Elementy treści
czynności prawnych
tradycyjny podział elementów treści czynności prawnych na essentialia, naturalia i
accidentalia negotii
różnice zdań w kwestii
rozróżnienia ostatnich dwóch
elementów
Essentialia negotii
(elementy przedmiotowo istotne)
postanowienia, bez których nie można dokonać czynności prawnej określonego typu
postanowienia odgrywające decydującą rolę w procesie kwalifikacji czynności prawnej
essentialia negotii niekiedy nie wystarczają dla dokonania kwalifikacji czynności prawnej do
określonego w ustawie typu; czasami istotne znaczenie mają również właściwości podmiotów
kontrowersyjne jest rozgraniczenie naturalia i
accidentalia negotii
Naturalia negotii (elementy nieistotne)
są definiowane na dwa sposoby:
1) „te postanowienia stron, które w ustalonej przez przepisy prawne strukturze czynności prawnej należą do jej typowej treści, lecz w przeciwieństwie do essentialia negotii nie
przysługuje im walor cech konstytutywnych” (Z. Radwański) np. postanowienia powtarzające treść przepisów
np. postanowienia regulujące określone kwestie inaczej, niż w przepisach dyspozytywnych
2) nie są to części składowe oświadczenia woli, tylko skutki czynności prawnej, wynikające z przepisów dyspozytywnych
według tego ujęcia postanowienia regulujące określone kwestie odmiennie, niż wynikałoby to z przepisów
dyspozytywnych (naturalia negotii), traktowane są jako accidentalia negotii
ujęcie to zostało poddane krytyce
Accidentalia negotii
(elementy podmiotowo istotne, dodatkowe)
są rozumiane w węższy lub szerszy sposób
nie należą do essentialia ani do naturalia
negotii; pod względem struktury określonego typu czynności prawnej mają charakter niejako
„przypadkowy” (Z. Radwański)
zastrzeżenie ich w treści czynności prawnej jest niezbędną przesłanką wystąpienia określonych w nich skutków prawnych (inaczej niż przy
naturalia negotii)
ich rola przy kwalifikowaniu czynności prawnych
jest zwykle bierna
Accidentalia negotii samoistne
nie są powiązane z żadnym z ustawowych typów czynności prawnych
np. zadatek, warunek, termin, umowne prawo odstąpienia, odstępne, kara umowna, wadium
niektóre accidentalia negotii mogą zostać zatrzeżone w jednostronnych czynnościach prawnych i umowach (warunek, termin) inne tylko w umowach (tzw. dodatkowe
zastrzeżenia umowne)
funkcja dodatkowych zastrzeżeń umownych:
1) uelastycznienie więzi obligacyjnej 2) wpływ na trwałość umowy i na
zabezpieczenie jej wykonania
Accidentalia negotii niesamoistne
mogą zostać zastrzeżone w
określonych typach czynności prawnych
np. zastrzeżenia dodatkowe w
umowie kontraktacji (art. 615 k.c.)
np. polecenie w umowie darowizny
(art. 893 k.c.)
minimalne (konieczne) elementy czynności prawnej - takie, które
według obowiązujących przepisów muszą zostać określone przez strony
elementy subiektywnie konieczne - postanowienia umowne, które są dla stron tak istotne, że bez nich nie
dokonałyby określonej czynności prawnej
mogą to być zarówno essentialia,
naturalia, jak i accidentalia negotii
Warunek:
powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia
przyszłego i niepewnego (warunek) - art. 89 k.c.
konieczność odróżniania warunku w
rozumieniu art. 89 k.c. od tzw. warunku prawnego (conditio iuris) i od czynności prawnych losowych
określone zdarzenie nie może zrealizować się przed dokonaniem czynności prawnej lub
równocześnie z jej dokonaniem
skutki następują dopiero od momentu
ziszczenia się warunku, tzn. ex nunc, chyba że
strony postanowiły inaczej (art. 90 k.c.)
Warunek zawieszający:
uzależnia powstanie skutków
czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego
normy interpretacyjne niekiedy w razie wątpliwości nakazują przyjąć zastrzeżenie warunku
zawieszającego, np. art. 589, 592
k.c.
Warunek rozwiązujący:
skutek czynności prawnej ma ustać, jeżeli ziści się określone w treści
warunku zdarzenie przyszłe i niepewne (art. 89 k.c.)
skutki te ustają na przyszłość (ex
nunc), a nie z mocą wsteczną (art. 90
k.c.)
