Kamena : miesięcznik literacki Nr 9, R. I (1934)

R O K I

Nr. 9 K A M E N A

M I E S I Ę C Z N I K

T R E Ś Ć N U M E R U D Z I E W I Ą T E G O :

M A J 1 9 3 4

M A R J A N P I E C H A L W i e l k a n o c str. 153 J U L J A N .PRZYBOŚ N a marginesie artykułu

C z e r n i k a . 154 "

K A Z I M . A N D - J A W O R S K I N a marginesie „Pygma- l i o n a "

"

155 S T A N I S Ł A W P I Ę T A K G o r ą c z k a

"

157

J Ó Z E F M O N D S C H E I N Francja . 158 "

J Ó Z E F Ł O B O D O W S K I N o r w i d 158 "

Z E N O N W A Ś N I E W S K I Żebrak 159

S E R G J U S Z K U Ł A K O W S K I Maksymiljan W o ł o s z i n 159

P R Z E K Ł A D Y z poezji rosyjskiej 162 "

F R A N C E S K O L A N G I U L L O Złoty syfon 165 "

A L D O P A L A Z Z E S C H I Ara mara amara 166 "

S T A N I S Ł A W C Z E R N I K Najazd, k t ó r e g o nie było 167 "

J Ó Z E F N . K Ł O S O W S K I Książki n a j n o w s z e 168 ^"

N o t y 170 "

W k ł a d k a linorytowa Zenona W a ś n i e w s k i e g o p r z e d s t a w i a f r a g m e n t z a m k u w Łucku na Wołyniu od strony dziedzińca n a wieżę z bramą wejściową. Z b u d o w a n y około 1000 r. przez Włodzimierza W. ks.

kijowskiego, jeszcze dzisiaj resztkami swych murów s p r a w i a imponu- jące wrażenie.

Okładka linorytowa

Redaktor: Kazimierz Andrzej Jaworski Wydawca: Zenon Waśniewski Redaktor odpowiedzialny: Wawrzyniec Berezecki

Redakcja: Chełm Lubelski, Reformacka 43. Redaktor przyjmuje w ponie- działki od 15 do 16-ej.

Administracja: Zenon Waśniewski, Chełm Lubelski, Reformacka 15 B.

Prenumerata roczna (10 numerów) 4 zł., półroczna (5 numerów) 2 zł. 25 gr.

Cena numeru pojedynczego 50 gr.

Tłoczono w d r u k a r n i " K u l t u r a " Chełm Lub. 10.

K A M E N A

MARJAN PIECHAL

W I E L K A N O C

N a d światem, nad Europą nie świt, nie dzień.

Śmierć niewidzialną przelata stopą jak przezroczysty cień.

W ś r ó d zwiątpień gorzkich o p a r ó w dzień zwykły, n o c powszednia.

Zgasły ostatnie ognie sztandarów na przedmieściach Berlina i W i e d n i a .

Ze zbutwiałych trucheł i pleśni otwiera się przeszłość jak grób.

Kładą się w nim buntarskie pieśni, od których w p r z y s z ł o ś ć widno...

a zmartwychwstaje zielone widmo, rozkładający się t r u p .

Gnijący świata rozstrój wydziela trującą zarazę.

Ucz się oddychać, ptaku, z każdą wiosną zamiast p o w i e t r z e m — gazem...

W t e m przemijaniu, k o n a n i u jedna tylko n o c i gaz jak najściślej mówią głośno o Zmartwychwstaniu...

Ale jakich w z r u s z e ń ? jakich myśli?

Giną ideje, zmartwychwstają hasła t e m szczytniejsze, im m o c n i e j wrzasną...

W Linzu ostatnia chorągiew zgasła, od k t ó r e j było jasno...

Teraz noc, strasznie długa noc, n a p r a w d ę W i e l k a — N o c — głowa bezradna, jak kloc —

d o o k o ł a prze — m o c — — —

J U L J A N PRZYBOŚ

N A M A R G I N E S I E A R T Y K U Ł U C Z E R N I K A

Przed d w o m a miesiącami przyobiecałem r e d a k t o r o w i „ K a m e n y "

a r t y k u ł na t e m a t : „ T e m a t o w o ś ć a treść w liryce". Zaciekawiony roz- prawką S t a n i s ł a w a Czernika „ T r e ś ć i f o r m a " , k t ó r e j część pierwszą przyniósł nr. 7, postanowiłem ze swojemi u w a g a m i zaczekać na jej do- kończenie. Oczekiwanie nietylko mnie nie zawiodło, ale, rzecz niezwykła, przywiodło do własnego z a m i a r u . Druga część a r t y k u ł u o treści i formie ubiegła t r a f n e m i spostrzeżeniami niektóre moje myśli, tak, że pozostaje, mi jedynie głośno przyklasnąć wnikliwym odkryciom Czernika. Kapital- ne zwłaszcza dla zrozumienia n o w e j poezji jest jego stwierdzenie, że te- mat p o e m a t u jest czemś, co da się ująć dopiero po ostatecznem skrzep- nięciu treści lirycznej w formę, oraz określenie treści jako zespołu przed- kształtnych, najgłębszych doznań poety. Koncepcja ta jest bardzo bliska ujęciu Irzykowskiego, k t ó r y e l e m e n t y treściowe, „ a k t u a l n o ś c i " określił jako „ a b s o l u t n e wartości chwil", dążących ustawicznie do hierarchizacji.

Ale rozprawka Czernika ma ostrze rewizjonistyczne. Stwierdziwszy b a u k r u c t w o s t a f f i z m u i s k a m a n d r y z m u, zwraca się a u t o r a r t y k u ł u p r z e c i w p r z e r o s t o m „f o r m i z ni u" w n o w e j poezji, mówiąc: „Poezja nie jest kwestją rymów, metafor, elipsy, aliteracji. Są to zagadnienia o pobocznem znaczeniu"...

Ten sprzeciw Czernika wiąże się z podobnemi głosami k r y t y k ó w , zniechęconych do n a d m i e r n e g o , ich zdaniem, t e o r e t y z o w a n i a n o w a t o r ó w , którzy rzekomo zapominają, że przecież „Grau ist jede Teorie*... Sprawa ta, poruszona nanowo a r g u m e n t a m i Czernika, w y m a g a ostatecznego wy- świetlenia.

Aby zrozumieć i ocenić właściwie rozrost poetyki f o r m a l n e j w ru- chu a w a n g a r d o w y m , trzeba uwzględnić sytuację poetycką w początkach ruchu. Futuryści znaleźli się wobec r ó w n i e ruchliwego, a lepiej zorgani- zowanego i umiejscowionego (stolica) f r o n t u postimpresjonistów Skaman- dra. S k a m a n d r y z m chlubił się programofobją i łatwo zdobywał dla tego swojego stanowiska uznanie młodopolsko nastrojonych czytelników. Tej

„ p r o g r a m o w e j " bezprogramowości, k u l t o w i n i e-w i e d z e n i a i b e z- m y ś 1 e n i a w sprawach poezji przeciwstawili formiści teorję czystej formy W i t k i e w i c z a i wielościową estetykę C h w i s t k a. Na g r u n t

tak p r z y g o t o w a n y przyszedł P e i p e r ze swoją pasją o d k r y w c z ą ame- r y k i ostatecznie, na swój sposób, w swojej poetyckiej doktrynie zdefin- iował wszystko. Sugestja tej n a j ś w i e t n i e j s z e j głowy teoretyczno-estetycz- nej w Polsce była tak potężna, że poeci Zwrotnicy i Linji, realizujący każdy inaczej swoją własną poezję — w wypowiedziach teoretycznych powtarzali s f o r m u ł o w a n i a Peipera, n a j c z ę ś c i e j w ł a ś n i e n i e - z g o d n e z i c h p r a k t y k ą p o e t y c k ą . J a s k r a w y m i dość przykrym przykładem tego był casus Czuchnowskiego, który w b r e w n a j s i l n i e j s z y m własnym popędom upierał się kiedyś teoretycznie przy „pośredniości"...

Z sugestji tej nie o t r z ą s n ą ł się n a w e t Brzękowski w swojej książce o „Poezji integralnej", mimo, iż dopiero 011 u s i ł u j e w y w n i o s k o w a ć nową

p o e t y k ę z p r a k t y k i poetyckiej w s z y s t k i c h n o w a t o r ó w.

Pozorny więc przerost z a i n t e r e s o w a ń wyłącznie formą w n o w e j poezji tłumaczy się: 1) reakcją przeciw „ n a t c h n i e n i o w e j " programofobji epigonów symbolizmu, 2) sugestją d o k t r y n y P e i p e r a .

Płodna walka Irzykowskiego o treść — teraz, po d o ś w i a d c z e n i a c h

lat mogę to przyznać bez skruchy — i nacisk o k r u t n e j rzeczywistości społecznej na świadomość literacką w Polsce — stworzyły porę dojrzałą

do rewizji n o w e j poezji w i m i ę t r e ś c i , rewizji, którą tak z a j m u j ą c o podjął Czernik.

Wywody Czernika znajdą n i e w ą t p l i w i e u z u p e ł n i e n i e i ciąg dalszy w dyskusji. Głosy Czuchnowskiego i Czechowicza, choć brzmiące sprzecz- nie i o b o k jego myśli, u k ł a d a j ą się równolegle do tego centralnego za- gadnienia. J a chciałbym zwrócić u w a g ę na jedno w tym sporze.

