Program IX Zjazdu Fizyków Polskich w Wilnie, 28.IX - 1.X 1938

P R O G R A M

IX ZJAZDU FIZYKÓW POLSKIC W WILNIE

28.IX-1.X

1 9 3 8

W I L N O 1 9 3 8

NAKŁADEM KOMITETU ORGANIZACYJNEGO

IX ZJAZDU FIZYKÓW POLSKICH W WILNIE

28.IX - 1.X

1 9 3 8

W I L N O 1 9 3 8

NAKŁADEM KOMITETU ORGANIZACYJNEGO

DRUKARNIA ARTYSTYCZNA „GRAFIKA“ , UL. TATARSKA 22, TEL. .>3 69

S P I S R Z E C Z Y

Str-

Informacje ...4

Program otwarcia Z ja z d u ... 5

Program prac sekcji n a u k o w e j ... 6

Program prac sekcji dydaktycznej... 16

Spis i streszczenia referatów sekcji n a u k o w ej...19

Objaśnienia skrótów . . . 61

Materiały do bibliografii prac fizyków polskich za czas od 1.V.1936 do 30.IV.1938 ... 62

Skorowidz n a zw isk ...73

3

INFORMACJE

B iuro Z jazdu zn a jd u je się w Zakładzie Fizycznym U. S. B., In s ty tu t J ę d rz e ja Śniadeckiego, ul. N ow ogródzka 22, tel. 18-96, i je s t czynne w godz. od 8.30 do 14 i od 16 do 20 w dniach od 27.IX do l.X . 1938 r. włącznie.

N a D w o r c u K o l e j o w y m p rzy w yjściu głów nym będzie czynny oddział B iu ra Z jazdu dnia 27.IX. w godz. od 15 do 24 oraz dnia 28.X. od godz. 7.00 do godz. 12.00.

B iuro Zjazdu, ja k rów nież O ddział na dw orcu b ędą załatw iać

sp raw y k w ateru n k o w e, p rzyjm ow ać zgłoszenia na kolację i w y ­

cieczki, udzielać inform acji w sp raw ie zw iedzania m iasta oraz

info rm acji kolejow ych.

P R O G R A M

JX Z J A Z D U F I Z Y K Ó W P O L S K I C H W W I L N I E

28.IX - 1.X

19 3 8

ŚRODA, 28-GO WRZEŚNIA 1938 R.

Godz. 8.25. Z biórka przy cm en tarzu Rossa.

Godz. 8.30. Złożenie hołdu pam ięci J ó z e f a P i ł s u d s k i e g o . Godz. 8.40. Złożenie w ieńca na grobie ś. p. prof. dr W a c ł a w a

D z i e w u l s k i e g o .

Godz. 9.00. Msza Św ięta w O s t r e j B r a m i e .

Godz. 10.15. S a l a Ś n i a d e c k i c h U. S. B. (Ś-to J a ń sk a 10).

H e rb a tk a zapoznaw cza uczestników Zjazdu.

Godz. 11.30. A u l a K o l u m n o w a U. S. B. (Ś-to Ja ń sk a 10).

O tw arcie Zjazdu.

W ybór prezydium

Uczczenie pam ięci zm arłych od czasu poprzedniego Zjazdu: prof. d r A. D e n i z o t a, prof. d r W. D z i e- w u 1 s k i e g o i prof. d r W ł. N a t a n s o n a . Godz. 12.30. O dczyt prof. d r J. W eyssenhoffa :

cząstek w fizy c e pól“.

PROGRAM PRAC SEKCJI NAUKOWEJ

ŚRODA, 28-GO WRZEŚNIA 1938 R.

Fizyka jądra

(Sala wyki. Zakl. Fizycznego U. S. B„ Nowogródzka 22)

Godz. 16.00.

Ref. C. Paw łow ski (W arszaw a) [15 m in],

1 - --- : O w idm ow ym rozkładzie prom ieniow ania ¡5 sztucz­

ny ch ciał prom ieniotw órczych.

Ref. J. Rotblat (W arszaw a) [10 m in],

2. J. R otbla t i L. W ertenstein: K oincydencje m iędzy prom ie­

niam i ¡5 i

RaC.

Ref. A. Sołtan (W arszaw a) [20 m in.].

3. J. Cichocki: P ró b a oznaczenia zaw artości ra d u w m eteo­

rycie łowickim .

4. T. K opcew icz: B adania n ad zaw artością ciał prom ienio­

tw órczych w skałach.

5. A. Sołtan : Z derzenia pręd k ich n eu tronów z jąd ra m i ato­

m ow ym i.

6. A. S o łta n i J. Cichocki: Z b adań nad reak cjam i jądrowym i..

Ref. L. Sosnowski (C am bridge) [10 m in.].

7. L. Sosno w ski i C. H. W estcott: O w pływ ie te m p e ra tu ry na „ g ru p y “ n eu tro n ó w pow olnych.

Ref. L. W ertenstein (W arszaw a) [40 m in],

8. W . Bargiel i L. W ertenstein: P orów nanie sposobów zw alnia­

nia w p a ra fin ie n eu tro n ó w w y tw a rz an y c h przez prom ienie rad o n u i jego pochodnych oraz przez prom ienie ■; RaC.

9. T. L isiń sk i i L. W erten stein : P orów nanie e fe k tu fotojądro- wego prom ieni RaC i T hC ” w berylu. I.

10. S. K rozer i L. W erten stein : P o rów n anie efek tu fotojądro- wego p rom ieni RaC i T hC ” w berylu. II.

6

11. Z. W a siu tyń ska i L. W erte n ste in : Czy w absorpcji tw a r­

dego składnika prom ieni kosm icznych w y stę p u ją zjaw is­

ka w ym iany?

12. H. H erszfin kiel i E. G u tlejzeró w n a : Częściowe oddzielenie radioizom erów brom u.

13. H. H erszfinkiel: E lektroliza i k ataliza radioizotopów bro­

m u w b ro m k u etylu.

14. E. N usw aldów na: P rzy czy n ek do znajom ości radioizotopów Co, Ni i Cu.

15. L. W ertenstein: C hem ia i elek tro chem ia sztucznych radio- pierw iastków .

[P auza 10 m in.]

Promienie kosmiczne Ref. I. Adamczewski (W arszaw a) [10 m in.].

1 6 . --- : O m etodzie pom iaru w tó rn y ch p rom ieni kosm icz­

nych.

Ref. M. Jeżewski (K raków ) [15 m in.].

17. M. J e że w sk i i M. M ięsowicz: P ra ce n ad licznikam i G e i ­ g e r a-M ii 11 e r a.

18. M. J e że w sk i i M. M ię s o w ic z : P ra ce n ad prom ieniam i kos­

m icznym i.

Ref. J. W esołowski (Kraków) [10 m in.].

19. J. W esołow ski, P. A u g er i R. M aże: B adania n ad w łasnoś­

ciam i p rom ieniow ania kosm icznego w salinach W ielickich.

Ref. S. Ziemecki (W arszawa) [15 m in.].

20. S. Z iem ecki, S. S zczen io w ski i K . Jo d ko -N a rkiew icz : J o ­ n izacja w łaściw a c h a ra k te ry z u ją c a p rom ienie kosm iczne tw a rd e i m iękkie.

21. S. Z ie m e c ki i S. S z c z e n io w s k i: F lu k tu a c je p rąd u pozosta­

łego kom ór jonizacyjnych.

Godz. 19.00. Posiedzenie Z arządu Głów nego P. T. F.

CZWARTEK, 29-GO WRZEŚNIA 1938 R.

Godz.

Godz.

8.00. Msza żałobna w kościele Św. J a n a za spokój duszy ś. p. prof. d r W a c ł a w a D z i e w u l s k i e g o . 9.00. O dczyt prof. d r M. W olfkego : „W łasności m eta li

w bardzo niskich tem p era tu ra ch “.

(Sala wyki. Zakł. Fizycznego U. S. B., Nowogródzka 22)

a 7^ A

G o dz. 10.00.

Własności m etali i zjawiska m agnetyczne Ref. S. Dobiński (K raków ) [20 m in.].

22- • A dsorpcja składników fazy stałej na pow ierzchni.

23. S. D obiński i A. Jagielski: Dalsze stu d ia n a d d y fra k c ją elektro nó w n a pow ierzchniach m etali.

Ref. Z. K lem ensiewicz (Lwów ) [10 m in.].

-A • O pew nych zjaw iskach elektrycznych w luźnych proszkach m etalicznych.

Ref. J. Nikliborc (Lwów ) [10 m in.].

2 5 . ---: O przen ik an iu w odoru przez rtęć.

Ref. R. Smoluchowski (W arszaw a) [10 m in.].

26. R. S m o lu c h o w sk i i H. Całus : Z jaw iska cieplne to w a rz y ­ szące przegrupow aniom atom ów w m etalach.

Ref. W. Tarczyński (W ilno) [20 m in.] : p race I Z ak ładu Fizycz­

nego w ykonane pod kierow n ictw em ś. p. prof. d r W a c ł a ­ w a D z i e w u l s k i e g o .

