Pojęcie i rodzaje kar dr Dagmara Gruszecka

Pojęcie i rodzaje kar

dr Dagmara Gruszecka

Pojęcie kary kryminalnej

pojęcie „kara kryminalna” używane jest w języku prawniczym dla określenia ujemnej reakcji na popełnione przestępstwo, wyrażającej jego potępienie, i która ze swej istoty stanowi osobistą dolegliwość dla jego sprawcy wymierzoną przez konstytucyjnie uprawniony do tego organ państwa.

Historyczny rozwój kar:

-

spontaniczna zemsta i kara jako odwet

kary odzwierciedlające

-

kary mutylacyjne

-

Należy też pamiętać, że zanim na przełomie XVIII i XIX w.

wprowadzono do ustawodawstwa karnego zasadę nullum crimen nulla

arbitralne, których rodzaj i wysokość pozostawiono swobodnemu

uznaniu orzekającego sądu.

Pojęcie kary kryminalnej

Przy próbie wyjaśnienia, czym jest kara, w nauce przywołuje się trzy pojęcia, wskazujące trzy różne strony tego złożonego zjawiska, a mianowicie:

1) treść kary (istota kary), 2) cele kary

3) skutki kary

w literaturze penologicznej niektórzy autorzy obok „celów” kary używają takich

terminów, jak „funkcja kary”. W sensie najogólniejszym przez cel rozumiemy wyobrażenie pożądanego stanu rzeczy, które towarzyszy lub wyprzedza podjęcie przez człowieka

określonej akcji, a także wybór środków, które w konkretnej sytuacji mogą doprowadzić do urzeczywistnienia tego stanu rzeczy^. Cel jest więc tylko założeniem wyobrażonego, spodziewanego skutku, nie stanowi natomiast jeszcze rzeczywistego następstwa

Istota (treść kary) wyraża się nie tylko w jej celach.

„Pytając o istotę kary, musimy naprzód określić jej zawartość treściową, wymienić jej składniki strukturalne. Wyjaśniając, czym jest kara, jaka jest jej wewnętrzna struktura, pytamy dopiero dalej, jaki jest jej cel i społeczne przeznaczenie. Przy tym więc podejściu

„istota” kary obejmuje zarówno wskazanie jej treści, jak i jej celowość” (SPK t. 5, red. T.

Kaczmarek)

Pojęcie kary kryminalnej

Można zatem wskazać następujące cechy, które charakteryzują treść kary kryminalnej:

Kara musi odznaczać się dolegliwością

Dolegliwość kary musi dotykać sprawcę osobiście Kara musi być przewidziana w ustawie

Kary mogą być na zasadach przewidzianych w ustawie stosowane wyłącznie wobec sprawców przestępstw

Kara musi być celowa

Karę kryminalna mogą stosować wyłącznie organy państwowe

Karą kryminalna jest obecnie przewidziana w ustawie, stosowana przez sądy, ujemna reakcja na popełnione przestępstwo, polegająca na zadaniu sprawcy osobistej dolegliwości, mającej na celu

zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości oraz

wypełniającej cele prewencyjne

Pojęcie kary kryminalnej

Racjonalizacja kary

W procesie historycznego rozwoju prawa karnego rozmaicie uzasadniano istotę i cele kary, a co za B. Wróblewskim zwykło się nazywać racjonalizacją kary, a więc tłumaczeniem zjawiska społecznego z odwołaniem się do pewnych racji, będących odbiciem kultury duchowej i prądów intelektualnych danej społeczności.

Wyjaśniając sens kary, wkładano w nią pewne treści, i w ten sposób pojawiła się racjonalizacja ujemnych reakcji, która w przebiegu historycznym dokonuje się ciągle i stale.

1. Najstarsze próby wyjaśnienia potrzeby i sensu kary związane były z

tzw. racjonalizacją religijną

Pojęcie kary kryminalnej

2) Teorie bezwzględne (absolutne) oparte na racjonalizacji sprawiedliwościowej

Teoria odwetu moralnego I. Kanta

Teoria odwetu dialektycznego G.W.F. Hegla.

Obie teorie, zaliczane do metafizycznych – niezależnie od odmiennych procedur

metodologicznych w objaśnianiu istoty kary – łączy wspólne założenie, że uzasadnienia kary jako aktu odpłaty nie można i nie należy szukać w doświadczeniu, w dających się empirycznie ustalić przeżyciach ludzkich. Jej uzasadnienie tkwi w niej samej, a ściślej w jej relacji do faktu przestępstwa, w idei sprawiedliwości zespalającej karę z przestępstwem (I. Kant) lub w więzi dialektycznej łączącej prawo, przestępstwo i karę (G.W.F. Hegel)

Kara kryminalna w takim ujęciu jest wcieleniem nadrzędnej, apriorycznie założonej idei

sprawiedliwości, która domaga się odpłaty złem za zło – każdy musi, bowiem odcierpieć karę, która narusza obszar jego praw i swobód w takim zakresie, w jakim popełnione przez niego przestępstwo narusza prawa i wolności innych.