Wyszedłszy z t r a f n e j analizy procesu twórczego, u p a t r u j e Czernik

ideał wiersza w tak „ d o r ó w n a n y m " zroście treści lirycznej z f o r m ą , że te

pojęcia tracą już p o t e m sens, zrósłszy się w n i e r o z e r w a l n ą jednię. Każdy

odbłysk wzruszenia, każdy fałd najgłębszych doznań u k r y t y c h w pod- świadomości — o t r z y m u j e wyraz w k a ż d e m z e s t a w i e n i u słów, w k a ź - d e m zwarciu składni. K a ż d e więc zestawienie składniowe, k a ż d y zwrot musi być żywy, m u s i b y ć w y n a l a z k i e m . M a k s y m a l n a g ę s t o ść i c i ę ż a r g a t u n k o w y p o e z j i—jest również jego ideałem.

Nie widzę t u t a j zasadniczej sprzeczności między p o g l ą d e m Czernika a teorją integralizmu Brzękowskiego. Z a c h o d z i t u j e d y n i e r ó - ż n i c a d w u p u n k t ó w w i d z e n i a na widziane t o s a m o . Brzę- kowski c e l o w o i ś w i a d o m i e p o m i n ą ł k w e s t j ę o d p o w i e d n i k ó w tre- ściowych tych wszystkich f o r m a l n y c h „ e l e m e n t ó w poezjotwórczych", które w s w e j rozprawie zestawia i k l a s y f i k u j e . Czernik zaś swoją roz- prawką podkreśla z n a c z e n i e t r e ś c i , z a w a r t e j w najlepszych zdo- byczach f o r m a l n y c h n o w e j poezji. W y s t ę p u j e jedynie — zupełnie słusz- nie — przeciwko p u s t e j r e t o r y c e n i e n a ł a d o w a n e j wzruszeniami—

i w tem zgadzam się z nim zupełnie. Szkoda, że Czernik nie czytał mo- jego omówienia książki Brzękowskiego w 1 nr. miesięcznika . D r o g a "

z b. r.; nie p o m a w i a ł b y mnie o r e s p e k t dla dogmatyki P e i p e r a .

Nakoniec muszę nie zgodzić się, a może tylko sprostować sąd Czernika o tych, którzy, jego zdaniem, zbliżają się do i d e a ł u poezji

„ a u t e n t y c z n e j " czy „ i n t e g r a l n e j " . Jest to oczywiście s p r a w a osobistego u p o d o b a n i a i poglądu, ale obecnie, w o k r e s i e natężonego ruchu awangardowego, rozszerzonego na cały k r a j i wzmożonego zainte- r e s o w a n i a nową poezja, jasne rozróżnienie i ograniczenie poetów jest sprawą n a d e r ważną. N i e w ą t p l i w i e zgodzą się ze mną chyba wszyscy koledzy z b. Linji czy Żagarów, gdy odgraniczę wiersze Młodożeńca od tych dążeń do integralizmu i a u t e n t y z m u , o których mówią (innemi słowy) Brzękowski i Czernik. M a r n o t r a w s t w o słowa, wodnisty „ d a d a n a i z m " , k a t a r y n i a r s t w o i n a i w n y onomatopeizm— wszystko to zbliża Młodożeńca do n a j g o r s z e g o we współczesnej poezji polskiej: do zegadłowiczyzny.

Natomiast Czernik nie dostrzegł, rzecz dziwna, poezji, s t o j ą c e j n a j b l i ż e j jego ideału: Brzękowskiego, Czechowicza i Ważyka.

KAZIMIERZ ANDRZEJ JAWORSKI

N A M A R G I N E S I E „ P Y G M A L I O N A "

Pani Klarze Sarneckiej

M g ł a l o n d y ń s k a d u s i za g a r d ł o , m r o c z n y T o w e r ,

ż a ł o b n a T a m i z a .

— K w i a t y , k w i a t y , s ł o ń c e k u p u j c i e ! — n a m o ś c i e k r z y c z y E l i z a .

W y t w o r n e p a n i e o t w a r z a c h w m a s k a c h i g e n t l e m a n o p i ę t y w f r a k .

— K w i a t y , k w i a t y , s ł o ń c e k u p u j c i e ! — U ś m i e c h E l i z y : b i a ł y c h b r z ó z e k ł a s k a u s t a : g o r e j ą c y k r z a k .

S e r c e n a d ł o n i i w s z y s t k o w p r o s t : e t y k a —

i n i c n a o p a k .

P r o f e s o r z e , p o p a t r z n a m o s t : t o n i e f o n e t y k a —

k w i a t y , k w i a t y i s ł o ń c e

sprzedaje p i ę k n a Eliza, a tyś niebrzydki c h ł o p a k .

— Ja chcę, by jak tym p a n i o m z m e j gęby kapał m i ó d !

Kwiaty, kwiaty sprzedaję t a n i o , zagłuszą miasta s m r ó d .

Profesorze, c h c ę być panią, ucz mię:

z ust nie słowa, ale srebrny śpiew.

C h c e tańczyć, bawić się hucznie ! Psia k r e w !

Mgła l o n d y ń s k a za gardło dusi.

Serca ludzkie k o n w e n a n s spętał.

Eliza — inne światy, inaczej mówić musi.

Ale zmilkła na u s t a c h piosenka:

Gdzie słońce ? Gdzie kwiaty ? Za gardło dusi londyńska mgła, gdy u s t o m trzeba k o m u n a ł y nizać:

mówisz, a myślisz inaczej.

Mroczny jest salon — Tamiza, o k o przysłania łza —

płacze

w w y t w o r n e j sukni Eliza.

Oczy — s p ł o s z o n e ptaki, zetlił się p ł o m i e ń warg.

W sercu d u m y z miłością targ, w sercu — huczące morze.

- Profesorze, profesorze, bądź szczery!

W i e c to był tylko e k s p e r y m e n t taki, d o c h o l e r y ? ! —

Mgła opada na rzekę i zakuwa w stal ją;

na moście i n n e j już dziewczyny śpiew.

Stanęli objęci wpół Galatea i Pigmaljon n a d zamgloną Tamizą.

E h !

Zycie jest piękne, Elizo, kiedy się kocha,

psia k r e w ! —

STANISŁAW PIĘTAK

G O R Ą C Z K A Od łóżka k u o k n u ,

jak—jak ścieżka z a d y m i o n e j krwi i t a m t e j woni — od łóżka ku oknu,

o k n u szczypiącemu długą z a d u m ę w niebo w k o ł y s a n y c h kosztanów.

Szary załom oczu p r u t y c h wczoraj i dziś i dziś czerwonemi snami — i tylko kilka k r o k ó w , kilka kroków —

w s i w e j miednicy włosy krwi,

którą strach płuc ku liściom z złota na nowo wydzwonił.

Ten guz (trawiąca bomba) n a p i ą ł mi przełyk w n a j b o l e ś n i e j rozżalony [zapach, ręce spłynęły w żółty szloch ścian, odszukanych po cichu s k u t e m i uszami.

Na ścieżce z krwi, z krwi uniosły oczy b ł ę k i t n y odlot szyn,

oczy w y ś p i e w a ł y t ę s k n o t ę w szkło zmierzchu w m u r o w a n y c h słupów.

Od łóżka ku oknu — k u o k n u

skoczyło serce, jak p ę k n i ę t y oddech oślinione ciszą

i, gdy kosztany w y p l u s k a ł y k u gwiazdom tę samą białą dziewczynę, n a k r u c h e j f u t r y n i e odszczekała znów k r e w s w ó j t r u j ą c y pożar — k o p n i ę t y guz w y r w a ł kilogram flegmy z płuc

i u w i ą z ł śliną na szumiących drutach.

Osiemnastoletni chłopiec, o s i e m n a s t o l e t n i chłopiec —

oczy u m k n ę ł y jak pszczoły i z gwiazdami n a n i e b i e w y m i e n i ł y miejsca.

Nie mów, nie mów, ani n i e s ł u c h a j k ł u j ą c y c h szeptów żył.

N a d y m i ł w g r u b e złomy biódr zielony księżyc, imię moje — o b j ę t e gałęzią czarnych włosów, pali mi s k r o n i e szaleństwo rosnących ud

od łona: b i a ł e j łódki, usta b r u t a l n i e o d a r t e z o d d e c h u w skaleczoną radość nabitych mlekiem piersi.

Osiemnastoletni chłopiec, o s i e m n a s t o l e t n i chłopiec — palce za szybko rozdarły k r w a w i ą c ą różę z ust

i w oczach jej znalazły zielony księżyc z a l a n y b u j n y m śmiechem nie mówił nikt, nie mówił,

gdy oczy wracały na kruchą f u t r y n ę .

Od o k n a k u łóżku,

jak — (jak ścieżka z a d y m i o n e j krwi i t w o j e j woni) od o k n a k u łóżku,

łóżku p l u j ą c e m u pożarem parzących snów.

Żółty załom oczu owinięty szumem błękitnych kosztanów.

Osiemnastoletni chłopiec, z kilogramem flegmy u wylotu płuc, n a nitce krwi u n o s z ą c gorzki s m u t e k drutów,

długo chowałem w z a w ó j mlecznego puchu żałość r o z t ę s k n i o n y c h u s z u .

W okno w p ł y n ą ł zielony księżyc znów — więzienie palących u d i dymiących piersi —

w n e t z a t a r g a ł ścianami coraz bliższy czarny odgłos szyn..

Ciało w p r a w i o n e w gorączkę i n a j d z i k s z y w i a t r ścigało b r u n a t n ą Malajkę,

aż pociąg n a d j e c h a ł wśród wycia k o s z t a n ó w

i s t u k i l o g r a m o w e m i n o ż a m i odciął z a p ł o d n i o n e oczy

od wzdętego brzucha.

JÓZEF MONDSCHEIN

F R A N C J A Z czem Cię p o r ó w n a ć , Francjo,

Z jakiem pięknem, z jaką radością ? Z powietrzem wiosny n a d głową, Z pierwszą miłością ?

