TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ
mgr Joanna Czekurłan
Treść czynności prawnej – oświadczenie woli (lub oświadczenia woli), zrekonstruowane na podstawie odpowiednich reguł
interpretacyjnych
Treść stosunku cywilnoprawnego –
oświadczenia woli stron oraz postanowienia ustawy, zasady współżycia społecznego i
ustalone zwyczaje
Treść czynności prawnej a treść
stosunku cywilnoprawnego
podmioty prawa cywilnego mają
kompetencję do kształtowania treści czynności prawnej
przepisy należy interpretować na rzecz tej kompetencji
podmioty nie muszą stosować się do ustawowych typów czynności prawnej (wzorzec kompetencji ogólnej)
3531 KC – strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego
Zasada swobody kształtowania
treści czynności prawnej
Niekiedy jednak swoboda kształtowania treści umów
ograniczona jest do ustawowo określonych typów tych czynności (tzw. numerus clausus)
dotyczy to czynności prawnych, które ze względu na pełnione funkcje wywołują skutek także wobec osób nieuczestniczących w dokonywaniu tych czynności (zatem konieczna jest ochrona interesów takich osób):
1. umowy kreujące prawa podmiotowe bezwzględne (w szczególności prawa rzeczowe)
2. umowy tworzące spółki
3. umowy kreujące prawa podmiotowe ucieleśnione w papierach wartościowych
4. umowy regulujące stosunki majątkowo-małżeńskie
5. umowy dotyczące spadków
6. jednostronne czynności prawne
Wzorzec kompetencji
szczególnej
Ograniczenia te dotyczą zarówno czynności, w których obowiązuje wzorzec kompetencji szczególnej, jak i ogólnej.
1)
Prawa przyrody
2)
Normy bezwzględnie wiążące
3)
Obejście ustawy
4)
Zasady współżycia społecznego (oraz podobne klauzule generalne)
Ograniczenia swobody kształtowania
treści czynności prawnej
art. 387 § 1 KC - Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
Niemożliwość pierwotna świadczenia (387 KC) – świadczenie od początku niewykonalne ->
zobowiązanie w ogóle nie powstaje
Niemożliwość następcza świadczenia – świadczenie było możliwe do wykonania, jednak z jakichś powodów (np.
utrata rzeczy) stało się niewykonalne
-> obowiązek odszkodowania (jeśli niemożliwość powstała na skutek czynności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność)
Prawa przyrody
art. 58 § 1 KC – czynność prawna sprzeczna z ustawą jest nieważna
postanowienia czynności prawnych niezgodne z nakazami zawartymi w normach bezwzględnie wiążących są niedopuszczalne
sprzeczna z ustawą jest również czynność prawna, która nie zawiera postanowień nakazanych przez prawo
zakazy dokonywania określonych czynności prawnych mogą także wynikać z norm prawa publicznego (np. administracyjnego)
Normy bezwzględnie
wiążące
art. 58 § 1 KC – czynność prawna mająca na celu obejście ustawy jest nieważna
chodzi o czynności, które nie są
bezpośrednio objęte zakazem, ale prowadzi do osiągnięcia skutku zakazanego przez
prawo
cel dokonania czynności prawnej ma znaczenie
Obejście ustawy
art. 58 § 2 KC – czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest
nieważna
zasady współżycia społecznego – pewne powszechnie uznane wartości i reguły
moralne odnoszące się do stosunków międzyludzkich
treść i cel czynności
Zasady współżycia
społecznego
1. Nieważność bezwzględna (w całości lub w części)
- jeśli nieważna jest tylko część czynności prawnej (np. jedno z postanowień umowy), reszta pozostaje ważna (chyba że bez tej nieważnej części czynność nie zostałaby dokonana w
ogóle)
- zob. art. 58 § 3 KC
2. Klauzule salwatoryjne
- strony zastrzegają w umowie, że gdyby któreś z jej postanowień okazały się nieważne, reszta postanowień pozostaje w mocy
3. Inny skutek (przewidziany przez przepis szczególny)
- np. w miejsce nieważnych postanowień wchodzą odpowiednie przepisy
Skutki naruszenia
1. Essentialia negotii (elementy przedmiotowo istotne)
- określają typ czynności prawnej (cechy swoiste dla danego typu czynności)
2. Naturalia negotii (elementy przedmiotowo nieistotne) - określają skutki prawne dokonania czynności prawnej określonego typu
3. Accidentalia negotii (elementy podmiotowo istotne; dodatkowe) - ich zastrzeżenie będzie powodowało wystąpienie wskazanych w nich skutków prawnych
- np. warunek (89 KC), termin (110 KC), zadatek (394 KC), prawo odstąpienia (395 KC), odstępne (396 KC), kara umowna (483-485 KC), wadium (704 KC), zastrzeżenie polecenia w umowie darowizny (893-895 KC)
Elementy czynności
prawnej
Warunek – zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie uzależniające
powstanie lub ustanie określonego skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i
niepewnego
1.