Wynikający z nadrzędnej idei sprawiedliwości obowiązek karania przestępstwa jest

imperatywem kategorycznym, tj. nakazem, który nie jest i nie może być warunkowany żadnym pożytkiem kary ani dla jednostki (a więc dla sprawcy i jego ofiary), ani też dla społeczeństwa.

Sprawca przestępstwa postrzegany i definiowany bowiem jako osoba wolna, zdolna do

dokonywania wyborów swojego postępowania, i stąd za swoje czyny odpowiedzialna, nie może być traktowany instrumentalnie, jako środek do osiągania za pomocą kary jakichkolwiek

pożytków i korzyści indywidualnych czy społecznych.

Pojęcie kary kryminalnej

3) Teorie względne (utylitarne) kary

Teorie utylitarne od teorii absolutnych różnią się w tym istotnym

punkcie, że szukają moralnego usprawiedliwienia kary nie w samym tylko fakcie popełnienia przestępstwa, ale także w okolicznościach czy powodach pozostających poza tym zdarzeniem. Kara według tych teorii nie tylko z tego powodu jest sprawiedliwa, że ten, kto ma ją ponieść, popełnił przestępstwo, lecz dlatego, że jej wymierzenie staje się użyteczne dla społeczeństwa, działając jako przestroga

powściągająco na innych przed popełnieniem przestępstwa bądź czyni też samego sprawcę lepszym, zniechęcając go do popełnienia następnego czynu zabronionego. Z tego punktu widzenia odróżnia się pośród teorii prewencyjnych teorie zapobieżenia ogólnego i szczególnego

 prewencja szczególna

 prewencja ogólna

Pojęcie kary kryminalnej

Prewencja ogólna

• strona motywacyjna i informacyjna

• oddziaływanie karą na zachowanie jednostki czy grupy społecznej ma zawsze na celu oddziaływanie na motywację wyznaczającą postępowanie danej osoby czy grupy. Ten wpływ nazwać można funkcją wychowawczą tych oddziaływań.

• Ogólnoprewencyjne oddziaływanie karą na procesy motywacyjne i postawy ogółu obywateli może mieć na celu wywołanie różnego typu przeżyć psychicznych:

 wywołanie zwykłego strachu przed karą

 poczucie nieopłacalności popełnienia przestępstw

 moralne potępienie przestępstw

 ugruntowanie poczucia praworządności.

 prewencja ogólna pozytywna i negatywna

Pojęcie kary kryminalnej

Prewencja szczególna

• Zwrócona jest ku odziaływaniu na samego sprawcę

• Szczególne znaczenie celów indywidualnoprewencyjnych przy niektórych grupach sprawców

• Cele szczególnoprewencyjne mogą być osiągnięte różnymi środkami:

- przez wychowanie sprawcy lub

- przez uniemożliwienie mu lub utrudnienie ponownego popełnienia przestępstwa

Art. 53 k.k. § 1. Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach

przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Pojęcie kary kryminalnej

w latach 60. i 70. XX w. zaczęły przeżywać swój rozkwit krytyczne wobec „kryminologii

głównego nurtu”, zdominowanej przez założenia pozytywizmu, niekiedy brawurowo radykalne, alternatywne teorie kryminologiczne.

 Ich główne przesłanie nawiązuje do idei dekryminalizacji, depenalizacji, oraz dekarceracji.

Bardziej radykalnie zorientowani przedstawiciele tego kierunku postulują – poza ograniczaniem roli kar kryminalnych w zapobieganiu przestępczości – całkowitą rezygnację z kary pozbawienia wolności.

Te koncepcje wyrażają się również w postulacie diversion, oznaczającym rekomendacje

zasadniczo odmiennych od karania sposobów rozwiązywania konfliktów społecznych łącznie z przekazaniem przynajmniej części tradycyjnych form wymiaru sprawiedliwości społecznościom lokalnym.