Hellado n o w a , Hellado, We wdzięku bezcenna:

Muzyko Debussy, Poezjo V e r l a i n e ' a I Przedziwna La Ville Lumiere ! Placu Królewski w Nancy, Rouen rycerskie, Tuluzo ! Czy wyście wyrazem Francji ?

Ogromie ducha Pascala ! Śmiałości myśli Voltaire'a ! Czyż nie od was się rozpoczęła — Francuzi — światłości era ? Może dusza Twa w winie i chlebie, Francjo, k t ó r y dajesz ubogim, — Tym, co z swych domów n i e w o l i

Weszli w Twe p r o g i ?

K w i t n ą c a i n i e ś m i e r t e l n a J a s n a wolności m o n s t r a n c j o ! Chciałem powiedzieć: Matko!

A powiem tylko: Francjo. — J Ó Z E F ŁOBODOWSKI

N O R W I D całuny które pieką jak wrzody

ściągnij ręką zetlałą i porwij

nie zmieścić w czarnej gęstwie laurowych łodyg tych znaków co wołają norwid

ojczyzno rozwalona na krzyżach jak spasłe cielsko na wygodnej męce

tam w ogłuchłych na głos mój uliczkach paryża smagłą t w a r z ku wschodowi wykręcę

idą orszaki żałobne pod lasem gromnic krążą jak kruki w moim kamiennym teatrze powiadają mi przechodnie zapomnij namawiają mię ja czuwam i patrzę

o t o pieśni jako p o w ó j na kijach zła trucizna juljusza i adama

jam trwał kiedy każdy przemijał i jam jeden swego bólu nic skłamał czarne maki w skorupach dzbanów

wiatr żałobny płynie na cyprysach ciało w t r u m n i e drżącą struną fortepianu skierowane prosto w przyszłość jak spisa

pieśń bezdomna zabłąka się znajda której nikt po imieniu nie zawoła

świstu szabel nie uchwycić w brzęku kajdan ani ludzi odszukać w archaniołach

laurowym nie wydrzesz się gajom rozpostarty na gwiazdach jak na dzidach tylko dojrzysz samotny konając

skamieniałe źrenice norwida

Hr. 9

ZENON WAŚNIEWSKI

Ż E B R A K

W y c h o d z ą c w świat z k o s t u r e m i torbą p o d r ó ż n ą , czuje p r z e s t r z e ń przed sobą p a c h n ą c ą j a ł m u ż n ą , n i e o d s t ę p n y towarzysz głód w ę d r u j e ze m n ą , s p ę d z a j ą c m n i e n i e k i e d y z p o s ł a n i a w n o c c i e m n ą . Z ś w i e r g o t e m p t a k ó w idę, t r ą c oczy w p ó ł s e n n e , nie w i e d z ą c , czy zaczynam, czy k o ń c z ę g e h e n n ę . A m o ż e dziś, za chwile, w dnia u p a l n y m żarze, s p o t k a m idące k u m n i e u ś m i e c h n i ę t e t w a r z e i k o j ą c e d o t k n i ę c i e m w y c i ą g n i ę t e d ł o n i e ?

C h o ć dziś z n ó w myślę o t e m , w i e c z n o ś ć idę po n i e .

O t o drzwi się otwarły, k t o ś m n i e w a b i g e s t e m !

Śpieszę się z ł z a m i szczęścia, c h c ą c krzyczeć: już j e s t e m ! P o p i e r w s z y c h j e d n a k k r o k a c h r a d o ś ć się r o z w i e w a i jedyną j a ł m u ż n ą zostaje — c i e ń d r z e w a .

SERGJUSZ KUŁAKOWSKI

M A K S Y M I L J A N W O Ł O S Z I N (1877 - 1932)

Z t w ó r c z o ś c i ą M a k s y m i l j a n a K i r i e n k o ( W o ł o s z i n a ) czytelnik polski miał m o ż n o ś ć z a p o z n a n i a się j e d y n i e dzięki p r z e k ł a d o m wiersza „ G ł o w a M a d a m e de L a m b a l l e " p i ó r a W ł . S ł o b o d n i k a i Kaz. A . J a w o r s k i e g o . J e d n a k i e t e n u t a l e n t o w a n y malarz i wy- b i t n y p o e t a z a s ł u g u j e na u w a g ę c h o c i a ż b y ze w z g l ę d u na jego s t o s u n k i p r z y j a z n e z P o l o n i ą paryską; świadczy o nich m . in., c h a r a k t e r y s t y c z n y p o r t r e t W o ł o s z i n a p ę d z l a Eug. Zaka.

Ś m i e r ć W o ł o s z i n a (11 s i e r p n i a 1932.) wywołała s z e r o k i o d d ź w i ę k w p r a s i e r o s y j s k i e j r ó ż n y c h k i e r u n k ó w l i t e r a c k i c h i p o l i t y c z n y c h . T y p o w y syn e p o k i s y m b o l i z m u i i m p r e s j o n i z m u , W o ł o s z i n był n i e p r z e c i ę t n ą postacią na w i d o w n i l i t e r a t u r y r o - syjskiej.

Syn k o z a k a , u r o d z o n y w Kijowie, z a c h o w a ł d o k o ń c a życia

w y b u j a ł y t e m p e r a m e n t i żywiołowość, co się u j a w n i a ł o w p o -

w i e r z c h o w n o ś c i p o e t y . W o l n o ś ć d u c h a , cygański tryb życia, sze-

r o k a r o z p i ę t o ś ć duszy były przez całe życie j a s k r a w e m i właści-

w o ś c i a m i t e g o d z i e c k a a r t y s t y c z n o - l i t e r a c k i e j b o h e m y . P r a w d z i -

wy artysta, W o ł o s z i n był p o d o b n y d o jakiegoś f a n t a s t y c z n e g o

„ h o m o sapiens" z czasów wcześnie helleńskich, p r z y p o m i n a j ą c swoją okazałą postacią w y m a r z o n e g o syna Hellady — czy też wskrzeszonego Sarmatę bezbrzeżnych, dziewiczych stepów. W ży- ciu pociągała go jedynie jaskrawość wrażeń i przeżyć bez względu na to, jakie zabarwienie m o r a l n e , polityczne, ba, n a w e t arty- styczne te wrażenia miały za podstawę. T e m się tłumaczy, że W o ł o s z i n nigdy nie troszczył się ani o życie codzienne, ani

o sławę, jakby to wszystko nie tyczyło wcale tego wychodźcy z innego prymitywnego świata. Z jednakową płomiennością

rzucał się w wir rewolucji (będąc zesłany - - przeżywał n o w e wrażenia z k r a j u „egzotycznego"), aby p ó ź n i e j trafiwszy do Pa- ryża, spędzać życie c h a o t y c z n o - b a r w n e w m i e d z y n a r o d o w e m środowisku artystycznem. Jako p o e t a u j m o w a ł obrazy zawsze p o malarsku, k i e r u j ą c się efektownością światła i cieni, rzu- cając p o s ę p n v koloryt na obraz, zestawiając hyperboliczne prze- ciwieństwa n i e o m a l w stylu Goy'i. I m p r e s j o n i z m f r a n c u s k i słu- żył W o ł o s z i n o w i jako m e t o d a , zaś poeci-symboliści francuscy 1 belgijscy wskazali mu drogę ku urzeczywistnieniu obrazów poetyckich w śpiewnych słowach.

D o s k o n a ł e tłumaczenia W o ł o s z i n a z H e n r y k a de Regnier'a, z Emila V e r h a e r e n ' a (z którymi było s p o k r e w n i o n y c h kilku wy- bitnych p o e t ó w rosyjskich XX w.) świadczą o wysokiej technice r y m o t w ó r s t w a i u m i e j ę t n e j subtelności w o d d a n i u oryginałów.

J e d n e m u ze swych u l u b i e ń c ó w — Barbey'owi d'Aurevilly'emu—

W o ł o s z i n poświęcił d o s k o n a ł e s t u d j u m , o p r a c o w a ł bibliografje, jakiej mogliby pozazdrościć Francuzi, oraz przetłumaczył „Les D i a b o l i q u e s " tego wczesnego symbolisty. S t e f a n Mallarme, Pa- weł C l a u d e l , J. M. d e H e r e d i a odegrali w życiu W o ł o s z i n a rolę, którą obdarzył D a n t e Vergilego w swej i n f e r n a l n e j p o d r ó - ży. Artystyczne przeżycia e p o k i f r a n c u s k i e g o „fin de siecle"

wprowadziły p o e t ę rosyjskiego d o w y s u b t e l n i o n e g o , bogatego w przeciwieństwa wieku XVIII, d o czasów rewolucji francuskiei, gdy życie stało się t e a t r a l n e m widowiskiem, gdy p o w i e w śmierci nadawał wszelkim przeżyciom n i e z r ó w n a n y u r o k .

Tą drogą wykrył p o e t a swój p o t a j e m n y świat — bądź to w Szwajcarji przy b u d o w i e słynnego „ G m a c h u J a n a " a n t r o p o - zofa R u d o l f a Steinera, bądź t o w K o k t e b e l u na Krymie, w swej u l u b i o n e j siedzibie, gdzie przeżywał d a w n e czasy Hellady nad m o r z e m b ł ę k i t n o - c z a r n e m .

Stąd epicka siła wypowiedzi, W o ł o s z i n wiąże słowa, jakby miał do czynienia ze s k ą p o i wyraźnie o k r e ś l o n e m i o d c i e n i a m i .

N i e troszcząc się o sławę, p o e t a w y d r u k o w a ł swój pierw-

szy zbiór wierszy d o p i e r o w r. 1910, b ę d ą c już znanym uczestni-

kiem k i e r u n k u „Świat sztuki" i wówczas d o p i e r o co założonego

słynnego miesięcznika „ A p o l l o " . T a piękna książka była ozdo- b i o n a rysunkami K o n s t a n t e g o Bogajewskiego, s p o k r e w n i o n e g o

z twórczością poety.

