrostka

„an” na „yn” lub „in” i umieszczenie lokantu przed przyrostkiem CH₃CH₂ CH₃ ^pent-2-yn

2 1 4 3

5 C C

W przypadku enynów – węglowodorów zawierających podwójne i potrójne wiązania – niższe lokanty przypisuje się wiązaniom podwójnym

W innych przypadkach dobiera się najniższy lokant dla „en” lub „yn”, tak żeby dobrać najniższy lokant

CH₂ CH CH₂ C

H pent-1-en-4-yn

1 2

4 3 5

C hept-1-en-6-yn

CH CH CH₃ C

H pent-3-en-1-yn

2 1 4 3

5

C

błędna numeracja

Można stosować znane nazwy skrótowe jak winyl czy allil CH

CH=CH₂ C

H₃ CH₂ CH=CH₂

2 1 3

4 6 5

7

4-winylohept-1-en-5-yn

C C

Reszta HCC- nosi nazwę etynylu

CH CH=CH CH=CH₂ C

H₂ ^{6 5 4 3 2 1}

5-etynylohepta-1,3,6-trien

C CH CH

Nazewnictwo zwyczajowe

HC CH ^acetylen H₃C C C CH₂OH alkohol propalgilowy

Acetylen

budowa cylindryczna nałożenie orbitali p

Etan, Eten, Etyn

etan eten etyn

Synteza alkinów

R C C R Cl

Cl Cl Cl

Zn R C C R

halogenki wicynalne

halogenki geminalne

halogenek winylu

halogenek winylu

alkin

alkin

3 C + CaO ^2500oC CaC₂ + CO C

H CH + Ca(OH)₂ CaC₂ + 2 HOH ^RT

C

H CH

2 CH₄ + O₂ + 2 CO + 7 H₂

C

1500^oC H 2 CH₄ CH

0,01 s + 3 H₂ + 377 kJ karbid

piroliza

półspalanie

kwasowość protonów

Acetylenki

amoniak

amidek sodu

acetylenek sodu

NaNH₂ +

CH₃CH₂CH₂CH₂C CH ^{:NH2 Na}

..

reakcja między kwasem i zasadą

CH₃CH₂CH₂CH₂C C: + NH₃ + Na ..

CH₃CH₂CH₂CH₂Br

+ Br CH₃CH₂CH₂CH₂C C CH₂CH₂CH₂CH₃ :

..

.. :

SN2

Br + CH₃C C: Na ^{+ CH3C CH +NaBr}

C CH₃ :C

H

H

Br

H

E2

+ Br HC CCH₃

+ H

H

..

: .. :

Redukcja alkinów

Wodorowanie alkinów na katalizatorze Lindlara daje zawsze cis alken

Reakcja biegnie na powierzchni katalizatora

(z inhibitorem)

alkin karboanion Etap 1. elektron przyłącza się do atomu C o hybrydyzacji sp

Etap 2. proton przyłącza się do karboanionu

Etap 3. elektron przyłącza się do rodnika tworząc anion

Etap 4. proton przyłącza się do anionu tworząc alken

rodnik winylowy

anion winylowy

rodnik winylowy

Addycja halogenów do alkinów

Addycja halogenowodorów do alkinów

Reakcja elektrofilowej addycji do wiązania potrójnego węgiel - węgiel jest procesem regioselektywnym i przebiega zgodnie z regułą Markownikowa.

R C CH + H ^{R C CH}₂ kation winylowy

X ..

: :..

R C CH₂ :X

..:

R C CH₂ :X

..:

+ H R C CH₃

X..

: :

R C CH₃ X..

:

najbardziej stabilny karbokation

R C CH₃ X..

:

+ X

..

:.. : R C

X

X

CH₃ ..

..

: :

: :

Addycja elektrofilowa do układu alkinowego przebiega trudniej niż do alkenów:

(większa gęstość elektronowa) ale w wyniku addycji elektrofila powstaje mniej trwały

kation winylowy.

Sole rtęci Hg⁺² są bardzo dobrym

katalizatorem addycji elektrofilowej do alkinów

C C Hg+2

kompleks 

Addycja wody

H₂SO₄ HgSO₄ H₂O

H C C H + H₂C CH OH

alkohol winylowy

CH₃ C O

H

acetaldehyd aldehyd octowy

C=C ol znaczy OH znaczy

en

Uwaga na symbole !!!

symbol mezomerii

CH₂ C O H

CH₂ C O H ..

.. : : :

..

symbol procesów równowagowych np. tautomerii

CH₃ C O H

CH₂ C O H

H

.. : : ..

Hg+2 H₂O

R C C R' +

mieszanina produktów R C C R'

H O R C C R' +

O H

Hg+2 H₂O

R C C H +

metyloalkilo keton jeden produkt R C C H

O H

H

metyloalkilo keton

Addycja R₂BH do wiązania potrójnego

R₂B H

CH₃(CH₂)₅ C C H + ^{CH3(CH2)5 C C H} H BR₂

H₂O₂ / OH

enol

CH₃(CH₂)₅ C C H oktanal H OH

CH₃(CH₂)₅ C C H H O H

R objętościowy podstawnik

(CH₃)₂CHCHCH₃ (CH₃)₂CHCHCH₃

B H oktanal

Niezgodnie z regułą Markownikowa

R C CH Alkin terminalny

R C O

CH₃ ^{R CH}2 C

O

H

H₂O H₂SO₄

HgSO₄

1. BH₃

2. H₂O₂ / OH

CaC₂ + 2 HOH ^{- Ca(OH)2} HC CH etyn

C

H₂ ^eten HC CH

etyn + H₂ kat. Lindnara

CH₂ C

H₂ H₃C

eten CH₂ + HCl CH₂Cl chlorek etylu

CH CH₂Cl CH but-1-yn

HC

etyn + H₃C ^NaNH2 CH₃CH₂C

CCH₂CH₃ C

H₃ CH

but-1-yn heks-3-yn

NaNH₂

CH₂Cl

chlorek etylu

CH₃CH₂C + CH₃CH₂C

Problem: z nieorganicznych substratów otrzymać trans-heks-3-en

CCH₂CH₃ CH₃CH₂ H

H

CH₂CH₃

heks-3-yn

trans-heks-3-en

CH₃CH₂C ^Li/NH3 C C