Społeczności te, w myśl koncepcji sprawiedliwości partycypacyjnej (participatory justice), uczestnicząc z pominięciem procedury sądowej w rozwiązywaniu powstałych w ich obrębie konfliktów na drodze postępowania pojednawczego z użyciem alternatywnych do kary

środków probacji pozasądowej, np. naprawienia szkody itp., stanowiąc wyraz szerszej koncepcji sprawiedliwości naprawczej (restorative justice), wyznaczać będą fundamenty nowoczesnego prawa karnego

(Badania nad socjologią zakładu karnego i następstwami związanymi m.in. z prizonizacją

wskazują na przyswajanie przez skazanych kultury więziennej, ich stygmatyzację, uniformizację, degradację i wreszcie z depersonalizację)

Pojęcie kary kryminalnej

4). Sprawiedliwość naprawcza

Sprawiedliwość naprawcza definiowana jest w różny sposób. Można wyodrębnić dwa przeciwstawne ujęcia, dwa modele pojmowania sprawiedliwości naprawczej: minimalistyczne i maksymalistyczne.

• W ujęciu minimalistycznym sprawiedliwość naprawcza oznacza postulat uwzględniania kompensacyjnych interesów pokrzywdzonych w ramach prawa karnego.

• W ujęciu maksymalistycznym sprawiedliwość naprawcza jest nowym

paradygmatem, nowym modelem sprawiedliwości oraz postuluje również głęboką i całościową przebudowę społeczną całego wymiaru

sprawiedliwości, poprzez zaangażowanie społeczeństwa i struktur lokalnych

 funkcja kompensacyjna kary kryminalnej

System środków reakcji karnej

W świetle aktualnego stanu prawnego na system środków reakcji karnej na przestępstwo składa się pięć kategorii środków. Są to:

I. kary,

II. środki karne, III. przepadek,

IV. środki kompensacyjne, V. środki probacyjne.

Osobną kategorię środków stanowią środki zabezpieczające.

Kary i inne środki niemieszczące się w systemie przewidzianym przez ustawę karną nie mogą być orzekane.

System środków reakcji karnej pełni więc funkcję gwarancyjną.

Cechą charakterystyczną polskich Kodeksów karnych jest przyjęcie koncepcji ustawowej systematyzacji podstawowych form reakcji karnej

Systematyka kar pełni dodatkowo także inne funkcje. Eksponując kary określonego rodzaju w katalogu kar wyraża swoiste dyrektywy ich stosowania, ustanawiając priorytet kar określonego rodzaju. Równocześnie z układu kar, ich uszeregowania, można wyczytać stanowisko ustawodawcy w kwestii stopnia dolegliwości poszczególnych form reakcji karnej.

Systematyka kar ma również duże znaczenie z punktu widzenia techniki legislacyjnej. Zazwyczaj bowiem z przyjętym modelem katalogu kar w Kodeksie karnym łączy się następnie budowa ustawowych zagrożeń związanych z poszczególnymi typami czynów zabronionych.

System środków reakcji karnej

w rozwoju prawa karnego można wyraźnie dostrzec tendencje nowe, zmierzające do wewnętrznego różnicowania poszczególnych środków reakcji karnej o

charakterze nieizolacyjnym oraz do znaczącego rozszerzenia zakresu ich stosowania w szczególności przez daleko idącą modyfikację ustawowego zagrożenia

• Nowatorskim rozwiązaniem instytucja tzw. sekwencji kar (kary mieszanej) stanowiąca połączenie krótkoterminowej kary pozbawienia wolności z karą ograniczenia wolności.

• Dokonano także istotnej modyfikacji treści kary ograniczenia wolności, na którą składa się konglomerat różnorodnych dolegliwości występujących w różnych

postaciach, wymierzanych osobno lub łącznie, co ma uczynić z tej kary elastyczny środek reakcji prawnokarnej.

• Cechą charakterystyczną współczesnego prawa karnego jest także zwiększenie znaczenia środków karnych jako instrumentów o wyraźnie zaznaczonej funkcji prewencyjnej, środków uniemożliwiających ponowne popełnienie przestępstwa.

• Z kolei przejawem wzrastającej roli funkcji kompensacyjnej prawa karnego i dążenia do uporządkowania koncepcji systemu kompensacji w prawie karnym jest wyodrębnienie z katalogu środków karnych i usytuowanie w osobnym

rozdziale środków kompensacyjnych oraz przepadku.

Katalog kar

Katalog kar ujęty jest w Kodeksie karnym w art. 32. Obejmuje on kolejno pięć rodzajów kar:

1. grzywna,

2. ograniczenie wolności, 3. pozbawienie wolności,

4. 25 lat pozbawienia wolności,

5. dożywotnie pozbawienie wolności.

