Pojęcie i rodzaje kar kryminalnych – wybór orzecznictwa

(1)

Mgr Karolina Piech Katedra Prawa Karnego Materialnego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

(2)

Katalog kar kryminalnych

Karami są:

1) grzywna;

2) ograniczenie wolności;

3) pozbawienie wolności;

4) 25 lat pozbawienia wolności;

5) dożywotnie pozbawienie wolności.

Art. 32 Kodeksu karnego

(3)

„Kara dożywotniego pozbawienia wolności to kara wybitnie odwetowa o charakterze eliminacyjnym (zabezpieczającym), ukierunkowana na funkcje społeczno-prewencyjne oraz izolacyjne.

Wprowadzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności jako substytutu kary śmierci potwierdza, że jej zasadniczym celem ma być zabezpieczenie społeczeństwa przed niebezpiecznymi sprawcami najpoważniejszych przestępstw”.

Wyrok SA we Wrocławiu z 22.11.2017.

Sygn. akt II AKa 323/17

(4)

„Kara 25 lat pozbawienia wolności za zabójstwo człowieka ze szczególnym okrucieństwem nie jest karą surową, zwłaszcza gdy oskarżony jest osobą wielokrotnie karaną i ma skłonności do agresji potęgowane nieleczonym alkoholizmem”.

Wyrok SA w Warszawie z 17.10.2017 Sygn. akt II AKa 191/17

(5)

„Jeżeli oskarżony dopuścił się brutalnego zabójstwa w warunkach recydywy, jest osobą zdemoralizowaną, nierespektującą podstawowych zasad współżycia społecznego, jego życie na wolności sprowadza się do permanentnego spożywania alkoholu, to możliwości resocjalizacyjne w jego przypadku są minimalne i represja musi być wysunięta na pierwszy plan. Kara 25 lat pozbawienia wolności jest tą karą, która w interesie społeczeństwa zapewni jego długotrwałą, choć nie trwałą, eliminację. Będzie to wystarczające jeśli zważyć, iż oskarżony ma 46 lat”.

Wyrok SA w Katowicach z 14.09.2017.

(6)

„Kara dożywotniego pozbawienia wolności spełnia funkcję quasi- eliminacyjną i zasadniczo winna być orzekana wobec sprawców przestępstw, którym trudno przypisywać możliwości resocjalizacyjne, a nadto w sytuacji istotnego braku okoliczności łagodzących. Karę taką orzeka się wobec oskarżonych ocenianych wyjątkowo negatywnie na tle sprawców podobnych przestępstw.

Jest ona karą o charakterze izolacyjnym, zabezpieczającym społeczeństwo przed niebezpiecznymi sprawcami najpoważniejszych przestępstw, powinna być traktowana jako kara o charakterze wyjątkowym, a stosowana wobec sprawców najbardziej zdemoralizowanych, co do których osiągnięcie celów wychowawczych kary jest co najmniej problematyczne”.

Wyrok SA w Białymstoku z 28.04.2017.

(7)

„Karę dożywotniego pozbawienia wolności jako swego rodzaju karę eliminacyjną orzeka się, gdy brak jest okoliczności łagodzących, a istnieje negatywna prognoza co do możliwości resocjalizowania sprawcy, to jest wtedy, gdy tylko taka kara jest zdolna zabezpieczyć społeczeństwo przed ewentualną przyszłą agresją sprawcy. Dodać do tego należy, że zasadniczo kara taka winna być orzekana wobec sprawców przestępstw, którym trudno przypisywać możliwości resocjalizacyjne, a nadto w sytuacji istotnego braku okoliczności łagodzących. Karę taką orzeka się wobec oskarżonych ocenianych wyjątkowo negatywnie na tle sprawców podobnych przestępstw.

Powinna więc być stosowana wobec sprawców najbardziej zdemoralizowanych, co do których osiągnięcie celów wychowawczych kary jest co najmniej wątpliwe”.

Wyrok SA w Białymstoku z 31.03.2016.

(8)

„Zastępcza kara pozbawienia wolności orzeczona i wykonywana za nieuiszczoną grzywnę nie jest karą pozbawienia wolności, o której mowa w art. 30 § 1 d.k.k. czy w art. 32 k.k., określających katalog kar zasadniczych. Określona przed 1 września 1998 r.

przez sąd orzekający, na podstawie art. 37 k.k. z 1969 r., zastępcza kara pozbawienia wolności jest formą wykonania kary grzywny, zatem nie może mieć do niej zastosowania przepis art. 4 § 2 k.k.”.