W y t w o r n y i światowy w o b c o w a n i u z ludźmi, W o ł o s z i n podczas recytowania swych wierszy przeistaczał się w s u r o w e g o S a r m a t ę . T e n szczegół c h a r a k t e r y z u j e ujęcie przez W o ł o s z i n a s a m e j t w ó r c z o ś c i poetyckiej, n a c e c h o w a n e j zaiste h e l l e ń s k i m p a t o s e m . Los rzucił W o ł o s z i n a pomiędzy pierwszą a drugą re- w o l u c j e rosyjskie. W szeregu p o e m a t ó w i liryk, w setkach arty- k u ł ó w , rozrzuconych p o czasopismach, oddźwięk epoki nabiera groźnych, proroczych cech. N a w i ą z u j ą c d o rewolucji f r a n c u s k i e j XVIII w., p o e t a d a j e wyraz uwielbieniu żywiołowości i jaskra- wości wrażeń. Kilka swoich artykułów wydał w r. 1914 w osob- n e j książce („Oblicza twórczości" t. I); p o m i ę d z y i n n e m i za- mieścił tu b a r d z o ciekawy szkic p. t. „Prorocy i mściciele"

( z r. 1905), u d e r z a j ą c y g r o ź n e m u j ę c i e m t e m a t u r e w o l u c j i jako w i e l o w i e k o w e j zemsty. Jako mistyk W o ł o s z i n wykrywał t a j e m - nicze podstawy zjawisk historycznych, k i e r u j ą c się b u d d y z m e m , a n t r o p o z o f j ą , t e o z o f j ą , t a j n e m i d o k t r y n a m i chrześcijaństwa, wska- zując na moralną zbrodnię człowieczeństwa, którą m o ż n a na- prawić przez morze krwi. Krew w pojęciu W o ł o s z i n a jest jaskra- wą plamą kolorystyczną w dziejach ludzkości, pożoga wojny—

p o t ę ż n e m widowiskiem d z i e j o w e m . W y r a z e m tych zapatrywań poety są jego utwory, wydawane w latach wojny i rewolucji jako zbiory poezyj: „ A n n o M u n d i A r d e n t i s " (1916), „ I w e r n i "

(wiersze wybrane, 1918) oraz „ D e m o n y g ł u c h o n i e m e " (1919, z rysunkami autora). N a w i ą z u j ą c d o dawnych wojen, d o rewo- lucji f r a n c u s k i e j XVIII w., do rosyjskich p o w s t a ń Razina i Pu- gaczowa, Wołoszyn został w o s t a t n i e m piętnastoleciu życia swe- go piewcą żywiołowej, niszczycielsko-płomiennej burzy, podczas k t ó r e j ukazują się oczom p r o r o k a postacie apokaliptyczne.

W p o r ó w n a n i u z p o e m a t a m i W o ł o s z i n a słynne „ D w u n a s t u "

i „Scytowie" A. Błoka stają się b l a d e m i r e a s u m o w a n i a m i rosyj- skiego inteligenta.

T a k i e j b o w i e m apoteozy niszczycielskiego chaosu i żywio- łowego rozpętania nie potrafił wyrazić ani j e d e n poeta rosyjski naszych czasów. „ D e m o n y g ł u c h o n i e m e " — to obraz słynnego o b e c n i e poety rosyjskiego XIX w. T e o d o r a Tiutczewa; w p r o - wadza to nas na tory p o k r e w i e ń s t w a W o ł o s z i n a z tym „piewcą nocy i c h a o s u " . B e z d e n n o ś ć k o s m o s u Tiutczewa kojarzy się w wierszach W o ł o s z i n a z o g r o m e m przeżyć naszej epoki, w k t ó r e j brzmią odgłosy zgrozy świata antycznego „ T e r r o r anticjuus".

D l a t e g o poezja W o ł o s z i n a działa na nas jak zew wśród burzy

i p i o r u n ó w .

IWAN KRYŁOW

K W I A T Y

Lato... Deszcz rzęsisty — złoto dla rolników...

Gdzieś na b a l k o n i k u a może i w o t w a r t e m oknie z kwiatami żywotni do spółki bawił ludzkie oczy i bukiet z b i b u ł k i !

Ton w krzyk — Hej, gosposiu, zabierz nas, bo zmokniem ! —

— Nas to nie ! — odezwie się Ficus zkolei — n a m , k w i a t o m p r a w d z i w y m , taki deszcz nie szkodzi

Dobrodziej

i tak już się, widzę, rozkleił! —

Dokąd zmierzam, wiecie:

deszcz — k r y t y k a , k w i a t y — t a l e n t y . Gdy szczere, n a deszczu odświeżają cerę !

Nie da się rzec tegoż o sztucznym bukiecie:

po deszczu staje się już — śmieciem !

Z r o s y j s k i e g o spolszczył W . S z u l .

MICHAŁ LERMONTOW

I nuda i s m u t e k . Nikt dłoni nie poda z pomocą, gdy ręce w cierpieniu się s p l a t a .

P r a g n i e n i a ? Lecz p r a g n ą ć wieczyście, napróżno.... i p o c o ? A lata mijają — najlepsze te l a t a .

Więc kochać ? Lecz kogo ? Na chwilę pokochać nie warto, a wiecznie wszak kochać niesposób.

Gdy zajrzysz w g ł ą b siebie, t a m przeszłość swą widzisz z a t a r t ą , i radość, i męki, i wszystko igraszką li losów.

Namiętność? Wszak wcześniej czy p ó ź n i e j jej słodka oskoła zgorzknieje pod twemi już usty.

I życie — zrozumiesz, gdy spojrzysz z uwagą dokoła, to tylko żart głupi i pusty.

Z r o s y j s k i e g o spolszczył K. A . J a w o r s k i

MICHAŁ KUZMIN

* *

Dzień świąteczny. Pachnie mięta. Wszystko w k w i a t a c h . T r a w a świeża, nie w y m i ę t a . Wszystko w k w i a t a c h . Nad ruczajem głośną falą, na pagórze

skaczą, bawią się koźlęta. Wszystko w k w i a t a c h . Skały sad grodzące wokół u p a ł urzekł.

Lasy spętał, pola spętał. Wszystko w k w i a t a c h .

O p o r a n k u przed dom w y j d ę , s t a n ę w g a n k u

i — pierś r y t m e m drżeń objęta. Wszystko w k w i a t a c h . Czemu kocham... czemu kochani... s a m już nie wiem.

Nie codzień są jasne ś w i ę t a i świat w kwiatach...

Z r o s y j s k i e g o s p o l s z c z y ! Józef C z e c h o w i c z

MAKSYMILJAN WOŁOSZYN

D E M O N Y G Ł U C H O N I E M E Wciąż ślepi, głuchoniemi wciąż, przechodzą poprzez ziemskie szlaki i płomieniste kreślą znaki

jak w mgle r o z w a r t e j gromu w ą ż . Otchłanie ogniem obejmując, nie widzą nic skroś ś w i a t ł a biel i tworzą, zgoła nie pojmując, jaki powołał ich tu cel.

Przez zmierzch zamglony piekła [progów rzucają wieszcze swoje skry...

Ich los — to wszak oblicze Boga, jawione w m r o k u z poza mgły.

Z rosyjskiego spolszczył K. A . J a w o r s k i

MIKOŁAJ GUMILOW

S E N (Ranna pogwarka) Pan jest dzisiaj taki dziwny, co pan we śnie widział znów ?

— G a j oliwny, rzekę, nów.

A co więcej ? W rozświetlone noce ludzie kochać chcą.

— Desdemonę, siebie z nią.

Oczy p a n a mówią wiele.

Kto sie jeszcze w cieniu skrył ?

— Tam Otello piękny był.

Czy mu księżyc srebrzył l i c e ? Czy był was obojga w a r t ?

— Tak. On rycerz no i bard J a k i e ż czary on tam c z y n i ł ?

O czem śpiewał w lśniących mgłach ?

— O p u s t y n i i o snach.

I pan słuchał rozmarzony, w oczach p a n a drżała ł z a ?

— D e s d e m o n a , lecz n i e ja.

Z r o s y j s k i e g o spolszczył K . A . J a w o r s k i

IGOR SIEWIERIANIN

W I O S E N N Y D Z I E Ń

Wiosenny dzień świat złotem wień- c z y , — ślepiące słońce miasto ssie !

J a m znowu—ja: jam znów młodzień- [ c z y !

J a m znowu wesół, kochani się !

I dusza rwie się, dusza śpiewa, do wszystkich obcych mówię „ty"...

Ach, jaka przestrzeń 1 J a k i e drzewa ! Ach, jakie p i e ś n i ! J a k i e bzy !

Więc bryczką wdał, co koń wysko- [czy !

Na młode pola, pełne brózd ! R u m i a n y m babom patrzeć w oczy ! Całować wroga w czerwień u s t !

Kwitnijcie k w i a t y u ś m i e c h n i ę t e ! Śpiewajcie, gaje, pieśń swych śnień!

Dziś nikt nie winien: każdy święty w błogosławiony taki dzień !

Z r o s y j s k i e g o spolszczył K . A . Jaworski

TEODOR SOŁOGUB

Dom we śnie, wszędzie ś w i a t ł a już [znikły, tylko tam wgórze drży płomyk nikły.

To nie blask lampki przed Matką [Boską:

tam nie śpi człowiek, z n ę k a n y troską.

Może t a m chory zbudził się ze snu i słychać jęk tani jego b o l e s n y . Albo rozłąką długą zmęczona, nie może u s n ą ć cierpiąca żona.

L u b p r a g n ą c wezwać śmierć z. włas- [ n e j woli, jakiś nieszczęsny łka o s w e j doli.