27. W. D zie w u lsk i i E. J u szk ie w icz : W pływ okludow anego w odoru n a przew odnictw o nalotów palladow ych.

28. W. D ziew u lski, G. H ołujów na, E. J u szkiew icz, W. K u lb icki,

w odnictw o i stałe optyczne nalotów Fe, Pd, Bi, Al i Pb.

29. W. D ziew u lski i W. T u r c z y ń s k i: W yznaczanie stały ch optycznych pallad u ze zdolności odbijających.

Ref. M. Wolfke (W arszaw a) [10 m in.].

30- --- : Dalsze b adan ia nad m ag n e to stry k cją ciekłego helu.

[P au za 10 m in.].

Stała dielektryczna Ref. D. Doborzyński (K raków ) [30 m in.].

31. D. D oborzyński i K. Z a k r z e w s k i: P olary zacja dielek try cz­

n a diam entu. »

32. D. D o b o r z y ń s k i: S tała d ielek try czn a i w łasności piezoe­

lek try czn e soli S e i g n e 11 e’a.

33. D. D o b o rzy ń ski: S tała d ielek try czn a k w arcu topionego i krystalicznego w tem p e ra tu ra c h niskich.

34. A. J a g ie lsk i: P o lary zacja d ielek try czn a i tarcie w e w n ętrz ­ ne chloronitrobenzoli w stanie ciekłym .

35. M. W lassaków na : P o lary zacja d ielek try czn a chlorotoluoli w stanie ciekłym .

8

Ref. M. Jeżewski (K raków ) [10 m in.].

3 6 . --- : U w agi do p rac n ad ciekłym i k ry sz ta ła m i w y kona­

nych w Z akładzie F izyki A kadem ii G órniczej.

31. M. W ie r z b ic k i: Stałe d ielek tryczn e rozcieńczonych, m oc­

nych, jedno-jednow artościow ych elek trolitów w różnych tem p e ra tu ra c h .

Ref. A. Piekara (R ydzyna) [15 m in.].

38. A. P iekara i B. P iekara : D eform acja drugiego rzędu czą­

steczek w polu elektrycznym . T eoria i doświadczenie.

39. A. Piekara : Teoria polary zacji dielek tryczn ej, elektroop- tycznego zjaw iska K e r r a i nasycenia elektrycznego w cieczach dipolow ych i ich roztw orach.

40. A. P iekara : W spraw ie jednolitego w y tłum aczenia ano­

m alii (elektrycznych, elektrooptycznej i m agnetooptycz­

n e j), zachodzących w pobliżu p u n k tu krytycznego roz­

puszczania.

Ref. M. Puchalik (Lwów ) [10 m in.]. » 4 1 . ---: M om ent dipolow y a s tru k tu ra chem iczna.

CZWARTEK, 29-GO WRZEŚNIA 1938 R.

Godz. 16.00.

Ciepło i kinetyka gazów

(Sala wykł. Zakł. Fizycznego U. S. B., Nowogródzka 22)

Ref. J. Mazur (W arszaw a) [18 m in.].

4 2 . ---: O zależności ciepła w łaściw ego dw usiarczku węgla, e te ru etylow ego i nitro b en zen u od te m p e ra tu ry .

4 3 . ---: O zależności ciepła w łaściw ego alkoholu ety lo ­ wego i benzenu od tem p e ra tu ry .

4 4 . ---: O zależności gęstości cieczy od te m p e ra tu ry . 4 5 . ---: O zależności w spółczynnika załam ania św iatła od

te m p e ra tu ry .

4 6 . ---: B adania nad krzy w y m i ogrzew ania cieczy.

Ref. J. Roliński (W arszaw a) [8 m in.].

47. J. R o liń ski i Z. G ajew ski: R ealizacja m iędzynarodow ej skali te m p e ra tu r w zakresie 0"—660° C.

Ref. K. Zakrzewski (K raków ) [15 m in.].

4 8 . ---: K ilka uw ag o w łaściw ościach stan u ciekłego.

49. M. Z iu łk o w sk a : P o m iar w spółczynnika tarc ia w e w n ętrz ­ nego gazów.

9

Przewodnictwo elektryczne Ref. I. Adamczewski (W arszaw a) [10 m in.].

5 0 . --- : Zależność ruchliw ości jonów w cieczach d ielektry cz­

nych od te m p e ra tu ry .

Ref. W. Ścisłowski (W arszaw a) [20 m in.].

5 1 - --- : B adania prąd ó w elek try czn y ch i anom alii dielek­

try czn ych w parafinie.

Przyrządy fizyczne Ref. J. Klinger (Lw ów ) [10 m in.].

5 2 . ---: Pokaz a p a ra tu do d em on stracji składania ru c h ó w drgający ch i fig u r L i s s a j o u s.

Ref. A. Piekara (R ydzyna) [10 m in.].

53. A. P iekara. B. P iekara i A. Ł e m p ic k i: Zastosow anie ru ry B r a u n a do po m iaru bardzo m ałych zm ian pojem ności m etodą dudnień.

Ref. Wł. Smosarski (Poznań) [10 m in.].

5 4 . ---: T eoria fo to p o lary m etru C o r n u.

Ref. K. Zakrzewski (K raków ) [10 m in.].

55. J. M a ssa lsk i: P o m iar ład u n k u w łaściw ego elektronów przy pom ocy oscylografu katodow ego.

Godz. 18.00. W alne Z ebran ie Polskiego T ow arzystw a Fizycznego..

PIĄTEK, 30-GO WRZEŚNIA 19.38 R.

Godz. 9.00.

Optyka (ciała stałe i ciecze)

(Sala wyki. Zakł. Fizycznego U. S. B., Nowogródzka 22)

Ref. A. Jabłoński (W arszaw a) [10 m in.].

56. — — : Czy stopień polaryzacji podstaw ow ej jest z a le ż n y od te m p e ra tu ry ?

57. A . Sikora : O polaryzacji fluorescencji roztw orów wielo- pasm ow ych przy w zbudzaniu w różnych pasm ach po­

chłaniania.

Ref. W. Kessel (W arszaw a) [10 m in.].

5 8 . ---: O w pływ ie stężenia i te m p e ra tu ry roztw orów flu ­ o ryzujących n a ich czas świecenia.

10

59. A. W rzesińska : W pływ stężenia n a rozk ład natężeń w w i­

dm ie fotolum inescencji g licerynow ych roztw orów try p a - flaw iny.

Ref. K. Morkowska (W arszaw a) [10 m in.].

60. B. T w a row ska : P rzy czy n ek do b ad ań fluorescencji i ab­

sorpcji biocennaftylidenu.

61. E. Franio : W idm a absorpcji k ilku b arw n ik ó w pochodze­

nia roślinnego.

62. E. H auptm an : Pochłanianie C S .,'w nadfiolecie S c h u - m a n n o w s k i m .

63. R. W a jn k r a n c ó w n a : Poch łanianie S,C12 w nadfiolecie S c h u m a n n o w s k i m .

64. D. Pośw iatów na : Z jaw isko R a r n a n a dla fluorenu.

Ref. S. Pieńkowski (W arszaw a) [20 m in.].

6 5 . ---: O fluorescencji ośm iohidrofluorocyklenu.

66. — — : W pływ długości fali przy pobudzeniu m onochro­

m atycznym n a w idm o flu orescencji kilk a zw iązków orga­

nicznych.

67. H. W ajsów na : O w pływ ie długości fali św iatła w zbudza­

jącego na w idm o fluorescencji ro ztw o ru fluorenu.

68. K . K a m iń ska : Z b adań n a d fluorescencją dekacyklenu:

Ref. J. Pniewski (W arszaw a) [10 m in.].

6 9 . ---: Z b a d ań nad rozpraszaniem św iatła w skrzydłach prążka R a y l e i g h a w CS.,.

7 0 . ---: O rozkładzie natężeń w skrzydłach prążk a R a yr 1 e i g h a w w idm ie św iatła rozproszonego przez CS...

CHC1, i CCI,.

Ref. K. Zakrzewski (K raków ) [15 m in.].

7 1 . ---: Ilościowe spraw dzenie p raw a K i r c h h o f em isji i absorpcji prom ieniow ania cieplnego.

72. T. Piech i T. N ayder : R efrak cja i d y sp ersja ciekłego fos­

foru.

[P auza 10 m in.].

Optyka (pary i gazy) Ref. W. Kapuściński (W arszaw a) [10 m in.].

7 3 . ---: R ozkład natężeń w paśm ie w idzialnym fluorescen­

cji kadm u.

74. A. K o te c ki : Pasm o ciągłe z flu k tu a cja m i n atężeniow ym i w w idm ie p a ry k ad m u w obszarze v a n d e r L i n g e n a

11

75. A. K o tecki :

kadm u.

76. E. S cho ltz-M ikiew iczow a : Z m iany natężeń w w idm ach rezonansow ych p ary selenu pod w pływ em gazów obcych.

77. H. G licensztajn : W pływ zderzeń z cząsteczkam i gazów obcych na różne stan y w zbudzenia cząsteczki p a ry jodu.

78. L. N atanson : E lek tro lu m in escen cja p a ry ołowiu.

Ref. A. Kotecki (W arszaw a) [15 m in.].

7 9 . ---: W zbudzanie św iatła p rzy pom ocy cząstek o m ałej szybkości.

Ref. S. Mrozowski (W arszaw a) [20 m in.].