Postanowienie SN z 7.07.2014.

Sygn. akt II KK 170/04

(9)

§ 1. Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 540.

§ 2. Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności wymienionej w art. 32 pkt 3, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął.

§ 3. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2000 złotych.

(10)

„Konieczność utrzymania dzieci nie prowadzi do obniżenia grzywny, dodatkowo jeżeli oskarżona jest osobą młodą i nie ma przeciwwskazań do wykonywania pracy zarobkowej, decydując się na wejście w konflikt z prawem winna liczyć się z koniecznością poniesienia konsekwencji, również w wymiarze finansowym”.

Wyrok SA w Gdańsku z 23.02.2016.

(11)

„Prawidłowa wykładnia dyspozycji art. 86 § 2 kk w połączeniu z art.

33 § 3 kk prowadzić musi do wniosku, iż co do zasady wysokość jednej stawki dziennej łącznej kary grzywny odpowiadać winna potencjałowi ekonomicznemu skazanego na chwilę wydawania wyroku łącznego. Tym samym brak racjonalnych przesłanek, aby za prawidłowe uznać dokonane przez Sąd I instancji w obrębie tego samego wyroku łącznego zróżnicowanie wysokości stawki dziennej łącznych kar grzywny, orzeczonych za dwa realne zbiegi przestępstw. Skoro bowiem wysokość stawki dziennej kształtowana jest przez sytuację materialną skazanego w chwili orzekania, to wysokość stawki dziennej łącznej grzywny powinna zostać określona w sposób jednolity, aby oddać tożsamą sytuację materialną sprawcy na chwilę wydawania wyroku łącznego”.

(12)

„Tylko grzywna wymierzona na podstawie art. 33 § 2 k.k. jest "grzywną orzeczoną obok kary pozbawienia wolności" w rozumieniu art. 309 k.k. i tylko w jej wypadku uprawnione jest jej obostrzanie do wysokości 2000 stawek dziennych. Takiej możliwości nie dawała grzywna orzeczona na podstawie art. 71 § 1 k.k., gdyż jest ona orzekana nie tyle razem z karą pozbawienia wolności, ile w związku ze stosowaniem instytucji warunkowego zawieszenia wykonania tej kary”.

(13)

„Istotą systemu grzywien wymierzanych w stawkach dziennych jest przeniesienie ustalania stopnia winy i społecznej szkodliwości oraz względów prewencyjnych na etap ustalenia ilości stawek dziennych. Natomiast przy ustalaniu wysokości stawki dziennej, sąd - jak stanowi Kodeks karny - "bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe", zakreślając jedynie dolną i górną granicę stawki. Trudno sobie wyobrazić przyczyny, dla których sąd w jednym wyroku ustala dla tego samego oskarżonego różne dochody, warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. W sytuacji zaś, gdy zróżnicowanie wysokości stawek nie zostało przez sąd uzasadnione, należało uznać, iż zostało dokonane z obrazą art. 33 § 3 k.k.”.

Wyrok SA w Szczecinie z 28.06.2012.

(14)

§ 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 2 lata; wymierza się ją w miesiącach i latach.

§ 1a. Kara ograniczenia wolności polega na:

1) obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne;

2) (uchylony);

3) (uchylony);

4) potrąceniu od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd.

§ 1b. Obowiązki i potrącenie, o których mowa w § 1a, orzeka się łącznie lub osobno.

§ 2. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:

1) nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu;

2) (uchylony);

3) ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

§ 3. Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 lub obowiązki, o których mowa w art. 72 § 1 pkt 2-7a.

(15)

„Rygory wskazane w art. 34 § 2 pkt 1, 2, 3 k.k. tj.

dotyczące tego, że oskarżony nie może bez zgody sądu zmienić miejsca stałego pobytu, jest obowiązany do wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej sprawy na cele społeczne, ma obowiązek udzielenia wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary powinny być orzekane łącznie”.

Wyrok SO w Koszalinie z 8.11.2013.

Sygn. akt V Ka 684/13

(16)

„Zgodnie z art. 34 § 1 pkt 2 k.k. w czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany jest obowiązany do wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne. Praca ta zaś jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym, przy czym wobec osoby zatrudnionej Sąd zamiast obowiązku, o którym mowa w art. 34 § 2 pkt 2 k.k., może orzec potrącenie od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez Sąd (art. 35 § 1 i § 2 k.k.). W przypadku popełnienia dwóch lub więcej przestępstw - tak jak ma to miejsce w niniejszej sprawie - wymierzając karę łączną ograniczenia wolności, Sąd jest zobowiązany do określenia na nowo wymiaru czasu nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne albo wysokości potrąceń, stosując wyżej wymienione zasady”.