Może tani m a t k a nad drogim prochem chyli się w t r w o d z e z rozpacznym

[szlochem.

Lub inna boleść świeci t a m nocą.

O, zła, o k r u t n a ! 1 poco, poco ?

Z r o s y j s k i e g o spolszczył K . A . J a w o r s k i

WŁODZIMIERZ MAJAKOWSKI!

W O J N A I P O K Ó J (Prolog)

Wam to dobrze.

Umarłych wstyd nie nęka.

Gaś w sobie

gniew do m a r t w y c h morderców.

Oczyszczająca zmyła męka grzech broczącego serca.

Wam to dobrze ! A ja

poprzez h u k ,

poprzez f r o n t od krwi m o k r y jak poniosę miłość człowieka ? P o t k n ę się

i ostatniego miłościątka okruch w odmęt d y m u się stoczy na wieki.

Cóż przyjdzie t y m , co wrócili,

ze współczucia okrzyków, cóż przyjdzie

z łzawych poetyckich pień ?!

Myślą tylko o tem, jakby na parze p a t y k ó w

przekusztykać jak nie bądź dzień ! Boisz s i ę !

Tchórz ! Z a b i j ą ! A tak

półwieku jeszcze będziesz włóczył [ciało ! Kłamstwo !

Wiem,

że i w lawie a t a k u byłbym pierwszy, b o h a t e r

i śmiałek.

O, któż

gdy przyszłość zagrzmi nam nie stanie

na apel r ą c z o ? Każdy.

A dziś jestem sam h e r o l d e m p r a w d ,

które jutro wszystkich połączą. — Dziś t r i u m f u j ę !

Nie rozbryzgałem duszy,

p o t r a f i ł e m ,

p o t r a f i ł e m ją donieść cało.

Bo jeden ludzki wśród wycia wśród burzy podnoszę głos zuchwało.

A zresztą rozstrzelajcie,

c i ą ż c i e do s ł u p a w polu ! Nie splami t w a r z y m o j e j strachu

[biel!

Chcecie — mogę asa

przylepić na czole

by j a s k r a w i e j płonął w a m cel ?!

Z r o s y j s k i e g o s p o l s z c z y ł K. A . J a w o r s k i

BORYS PASTERNAK

Tak się zaczyna. Od lat dwóch od mamki w mgłę się dźwięków leci.

Szczebiocze, świszczę się—deszcz słów pojawia się już w r o k u trzecim.

Tak zaczynają się zagadki i kiedy w h u k u m k n i e t u r b i n a , zda się, nie matką ci już m a t k a żeś ty nie ty, że dom — obczyzna.

Co począć z straszneni owem pięknem, n a ławce siedząc w bzowym cieniu.

I kiedyż kraść tu dzieci zlękłe ? 1 t a k powstają podejrzenia.

Tak rosną strachy. Jakżeż gwiazd nie d o t k n ą ć ma na n i e b e k r a n i e , gdy on — f a n t a s t a , gdy on — F a u s t . Tak zaczynają się cyganie.

Tak się o d s ł a n i a w c h m u r otworze ponad o p ł o t k i e m i nad grzędą jak szept w e s t c h n i e n i a nagłe morze.

Tak jamby się zaczynać będą.

Tak nocy letnich jasna wić, wieszcząca: już na ranek pora! — zda się źrenicą twoją lśnić.

Tak się wszczynają z słońcem spory.

Tak się zaczyna wierszem żyć.

Pianino drżące p i a n ę z ust obliże.

Podrzuci ciebie, zerwie ta maligna i powiesz, — miły ! — Wtedy — Nie

[ w y k r z y k n ę N i e ! Przy m u z y c e ? ! — Choć byważ

|się bliżej, niż gdy się rzuca ot o t a k i e j chwili dźwięki jak kartki dziennika do

[ognia ? O zrozumienie dziwne, tylko kiwnij, zdumiejesz s a m a ! — Możesz pójść

[swobodnie.

Nie t r z y m a m wcale. Innym o d d a j [siły.

Wszak d a w n o został n a p i s a n y [Werter, a dziś p o w i e t r z e n a w e t pachnie

śmiercią:

otworzyć okno to jak przeciąć żyły.

Z r o s y j s k i e g o spolszczył K. A . J a w o r s k i

FRANCESCO CANGIULLO

Z Ł O T Y S Y F O N ( F r a g m e n t )

Włosy pozłacane krwią, oczy fosforyzujące,

nimfy czarowne i źródła posrebrzane, gdzie się syreny pluskają

i lśniące o d złotowłosów ciała f a u n ó w drżą.

O , s u c h o t n i c y - p o e ę i ! I wy im śpiewać możecie !

O malarze z m u z e ó w ! I wy ich pieścić m o ż e c i e ! N i e b o b ł ę k i t n o świegotające, ideale błękitny,

błękitny pierścieniu ś m i e r c i ! Blaskiem rażące niebieskie ścieżki:

lećcie w nie dzielni piloci, kiedy was obłęd zamroczy!

P o ł u d n i e olśniewające:

leźcie z tęsknoty kokoty, nocna h o ł o t o , jak cyrkle roztworzone,

rozlazłe, kwaśne, zielone, w cieniu takich izb,

k t ó r e zawsze zamykają oczy.

Każda latarnia sztyletuje, rozżarzona d o biała w p o ł u d n i e . Każdy balkon ma swoją szybę,

w którą r e f l e k t o r d r u z g o t e m ślin pluje.

Każdy brylant jak s ł o ń c e ma serce bijące i błyska, piska, szeleści, wytryska

elektryczną burzą.

Wszystkie krople, drzazgi, k t ó r e się w snach mrużą, są pluskami i bluzgami białego ognia.

Każda kropla wina ma coś z rubina.

Każdy metal roztapia się w setne łzy światła słonecznym p o m i o t e m .

Złoto jest m o s i ą d z e m , a mosiądz jest złotem, który płonie, skrzy się, drży, jeżąc siarczane włosy.

Każda rzecz żywi w sobie p a j ą k a ,

który ją oprzędza świetlistą pajęczyną.

A najwyższy O n się śmieje.

W y r a f i n o w a n y pochlebca, czarodziejski mamicie!, który nim mgły rozwieje, posyła na ziemie o świcie ociekający s t r u m i e ń złota.

Niewyczerpany i świeży!

Jedyne złoto p o e t ó w ! Jedyne ź r ó d ł o złota,

k t ó r e g o nie dostaną b a n k i e r z y ! S ł o ń c e !

A u r e o l o pracy n o w e j ! Zagłado pracy s t a r e j ! Słońce,

k t ó r e elektryzujesz zielone liście, a spopielasz schnące,

najczystsze s ł o ń c e !

Które każdego dnia o zachodzie zapalasz stary dzień,

zapalasz siebie s a m o w onym starym dniu błyskiem żarliwych drgnień,

aby dać tym, którzy się urodzą jutro, s ł o ń c e i jutro,

zawsze wciąż nowsze i czystsze w złocie jutrzenek —

ty będziesz naszem s ł o ń c e m , zanim się jutro n a m wyśni, najwyższa m e t o lotników, syfonie złota

t r y ś n i j !

Z włoskiego przełożył Jalu Kurek ALDO PALAZZESCHI

A R A M A R A A M A R A N a p o c h y ł e m wzniesieniu

wśród wysokich cyprysów jest łąka m a l u s i e ń k a . W półcieniu trzy staruszki, g r a j ą c e w kości, stoją.

Żadna głową nie ruszy na chwilę, żadna miejsca ni razu nie zmieni.

Na trawie na k o l a n a c h stoją w półcieniu i grają.

Z włoskiego spolszczył K. A. Jaworski

STANISŁAW CZERNIK

N A J A Z D , K T Ó R E G O NIE BYŁO

Przed kilku miesiącami w a r t y k u l e „Synowie ziemi" (Kamena Nr 5) w s k a z y w a ł e m na rozwijający się u n a s w ostatnich czasach ruch przeciw- chłopski. Nazwałem to problemem Szywały ze względu na początkowe umiejscowienie tego działania w literaturze pięknej. Konfrontacja papie- rowego Szywały z człowiekiem żywym, z p r a w d z i w y m inteligentem po- chodzenia chłopskiego wykazała, że literacki odpowiednik tego typu jest wyrazem o d w r ó c o n e j rzeczywistości. Wkrótce potem w prasie stołecznej rozgorzała polemika na t e m a t c h ł o p ó w w literaturze. Odważny głos Mło- dożeńca, k t ó r y przeciwstawił swe chłopskie credo a n t y l u d o w e j stolicy, jest d o k u m e n t e m . Zresztą cała ta p o l e m i k a jest zbiorowiskiem pustych słów. Wiadomo, że p u b l i c y s t y k a polska odznacza się b r a k i e m jakiejkol- wiek odpowiedzialności za słowo. Sprawa Szywały przeszła do d r u g i e j instancji.

Narazie g e n e r a l n y m p r o k u r a t o r e m w rozpoczętym procesie został znany publicysta w a r s z a w s k i J. E. Skivvski. W nr. 10 (29) „ P i o n u " w a r t y k u l e „Przemilczany n a j a z d " , na m a r g i n e s i e polemiki między Piasec- kim, Makarewiczem i Młodożeńcem, p. Skiwski postawił niezwykle cie- kawą tezę o zagadnieniu chłopa w historji l i t e r a t u r y . Problem ten w o ś w i e t l e n i u p. Skiwskiego n a b r a ł niemal zasadniczego znaczenia, dotyka bowiem n i e t y l k o historji l i t e r a t u r y i roli chłopów w jej k s z t a ł t o w a n i u , lecz jest właściwie próbą „rzucenia ś w i a t ł a " na całokształt z a g a d n i e n i a roli inteligentów, pochodzących z w a r s t w proletarjackich w tworzeniu wartości k u l t u r a l n y c h . Niezwykle s u g e s t y w n a forma w y w o d ó w p. Skiw- skiego p o s i a d a znaczną siłę p r z e k o n y w a j ą c ą , t e m b a r d z i e j więc w y m a g a konfrontacji z rzeczywistością. Tej konfrontacji p o d e j m u j ę się.