8 0 . ---: B adania in te rfe ro m e try c z n e nad w idm am i atom o­

w ym i b e ry lu i boru.

Ref. H. Niewodniczański (Poznań) [10 m in.].

81. H. N iew odniczański i F. L ip iń sk i : L inie „w zbronione“

w w idm ie Te I.

Ref. T. Skaliński (W arszaw a) [10 m in.].

82. S. R ouppërt : W pływ pola m agnetycznego na absorpcję p a ry selenu.

83. E. S choltz-M ikiew iczo w a : O w ygaszaniu fluorescencji p a ­ r y jodu przez pola m agnetyczne.

84. T. S k a liń sk i : W pływ azotu na pochłanianie p rążk a 4078 Â przez p a rę selenu.

Promienie Riintgena Ref. H. Bialer (W arszaw a) [5 m in.].

8 5 . ---: O uporząd ko w an iu składników k rystaliczny ch

\ w korze.

Ref. R. Smoluchowski (W arszaw a) [10 m in.].

86. T. D ryń ski i R. S m o lu c h o w sk i: W pływ stan u skupienia na s tru k tu rę kraw ędzi absorp cy jn ych GeCl,.

87. S. W ro ń ski : W pływ te m p e ra tu ry n a natężenie prom ieni X odbitych od różnych ścian k ryształów cynku.

PIĄTEK, 30-GO WRZEŚNIA 1938 R.

Godz. 15.00. Zw iedzanie m iasta lub w ycieczka do W erek.

Godz. 20.00. W spólna kolacja uczestników Z jazdu w górnej sali hotelu St. G e o r g e s ’a (A. M ickiew icza 20). Udział zgłaszać należy w B iurze In form acyjnym Z jazdu do czw artk u 29.IX. do godz. 14-ej.

12

SOBOTA, 1-GO PAŹDZIERNIKA 1938 R.

(Sala wykł. Zakł. Fizycznego U. S. B., Nowogródzka 22)

Godz. 9.00. Odczyt prof. Cz. Bialobrzeskiego :

szaw ie“.

Godz. 10.00.

Fizyka teoretyczna Ref. J. Blaton (W arszaw a) [15 m in.].

88. --- : P ró b a zastosow ania f a s a d y F e r m a t a do fal w geofizyce.

8 9 . ---: O k inem aty ce i dynam ice niestacjo n arn y ch p rą ­ dów pow ietrza.

Ref. J. Cichocki (W arszaw a) [10 m in.].

9 0 . ---: E n erg ia zakłócenia siatki kry staliczn ej a ciepło d y ­ fu zji m etali i m etalicznych roztw orów stałych.

Ref. E. Góra (Lw ów ) [10 m in.].

9 1 . ---: W sp raw ie teo rii efek tu C o m p t o n a . Ref. A. Jabłoński (W arszaw a i W ilno) [20 m in.].

9 2 . ---: U w agi o zasadzie F r a n c k a - C o n d o n a .

93. — — : O zastosow aniu m echaniki falow ej do teo rii roz­

szerzenia linii w idm ow ych.

9 4 . ---: O typow ych postaciach rozszerzonych linii w idm o­

wych.

Ref. J. Lubański (K raków ) [10 m in.].

9 5 . ---: O ró w n an iach ru ch u w św iecie czterow ym iarow ym . Ref. W. M ajewski (W arszaw a) [10 m in.].

9 6 . ---: P rzyczynek do m atem aty cznej teorii d rg ań elek­

try czn ych w układzie z ró w n o m iern ie rozłożonym i stałym i.

Ref. B. Milianczuk (Lwów ) [10 m in.].

9 7 . ---: R ozpraszanie n eu tron ó w na protonach.

Ref. T. Mokłowski (W arszaw a) [10 m in.].

9 8 . ---: O dw u głów nych zasadach m echaniki w ielosto­

pniow ej (now ej m echaniki klasycznej).

[P auza 10 m in.].

Ref. Wł. Opęchowski (W arszaw a) [10 m in.].

9 9 . ---: P aram ag n ety czn e zjaw isko F a r a d a y a w niskich tem p e ra tu ra c h .

13

Ref. R. Smoluchowski (W arszaw a) [10 min.].

1 0 0 .--- : O teo rii s tru k tu ry kraw ęd zi absorpcyjnych w k ry ­ ształach o złożonej budowie.

Ref. J. W eyssenhoff (K raków ) [25 m in.].

10 1--- ' O pew nym n iep ro m ien iu jącym ru ch u elektronu ze spinem . •

Ref. F. J. W iśniewski (W arszaw a) [10 m in.].

1 0 2 . ---: P ró b a teorii ją d ra atom owego.

Ref. M. W ojciechowski (Poznań) [15 m in.].

1 0 3 . ---.: W yprom ieniow anie energii przez oscylatory ul- traak u sty czne.

1 0 4 . ---: Dalsze b adania nad ponderom otorycznym działa­

niem fali stojącej na oscylator u ltraak u sty czn y .

SOBOTA, 1-GO PAŹDZIERNIKA 1938 R.

(Sala wykł. Zakł. Fizycznego U. S. B., Nowogródzka 22)

Godz. 16.00. O dczyt prof. d r L. W ertensteina : „K lasyfikacja

Godz. 17.00.

• Fizyka Techniczna Ref. Z. Bodnar (Lw ów ) [10 m in.].

1 0 5 . ---: P o m iary rozkładu n atężen ia św iatła w plam ce ab eracy jn ej, jak o bezpośrednia m etoda b adania błędów system ów optycznych.

Ref. D. Doborzyński (K raków ) [8 m in u t].

106. ---: O dbiór k ró tk ich fal rad io w ych w g ro tach w a­

piennych Ojcowa.

Ref. J. Giaro (W arszaw a) [8 m in.].

1 0 7 . ---: Pojem ność cieplna pow łok balonow ych w zależ­

ności od tem p e ra tu ry .

Ref. I. Harski (W arszaw a) [8 m in.].

1 0 8 . ---: Spraw ność ap a ra tó w sygnalizujących w w idm ie w idzialnym i podczerw ieni.

Ref. P. Konopka (W arszaw a) [8 m in.].

109. P. K onopka i J. P a ls: A bsorpcja podczerw ieni w aeroso­

lach.

14

Ref. W. Majewski (W arszaw a) [10 m in.].

H O .--- : W stępne b ad ania z techn ik i pom iarów w tó rn ej em isji i fotoem isji elektronów .

Ref. I. Mrozowska (W arszaw a [10 m in.].

111--- : O polaryzacji św iatła przechodzącego przez szkło m leczne.

1 1 2 . --- : O rozkładzie czułości lokalnej na pow ierzchniach odbiorczych fotoogniw.

1 1 3 . ---: O czułości lokalnej fotoogniw w zależności od d łu ­ gości fali.

Ref. M. Sąsiadek (Poznań) [15 m in.].

114---: B adania n ad jon izacją i św ieceniem podczas eks- plozyj stałych m ateriałó w w ybuchow ych.

1 1 5 . ---: B adan ia n a d w pływ em k sz ta łtu i wielkości ziarn a p rochu n a jonizację podczas eksplozyj.

Ref. T. Toniszewski (W arszaw a) [8 m in.].

1 1 6 . ---: O dbijanie, pochłanianie i p rzenik anie energii p ro ­ m ienistej słońca przez pow łoki balonow e.

Godz. 19.00. Z am knięcie .Zjazdu.

15

PROGRAM PRAC SEKCJI DYDAKTYCZNEJ

ŚRODA, 28-GO WRZEŚNIA 1938 R.

(Sala Wykł. Inst. Jędrzeja Śniadeckiego U. S. B., Nowogródzka 22)

Godz. 16.00—20.00.

1. Ref. A. Łastowiecki (Lw ów ) : F izyka w liceum i gim nazjum na usługach wojskowości.

2. Ref. G. Doborzyński (W arszaw a) : N iektóre pokazy z k u rsu liceów fizyko-m atem atycznego i przyrodniczego, w pro ­ w adzające do m ikrofizyki.

3. Ref. A. Piekara (R ydzyna) : P ra ce in dy w idu alne uczniów w szkole średniej.

4. Ref. W. Łagowski (Poznań) :

a) N ajp rostsza k o n stru k c ja m otorka elektrycznego dla kl. IV;

b) W prow adzenie „napięcia“ i „w o lta“ w kl. IV.

CZWARTEK, 29-GO WRZEŚNIA 1938 R.

a.

Godz. 8.00. Msza żałobna w kościele Św. J a n a za spokój duszy ś. p. prof. d r W a c ł a w a D z i e w u l s k i e g o . Godz. 9.00. Odczyt prof. d r M. W olfkego :

w bardzo n iskich tem p era tu ra ch “.

(Sala wykł. Zakł. Fizycznego U. S. B., Nowogródzka 22)

b.

(Ognisko Metodyczne Fizyki w Wilnie, ul. Dominikańska 5)

W ystawa i pokazy przyrządów do ćwiczeń i demonstracyj

dla gimnazjów i liceów Godz. 10.00—13.00.

1. Pokaz: T. Czarnecki (W ilno) :

a) D ośw iadczenia z falam i na wodzie;

b) P o m iar długości fali św ietln ej;

c) P ro m ien io w an ie w k u rsie kl. III;

d) W ykresy sinusoidy w ru ch u falow ym .