Warunek zależny od woli strony (potestatywny)
ziszczenie się zdarzenia przyszłego zależy od woli strony
np. sprzedaż na próbę (art. 592 § 1 k.c.) pod warunkiem uznania
rzeczy za dobrą – decydują jej cechy, np. przydatność
z reguły zdarzenie wskazane
warunkiem potestatywnym zależy
głównie od innych okoliczności
Warunki zależne od przypadku (conditiones causales)
wiąża skutki czynności prawnej ze
zdarzeniami, na które jej strona nie ma wpływu
np. jeżeli będzie susza
Warunki mieszane (conditiones mixtae)
łączą świadome działanie strony z
faktem od niej niezależnym, w tym z działaniem osoby trzeciej
np. jeżeli zawrzesz małżeństwo z Janem K
Warunek dodatni
niepewne zdarzenie polega na jakiejś zmianie określonej sytuacji
np. jeżeli zdasz maturę
Warunek ujemny
niepewne zdarzenie polega na braku zmiany określonej sytuacji
np. jeżeli będziesz nadal mieszkał we
Wrocławiu
Warunek niemożliwy lub przeciwny ustawie lub zasadom współżycia
społecznego:
Art. 94 k.c.: „Warunek niemożliwy, jak również warunek przeciwny ustawie lub zasadom współ-życia społecznego pociąga za sobą nieważność czynności prawnej, gdy jest zawieszający; uważa się za niezastrzeżony, gdy jest
rozwiązujący”.
Dopuszczalność zastrzegania warunku:
zasada: dopuszczalność zastrzegania warunków zawieszających i rozwiązujących (art. 89 k.c.)
wyjątki:
1) wyraźny zakaz
np. art. 157 § 1 k.c., art. 962 k.c., art. 1018 § 1 k.c., art.
32 ust. 3 KWU
2) zakaz wynikający z właściwości czynności prawnej np. małżeństwo, uznanie dziecka, określenie imienia i nazwiska
3) w umowach majątkowo-małżeńskich
4) w jednostronnych czynnościach prawokształtujących
niekiedy zastrzeżenie warunku jest wymagane dla ważności czynności prawnej
np. art. 599 § 2 k.c.
„Fikcja” ziszczenia się albo nieziszczenia się warunku:
art. 93 k.c.:
„§ 1: Jeżeli strona, której zależy na
nieziszczeniu się warunku, przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia
społecznego ziszczeniu się warunku, następują skutki takie, jakby warunek się ziścił.
§ 2: Jeżeli strona, której zależy na ziszczeniu się warunku, doprowadzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego do
ziszczenia się warunku, następują skutki takie,
jakby warunek się nie ziścił”.
Sytuacja prawna w okresie niepewności:
ekspektatywa – tymczasowe prawo
podmiotowe po stronie uprawnionego;
podlega ona ochronie prawnej
art. 91 k.c.: „Warunkowo uprawniony może wykonywać wszelkie czynności, które zmierzają do zachowania jego prawa”.
art. 92 k.c.
Termin:
Jeżeli ustawa, orzeczenie sądu, decyzja innego organu państwowego lub czynność prawna
oznacza termin nie określając sposobu jego
obliczania, stosuje się przepisy 111-116 k.c. (art.
110 k.c.)
termin oznaczony w dniach kończy się z upływem (o północy) ostatniego dnia, przy czym nie wlicza się dnia, w którym nastąpiło zdarzenie stanowiące początek terminu (art. 111 k.c.)
„Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. Jednakże przy
obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia” (art. 112 k.c.)
Art. 113 k.c.:
„§ 1. Jeżeli termin jest oznaczony na początek, środek lub koniec miesiąca, należy przez to rozumieć
pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca.
Termin półmiesięczny jest równy piętnastu dniom”.
„Jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za dni trzydzieści, a rok za dni trzysta sześćdziesiąt pięć” (art. 114 k.c.)
„Jeżeli koniec terminu do wykonania czynności
przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego” (art. 115 k.c.)
sobota nie jest dniem ustawowo wolnym od pracy
termin jest to zdarzenie pewne, w odróżnieniu od warunku
zastrzeżenie terminu może być dokonane tak, że od razu wiadomo, kiedy nadejdzie (dies certus
an, certus quando), np. data kalendarzowa,najdłuższy dzień w roku
zwykle jest dopuszczalne określenie terminu tak, że nie wiadomo, kiedy on nadejdzie, choć jest to pewne (dies certus an, incertus quando), np.
śmierć
termin może być połączony z warunkiem
termin początkowy (dies a quo) – jego nadejście powoduje powstanie skutku czynności prawnej termin końcowy (dies ad quem) – ustanie
art. 116 § 1 k.c.: Jeżeli skutki czynności prawnej mają powstać w oznaczonym terminie, stosuje się odpowiednio przepisy o warunku
zawieszającym
§ 2 - jeżeli mają ustać – o warunku rozwiązującym