Warunek zawieszający
- uzależnia powstanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego
2.
Warunek rozwiązujący
- uzależnia ustanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego
Warunek
Termin – zastrzeżenie terminu uzależnia powstanie lub ustanie skutków czynności prawnych od
określonego zdarzenia przyszłego i pewnego
1.
Termin początkowy
- z nadejściem terminu ma nastąpić skutek czynności prawnej - odpowiednie stosowanie przepisów o warunku zawieszającym
2.
Termin końcowy
- z nadejściem terminu wiąże się ustanie skutków czynności prawnej
- odpowiednie stosowanie przepisów o warunku rozwiązującym
Termin
termin oznaczony w dniach -> kończy się z upływem ostatniego dnia (nie wlicza się dnia początkowego)
termin oznaczony w tygodniach, miesiącach, latach -> kończy się z upływem dnia, który nazwą
odpowiada początkowemu dniowi terminu (wyj.
29.02, wiek osoby fizycznej)
termin oznaczony na początek, środek lub koniec miesiąca -> pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień (tak samo pół miesiąca = 15 dni)
termin oznaczony w miesiącach lub latach, gdy
ciągłość terminu nie jest wymagana -> miesiąc = 30 dni, rok = 365 dni
Bieg terminów
art. 394 KC
§1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.
§2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na
poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.
§3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi
odpowiedzialności albo za które odpowiedzialność ponoszą obie strony.
Zadatek
art. 395 KC
§1. Można zastrzec, że jednej lub obu stronom
przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złozone drugiej stronie.
§2. W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie
niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.
Umowne prawo
odstąpienia
art. 396 KC
Jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne), oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone
jednocześnie z zapłatą odstępnego.
Odstępne
art. 483 KC
§1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z zobowiązania
niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
§2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.
KARA UMOWNA JEST ALTERNATYWĄ DLA
ODSZKODOWANIA NA ZASADACH OGÓLNYCH (art. 471 KC)!!!
Kara umowna
Różnice Podobieństwa
• musi zostać zastrzeżona w umowie (nie powstaje z mocy samej ustawy)
• ma rekompensować szkodę poniesioną przez dłużnika
• może być zastrzeżona tylko na wypadek niewykonania
świadczenia niepieniężnego
• dłużnik nie ponosi
odpowiedzialności absolutnej – może zwolnić się z
odpowiedzialności, jeśli
udowodni, że nieprawidłowe wykonanie zobowiązania
nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych
• brak konieczności wykazywania szkody i jej wysokości
• wysokość – kwota określona w umowie
Kara umowna a odpowiedzialność
na zasadach ogólnych
1. Wyłączna
- kara umowna jest co do zasady wyłączna (jeśli strony nie postanowią inaczej)
- wierzycielowi należy się wyłącznie kwota z tytułu kary umownej (nawet, jeśli faktycznie szkoda była większa)
2. Zaliczalna
- sama kara umowna należy się bez konieczności wykazywania szkody
- jeżeli jednak szkoda była wyższa, wierzyciel może ponadto domagać się niepokrytej różnicy na podstawie art. 471 KC
3.
Alternatywna
- wierzyciel ma wybór: może dochodzić pełnego odszkodowania na
zasadach ogólnych (art. 471 KC) albo otrzymać wyłącznie karę umowną - raz dokonany wybór jest ostateczny
4. Kumulatywna
- dłużnik musi zapłacić zarówno karę umowną, jak i pełne odszkodowanie z art. 471 KC
- kwestia dopuszczalności z punktu widzenia zasad współżycia społecznego
Kara umowna - rodzaje
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny;