Wyrok SO w Ostrołęce z 7.11.2013.

Sygn. akt II Ka 293/13

(17)

„Określenie w wyroku tylko rozmiaru orzeczonej kary ograniczenia wolności, bez wskazania sposobu, w jaki winna być ona wykonywana, stanowi rażące naruszenie art. 34 § 2 pkt 2 k.k. i art. 35 § 1 k.k., które ma istotny wpływ na treść wyroku, ponieważ czyni go w praktyce niewykonalnym. Uchybienie to nie może być zarazem konwalidowane w postępowaniu wykonawczym”.

Wyrok SN z 4.08.2011.

(18)

„W przypadku ustalenia, iż D.B. ze względu na stan swego zdrowia jest niezdolny do wykonywania jakiejkolwiek pracy, zasadne będzie rozważenie wymierzenia innej kary niż kara ograniczenia wolności, która ze swej istoty wiąże się z obowiązkiem wykonywania pracy”.

Wyrok SN z 5.03.2008.

Sygn. akt V KK 453/07

(19)

§ 1. Nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym.

§ 2. Potrącenie wynagrodzenia za pracę może być orzeczone wobec osoby zatrudnionej; w okresie, na jaki zostało orzeczone potrącenie, skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.

§ 3. (uchylony).

§ 4. Do orzekania świadczenia pieniężnego wymienionego w art. 39 pkt 7 oraz obowiązków, o których mowa w art. 72 § 1 pkt 2-7a, przepis art. 74 stosuje się odpowiednio.

(20)

„Sąd orzekający karę ograniczenia wolności powinien w wyroku skazującym przede wszystkim zarówno określić jej postać, jak też wskazać wysokość owych potrąceń, czy też wymiar godzin w stosunku miesięcznym w czasie których skazany jest zobligowany, mocą tego rozstrzygnięcia, wykonywać nieodpłatną dozorowaną pracę na cele społeczne.

Dopiero dopełnienie tych wymagań (oczywistych wobec jednoznacznej treści art. 34 § 1 i 2 KK w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lipca 2015 r. oraz art. 35 § 1 i 2 KK) realizuje przywołany w art. 413 § 2 pkt 2 KPK nakaz dotyczący każdego wyroku skazującego i przez to czyni w ogóle możliwym wykonanie tego wyroku”.

Wyrok SN z 30.05.2017.

Sygn. akt III KK 16/17

(21)

„Stosownie do treści art. 35 § 1 i 2 KK kara ograniczenia wolności jest przewidziana w dwóch wariantach. Pierwszy z nich polega na wykonywaniu nieodpłatnej, dozorowanej pracy na cele społeczne wskazanej przez sąd, a drugi na potrąceniach z wynagrodzenia za pracę. Nie ulega też wątpliwości, że zgodnie z art. 35 § 1 KK nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym. Sąd orzekający karę ograniczenia wolności powinien zatem w wyroku skazującym przede wszystkim zarówno określić jej postać, jak też wskazać wysokość owych potrąceń, czy też wymiar godzin w stosunku miesięcznym, w czasie których skazany jest zobligowany, mocą tego rozstrzygnięcia, wykonywać nieodpłatną dozorowaną pracę na cele społeczne”.

Wyrok SN z 30.05.2017.

Sygn. akt III KK 16/17

(22)

„Bez znaczenia jest fakt, że wykonanie orzeczonej kary ograniczenia wolności zostało warunkowo zawieszone. Nawet bowiem zastosowanie tego dobrodziejstwa nie zwalnia sądu z obowiązku nałożenia na skazanego konkretnego sposobu wykonania tej kary. Niewykonanie tego obowiązku spowodowałoby faktyczny brak możności ewentualnego zarządzenia wykonania kary”.

Wyrok SN z 11.09.2014.

Sygn. akt WK 8/14

(23)

Kara pozbawienia wolności wymieniona w art. 32 pkt 3 trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat;

wymierza się ją w miesiącach i latach.