W uzasadnieniu do wprowadzenia tego systemu wskazano na następujące jego założenia:

stworzenie szerokiego i zróżnicowanego arsenału środków reakcji prawnokarnej na przestępstwo;

traktowanie kary pozbawienia wolności jako ultima ratio w stosunku do drobnej i średniej przestępczości;

rozbudowa nie wolnościowych środków reakcji na przestępstwo;

pozostawienie sądom przy wymierzaniu środków reakcji prawnokarnej za drobne i średnie przestępstwa bardzo dużej swobody w doborze rodzaju i określeniu

rozmiaru kary i środków karnych;

wzmocnienie funkcji kompensacyjnej reakcji karnej przez rozbudowę instrumentów ukierunkowanych na naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem.

Kara grzywny

Wyraża się ona w dolegliwości ekonomicznej, sprowadzającej się do ingerencji w sferę dóbr majątkowych sprawcy

Argumenty za i przeciw:

 Niewątpliwą zaletą grzywny jest jej nieizolacyjny charakter oraz prostota i taniość jej wykonania

 Do wad zalicza się jednak to, że odczuwalność dolegliwości grzywny zależy wprost od sytuacji majątkowej i rodzinnej skazanego.

 Dolegliwość ta może też dotykać nie tylko skazanego, ale również jego najbliższych.

 Niewykluczona jest też możliwość uiszczenia grzywny nie przez

skazanego, lecz przez inne osoby, co pozostaje w sprzeczności z

osobistym charakterem kary.

Kara grzywny

Kodeks karny w miejsce tradycyjnego (kwotowego) modelu orzekania grzywny wprowadził model zwany systemem stawek dziennych.

Art. 33 § 1. Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki;

jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 540.

§ 3. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe;

stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2000 złotych.

Wymiar grzywny w stawkach dziennych jest dwuetapowy. W pierwszym etapie należy wymierzyć liczbę stawek. Musi się ona mieścić w ramach od 10 do 540 stawek dziennych, chyba że ustawa przewiduje inną liczbę stawek.

Drugi etap obejmuje ustalenie wysokości jednej stawki, przy czym jej

wysokość zawiera się, o ile ustawa nie stanowi inaczej, w granicach od 10 do 2000 zł. System ten daje gwarancję lepszej indywidualizacji, a przez to

sprawiedliwości kary grzywny.

Kara grzywny

W Kodeksie przewidziano też odstępstwa od tej granicy:

1) Podwyższona górna granica stawek dziennych o połowę liczby wskazanej w art. 33 § 1 KK dotyczy wymiaru kary łącznej. Zgodnie z art. 86 § 1 KK wynosi ona 810 stawek,

2) Taka sama podwyższona do 810 stawek ich górna granica ma zastosowanie w przypadku grzywny nadzwyczajnie obostrzonej na podstawie art. 38 § 2 KK.

3) Podobnie na poziomie 810 stawek ustalona została górna granica grzywny wymierzanej na podstawie nowego art. 75a § 1 KK skazanemu na karę pozbawienia wolności z

warunkowym zawieszeniem jej wykonania, który rażąco narusza w okresie próby porządek prawny albo uchyla się m.in. od uiszczenia kary grzywny. Sąd zamiast zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności może, mając na względzie wagę i rodzaj czynu, zamienić ją na grzywnę, gdy uzna, że w ten sposób cele kary zostaną spełnione. Przyjmuje się wówczas, że jeden dzień kary pozbawienia wolności równa się dwóm stawkom dziennym grzywny.

4) Szczególne podwyższenie górnej granicy liczby stawek dziennych grzywny do 3000 stawek przewidziane jest w art. 309 KK, co dotyczy grzywny kumulatywnej orzeczonej przy skazaniu za przestępstwa z art. 296 § 3, art. 297 § 1 lub art. 299 KK. Takie samo podwyższenie

znajduje się też w 277b KK

5) W przypadku wymiaru łącznej kary grzywny, gdy chociażby jedna z podlegających łączeniu kar grzywny została orzeczona na podstawie przepisu przewidującego wyższą górną granicę ustawowego zagrożenia tą karą (czyli od 540 stawek dziennych), sąd wymierza łączną karę grzywny obliczoną przy zastosowaniu metody asperacji, jednak tak wyliczona grzywna nie może przekroczyć 4500 stawek dziennych lub najwyższej z kar grzywny, gdy przekracza ona 4500 stawek. (art. 86 § 2b KK).

Kara grzywny

„Wykładnikiem surowości kary grzywny jest ilość, a nie wysokość stawek dziennych tej kary. Określenie przez sąd wysokości stawki dziennej

grzywny nie jest zatem czynnością mającą na celu realizowanie bezpośrednio funkcji penalnej, lecz zmierza do ustalenia realnej

dolegliwości fiskalnej tej kary dla indywidualnego sprawcy, zgodnie z dyrektywami zawartymi w art. 33 § 3KK” (wyr. SN z 16.4.2015 r., V KK 407/14, Legalis).