P. Skiwski łączy dwa z a g a d n i e n i a w jeden przyczynowy związek.

Stwierdza n a j p i e r w niski poziom polonistyki współczesnej, w s k a z u j e n a liczne dzieła o g r o m n e j pracowitości, którym w y j ą t k o w o towarzyszy inte- ligencja. P o w o ł u j e się n a Boya, k t ó r y „w swoich ostatnich a r t y k u ł a c h fredrologicznych dał n a m znowu sporą porcję przykładów, dowodzących niezbicie w y j ą t k o w e g o b r a k u o k r z e s a n i a umysłowego u naszych uczo- n y c h " . Wreszcie o d m a w i a dzisiejszym historykom l i t e r a t u r y t a l e n t u re- k o n s t r u k t o r s k i e g o , przez co p o w s t a j e n a u k a bez sprężyn, blada, a za- razem nieścisła. „ G ł ó w n a przyczyna" tego s t a n u rzeczy leży w e d ł u g Skiwskiego „w szerokiem u p r a w i a n i u polonistyki przez masy inteligencji chłopskiej". Poprostu chłopi z d a w n e j Galicji dokonali n a j a z d u na h i s t o r j ę l i t e r a t u r y , o p a n o w a l i ją chytrze od dołu do góry i wytępili t a l e n t y re- k o n s t r u k t o r s k i e , r e p r e z e n t o w a n e przez niechłopów. P. Skiwski mówi wy- raźnie, że rzucili „sugestję na całą polonistykę, sugestję, k t ó r e j ulegają n i e t y l k o chłopi". Sami zaś są tylko religjantami szczegółów, bo nie mają czasu do bezinteresownych rozmyślań, ostatecznie zaś wyświęceni na k a p ł a n ó w „w duszy i z a c h o w a n i u pozostają z a k r y s t j a n a m i " .

J e s t to zarzut ogromnie poważny, i sądzić należałoby że p. Skiw- ski, jako przedstawiciel w a r s t w y , m a j ą c e j wiele czasu do bezinteresow- nych rozmyślań i t a l e n t r e k o n s t r u k t o r s k i , pozwalający z u ł a m k ó w od- t w a r z a ć epoki, o s k a r ż e n i e swoje przemyślał i o p a r ł na rzeczowych do- wodach, nie n a u ł a m k a c h obserwacji, gdyż poruszona s p r a w a dotyezy teraźniejszości i może być w k a ż d e j chwili s p r a w d z o n a . Niestety p. Skiw- ski tak mocno uwierzył w zmysł r e k o n s t r u k t o r s k i s w e j w a r s t w y , że od- t w o r z y ł styl dzisiejszy na p o d s t a w i e własnych przygodnych spostrzeżeń,

streszczonych w tem zdaniu: „Nieraz o b s e r w o w a ł e m polonistów i wogóle

h i s t o r y k ó w l i t e r a t u r y chłopskiego pochodzenia". To jest cały m a t e r j a ł

do.vodowy p. Skiwskiego. F a ł s z y w e j r e k o n s t r u k c j i u b i e g ł e j epoki nieraz

nie można obalić, trzeba wierzyć „ n a słowo" historykowi. Rekonstrukcja

przyczyn rzekomego u p a d k u dzisiejszej historji l i t e r a t u r y , n a k r e ś l o n a

tak wyrazistemi linjami, jest w całej pełni s p r a w d z a l n a . Teorja o na-

jeździe b a r b a r z y ń c ó w wiejskich na s u b t e l n ą k r a i n ę l i t e r a t u r y jest t y l k o

f a n t a z j ą p. Skiwskiego. Nie znaczy, to, by chłopi n i e s t u d j o w a l i t e j dy-

scypliny na u n i w e r s y t e t a c h (dziś zresztą można ich p o l i c z y ć na palcach),

lecz do n a j a z d u i o p a n o w a n i a polonistyki przez ten odłam n i e doszło.

Raczej twierdzę, że chłopi nie zdobyli ani jednego bastjonu oficjal- n e j fortecy, ani jeden z nich nie o t r z y m a ł święceń na k a p ł a n a - t w ó r c ę , święceń w postaci k a t e d r y u n i w e r s y t e c k i e j (zresztą może jest gdzieś wy-

jątek), ani jeden chyba nie pisał tych dzieł pracowitych, r e p r e z e n t a c y j - nych, k t ó r e podobno wykazują brak inteligencji. P. Skiwski twierdzi, że dzieł tych jest setki. Twierdzenie to jest pustem słowem. Przejrzałem wykazy bibljograficzne z lat ostatnich i nie znalazłem ani jednego t y t u ł u , prócz kilku przyczynków. Tak j e d n a k jest: chłopi nie biorą udziału w historji l i t e r a t u r y , niema więc m a t e r j a ł u , któryby u p o w a ż n i a ł kogokol- wiek do w y d a w a n i a n e g a t y w n y c h lub pozytywnych s ą d ó w o ich zmyśle r e k o n s t r u k t o r s k i m . Gdzież są ci c h ł o p i ? .leżeli jest ich trochę, to pełnią f u n k c j e techników — nauczycieli w gimnazjach prowincjonalnych lub w szkołach powszechnych, — ci teorji nie tworzą, teorja h i s t o r j i l i t e r a t u r y pozostaje w całości w rękach profesorów uniwersyteckich, oni wydają te pracowite dzieła, w których p. Skiwski nie zauważył inteligencji. To przecież nie chłopi piszą te prace. Z n a m y ich wszyscy. Wymienię ich w alfabetycznym p o r z ą d k u . Przejrzyjmy ten różaniec nazwisk: Poleski, Ker- nacki, Bruchnalski, Bruckner, Chrzanowski, Drogoszewski, Górski, Gra- bowski, Gubrynowicz, Halin, Korbut, Kleiner, Kołbuszewski K., Kolbu- szewski St., Kołaczkowski, Kridl, Krzyżanowski, Kucharski, Pollak, Pigoń, Pini, Potocki, Szweykowski, Szyjkowski, Ujejski, Wierczyński-Vrtel, Win- dakiewicz, Woycicki, Zaleski, Życzyński. Może kilku niechcący p o m i n ą ł e m . Trzydzieści reprezentacyjnych nazwisk, czoło h i s t o r y k ó w literatury. To oni napisali te dzieła, o których mówi Skiwski. To oni r e k o n s t r u u j ą historję. Jeżeli są chłopami, teorja n a j a z d u okaże się słuszną. Nie wiem, jakie s p r a w d z i a n y stosuje p. Skiwski przy b a d a n i u pochodzenia. Według d a w n y c h przepisów o n a d a n i u szlachectwa (średniowiecze) należało udo- wodnić, że ojciec, m a t k a i k t ó r a ś b a b k a pochodzili z nobilów. Współczes- n e s p r a w d z i a n y r a s o w e są surowsze od średniowiecznych, w Niemczech, zdaje się, o b o w i ą z u j e dowód do trzeciego pokolenia wstecz. Być może, s t o s u j ą c t a k i e przepisy, wykazalibyśmy, że wszyscy w y m i e n i e n i powyżej historycy literatury pochodzą z chłopów. J e d n a k ż e ja użyje innego spraw- dzianu. Chłopi, jak wiadomo, rodzą się na wsi. Otóż z wymienionego spisu tylko jeden prof. Pigoń urodził się w jakiejś Komborni galicyjskiej, i może on jest pochodzenia chłopskiego. Inni rodzili się w miastach, przeważnie w Warszawie, Lwowie, K r a k o w i e . Każdy może te szczególiki sprawdzić w w y d a w n i c t w i e Peretiatkowicza i Sobeckiego p. t. „Współ- czesna k u l t u r a polska". Tak w y g l ą d a r e k o n s t r u k c j a p. Skiwskiego i jego t e o r j a o najeździe. Oskarżenie u p a d a z braku dowodów rzeczowych, oskar- żony był nieobecny na miejscu w y s t ę p k u , wykazaliśmy właśnie wiaro- godnemi d o k u m e n t a m i jego bezsprzeczne alibi. Teraz ma głos prokurator.

Zdarza się czasem podczas procesów sądowych, że p r o k u r a t o r cofa oskar- żenie. Wierzymy, że p. Skiwski okaże się t a k i m rzadkim t y p e m .

Na zakończenie słówko o podłożu „ideowem", na k t ó r e m powstają tego rodzaju n i e p r a w d o p o d o b n e pomysły. Wiadomo, że chłopi nie przed- stawiają dziś żadnego niebezpieczeństwa konkurencyjnego dla w a r s t w

„oświeconych". Liczba dzieci chłopskich, pozbawionych szkoły, zbliża się

„ p o w o l i " do miljona, w gimnazjach jest ich g a r s t k a , w u n i w e r s y t e t a c h wkrótce nie będzie ich wcale. Z d a w a ł o b y się, że n a s t r o j e przeciwchłop- skie są zjawiskiem p r z y p a d k o w e m . Tak jednak nie jest. Rzecz w tem, że działa t e n d e n c j a zróżniczkowaniu społecznego na w a r s t w y wyższe i niższe.

Organizuje się mit w a r s t w y wyższej. Wiadomo, jak tworzą się t a k i e mity — proces wywyższenia się w d u ż e j mierze polega na poniżeniu innych. Stąd płyną i n s y n u a c j e , na tem tle p o w s t a j e sugestja, k t ó r e j ule- gają także u m y s ł y pozornie jasne. Należy sądzić, że jest to dopiero po- czątek procecu. S p r a w a d e m a s k o w a n i a t e j psychozy, rozbijania tworzą- cego się mitu jest n a j w a ż n i e j s z e m może z a g a d n i e n i e m społecznem czasów dzisiejszych.