16

2. Pokaz : Al. Obuchowski (W ilno) : D ośw iadczenia z falam i H e r t z a .

3. Ref. Cz. Ścisłowski (Warszawa) :

a) K o relacja zajęć prak ty czn y ch z fizyką n a tere n ie szkoły średn iej;

b) P okazy n iek tó ry ch p rzyrządów do nauczania fizyki.

4. Ref. z pokazam i : J. Szmid (K raków ) : Tor jak o przyrząd u n iw ersaln y do b ad an ia ruchów .

Godz. 16.00—20.00.

1. Pokaz : a) b) c) d) 2. Pokaz : 3. Pokaz : a) b)

J. Kowal (W ilno) :

F ale podłużne i poprzeczne;

R u ry K u n d t a;

U doskonalona ru ra W h i t t i n g a ; D y lato m etry w łasnej k o nstrukcji.

J. Hrynkiewicz (W ilno) : M apa nieba.

E. Gold (W ilno) :

P o m iar m echanicznego rów now ażnika ciepła;

P o m iar sił w y stęp ujący ch p rzy obrocie.

PIĄTEK, 30-GO WRZEŚNIA 1938 R.

a.

(Szkolna Pracownia Przyrodnicza, M. Pohulanka 1)

Godz. 9.00—13.00.

Wystawa i pokazy przyrządów do ćwiczeń i demonstracyj dla szkół średnich i powszechnych.

1- Pokaz : E. Gold (W ilno) : P odstaw ow e dośw iadczenia z te ­ lew izji.

2- Ref. A. Dmochowski (W ilno) : Szkoła dzisiejsza a nauczanie fizyki.

2' Pokaz : A. Dmochowski (W ilno) :

a) R ozpraszanie św iatła przez pow ierzchnię ciała i roz­

praszanie w ew nętrzne, — p rzy rząd y do ćwiczeń;

b) W irow nica do ćwiczeń uczniow skich;

c) O trzy m yw anie żelaza z ru d y żelaznej;

d) In d u k cy jn a m aszyna elek try czn a do ćwiczeń ucz­

niow skich;

e) Zastosow anie p raw A r c h i m e d e s a i P a s c a l a do gazów.

4- Pokaz: Eug. Dmochowski (W ilno): P rą d y T e s l i .

b.

Godz. 15.00. Zw iedzanie m iasta lub w ycieczka do W erek.

Godz. 20.00. W spólna kolacja uczestników Z jazdu w górnej sali h otelu St. G e o r g e s ’ a (ul. M ickiew icza 20). Udział zgłaszać należy w B iurze In fo rm acyjn ym Z jazdu do czw artk u 29.IX. do godz. 14-ej .

SOBOTA, 1-GO PAŹDZIERNIKA 1938 R.

(Sala wykł. Zakł. Fizycznego U. S. B., Nowogródzka 22)

a.

Godz. 9.00. O dczyt prof. Cz. Białobrzeskiego : „O m ię d zyn a ­

szaw ie“.

Godzina 10.00—13.00.

1. A. Pasierbiński (W arszaw a) : U jęcie podstaw radiotechn iki w liceum . (R eferat z dośw iadczeniam i.)

2. Cz. Ścisłowski (W arszaw a) : U w agi n ad realizacją pro gram u fizyki w kl. I liceum pedagogicznego.

3. D yskusja n ad dotychczasow ą realizacją p ro g ram u fizyki w li­

ceum ogólnokształcącym .

4. Ref. G. Doborzyński (W arszaw a) : Izotopia, p ro m ien iotw ó r­

czość, p rzetw arzan ie p ierw iastk ów w fizyce licealnej.

b.

Godz. 16.00—19.00.

1. Odczyt prof. dr L. W ertensteina: „K la syfika cja i w y d a j­

ność reakcji ją d ro w ych “.

2. R e fe ra ty z fizyki technicznej (p atrz pro gram sekcji nauko­

w ej).

3. Zam knięcie Zjazdu.

S P IS REFERATÓW I STR ESZC ZEN IA Fizyka jądra

C. PA W ŁO W SK I (P. F. I. R.): O w i d m o w y m r o z k ł a d z i e p r o m i e n i o w a n i a ¡3 s z t u c z n y c h c i a ł p r o m i e n i o t w ó r c z y c h .

B adania n ad rozkładem energii p rom ieniow ania e le k tro ­ nowego, w zbudzanego w Ag, Rh, Mn i P pod działaniem n eu ­ tro n ó w (Rn + B e), b y ły w y konane m etodą W i l s o n o w ­ s k ą . W yniki dośw iadczalne w y k azały znaczne odchylenia od teorety czny ch obliczeń o p arty ch na teo rii F e r m i e g o ; w iększą zgodność otrzym ano z teo rią K o n o p i ń s k i e ­ g o i U h l e n b e c k a . D la w szystkich zbadanych p ier­

w iastków p rom ieniotw órczych stw ierdzono w ystępow anie słabego prom ieniow ania pozytronow ego, k tó re nie p rz e k ra ­ cza 2% p rom ieniow ania elektronow ego. P o zy tro n y te po­

chodzą bądź z ko n w ersji p rom ieniow ania y, bądź z ją d ro ­ wego rozpadu sztucznych p ierw iastk ó w pro m ien io tw ó r­

czych.

J. RO TBLAT i L. W ER TEN STEIN (P. R. T. N W ) : K o ­ i n c y d e n c j e m i ę d z y p r o m i e n i a m i ,8 i y RaC.

W przem ian ie ¡3, zw iązanej z prom ieniow aniem y, em isję każdego fotonu m ożna trak to w ać jako zjaw isko jednocze­

sne z em isją jednego z elek tron ó w ciągłego w idm a ¡3. B a­

danie koincydencyj m iędzy fotonam i (ściślej biorąc ele­

k tro n am i C o m p t o n a ty ch fotonów ) oraz elek tro n am i w idm a ciągłego m oże prow adzić do w y jaśn ien ia u k ład u po­

ziomów jąd ra, pow stającego w danej p rzem ianie [3. B a d a n o '

koincydencje m iędzy prom ieniam i ¡3 oraz y RaC w zależno-

■

ści od grubości e k ra n u oddzielającego źródło od licznika G e i g e r a prom ieni y, oraz od grubości ek ra n u u sta ­ wionego m iędzy źródłem i licznikiem prom ieni ¡1.

3. J. CICH OCKI (Z. F. D. U. J. P . ) : P r ó b a o z n a c z e n i a z a w a r t o ś c i r a d u w m e t e o r y c i e ł o w i c k i m .

B adano aktyw ność m ete o ry tu łow ickiego za pom ocą m e­

tody licznika G e i g e r a - M i i l l e r a i przez porów nanie z w zorcam i o znanej zaw artości ra d u stw ierdzono, że za­

w artość w zględna rad u w m eteorycie jest m niejsza od 10 12.

S tosując kom orę jonizacy jn ą i posługując się w zorcem pota­

sow ym w yznaczono górną granicę zaw artości ra d u w m ete­

orycie łow ickim , u stalając ją na 10‘13.

(A rchiw um M inerał., t. XIV, 69—74, 1938.)

4. T. KO PCEW ICZ (Z. F. D. U. J. P .): B a d a n i a n a d z a ­ w a r t o ś c i ą c i a ł p r o m i e n i o t w ó r c z y c h w s k a ­ ł a c h .

B adano cienkościennym licznikiem G e i g e r a - M ii 1- l e r a prom ieniow anie ¡3 i y skał z W ogezów. W yniki ze­

staw iono z w ynikam i innych autorów . R ezu ltaty w sk a­

zują, że zaw artość nie przekracza 1 0 " gram ów ciał p ro ­ m ieniotw órczych na gram substancji badanej.

(C. R. 1937, lipiec).

5. A. SOŁTAN (Z. F. D. U. J. P . ) : Z d e r z e n i a p r ę d k i c h n e u t r o n ó w z j ą d r a m i a t o m o w y m i .

B adano praw dopodobieństw o p rzylgnięcia prędk ich n e u ­ tronów do ją d e r atom ow ych w zależności od ciężaru ato ­ m owego ją d ra i od energii neu tro n u.

(i. A. SOŁTAN i J. CICHOCKI (Z. F. D. U. J. P .) : Z b a d a ń n a d r e a k c j a m i j ą d r o w y m i .

D rogą analizy chem icznej i dokładnego p om iaru okresów zaniku w ytw orzonych p ierw iastkó w prom ieniotw órczych stw ierdzono istn ien ie rea k c ji jąd ro w ej: S + n = Si + He.

Poza tym badano n a tu rę i sposób tw orzenia nowego p ier­

w iastk a p rom ieniotw órczego, otrzym anego przy bo m b ar­

dow aniu w odoro tlenk u litu deutonam i.

L. SOSNO W SKI i C. H. W ESTCOTT ( C a v e n d i s h Labor., C a m b rid g e ): O w p ł y w i e t e m p e r a t u r y n a „ g r u ­ p y “ n e u t r o n ó w p o w o l n y c h .