„Istota kary grzywny orzekanej w systemie stawkowym polega na tym, że kierując się dyrektywami zawartymi w art. 53 § 1 i 2 KK sąd wymierza karę grzywny (jej wysokość) przez określenie liczby stawek, a następnie, kierując się wskazaniami z art. 33 § 3 KK, ustala wysokość jednej stawki dziennej. Biorąc pod uwagę, że miarodajna jest sytuacja oskarżonego w chwili wyrokowania, oczywistym staje się, że dla każdej z wymierzonych kar grzywny, ustalona przez sąd, jako właściwa, stawka dzienna grzywny musi być taka sama. Wielkością stawki dziennej nie można określać

surowości kary grzywny, bo na tym etapie nie dokonuje się już „wymiaru

kary”. (WYR. SA we Wrocławiu z 25.4.2012 r., II AKA 57/12, Legalis)

Kara grzywny

Ustalenie wysokości stawki dziennej



na podstawie art. 213 § 1a KPK istnieje możliwość uzyskania informacji z systemu teleinformatycznego ministra właściwego do spraw finansów publicznych dotyczącą stosunków majątkowych i źródeł dochodu

oskarżonego, w tym prowadzonych i zakończonych postępowań

podatkowych, na podstawie aktualnych danych znajdujących się w tym systemie. Informację uzyskuje się drogą elektroniczną.

1. Możliwości finansowe sprawcy.

-

całość dochodów sprawcy, oceniana na czas wyrokowania,

-

wiele składników, uzyskiwanych z różnych źródeł i podstaw, nie tylko stanowiących wynagrodzenie za pracę, otrzymywane zresztą z różnych tytułów – np. umowa o pracę, umowa zlecenia, umowa o dzieło, także renty, emerytury, przychody z działalności gospodarczej

-

od dochodu należy jednak odliczyć podatki, wydatki na utrzymanie

oskarżonego, jego rodziny, na zachowanie ich zdrowia i umożliwienie

kontynuowania pracy oraz zobowiązania alimentacyjne

Kara grzywny

Ustalenie wysokości stawki dziennej

2. Warunki osobiste.

cechy związane z osobą sprawcy, takie jak wiek, wykształcenie, kwalifikacje zawodowe, stan zdrowia, a także warunki socjalne i materialne

3. Warunki rodzinne

to zwłaszcza stan cywilny i stan rodzinny sprawcy, w tym liczba osób tworzących rodzinę, sytuacja rodzinna, liczba osób pozostających na

utrzymaniu sprawcy, relacje sprawcy z członkami rodziny, stan zdrowotny członków rodziny, warunki jej życia.

4. Stosunki majątkowe

należy relatywizować do przysługujących sprawcy praw majątkowych, jego zasoby finansowe powinny być weryfikowane przez ciążące na nim

zobowiązania finansowe.

5. Możliwości zarobkowe

perspektywy uzyskiwania przez sprawcę przychodów z pracy, czyli

"potencjalny zarobek"

(zob. J. Majewski, w: Zoll (red.), Kodeks karny).

Kara grzywny

 GRZYWNA SAMOISTNA

przewidziana w ramach ustawowego zagrożenia

W ramach tzw. sankcji alternatywnej z art. 37a k.k. -Jeżeli ustawa przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, można zamiast tej kary orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności, o której mowa w art.

34 § 1a pkt 1 lub 4.

w ramach nadzwyczajnego złagodzenia kary w przypadkach wskazanych w art. 60 § 6 pkt 3 i 4 k.k.

związana z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności (art. 75a § 1 KK).

 GRZYWNA KUMULATYWNA

Grzywnę można wymierzyć także jako drugą karę, obok kary pozbawienia wolności (art. 32 pkt 2 k.k.) i wyłącznie obok tej kary, a więc kary pozbawienia wolności.

Art. 33 § 2. Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia

wolności wymienionej w art. 32 pkt 3, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął.

Kara grzywny

 GRZYWNA KUMULATYWNA

Kumulatywna kara grzywny jest normatywnie usytuowana jako

fakultatywna, jej wymierzenie zależy od swobodnej decyzji sądu, nie istnieje więc przymus jej orzeczenia

 Podstawą wymierzenia kumulatywnej grzywny jest dopuszczenie się przez sprawcę czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, i to niezależnie od tego, czy sprawca korzyść taką osiągnął czy nie.