K S I Ą Ż K I N A J N O W S Z E

FR. KORMENDI: „PRZYGODA W BUDAPESZCIE", W a r s z a w a . W y d a w n . G e b e t h n e r a i Wolffa, R. 1934. W o s t a t n i c h latach n a widno- kręgu l i t e r a t u r y p o j a w i ł y się dzieła szczególne, które możnaby p o r ó w n a ć do najwspanialszych rac, rozkwitających n a g l e na tle ciemnego nieba.

Twórcami podobnych książek byli: R e m a r q u e , Celine, oraz Fink, ludzie

który w j e d n e j chwili stanęli na szczycie doskonałości pisarskiej, a dzi-

s i a j należą już do grona nieśmiertelnych. Ostatnio, do szeregu wymie- nionych przybył jeszcze jeden, nikomu dotąd nieznany pisarz węgierski Fr. Kormendi, a u t o r głośnej powieści, n a g r o d z o n e j na m i ę d z y n a r o d o w y m k o n k u r s i e , ogłoszonym przez firmy w y d a w n i c z e a n g i e l s k i e i a m e r y k a ń - skie Powieść ta nosi t y t u ł : „Przygoda w Budapeszcie.

Akcja „Przygody w Budapeszcie" toczy się wartko, raźnie, rozlewa się szeroko trzema n u r t a m i , rozgałęzia się i emocjonuje do najwyższego stopnia, a to przedewszystkiem dzięki s p l ą t a n i u z sobą d w u w ą t k ó w .

W stołecznej k a w i a r n i zbiera się grono szkolnych kolegów, dy- s k u t u j ą c y c h w z a j e m n i e przez beznadziejne długie wieczory. Wszyscy oni nie mogli się d o t ą d wybić, a chociaż z a j m u j ą najrozmaitsze s t a n o w i s k a od d z i e n n i k a r z a do b u c h a l t e r a , to j e d n a k nie znaleźli tego, co mogliby nazwać „szczęściem". J e d e n z nich s p o t y k a przypadkiem w angielskim czasopiśmie fotografję, p r z e d s t a w i a j ą c ą kolegę szkolnego i to najgłupsze- go w klasie, Antoniego K a d a r a . Z objaśnienia, umieszczonego obok, do- w i a d u j e się ten b i e d n y urzędniczyna, że Kador jest m i l j o n e r e m w Połu- d n i o w e j Afryce. P r z y p a d e k ten staje się p u n k t e m wyjścia dla dalszej akcji „Przygody w Budapeszcie" S t e r a n y walką o chleb A n d o r Koleman pisze list "do A n t o n i e g o K a d a r a , wierząc, że t a m t e n skorzysta z jego za- proszenia i przyjedzie do rodzinnego Budapesztu, a w t e d y może i nędzne- mu biuraliście rozpogodzi się jakoś życie. A kiedy wreszcie przychodzi odpowiedź, z a p o w i a d a j ą c a przyjazd b o g a t e g o K a d a r a z Afryki do Buda- pesztu, Kaleman p o p a d a w gorączkę, a z nim całe grono zbierających się stale w k a w i a r n i .

W t e j chwili odsłania n a m a u t o r w d r u g i e j części s w o j e j k s i ą ż k i dzieje Antoniego K a d a r a , dzieje n a p r a w d ę niezwykłe, pociągające swą ogromną zmiennością, kolorytem egzotyki, bogactwem przeżyć i niezli- czonych przygód. A więc K a d a r po powrocie z armji a u s t r j a c k i e j , przy- jeżdża do Budapesztu, i po ciężkiej chorobie, jaką przebył w s k u t e k wo- j e n n e j nędzy, zabiera się do pracy. Trochę pracuje, ale więcej kocha się, znowu u p a d a , męczy się i g ł o d u j e , wyjeżdża n a u n i w e r s y t e t do W i e d n i a , a stąd z n ó w d o L o n d y n u , aby tam znaleźć się na b r u k u bez chleba i dachu nad głową. Nad Tamizą poznaje raz jeszcze piekło życia. Włóczy się po obcych ulicach, przez pewien czas m y j e g a r n k i w p o d r z ę d n e j re- stauracji, aż nagle staje w obliczu szczęścia. Poznaje p r z y p a d k i e m za- możną, o w d o w i a ł ą Węgierkę i ta zabiera go z sobą do A f r y k i Południo- wej, gdzie K a d a r kończy studja i robi swą f a n t a s t y c z n ą k a r j e r ę . Wów- czas to o t r z y m u j e list z rodzinnego Budapesztu, i p r z y j m u j e zaproszenie.

W stolicy Węgier omotują go koledzy, chcąc wyłudzić j a k n a j w i ę c e j pie- niędzy, a* jeden z nich Koleman rzuca n a w e t w jego r a m i o n a swą siostrę, byle tylko wydobyć się z nędzy. K a d a r raz jeszcze, nie w i a d o m o t y l k o k t ó r y , kocha się w r u d o w ł o s e j dziewczynie, lecz „ p r z y g o d a " kończy się dlań p o m y ś l n i e , a z ł a m a n y i zawiedziony w swych nadziejach biedny,

bezrobotny urzędniczyna Koleman ginie w n u r t a c h rzeki. Tak w y g l ą d a w p r z e k r o j u f a b u ł a „ P r z y g o d y w Budapeszcie".

„ P r z y g o d a w B u d a p e s z c i e " K o r m e n d i e g o to książka n a p r a w d ę n i e z w y k ł a Czuje się w n i e j bowiem oddech żywiołu, na jaki stać t y l k o wielkiego a r t y s t ę . Przez wszystkie k a r t y t e j powieści wieje gorący wiatr emocji, d z i a ł a j ą c e j na czytelnika s u g e s t y w n i e . P o r y w a j ą c e t e m p o n a r r a c j i p r z y k u w a naszą uwagę od pierwszej aż do o s t a t n i e j strony. Nadzwy- czajna znajomość psychiki ludzkiej zadziwia na k a ż d y m n i e m a l k r o k u . Wypiwszy tę książkę do dna. stwierdzamy, że t r u d n o jest pisać o n i e j inaczej, niż entuzjastycznie, gdyż Fr. Kormendi, to t a l e n t pierwszorzęd- n e j jakości, po k t ó r y m można jeszcze spodziewać się bardzo wiele. Po- wieść w y d a n a s t a r a n n i e . Przekład dobry. Dobrze się stało, że „Przygodę w Budapeszcie" przyswojono l i t e r a t u r z e polskiej i to w t e d y , k i e d y r y n e k księgarski jest zaśmiecony mnóstwem niepotrzebnych, o k r o p n y c h nieraz przekładów.

Z. NOWAKOWSKI: „DZWONEK NIEDZIELNY" Warszawa 1934, G e b e t h n e r i Wolff — Jest to nowy zbiór feljetonów, d r u k o w a n y c h w

„I. K. C." u t a l e n t o w a n e g o a u t o r a „ S t a r t u E. S u l i m y " i „Kucharza dosko- nałego". Czyta je się z taką sama. przyjemnością, jak i po raz pierwszy na łaniach dziennika." Tętnią bowiem h u m o r e m o specyficznych cechach, właściwych t y l k o Z. N o w a k o w s k i e m u . Książkę n i e f o r t u n n i e tylko „ z d o b i "

o k r o p n a o k ł a d k a , o d s t r ę c z a j ą c a od c z y t a n i a .

N O T Y

J Ó Z E F C Z E C H O W I C Z : W B Ł Y S K A W I C Y , Warszawa 1934, na- kładem „ D r o g i " . Z prawdziwem zainteresowaniem o t w i e r a m y nowy t o m i k poezyj Czechowicza: jakąż też drogą pójdzie r o z w ó j talentu tego wybitnego poety, którą z wielu swoich możliwości rozwinie szczególniej, czy będzie to dalszy k r o k w rozkwicie twórczości, czy też okres siesty ? Spotykamy tematy, znane z po- przednich zbiorków: serdeczny liryzm w s p o m n i e ń w pięknym

„ A u t o p o r t r e c i e " i r z e w n e m „Dzieciństwie", tematy, związana z tajemnicą śmierci („Iliada t ę t n i " i wstrząsające miserere

„ H y m n u " ) , erotyka („Śpiewny p o c a ł u n e k " , „Eros i Psyche"), poezja „ P r o w i n c j i " (uzupełnienie znanego cyklu z „Dzień jak codzień"). Ale są i tematy nowe: oto próba skreślenia w i z e r u n k u d u c h o w e g o N o r w i d a w ładnym, opartym na m o t y w a c h norwi- dowskich „ D o m u św. Kazimierza", o t o usiłowanie stworzenia p e w n e j syntezy w „Polakach". J e d n a k w tych o s t a t n i c h u t w o - rach Czechowicz jest m n i e j przekonywający. N a j p i ę k n i e j po- trafi mówić o czarze dzieciństwa, o g l ą d a n e g o dzisiaj przez pry- zmat zamglonych łzami oczu, n a j l e p i e j umie wyczarować fanta- stykę prowincji (np. ten niezrównany rynek lubelski w noc księżycową z zachwycającym u s t ę p e m : „Księżyc p o stromym da- chu toczy się jest nisko zaczekaj zaczekajmy chwilę jak perła u p a d n i e w rynku lubelskiego miskę miska zabrzeknie"). Ekspresja wielu wierszy niezmiernie sugestywna i wynalazcza. Ale ogólne wrażenie po przeczytaniu n o w e g o zbiorku — kwietyzm. Jakby n a p r a w d ę zaciężyła na poecie „śnica i śniegowica". Cóż że na

„złe dwie m i n u t y " wstanie „ j u n a k g n i e w u " . N a p r ó ż n o szukamy rozwinięcia pięknych zapewnień „nie anioła ale ziemica" z t o m u

„Dzień jak c o d z i e ń " : „nie b ę d ę twoim świerszczem", „tylko taki czas o d m i e n n y chciałbym poznać w którym ludu k a r a b i n e m b ę d ę z wiosną". O k r e s burzy i n a p o r u , zdaje się, C z e c h o w i c z pozostawił już za sobą. I dlatego może źle, że poeta d e d y k o w a ł swą książkę m ł o d o ś c i . (Korekta zbiorku bardzo niedbała).