S tosując jako źródło n eu tro n ó w rad on z berylem b ada­

no w pływ te m p e ra tu ry ośrodka zw alniającego n e u tro n y (parafina, woda, lód) na natężenie poszczególnych gru p n eu tro n ó w pow olnych, w zakresie te m p e ra tu r od —253H C do +15° C. N e u tro n y w y k ry w an o posługując się sztucz­

ną prom ieniotw órczością sre b ra oraz rea k c ją d ezin teg ra­

cji boru. G rupy różniczkow ano w prow adzając pom iędzy źródło n eu tronó w i d e te k to r e k ra n y z k adm u i srebra.

Stw ierdzono w pływ te m p e ra tu ry na n atężenie grup „B“

i „C“. W zw iązku z tym au to rzy d y sk u tu ją w artości energii tych g ru p neutronów .

W. BA RG IEL i L. W ERTEN STEIN (P. R. T. N. W .): P o- r ó w n a n i e s p o s o b ó w z w a l n i a n i a w p a r a f i ­ n i e n e u t r o n ó w , w y t w a r z a n y c h p r z e z p r o ­ m i e n i e a r a d o n u i j e g o p o c h o d n y c h o r a z p r z e z p r o m i e n i e 7 R a C .

Przepuszczano neu tron y , p o w stające w b ery lu pod dzia­

łaniem prom ieni a Rn, RaA i R aC ’ oraz neutron y, w y tw a ­ rzane w b ery lu przez prom ienie 7 RaC, przez w arstw ę p a­

ra fin y i badano liczbę utw orzonych w w arstw ie i w ycho­

dzących z niej pow olnych n eu tro n ów (rezonansow ych gru p kadm u, sre b ra i ro d u). Stw ierdzono, że po przejściu przez 1 cm p a ra fin y pow staje około 6 razy w ięcej (w odniesieniu do m aksym alnej liczby neu tro n ów danego typ u) pow olnych n eu tro n ó w w szystkich w ym ienionych g ru p w przypadku, gdy n e u tro n y p ierw o tn e pochodzą od działania prom ieni 7 RaC, niż wówczas, gdy źródłem n eu tronów jest radon zm ieszany z berylem . W artość ta jest znacznie m niejsza od w artości przew idzianej na podstaw ie założenia, że

w yzw alającej ok. 5,6.10'' eV, tj. dostarczającej neutronów prędkich, k tó ry ch zw olnienie w 1 cm p a ra fin y pow inno być niedostrzegalne. N atom iast reak cja "Be + ■ ‘He = 3 ‘He + + ’n, zbadana szczegółowo przez B j e r g e g o, dostarcza n e­

utronów , któ rych śred n ia en ergia jest m niejsza od 1.10“ eV, co w zadow alający sposób tłum aczy niew ielką w artość (6) stosunku liczebności grup pow olnych n eu tronów pocho­

dzących z p o ró w nyw anych źródeł. P onadto w yznaczono

przekrój czynny ją d e r b ery lu w efekcie fotojądrow ym p ro ­

m ieni 7 RaC i otrzym ano 1,5.10"27 cm 2.

9. T. L IS IŃ S K I i L. W ERTEN STEIN (P. R. T. N. W .): P o ­ r ó w n a n i e e f e k t ó w f o t o j ą d r o w y c h p r o m i e ­ n i

RaC i T hC ’ w b e r y l u . I.

B ery l n aśw ietlan y prom ien iam i

rad u w ysyła neutron y, pow odujące caeteris p arib u s w iększą liczbę procesów ( n j ) , niż n e u tro n y w y tw arzan e w b e ry lu przez rów now ażny pod w zględem liczby czynnych fotonów p re p a ra t T hC ”. E n e r­

gia czynnych fotonów w ynosi w pierw szym p rzy p ad k u 1,77.10,! (pom ijając niew ielk ą liczbę fotonów o większej en erg ii), w dru gim p rzy p ad k u — 2,6.10" eV. P oniew aż ba­

dan a rea k c ja pochłania 1,6.10" eV, m ożna w spom niany fak t tłum aczyć a) rezonansow ym c h a ra k te re m reak cji fotojąd- row ej, b) m niejszą prędkością n eu tro n ó w z pierwszego, źródła, co, ja k w iadom o, idzie w parze ze zw iększoną w y­

dajnością rea k c ji ( n j ) . Badano ak ty w ację sre b ra n e u tro ­ nam i z obu źródeł: 1) filtro w an y m i przez niew ielką ilość p a ra fin y (w celu o trzy m an ia m ierzaln ych efek tów ), 2) roz­

proszonym i i zw olnionym i w w ielkiej objętości p a ra fin y (w celu w yrugo w an ia w m ia rę m ożności w pły w u p rę d ­ kości ^początkowej n eu tro n ó w ). W przy p ad k u 1) n e u tro n y pochodzące od ra d u pow odow ały 1,75 razy w iększą, w p rzy ­ pad k u 2) 1,4 razy w iększą akty w ację, niż n e u tro n y pocho­

dzące od rów now ażnej ilości T hC ”. W ynik te n dowodzi, że w iększą w ydajność n eu tro nó w pochodzących od rad u należy przypisać, m iędzy innym i, ich m niejszej energii, zupełne rozw iązanie zagadnienia w ym aga jed n a k p orów na­

nia całkow itych liczb n eu tro n ó w w y tw arzan y ch przez oba źródła, nie zaś tylk o k o ncen tracyj pow olnych n eu tro nów w określonym m iejscu środow iska wodorowego (w m ie j­

scu, w k tó ry m odbyw ała się ekspozycja).

10. S. KROZER i L. W ERTEN STEIN (P. R. T. N. W .): P o ­ r ó w n a n i e e f e k t ó w f o t o j ą d r o w y c h p r o m i e - n i

RaC i T h C ” w b e r y l u . II.

Ta p raca stanow i dalszy ciąg poprzedniej i polega na badaniu całkow itej liczby n eu tron ów g ru p y C (tj.

w przybliżen iu liczby n eu tro n ó w cieplnych) pow stających w w ielkiej objętości w ody z liczby n eu tronów w ysylanych przez porów n y w an e źródła. W ty m celu m ierzono a k ty w ­ ność spow odow aną przez n e u tro n y C, w zależności od odleg­

łości bom iędzy eksponow aną p ły tk ą i źródłem . N iech ta oo

zależność będzie I = f ( r ) . T w orzym y całkę / f ( r ) r 2 d r = A o

dla obu źródeł ( F e r m i i A m a l d i ) . Znaleziono, że sto-

Sunek ARac/AThc" odniesiony do jedn ak ow ej liczby fotonów w ynosi 1,15, skąd w ynika, że w ydajność procesu fotojądro- wego istotnie m aleje, chociaż w nieznacznym stopniu, w raz ze w zrostem energii fotonu.

Z. W ASIUTYŃ SKA i L. W ERTEN STEIN (P. R. T. N. W .):

C z y w a b s o r p c j i t w a r d e g o s k ł a d n i k a p r o ­ m i e n i k o s m i c z n y c h w y s t ę p u j ą z j a w i s k a

w y m i a n y ?

C ząstki tw ardego sk ład nik a prom ieni kosm icznych są to w edług obecnych poglądów (m iędzy innym i) ciężkie elek tro n y ; obecność protonów i elek tron ów w tw a rd y m prom ieniow aniu jest jed n a k rów nież bardzo praw dopodob­

na. Jeżeli to o statnie przypuszczenie je s t słuszne, pow inni­

śm y m ieć do czynienia ze zjaw iskam i przeobrażania się p ro ton u w n e u tro n oraz z procesem odw rotnym . Ś rednia odległość m iędzy p unk tam i, w k tó ry ch zachodzą dw a ko­

lejn e i odw rotne zjaw iska tego ty p u dotyczące tej sam ej cząstki jest zgodnie z teo rią rzędu w ielkości 10 cm w oło­

wiu. Z drugiej stro n y ciężkie elek tro n y m ogą w podobny sposób zm ieniać się na hipo tety czn e „ n e u tre tto “ (N. A r- l e y i W. H e i t l e r ) ; dom niem ana średnia droga swo­

bodna jest w ty m p rzy p ad k u tego samego rzędu wielkości co poprzednio. A utorzy pow tórzyli w znacznie ulepszonych w a ru n k a ch próbę w y k ry cia zjaw isk w ym iany, p o djętą przez J a c o b s e n a z u jem nym w ynikiem . 5 liczników G. M. ustaw iono rów nolegle w płaszczyźnie pionow ej. Licz­

niki 2 i 3 oraz 3 i 4 były oddzielone 30 cm. Pb. Porów nyw ano jednocześnie, za pom ocą dwóch p rzyrządów selekcyjnych i w zm acniających, poczw órne koincydencje u k ład u 1245 i u k ład u 1345. Jeżeli w ołowiu zachodzą p rzem iany cząstki jonizującej na niejo n izu jącą i odw rotne, N 1;i4r, pow inno być w iększe niż N 134tV Znaleziono N mii — 3,44/godz. N 184S =

= 3,53/godz. (Błąd dośw iadczalny + 6 % ), skąd w ynika, że albo poszukiw ane zjaw iska w y m ian y nie zachodzą, albo c h a ra k te ry z u je je znacznie w iększa długość drogi swobod­

nej niż to w yn ika z rozw ażań teoretycznych.