 Grzywnę można wymierzyć ponadto w przypadku, gdy sprawca osiągnął korzyść majątkową, mimo że nie działał w celu jej osiągnięcia

„Jeżeli z opisu czynu przypisanego oskarżonemu nie wynika, aby sąd przyjął, iż sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął, a do znamion przestępstwa nie należy działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, nie ma podstaw do wymierzenia za ten czyn kary grzywny w oparciu o dyspozycję art. 33 § 2 KK" (wyr. SA w

Katowicach z 1.8.2012 r., II AKA 158/12, Prok. i Pr. – wkł. 2013, Nr 2, poz. 24)

 możliwe jest ponadto wymierzanie grzywny kumulatywnej na podstawie samego skazania za przestępstwo z art. 289 § 4 k.k., a więc bez

wypełnienia przesłanek z art. 33 § 2 k.k.

Kara ograniczenia wolności

Argumenty za

skazany nie traci kontaktu z osobami, z którymi na co dzień przebywa, a więc z

najbliższymi, środowiskiem zawodowym, przyjaciółmi; proces resocjalizacji przebiega więc wśród społeczeństwa;

kara ta nie stygmatyzuje, a już na pewno nie tak, jak kara więzienia;

kontakt skazanego z tymi, na rzecz których wykonuje pracę, ma często bardzo pozytywny wpływ na niego, a równocześnie wśród tych, na rzecz których pracuje, promuje lepsze zrozumienie dla przestępców,

fakt, że skazany pozostaje na wolności i przez to tylko w ograniczonym stopniu

podlega nadzorowi, powoduje, iż kara pracy uczy samodyscypliny, a u osób, które nie mają nawyku pracy, służy do wdrożenia jej wykonywania;

może być orzekana tak w stosunku do osób zamożnych, jak i ubogich, dla których kara grzywny oznacza niejednokrotnie zastępczą karę pozbawienia wolności;

koszty zorganizowania efektywnego programu są mniejsze od kosztów utrzymania więźnia

Argumenty przeciwko

 przeciwko wskazuje się najczęściej argumenty związane z samą filozofia karania i regulacjami międzynarodowymi podkreślając, że kara ograniczenia wolności

polegająca zazwyczaj na pracy społecznie użytecznej jest oparta na pracy przymusowej. Ponadto praca jest istotnym, pozytywnym elementem życia społecznego, a nie karą.

Kara ograniczenia wolności

okres, na który może być ona wymierzona – co do zasady jest to okres od miesiąca do 2 lat,

art. 34 § 2 pkt 1 i 3 k.k. wskazuje na dwa obligatoryjne i stałe dolegliwości w jej ramach:

 zakaz zmiany miejsca stałego pobytu bez zgody sądu

 i obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary

w art. 34 § 1a k.k. określone zostały kolejne dwa obligatoryjne, chociaż ruchome elementy treściowe tej kary

o obowiązek wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne oraz

o potrącenie od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd.

te dwa elementy są ruchome, ponieważ mogą być orzekane łącznie lub osobno,

są też elementami obligatoryjnymi, bo na nich zgodnie z art. 34 § 1a

k.k. polega kara ograniczenia wolności.

Kara ograniczenia wolności

Ponadto wymierzając karę ograniczenia wolności sąd może orzec także dodatkowe składniki wskazane w art. 34 § 3 k.k.

 świadczenie pieniężne lub

 obowiązki o których mowa w art. 71 § 1 pkt 2–7a k.k., czyli obowiązki:

1. przeproszenia pokrzywdzonego,

2. wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, 3. wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu, 4. powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków

odurzających,

5. poddania się terapii uzależnień

6. poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, 7. uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,

8. powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, 9. powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami

w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób, Stanowią one elementy fakultatywne i dodatkowe treści kary ograniczenia wolności. Mogą być orzekane pojedynczo lub łącznie

Kara ograniczenia wolności

Art. 35 § 1. Nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym.

Art. 58 § 2a. Kary ograniczenia wolności w postaci obowiązku, o którym mowa w art. 34 § 1a pkt 1, nie orzeka się, jeżeli stan zdrowia oskarżonego lub jego

właściwości i warunki osobiste uzasadniają przekonanie, że oskarżony nie wykona tego obowiązku.

 Sąd ma obowiązek w wyroku określić w wymiarze miesięcznym liczbę godzin pracy na cele społeczne. Liczba godzin nie może być ani wyższa, ani niższa od wskazanej w tym przepisie.

 Gdy przemawiają za tym względy wychowawcze, sąd może zmienić wymiar obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne określony w wyroku (art. 61 § 2 k.k.w) - zmiana może polegać jedynie na

zmniejszeniu liczby godzin pracy, jednak nie więcej niż do granicy ustawowego minimum.

 Z ważnych względów, a w szczególności uzasadnionych pracą zarobkową wykonywaną przez skazanego lub jego stanem zdrowia, sąd może ustalić

rozliczenie godzin nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w innych okresach niż miesięczny, jednak nie przekraczając okresu orzeczonej kary ani łącznej liczby godzin wykonywanej pracy w tym okresie(art. 63b § 1 k.k.w.).