H E N R Y K A Ł A Z O W E R T Ó W N A : I M I O N A Ś W I A T A . Wyd.

„ D r o g a " Warszawa 1934. W swoim pierwszym zbiorku „Zamk-

nięty p o k ó j " Ł a z o w e r t ó w n a dała kilka zastanawiających wierszy

(np. „ D m u c h a w c e " , „Jack L o n d o n " , „ W o k u l s k i " ) , k t ó r e kazały

spodziewać się, że a u t o r k a znajdzie własny t o n i bardziej ory-

ginalne u s t o s u n k o w a n i e się d o życia i świata, niż to, k t ó r e

z n a j d u j e m y u innych współczesnych jej poetek. I o t o piękny

wiersz na p o c z ą t k u n o w e j książki zdaje się realizować tamtą

zapowiedź: „ T o wtedy, gdy na Radzymińskiej ulicy witały mnie

c h u d e dzieci z nogami, skrzywionemi przez nędzę, z twarzami,

k t ó r e rzeźbił głód, t o wtedy — ciężki o d krzywdy, od łez na- p u c h n i ę t y świecie, p o z n a ł e m twe imię: B u n t . N i e u m i a ł a m o tem pisać wierszy: jak na wiatr wystawiłam twarz na t e n świat boleśniejszy i twardszy i szerszy, na t e n świat już nie m ó j — n a s z ! " Niestety, tylko w pierwszym wierszu Ł a z o w e r t ó w n a m ó w i o n a s z y m świecie. Bo o t o w n a s t ę p n y c h w y s t ę p u j e ciągle m ó j świat: subtelności miłosne, n a s t r o j e z podróży p o Francji, egzotyzm i egotyzm, wyrażone nieraz wcale pięknym wierszem

— ale to mało. Po Ł a z o w e r t ó w n i e spodziewaliśmy się czegoś innego, niż n o w e j edycji T u w i m ó w n y .

JERZY B R A U N : E P I T A P H I U M W a r s z a w a 1934 Bibljoteka Zet.

Piękny to hołd poety, złożony g e n j a l n e m u filozofowi na pa- m i ą t k ę odsłonięcia jego p o m n i k a na c m e n t a r z u Neuilly w Pa- ryżu. Ale zamierzenie niezmiernie t r u d n e , z k t ó r e g o nie łatwo

naogół wyjść ręką o b r o n n ą . Jakichż słów użyć dla o d d a n i a po- tęgi g e n j u s z u , o d m a l o w a n i a wnętrza d u c h o w e g o wielkiego czło- wieka, by nie wpaść w rozlewny werbalizm, nie zagubić w po- wodzi słów istotnych myśli, nie zatracić się w k o t u r n o w e j na- p u s z o n o ś c i i sztucznym patosie. A j e d n a k Braun zręcznie o m i n ą ł te rafy, o k t ó r e łatwo rozbiłby się k t o inny. Może dlatego, że jest znawcą i wielbicielem H o e n e - W r o ń s k i e g o . N a j c i e k a w i e j wy- padły te miejsca „ E p i t a p h i u m " , w których poeta o d n a j d u j e w filozofie cechy ludzkie, proste i c o d z i e n n e , n a p o z ó r nie różniące go niczem o d zwykłych ś m i e r t e l n i k ó w . T a m z n a j d u j e m y na- p r a w d ę p r z e k o n y w a j ą c ą ekspresję.

C Z E S Ł A W J A N C Z A R S K I : I M I Ę NA K O R Z E , D o m Książki Polskiej, Warszawa, 1934. Malutki ale d o ś ć ważki zbiorek, ma- lujący u m i ł o w a n i e przez p o e t ę natury. Miejscami n a s t r o j e m ł o d o - polskie. W „Złotych n i t k a c h " np. wyraźny wpływ T e t m a j e r a ( „ M e l o d j a mgieł n o c n y c h " ) . Ale n i e k t ó r e obrazy widziane swo- iście i oryginalnie n p . „toczy się p o stole nieba księżyc — po- m a r a ń c z a " lub wiersz „Po o b u s t r o n a c h wołyńskiej drogi").

T y l k o tytuł n i e f o r t u n n y : prawdziwi wielbiciele przyrody nie wy- cinają liter na korze d r z e w .

Z B I G N I E W F O L E J E W S K I : D O M W G O R C A C H W i l n o , na- k ł a d e m L. C h o m i ń s k i e g o 1934.

Wiersze opisowe i refleksyjne. Z a r ó w n o w u s t o s u n k o w a n i u się

d o świata ( p i ę k n e powiedzenie: „nie uwierzysz w świat, k t ó r e g o

nie stworzysz"), jak w nastrojowych o b r a z a c h i ekspresji po-

etyckiej d u ż o samodzielności. C y t u j e m y kilka miejsc - c i e k a w e

wyzyskanie elementu ruchu: „tyraljerą wypłynęły doliny i za-

brały nas i nasze sny", „ d o m y chodzą wzgórzami i w d o l i n i e

leżą cicho", "z mgły na zboczach b u k i c z e r w o n o płyną w g ł ą b " ,

„czerwień wdół popełznie na ziemię". D e b j u t n a p r a w d ę intere- sujący.

M A R J A N K U B I C K I : C H L E B , Warszawa, 1932 N a k ł a d e m „ M a k u "

S O S N O W E S Ł O W A , Warszawa 1934 N a k ł a d e m A k a d e m . Zw.

Młodzieży L u d o w e j „Młoda wieś".

O r t o g r a f j a : jakżesz (Sosn. sł. st. 56), niewróci (Sosn. sł. str. 54) niechciał (Sosn. sł. str. 13, 35), niezdole (Sosn. sł. str. 13) tą miłość (Sosn. sł. str. 65) wciąsz ( C h l e b str. 28).

Język: zwiący się (Sosn. sł. str. 12), niezdole (Sosn. sł. str. 13)

„patrzył wciąż płynącej wodzie" (Sosn. sł. str. 32), „to, co stare nie odrodzi wiosna" (Sosn. sł. str. 3ó), „każdy w sobie za- myśleni" (Sosn. sł. str. 42), „znajść" (Sosn. sł. str. 46), „aże po chwile" (Sosn. sł. str. 54) „nie chcę zamienić buntowniczą czerwień'' ^Sosn. sł. str. 56), „nic ją nie obchodzi s m u t e k "

(Sosn. sł. str. 65), „rzucił wszystko w d j a b ł y " (Sosn. sł. str. 59),

„trza się o chleb w kierat życia p o d d a ć " (Sosn. sł. str. 59),

„każde j e d n o z i a r n k o " ( C h l e b str. 26), „dzielić się kołaczem, k r ó r e g o tworzysz ty c h ł o p i e " ( C h l e b str. 10).

Epitety: „liście p r z e r a d o s n e " (Sosn. sł. str. 24), „ziemia m a r n a "

(Sosn. sł. str. 45), „pawie r o ż n o o k i e " (Sosn. sł. str. 45), „wiejski, zasmarkany Jaś" ( C h l e b str. 32).

Ideologja: „Dla was jest brześcia mało, mało, wy plwający ge- szewciarze (!)" ( C h l e b str. 36) „tłumy wciąż szły, defilowały przed swemi (!) opasłymi wodzami, których chlebem jest słowo o mi- łości i krzywdzie" ( C h l e b str. 35), S t a n o w c z o — m a ł o jest brześcia dla p o d o b n y c h anal... p o e t ó w .

J Ó Z E F M A R J A N C H U D E K : D R Z E W A Bibljoteka KI. Artyst.

S. T. II Spóźniony b e ł k o t dadaistyczny, wywołujący często nie- przewidziany przez autora efekt k o m i z m u . N p . „Kszy, łszy i mszy, nszy, pszy i tszy, tszypi, kszypi, szypi u l e w a " . A l b o :

„szumi, plumi, plaskocze, szewieliście leszawi w szale, szypsza, pszaszy c h l u p t o c z e m " . T r o c h ę białej magji: „są p l a m y " „ni śladu plam", „są plamy i tu i t a m " — „niema p l a m " . I „wciąż się zdaje, że za chwilę się skończy, a on szumi i spływa bez k o ń c a " .

„ N i e można lepiej" (str. 13)? Można, n a p e w n o m o ż n a . Młodoże- niec i W a t robili to przed trzynastu laty d a l e k o lepiej.

U K A Z A Ł SIĘ W W A R S Z A W I E Nr 1 „ D E M I U R G A " , n o w e g o miesięcznika, p o ś w i ę c o n e g o filozofji, polityce i Sztuce. Pismo p r o p a g u j e ideę słowiańską. Na uwagę zasługują artykuły: „Czło- wiek wieczny i człowiek trzeciej Cywilizacji" A n t o n i e g o Pio- trowskiego i „U źródeł współczesnej prozy rosyjskiej" Sergjusza

Kułakowskiego. Na bezwzględne p o t ę p i e n i e d e d y k o w a n y Al.

B r u c k n e r o w i f r a g m e n t d r a m a t u „ N a r o d z i n y " p. t. „Bogowie w