P. T e m p l ó w n a p róbow ała w y kry ć istnienie n e u tro ­ nów w p rom ieniow aniu kosm icznym , b adając zdolność pro­

m ieni kosm icznych do w y tw a rz an ia sztucznej prom ienio­

tw órczości w środow isku w odorow ym (reak cja n,y ). W czte­

rech m isach ustaw ionych jed n a nad d ru g ą um ieszczono ok.

50 1 wodnego ro ztw oru K M n 0 4, zaw ierającego ok. 0,9 kg Mn

Po całonocnej ekspozycji strącano ew en tu aln ie u tw orzony

M n58 ( T = 3 godz.). Dośw iadczenie dało w ynik ujem ny, obliczona górna g ran ica liczby n eu tronów w ynosi m niej niż 1 n e u tr. na 6 cząstek p rom ieniow ania kosmicznego.

12. H. H E R SZ F IN K IE L i E. G U TLEJZERÓ W N A (P. R. T.

N. W .): C z ę ś c i o w e o d d z i e l e n i e r a d i o i z o m e - r ó w b r o m u .

Stw ierdzono, że m etoda C h a l m e r s a - S z i l a r d a sto­

sow ana do brom k u ety lu lub do b rom ianu sodowego nie prow adzi do całkow itego strącen ia radioizotopów w jednej operacji, lecz m usi być pow tórzona k ilk ak ro tn ie. K olejne fra k c je za w iera ją n i e j e d n a k o w e ilości izom erów 18 min. i 270 min., m ianow icie zaw ierają w z rastający n ad m iar ciała o krótszym okresie. Z jaw isko w y stęp u je tylk o w tedy, kiedy p re p a ra t został naśw ietlo ny m ieszaniną pow olnych i p ręd k ich neutronów . P re p a ra ty naśw ietlan e ty lko po­

w olnym i n eu tro n am i nie w y k azu ją tej anom alii.

13. H. H E R SZ F IN K IE L (P. R. T. N. W .): E l e k t r o l i z a i k a t a f o r e z a r a d i o i z o t o p ó w b r o m u w b r o m k u e t y l u .

R adio p ierw iastk i p ow stające w b rom ku ety lu n aśw ietla­

nym n eu tro n am i m ogą być koncen trow an e z dużą w y d ajn o ­ ścią na anodzie ze złota lub lepiej ze srebra. Różnica po ten ­ cjałów m iędzy elek tro d am i w ynosiła najczęściej 1000 w ol­

tów, w szelako dobrą w ydajność o trzy m u je się n aw et w tedy, gdy napięcie w ynosi ty lk o 80 woltów. F a k t te n dowodzi, że w n astęp stw ie rea k c ji (n , y) lub (n, 2n) radioizotopy brom u po w stają w postaci u jem n y ch jonów, pom im o że środow isko jest bardzo słabo dysocjujące. Przez dodanie su b teln ej zaw iesiny dodatnio naładow anej (koloidalny A gB r) m ożna odw rócić k ieru n e k ru ch u prom ien io tw ó r­

czych cząstek, n iew ątp liw ie dlatego że osiadają na d o d at­

nim koloidzie. K atoda o trzy m u je w ty ch w a ru n k a ch silną aktyw ność i zaw iera stosunkow o znacznie w ięcej ciała o okresie 270 m in, niż ciała o okresie 18 m in. J e st to zatem zjaw isko analogiczne do zjaw iska opisanego w pracy H e r s z f i n k l a i G u t l e j z e r ó w n y .

14. E. NUSW ALDÓW NA (P. R. T. N. W .): P r z y c z y n e k d o z n a j o m o ś c i r a d i o i z o t o p ó w Co, Ni, Cu.

M etoda C h a l m e r s a - S z i l a r d a oddzielania izoto­

pów prom ieniotw órczych od zw ykłych, z któ ry ch p o w stają

drogą naśw ietlania, b y ła do tąd stosow ana tylko w p rzy p ad ­ ku zw iązków organicznych (Cl, Br, I), elektrolitów am fote- rycznych (M n), oraz w spółistnienia anionów o różnym stopniu u tlen ien ia (Cl, Br, I). A u to rk a zastosow ała tę m eto ­ dę do s o l i z e s p o l o n y c h n aśw ietlając Na.,Cu.,(CN)4 i strącając n astępn ie Cu jako siarczek po dodaniu śla­

dów CuSO.,. O trzym ano ciała C u114 (okres 6 m in.) oraz Cu"- (okres 12 m in.). Rozpoznano n a tu rę chem iczną p ierw iastkó w otrzy m an ych działaniem n eu tro nó w n a Ni i Zn, m ianow icie w pierw szym p rzy padku jest to Cor,K

(okres 11 m in., rea k c ja Ni, n, p ), w drugim p rzyp adk u Ni""' (okres 100 m in. rea k c ja n, a. z Z n).

15. L. W ERTEN STEIN (P. R. T. N. W .): C h e m i a i e l e k ­ t r o c h e m i a s z t u c z n y c h r a d i o p i e r w i a s t - k ó w.

B adania dotyczą stosow ania radio pierw iastk ów jako w skaźników reakcy j chem icznych i elektrochem icznych oraz w y jaśn ien ia chem icznej podstaw y m etody C h a 1- m e r s a-S z i 1 a r d a (rozkładu drobin, k tó rej jed en z ato­

m ów został przeobrażony w sk u tek zderzenia z neu tro n em na atom izotopow y). P. G r i i n s t e i n pokazał, że reak cja C h a l m e r s a - S z i l a r d a pozw ala oddzielić radioizo­

top od głów nego izotopu n aw et wówczas, gdy radioizotop pow staje pod działaniem neu tro nó w cieplnych, których en ergia k inety czna nie w ystarcza do rozbicia drobiny.

Źródłem energii chem icznej jest w tym p rzypadku zapew ­ ne odskok, tow arzyszący em isji fotonu. Dośw iadczenia G u t l e j z e r ó w n y (12) w sk azują jed n a k różnicę za­

chow ania się n eu tronó w p rędkich i powolnych, która, być.

może, św iadczy o tym , że n e u tro n y p rędk ie pow odują zu­

p ełniejszy rozpad d robiny niż n eu tro n y powolne. Co się tyczy stosow ania rad io p ierw iastk ó w jak o w skaźników , G r i i n s t e i n pokazał, że naśw ietlen ie brom ianów i jo ­ danów d aje radio p ierw iastk i w postaci anionów B r’ lub J ’ jeżeli roztw ó r nie zaw iera drobinow ego bro m u lub jo ­ du, jeżeli jed n a k dodam y nieco brom u lub jodu w tej po­

staci, rad io p ierw iastek „upodabnia się“ do ty p u drobinow e­

go. T e m p l ó w n a posługując się rad iom anganem b ad a­

ła zjaw iska w ym iany M n““ — M n“. W r o n c b e r g pola­

ry zo w ał elek tro d y platy no w e w roztw orach brom ianów

i badał zjaw iska oksydacji i red u k cji elektrochem icznej

anionów zaw ierających brom w różnym stopniu utlenienia.

P ro m ie n ie kosm iczne

1(1. I. ADAM CZEW SKI (Z. F. T. U. J. P .): O m e t o d z i e p o m i a r u w t ó r n y c h e f e k t ó w p r o m i e n i k o ­ s m i c z n y c h .

Opis a p a ra tu ry służącej do jednoczesnego reje stro w a n ia

„skoków jo n izacy jn y ch “ ( H o f f m a n n s t ó s s e ) , w y­

tw orzonych w kom orze jonizacyjnej, w ypełnionej ciekłym dielektrykiem , i „deszczów“, przechodzących przez uk ład liczników G e i g e r a - M i i l l e r a , um ieszczonych nad i pod tą kom orą.

17. M. JE Ż E W SK I i M. M IĘSOW ICZ (Z. F. A. G .) : P r a c e Z a k ł a d u F i z y k i A k a d e m i i G ó r n i c z e j .

P race nad licznikam i G e i g e r a - M i i l l e r a .

18. M. JE Ż E W SK I i M. M IĘSOW ICZ (Z. F. A. G .) : P r a c e Z a k ł a d u F i z y k i A k a d e m i i G ó r n i c z e j .

P ra ce nad p rom ieniam i kosm icznym i.

19. J. W ESO ŁOW SK I (Z.F.D.U.J.) w spólnie z P. A u g e r i R.

M a ż e ( P a ry ż ) : B a d a n i a n a d w ł a s n o ś c i a m i p r o m i e n i o w a n i a k o s m i c z n e g o w s a l i n a c h W i e l i c k i c h .

P osługując się licznikam i G e i g e r a-M ii 11 e r a rozpo­

częto w m aju b. r. system atyczne bad ania na głębokościach 103 i 135 m, rów now ażnych około 227 wzgl. 282 m wody.

Poziom y te leżą w pobliżu poziom u rów now ażnego 240 m wody, w k tó ry m m a w ystępow ać (w edług b adań różnych autorów ) p u n k t przegięcia się k rzyw ych zależności liczby koincydencji od głębokości.

20. S. ZIEM ECK I (Z. F. S. G. G. W .), S. SZCZEN IO W SK I (Z.

F. T. U. S. B.) i K. JO D K O -N A R K IE W IC Z : J o n i z a c j a - w ł a ś c i w a c h a r a k t e r y z u j ą c a p r o m i e n i e k o ­ s m i c z n e t w a r d e i m i ę k k i e .