Kara ograniczenia wolności

Art. 35 § 2. - Potrącenie wynagrodzenia za pracę

Tę formę kary ograniczenia wolności można orzec jedynie wobec osoby zatrudnionej. Jest nią osoba pozostająca w stosunku pracy w sensie prawa pracy (art. 2 KP).

Wynagrodzenie za pracę to świadczenie pieniężne należne za pracę

pracownikowi od pracodawcy. Tak więc potrącenia z wynagrodzenia za pracę powinny być dokonywane od sumy wszystkich świadczeń składających się na wynagrodzenie za pracę zgodnie z KPC

Skazanemu na karę ograniczenia wolności w wariancie potrąceń nie wolno bez zgody sądu rozwiązać stosunku pracy. Zakaz ten nie dotyczy jednak pracodawcy.

Sąd, orzekając potrącenia części wynagrodzenia na cele społeczne, powinien w wyroku nie tylko określić wysokość potrącenia w stosunku miesięcznym, lecz także podać, na czyją rzecz te potrącenia mają być przekazywane i wskazać składniki wynagrodzenia, z których mają być one dokonywane, oraz określić sposób, w jaki ma to następować (art. 59 § 1 k.k.w.).

Zakład pracy, wypłacając wynagrodzenie, potrąca jego część, zgodnie z treścią wyroku, bezzwłocznie przekazując ją na wskazany cel (art. 59 § 2 k.k.w.).

Sąd, kierując się względami wychowawczymi, może zmniejszyć orzeczoną w wyroku skazującym wysokość miesięcznych potrąceń z wynagrodzenia za pracę, nie mniej jednak od ustawowego minimum, czyli od 10%.

Kara pozbawienia wolności

Art. 37 Kara pozbawienia wolności wymieniona w art. 32 pkt 3 trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat; wymierza się ją w miesiącach i latach

•

Kara pozbawienia wolności zaspokaja społeczne poczucie

sprawiedliwości, zwłaszcza w przypadku czynów o wysokim stopniu społecznej szkodliwości, oczywiście przy uwzględnieniu stopnia winy sprawcy.

•

Na etapie zagrożenia wskazuje na szczególną ochronę dóbr najistotniejszych dla człowieka.

•

Na etapie orzekania można mówić o prewencji generalnej pozytywnej ponieważ orzeczenie kary, a więc także kary pozbawienia wolności utwierdza społeczeństwo w przekonaniu, że prawo jest egzekwowane.

•

Na etapie wykonywania kara pozbawienia wolności pełni funkcję izolacyjną. Izolacja sprawcy zapewnia społeczeństwu poczucie bezpieczeństwa.

•

Oczekiwania związane z wykonywaniem kary pozbawienia wolności to

powstrzymanie się sprawcy od powrotu do przestępstwa.

Kara pozbawienia wolności

Górna granica kary pozbawienia wolności oznaczona jest na lat 15.

Jednak górny limit czasowy tej kary został podwyższony do lat 20 na użytek instytucji nadzwyczajnego obostrzenia kary oraz kary łącznej i w konsekwencji ciągu przestępstw. (zob. art. 38 k.k.)

 Pierwszym dniem okresu odbywania kary pozbawienia wolności jest data przyjęcia do zakładu karnego lub dzień zatrzymania skazanego, który został doprowadzony do odbycia kary, co wymaga wskazania godziny tego przyjęcia.

Z taką samą godziną, po upływie oznaczonej liczby miesięcy przeliczanych na normę dni lub lat – liczonych w ustalonej, równej jednostce dni, kończy się odbywanie tej kary. Ostatnim dniem wykonywania kary pozbawienia wolności jest dzień upływu tylu dni, ile wynosi jej wymiar obliczony zgodnie z

przepisami wskazanymi w KKW.

 art. 62 k.k. Orzekając karę pozbawienia wolności, sąd może określić rodzaj i typ zakładu karnego, w którym skazany ma odbywać karę, a także orzec system terapeutyczny jej wykonania.

Art. 58 § 1. Jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, a

przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, sąd orzeka karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary.

Sekwencja kar

Art. 37b „W sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności, niezależnie od dolnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego w ustawie za dany czyn, sąd może orzec jednocześnie karę pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym 3 miesięcy, a jeżeli górna granica ustawowego zagrożenia wynosi przynajmniej 10 lat - 6 miesięcy, oraz karę ograniczenia wolności do lat 2. Przepisów art. 69-75 nie stosuje się.