(24)

„W polskim prawie karnym nie jest dopuszczalne określenie wymiaru orzekanej kary pozbawienia wolności w postaci niedookreślonej, tj. przedziału czasowego, czyli okresu od - do, w jakim kara ma się mieścić, a wymagane jest konkretne wskazanie jej wymiaru jednostkowego w latach i miesiącach, stosownie do przepisu art. 37 KK. Ujęcie wymiaru kary pozbawienia wolności jako "od 3 lat do 3 lat i 8 miesięcy" uniemożliwia wykonanie tej kary, gdyż przy jej wprowadzaniu do wykonania nie byłoby możliwe dokładne określenie jej daty końcowej, czy momentu, od którego skazany mógłby ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary, a wyznaczenie tych granic czasowych jest w toku postępowania wykonawczego niezbędne”.

(25)

„Do najważniejszych funkcji kary pobawienia wolności zalicza się w doktrynie:

a) funkcję izolacyjną (eliminacyjną) mającą za zadanie wyeliminować przestępcę ze społeczeństwa, by w ten sposób zabezpieczyć społeczeństwo przed zagrożeniem, jakie stwarza; przesłanką tej funkcji jest unieszkodliwienie przestępcy i odebranie mu możliwości popełnienia przestępstw;

b) funkcję odstraszającą (prewencyjną) wedle której ukaranie ma służyć jako przykład dla innych, by skutecznie odstraszać przed ponownym popełnieniem przestępstwa;

c) funkcję odwetową, a to odpłatę społeczeństwa za popełnione zło;

d) funkcję kompensacyjną, wedle której kara ma umożliwić zadośćuczynienie i naprawienie wyrządzonego zła;

e) funkcję poprawczą, a to oddziaływanie na skazanego, by skłonić go do poprawy i zmiany przestępnego stylu życia”.

Wyrok SA w Krakowie z 06.09.2016.

(26)

„Postawa oskarżonego, który od początku przyznał się do popełnienia zarzuconych mu czynów, składał obszerne i szczegółowe wyjaśnienia, w których ujawniał fakty i okoliczności nieznane organom ścigania, co w konsekwencji pozwoliło na udowodnienie przestępstw popełnionych przez inne osoby, powinna spotkać się nie tylko z pełną aprobatą, ale znaleźć także wyraz w rozmiarze wymierzonej mu kary pozbawienia wolności”.

Wyrok SA we Wrocławiu z 24.09.2015.

(27)

Jeżeli ustawa przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, można zamiast tej kary orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności, o której mowa w art. 34 § 1a pkt 1 lub 4.

Art. 37a Kodeksu karnego

(28)

„Przepis art. 37a nie ma charakteru normy stanowczej (zawierającej nakaz lub zakaz określonego postępowania), zatem jego obraza - w rozumieniu art. 438 pkt 1 KPK - nie wchodzi w grę”.

(29)

W sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności, niezależnie od dolnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego w ustawie za dany czyn, sąd może orzec jednocześnie karę pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym 3 miesięcy, a jeżeli górna granica ustawowego zagrożenia wynosi przynajmniej 10 lat - 6 miesięcy, oraz karę ograniczenia wolności do lat 2.

Przepisów art. 69-75 nie stosuje się. W pierwszej kolejności wykonuje się wówczas karę pozbawienia wolności, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Art. 37b Kodeksu karnego

(30)

„Zagrożenie karą przewidziane w art. 209 § 1 KK w brzmieniu przed zmianą normatywną wynikającą z ustawy z dnia 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2017 r. poz. 952) wynosiło 2 lata pozbawienia wolności. Zatem wymiar kary pozbawienia wolności orzeczonej na podstawie art. 37b KK w sekwencji z karą ograniczenia wolności nie mógł być wyższy niż trzy miesiące”.

Wyrok SN z 19.07.2017.

(31)

„Zastosowanie art. 37b KK nie do wymiaru kar za poszczególne występki, lecz do wymiaru kary łącznej i orzeczenie dopiero na tym etapie

rozstrzygania, kary ograniczenia wolności obok łącznej kary pozbawienia wolności, jest

jaskrawo sprzeczne treścią tego przepisu”.

Wyrok SN z 16.12.2016.

(32)

„Przepis art. 37b KK pozwala na wymierzenie za dowolny występek (bez względu na wysokość dolnego progu ustawowego zagrożenia karą pozbawienia wolności za takie przestępstwo) sekwencji dwóch kar:

pozbawienia wolności do 3 miesięcy lub do 6 miesięcy (w zależności od górnej granicy ustawowego zagrożenia tą karą za dany typ) oraz kary ograniczenia wolności w każdej postaci (art. 34 § 1a KK) w wymiarze do lat 2 (w wypadku obu kar, w minimalnym rozmiarze miesiąca – art. 37 KK, art. 34 § 1 KK)”.

Wyrok SN z 16.12.2016.