B adania la t ostatn ich w ykazały, że pod w zględem jonizacji w łaściw ej p rom ienie kosm iczne tw a rd e róż­

nią się bardzo w y d atn ie od prom ieni y. M niem ano

jed n ak , że prom ienie kosm iczne m iękkie odbiegają

zupełnie od tw a rd y c h pod ty m w zględem . P o m iary wyko-

nan e przez dr K. J o d k o - N a r k i e w i c z a w górnych w arstw ach trop osfery (od 6 do 10 km ), dow iodły jednak, że ta k w p rzy p ad k u tw a rd y c h ja k i m iękkich prom ieni obo­

w iązuje to sam o praw o jonizacji p roporcjonalnej do gęsto­

ści gazu. U żyta w tych b ad aniach m etoda dwóch kom ór (k ry p to n i azot) może znaleźć in te resu jąc e zastosow anie w pom iarach stratosferycznych. T eoria pozw ala zdać sobie spraw ę ze znalezionych faktów .

21. S. ZIEM ECK I (Z. F. S. G. G. W.) i S. SZCZEN IO W SKI (Z. F. T. U. S. B .) : F l u k t u a c j e p r ą d u p o z o s t a ­ ł e g o k o m ó r j o n i z a c y j n y c h .

Na głębokości rów now ażnej 900 m wody (kopalnia soli w W apnie pod Bydgoszczą) badano p rąd pozostały w ci­

śnieniow ych kom orach jonizacyjnych. W ykryto: 1) ogrom ­ ne flu k tu a cje p rą d u pozostałego, 2) odw rócenie p rą d u po­

zostałego przy pew nych w a ru n k a ch ciśnienia. F lu k tu a c je pozw alają w sposób b. p ro sty w ytłum aczyć anom alje głę­

binow e prom ieni kosm icznych, dostrzeżone przez C 1 a y ’ a i C o r 1 i n a, w ielok ro tnie dyskutow ane. O dw rócenia p rą ­ du autorzy na razie nie p o trafią w ytłum aczyć. W iąże się ono zapew ne z analogicznym i zagadkow ym i zjaw iskam i, zaob­

serw ow anym i w kom orach ciśnieniow ych przez J. C 1 a y ’ a.

Własności m etali i zjawiska magnetyczne

22. S. DO BIŃ SK I (Z. F. D. U. J . ) : A d s o r p c j a s k ł a d n i ­ k ó w f a z y s t a ł e j n a p o w i e r z c h n i .

B adając pow ierzchnię n iek tó ry ch stopów m etalicznych przy pom ocy d y frak cji elek tro n ó w a u to r stw ierdził, że stę­

żenie składników w pobliżu pow ierzchni je s t odm ienne, niż w głębi, i tłum aczy to jako zjaw isko adsorpcji, w yw o­

łanej różnicą napięć pow ierzchniow ych poszczególnych składników . O kazuje się, że pow ierzchnia stopu jest zawsze p o k ry ta bardzo cienką w a rstw ą tego składnika, którego napięcie pow ierzchow ne je s t najm niejsze.

(N aturę, 141, 81, 1938; Buli. Acad. Pol., 169, 1938; P race

M at.-Fiz., tom 46, 1938).

23. S. DO BIŃ SK I i A. JA G IE L S K I (Z. F. D. U. J . ) : D a l s z e s t u d i a n a d d y f r a k c j ą e l e k t r o n ó w n a p o ­ w i e r z c h n i a c h m e t a l i .

Prow adząc dalej badania S. D o b i ń s k i e g o autorow ie zbadali w idm a d y frak cy jn e szeregu stopów m etalicznych.

S tężenie składników na pow ierzchni je s t zawsze odm ienne od stężenia w głębi m etalu. Zbadano stopy Pb i Sb, Cu i Ca, Zn i Sn, a n astęp nie żelazo „A rm co“ oraz siedem gatunków stali. Zgodnie z tezą S. D o b i ń s k i e g o , na pow ierzchni stopu w bardzo cienkiej w arstew ce przew aża ten składnik, którego napięcie pow ierzchniow e je s t najm niejsze.

24 Z. K LEM EN SIEW ICZ (II Z. F. P. L .): O p e w n y c h z j a w i s k a c h e l e k t r y c z n y c h w l u ź n y c h p r o ­ s z k a c h m e t a l i c z n y c h .

Stw ierdziw szy, że sproszkow any Sb e le k try z u je się przy poruszaniu, badano różne sproszkow ane przew odniki m e­

taliczne w kondensatorze, którego jed n a p ły ta łączyła się ze źródłem potencjału, a d rug a z elektrom etrem . S tw ie r­

dzono, że w yrów nanie się p o ten cjału w proszkach przew o­

dzących luźnych w ym aga czasu, dochodzącego do k ilk u ­ dziesięciu m inut. P rzebieg zjaw iska zależy od rodzaju ciała, grubości w a rstw y i potencjału. B adane proszki posiadają duże opory w łaściw e (do 10'4 il cm) co jed n a k nie w y sta r­

cza do w ytłum aczen ia tych zjaw isk.

25. J. NIK LIBO RC (II Z. F. P. L.): O p r z e n i k a n i u w o ­ d o r u p r z e z r t ę ć .

W yniki badań nad m echanizm em zjaw iska. Stw ierdzono, że szybkie p rzen ik anie w odoru przez rtęć podczas rozłado­

w ania elektrycznego je s t spow odow ane p rąd am i k o n w ek­

cyjnym i, pow stającym i w rtęci z pow odu nierów no- m ierności tem p e ra tu ry . D yskusja m echanizm u, oraz w yniki prób zastosow ania zjaw iska do rozdzielenia m ieszanin g a­

zowych.

26. R. SM OLUCHOW SKI i H. CAŁUS (I. M. i M. P. W.) : Z j a w i s k a c i e p l n e t o w a r z y s z ą c e p r z e g r u ­ p o w a n i o m a t o m ó w w m e t a l a c h .

W przechłodzonym roztw orze stały m (Cu w Al) odbyw a się proces p rzeg ru po w an ia atom ów, u jaw n ia jąc y się szere­

giem zm ian w łasności elektrycznych, m agnetycznych i me-

28

chanicznych m etalu. Poniew aż m echanizm tego zjaw iska jest niem al zupełnie nie zbadany ilościowo, zastosow ano po­

m iar efektów cieplnych przy pom ocy m etod m ikrokalo- rym etryczn y ch . O trzym ane w yniki dają pew ien obraz ilo­

ściowy szybkości zm ian o ch ara k te rz e d yfuzji oraz pozw a­

la ją zbadać w pływ te m p e ra tu ry . C ałkow ite ciepło, w y w ią­

zane w czasie trw a n ia procesu, zostało zm ierzone i wynosi w danym przy p ad k u około 1.8 cal. na gram .

W. D Z IEW U LSK I i E. JU SZ K IE W IC Z (I Z. F. U. S. B.) : W p ł y w o k l u d o w a n e g o w o d o r u n a p r z e ­ w o d n i c t w o n a l o t ó w p a l l a d o w y c h .

Stw ierdzono, że przew odnictw o n alotów palladow ych, otrzy m an ych ta k przez rozpylanie katodow e, ja k i term icz­

ne (grubość ca 200 m a), zm niejsza się pod w pływ em oklu­

dow anego wodoru.

W. D ZIEW U LSK I, G. HOŁUJÓW NA, E. JU SZ K IEW IC Z, W. K U LBICK I, B. M A K IE J i R. ZARECKA (I Z. F. U.

S. B.) : W p ł y w r e k r y s t a l i z a c j i n a p r z e ­ w o d n i c t w o i s t a ł e o p t y c z n e n a l o t ó w Fe, Pd, Bi, Al i Pb.

N aloty Fe, Pd, Bi, Al i Pb (grubość ca 200 m ji) otrzy m a­

ne na podłożach chłodzonych ciekłym pow ietrzem , bądź też stały m CO.„ po w y g rzan iu w próżni okazyw ały znaczne trw a łe zw ięk szen ie‘przew odnictw a i na ogół m ałą zm ianę stały ch optycznych w w idzialnej części w idm a.

W. D ZIEW U LSK I i W. TU RCZYŃSKI (I Z. F. U. S. B .) : W y z n a c z a n i e s t a ł y c h o p t y c z n y c h p a l l a ­ d u z e z d o l n o ś c i o d b i j a j ą c y c h .

Zm ierzono dyspersję zdolności odbijających palladu dla św iatła spolaryzow anego rów nolegle i p rostopadle do płasz­

czyzny p adania w w idzialnej części w idm a. Z otrzym anych wielkości obliczono stałe optyczne palladu.

M. W O LFK E (I Z. F. P. W .): D a l s z e b a d a n i a n a d m a g n e t o s t r y k c j ą c i e k ł e g o t l e n u .

Stw ierdzone poprzednio przez a u to ra zjaw isko ad iab a­

tycznej m ag n eto stry k cji ciekłego tle n u zostało obecnie do­

k ładniej zm ierzone za pom ocą nowej a p a ra tu ry przy uży­

ciu zam kniętego d y lato m etru . Na podstaw ie w yników tych

pom iarów a u to r obliczył w spółczynnik izoterm icznej ściśli­

wości ciekłego tle n u i o trzy m ał w artość l,6.10_l cm 2/kg.