W pierwszej kolejności wykonuje się wówczas karę pozbawienia wolności, chyba że ustawa stanowi inaczej.”

„Istota reakcji karnej w postaci kary mieszanej sprowadza się zatem do

krótkoterminowego pobytu w zakładzie karnym, a następnie dłuższej okresowo kary ograniczenia wolności. Tym samym pobyt w zakładzie karnym ma pełnić funkcję

odstraszającą, stanowiąc pewien rodzaj realnego ostrzeżenia skazanego. Skuteczność kary mieszanej jest jednak znacznie obniżona, jeżeli krótkoterminowa kara

pozbawienia wolności podlegać może warunkowemu zawieszeniu jej wykonania.

Ponieważ kara mieszana jest zestawem dwóch kar, w rozumieniu obecnie

obowiązujących przepisów można stosować wobec niej instytucję warunkowego zawieszenia. W opinii projektodawcy taka możliwość znacząco osłabia funkcje kary mieszanej, stwarzając ryzyko konserwacji wadliwej struktury kar z nadmiernym udziałem kar warunkowo zawieszonych. Z tego względu w art. 1 pkt 2 proponuje się nowelizację art. 37b KK poprzez wyłączenie możliwości stosowania warunkowego zawieszenia, o którym mowa w art. 69 KK” (Uzasadnienie projektu ustawy

nowelizujące KK, Druk sejmowy Nr 207).

Sekwencja kar

 Głównym celem tej postaci kary jest uelastycznienie wymiaru kary za występki zagrożone wyłącznie karą pozbawienia wolności oraz

poszerzenie ram wymiaru kary o nowy rodzaj reakcji karnej. Tworzy ona jedną z alternatyw dla tego wymiaru, tak aby sąd przy wyborze kary nie ograniczał się jedynie do kary pozbawienia wolności,

stosując jedynie co najwyżej jej warunkowe zawieszenie.

 Zgodnie ze wskazaniami z art. 37b KK kara mieszana składa się z dwóch kar

1) kary pozbawienia wolności do 3 albo do 6 miesięcy oraz 2) kary ograniczenia wolności do lat 2.

 Kary te są sukcesywnie wykonywane – co do zasady najpierw kara pozbawienia wolności, następnie kara ograniczenia wolności, chociaż ustawa może w szczególnych przypadkach tę kolejność zmienić.

 Kombinacja dolegliwości zawartej w dwóch różnorodzajowych

karach nadaje nową jakość treści reakcji karnej odmienną od treści

poszczególnych jej elementów.

Kary 25 lat oraz dożywotniego pozbawienia wolności

Kara 25 lat pozbawienia wolności jest trzecią z kar najsurowszych, obok kary dożywotniego pozbawienia wolności oraz nieistniejącej już obecnie w naszym ustawodawstwie kary śmierci.

Karom najsurowszym przypisuje się charakter wyjątkowy.

Kara 25 lat pozbawienia wolności istnieje w naszym

ustawodawstwie karnym od 1970 r. Została ona wprowadzona jeszcze przez Kodeks karny z 1969 r.

Jak wszystkie kary najsurowsze, także kara 25 lat pozbawienia

wolności jest kontrowersyjna, aczkolwiek może w najmniejszym stopniu, niemniej jednak ma ona także swoich przeciwników postulujących jej zastąpienie karą długotrwałego pozbawienia wolności o określonych granicach. Sztywność bowiem tej kary (25 lat, a nie np. do 25 lat) jest jednym z głównych zarzutów

kierowanych pod jej adresem.

Kary 25 lat oraz dożywotniego pozbawienia wolności

Zgodnie z art. 37 Konwencji o prawach dziecka z 20.11.1989 r.przyjętej przez

Zgromadzenie Ogólne ONZ ani kara śmierci, ani dożywotniego więzienia bez możliwości wcześniejszego zwolnienia nie może zostać orzeczona wobec osoby poniżej 18 lat.

Art. 54 § 2. k.k. Wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności.

Katalog przestępstw zagrożonych w Kodeksie karnym omawianą karę przedstawia się następująco:

• 1) wszczynanie lub prowadzenie wojny napastniczej (art. 117 § 1),

• 2) ludobójstwo (art. 118 § 1),

• 3) stosowanie środków masowej zagłady zakazanych przez prawo międzynarodowe (art. 120),

• 4) zabójstwo osób składających broń, rannych, chorych, jeńców wojennych, ludności cywilnej obszaru okupowanego i innych kategorii osób określonych w art. 123 § 1,

• 5) zamach stanu (art. 127 § 1),

• 6) zamach na życie Prezydenta (art. 134),

• 7) zabójstwo zwykłe i kwalifikowane (art. 148 § 1–3).

... jakieś pytania?