Średni błąd pom iarów w ynosi około 12%.

Stała dielektryczna

31. D. DOBORZYŃSKI i K. ZA K R ZEW SK I (Z. F. D. U. J.) : P o l a r y z a c j a d i e l e k t r y c z n a d i a m e n t u .

D iam ent należy bezw ątpienia do kategorii n ajbardziej interesu jący ch p ierw iastk ó w dielektrycznych. W edług dw u daw nych orien tacy jn y ch jed y n ie pom iarów posiada on d u ­ żą stałą d ielektryczn ą i silną dyspersję. Do pom iaru stałej dielektrycznej i b adania d yspersji tego ciała doskonale n a­

d aje się m etoda sił ponderom otorycznych, uży ta z pow odze­

niem przez jednego z au toró w (D. D.) w szeregu prac. W y­

starczy krążek o średn icy około 8 m m i grubości około 1 mm.

32. D. DOBORZYŃSKI (Z. F. D. U. J . ) : S t a ł a d i e l e k ­ t r y c z n a i w ł a s n o ś c i p i e z o e l e k t r y c z n e s o ­ l i S e i g n e 11 e ’ a.

A u to r opisuje próbę w yznaczenia w artości stałych die­

lektrycznych soli S e i g n e t t e ’ a w k ieru n k ach trzech osi kry stalo g raficzn ych a, b, c, przy pom ocy m etody sił ponde­

rom otorycznych, w k tó rej nie z n a jd u ją zastosow ania okład ­ ki m etaliczne, będące w k ontakcie z badanym ciałem . W kie­

ru n k u osi b o trzy m u je a u to r w artość 8.8, podczas gdy dla osi c odpow iednia w artość w ynosi 9.3. O bydw ie te w artości odnoszą się do częstości niskich; dla w ysokich a u to r zn aj­

d uje odpow iednio 7.65 i 8.85. W k ieru n k u anom alnej osi a stała d ielektryczn a posiada w ysoką w artość, k tó rej jed y n ie rząd wielkości da się ocenić (100), gdyż w przy p ad k u du ­ żych stały ch d ielektry czny ch m etoda sił ponderom otorycz­

nych nie jest w obecnym sw ym stan ie dokładna. O trzy m a­

n y rząd w ielkości jest o w iele m niejszy od ty ch (1000 i 10000), do jakich prow adzą pom iary p rzy użyciu m etod zw ykłych, kondensatorow ych, z zastosow aniem różnego ro­

dzaju okładek. Podobnie ja k w p rzy p ad k u k w arcu k ry sta ­ licznego m etoda oddaje bardzo dobre usługi przy pom iarze częstości w łasnych d rg ań krążków , w zbudzonych piezo­

elektrycznie. Z nalezione częstości zaw ierają się w g ran i­

cach od 0.65 do 1.33 m egacykli n a 1 m m grubości krążka

w zależności od o rien tacji osi k ry stalograficznych p rzy za-

w ieszeniu badanych krążków , odpow iednio w yciętych z k ry sz ta łk u soli S e i g n e t t e ’ a.

(Buli. Acad. Pol., 37, 1938 (cz. I I I ) ; P race M at.-Fiz., tom 46, 1938.)

33. D. DOBORZYŃSKI (Z. F. D. U. J .): S t a ł a d i e l e k ­ t r y c z n a k w a r c u t o p i o n e g o i k r y s t a l i c z n e ­ g o w t e m p e r a t u r a c h n i s k i c h .

S tosując m etodę sił ponderom otorycznych (cz. I, II i III) do pom iarów w tem p e ra tu ra c h niskich w zakresie od

— 190" C do + 18" C (przy pom ocy specjalnej a p a ra tu ry ), a u to r zbadał zależność stałej dielektrycznej k w arcu topio­

nego (szkła kw arcow ego) i krystalicznego od te m p e ra tu ry dla częstości 50 cykli i 5 m egacykli, przy czym nie zauw ażył w ystępow ania dyspersji. S tała d ielektry czna k w arcu to­

pionego posiada w te m p e ra tu rz e —72" C w yraźne m inim um . Z pom iarów w spółczynnika rozszerzalności w iadom o było oddaw na, że w okolicy tego p u n k tu istnieje m aksim um gęstości, ch arak te ry sty c z n e dla kw arcu topionego. Przebieg zależności od te m p e ra tu ry stałej d ielektrycznej, odnoszącej się do k ieru nk ó w leżących w płaszczyźnie prostopadłej do osi optycznej, jest dla k w arcu k rystalicznego zupełnie po­

dobny, ja k w p rzypad k u k w a ru topionego (m inim um w a r­

tości p rzypada około —90" C). S tała dielektry czna w zdłuż osi optycznej zm ienia się n ato m iast m onotonicznie (zm niej­

sza się) w raz ze spadkiem te m p e ra tu ry . A utor przekonał się, iż w te m p e ra tu rz e — 190" C kw arc k ry staliczn y nie tra c i w łasności piezoelektrycznych (w brew stanow isku O s t e r b e r g a ) , w tej te m p e ra tu rz e bow iem d ają się bez trudności w yw ołać silne drg an ia piezoelektryczne badanego k rążk a z kw arcu.

(Buli. Acad. Pol., 153, 1938.)

34. A. JA G IE L S K I (Z. F. D. U. J .): P o l a r y z a c j a d i e ­ l e k t r y c z n a i t a r c i e w e w n ę t r z n e c h l o r o - n i t r o b e n z o l i w s t a n i e c i e k ł y m .

O pierając się na daw niejszych w łasnych pom iarach po­

lary zacji dielektrycznej dla trzech izom erycznych chloro- nitrobenzoli w stanie ciekłym , a u to r oblicza m om enty elek try czne cząsteczek tych ciał p rzy pom ocy w zorów po­

danych przez W y m a n a i O n s a g e r a . P rzed staw ia ró w ­

nież w yniki pom iarów tarc ia w ew nętrznego chloronitro-

benzoli w zależności od te m p e ra tu ry i p o rów nuje sw e w y ­

niki z teo rią A n d r a d e g o . O kazuje się, iż jed y n ie para-

chloronitrobenzol w stan ie ciekłym nie je s t zasocjowany.

Znaleziona w ty m przyp ad k u w artość elektrycznego m o­

m en tu cząsteczki zgadza się z w artościam i znalezionym i przez innych autorów .

(Buli. Acad. Pol., 312, 1938.)

35. M. W LASSAK ÓW NA (Z. F. D. U. J . ) : P o l a r y z a c j a d i e l e k t r y c z n a c h l o r t o l u o l i w s t a n i e c i e ­ k ł y m .

A u tork a zm ierzyła stałą d ielek tryczn ą i gęstość trzech chlortoluoli w zakresie te m p e ra tu r od 20° do 150° C, tudzież zastosow ała k ry te riu m A n d r a d e g o odnośnie do asocja­

cji tych cieczy. S tosując w zory W y m a n a i O n s a g e r a a u to rk a oblicza m o m en ty dipolow e ciał badanych.

36. M. JE Ż E W SK I (Z. F. A. G .): P r a c e Z a k ł a d u F i ­ z y k i A k a d e m i i G ó r n i c z e j .

U w agi do p rac n ad ciekłym i k ry ształam i w ykonanych w Zakładzie F izyki A kadem ii G órniczej.

37. . M. W IE R ZB IC K I (Z. F. A. G .): P r a c e Z a k ł a d u F i ­ z y k i A k a d e m i i G ó r n i c z e j .

Stałe dielek try czn e rozcieńczonych m ocnych, jedno-je- dnow artościow ych elek tro litó w w różnych tem p eratu rach . 38. A. PIE K A R A (część dośw iadczalna w spólnie z B. PIEK A -

RĄ) (Prac. Fiz. Gimn. im. S u ł k o w s k i c h w R y d z y n ie ):

D e f o r m a c j a d r u g i eg o r z ę d u c z ą s t e c z e k w p o l u e l e k t r y c z n y m . T e o r i a i d o ś w i a d ­ c z e n i e .

Teoria, opracow ana daw niej, została uogólniona. P ro w a ­ dzi ona do w yniku, że istnien ie deform acji (II rzędu) czą­

steczki dipolow ej w polu elektry czn ym pow inno się u ja w ­ nić w zjaw isku n asycenia elektrycznego w roztw o rach cie­

czy dipolow ej w niedipolow ym rozpuszczalniku, n aw et dla bardzo m ałych stężeń. D ośw iadczenia tego ro d zaju p rzep ro ­ w adzono i otrzym ano, że „efekt d efo rm acji“ może p rze­

wyższyć D e b y e o w s k i „efekt o rie n tac ji“ cząsteczek.

Zgadza się to z przew idyw aniem teorii zarów no co do zn a­

ku efek tu (—), ja k i jego rzędu wielkości. D la w iększych stężeń „efekt d efo rm acji“ zostaje zw yciężony przez „dodat­

ni efek t nasycenia“, pochodzący od oddziaływ ania cząste­

czek dipolow ych na siebie.