ROCZNIK BIBLIOTEKI GŁÓWNEJ UNIWERSYTETU OPOLSKIEGO
R. II OPOLE 1995
UNIW ERSYTET O PO LSK I
Rocznik Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego
R. II O PO LE 1995
Wanda Matwiejczuk, Teresa Wiercińska (sekretarz)
PROJEKT OKŁADKI Ewa Krasińska
REDAKTOR TECHNICZNY Halina Szczegot
SKŁAD KOMPUTEROWY Jolanta Kotura, Barbara Mueller
ISSN 1231-5796
Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego. Nakład 100 egz. + 5 nad. aut. Ark. wyd. 5,0. Ark. druk. 4,6. Papier kl. III, 80 g. Zam 72/95. Podpisano do druku i druk ukończono w grudniu 1995 r.
SPIS TREŚCI
O d R e d a k c j i ... 5
ArtykułyH. O K O Ń , System informacyjno-wyszukiwawczy P E D A G O G ... 9 E. C Z E R W IŃ S K A , Magazyny B iblioteki Głównej U niw ersytetu O polskiego
a kom puteryzacja ...15 W. M A T W IE JC Z U K , Z astosow anie kom puterow ego systemu SM A RTLIB
w B ibliotece Głów nej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w H radec Krdlovć . . . 19 W. M A T W IE JC Z U K , C entrum Inform acyjne U niw ersytetu Palackćgo
w O ł o m u ń c u ... 23 N. W ID O K , B iblioteka Wyższego Sem inarium D uchow nego Śląska
O p o ls k ie g o ... 31 M. W R Z E C IO N O , Książka naukow a w księgarniach polskich lat
1830-1864 ... 35 A. B Ł A SZ C Z Y K , P unkt wyjścia folklorystycznej g e n o l o g i i ... 51
KomunikatyH. O K O Ń , Z estaw ienia tem atyczne O ddziału Inform acji Naukowej
w 1994 r o k u ... 61 M. W R Z E C IO N O , Z księgozbioru naukow ego prof. dra hab. Józefa K okota
(1916-1975) ... 63 L. T W A R D O W S K A -G A JD A , Bibliografia dydaktyki, nauki i praktyki w spo
m aganej k o m p u te r e m ... 65
Sprawozdanie i kronikaA. T O M A L SK A , D ziałalność B iblioteki Głównej U niw ersytetu O polskiego
w 1994 r o k u ... 69
A. B Ł A SZ C Z Y K , W ażniejsze wydarzenia z działalności Biblioteki Głównej
U niw ersytetu O polskiego w 1994 r o k u ...73
O ddając do d ru k u drugi tom „R ocznika Biblioteki G łów nej”, rozpoczęliśm y nowy o';res działalności bibliotecznej, kiedy uległa zm ianie nie tylko nazwa U czelni i Bi
b lio tek i, lecz rów nież zw iększone zostały zadania staw iane przed nam i obecnie i w najbliższych latach. O b o k codziennej statutow ej działalności zwiększono grom a
dzenie zbiorów dla now o powstałych i planowanych kierunków studiów, rozpoczęto dydaktykę w zakresie specjalizacji bibliotekarskiej na kierunku Pedagogiki O św iato
wo-Artystycznej, krąg czytelników powiększył się do ponad ośm iu i pół tysiąca osób.
Z esp ó ł bibliotekarzy pozostał w niezm ienionym składzie ilościowym. R ozpow szech
nione zostały studia zaoczne i podyplom owe, ta form a kształcenia przyczyniła się bardzo znacznie do zwiększenia usług bibliotecznych i informacyjnych. T e nowe, dodatkow e i w ażne zadania pracownicy podjęli w przekonaniu, że uda im się sprostać zapotrzebow aniu czytelników, kontynuow ać kom puteryzację w Bibliotece, budować zapoczątkow ane w arsztaty naukow e i rozwijać dydaktykę biblioteczną.
R ealizację naszych codziennych obowiązków w spom agała aktywnie działająca R a da Biblioteczna. O bok opiniow ania naszych planów i zam ierzeń, a także oceny dzia
łalności bibliotecznej, R a d a z dużym zrozum ieniem odnosiła się do ważnych, naszych spraw zawodowych, finansowych i popierała staran ia dyrekcji Biblioteki o podwyżki uposażeń dla bibliotekarzy.
Z tego m iejsca pragnę serdecznie podziękow ać Panu prof. dr. hab. Stanisławowi K ochm anow i - przew odniczącem u R ady B ibliotecznej i wszystkim członkom Rady, którzy w m inionym roku akadem ickim z dużym zaangażowaniem rozważali problem y biblioteczne i pom agali je skutecznie rozwiązywać.
K olejny tom „R ocznika B iblioteki Głównej U niw ersytetu O polskiego” zawiera zbiór artykułów , kom unikatów i inform acji przygotowanych przez bibliotekarzy. Z e spół redakcyjny „R ocznika” przyjął zasadę, że w obecnym i w najbliższych tom ach, b ęd ą zam ieszczane pub lik acje zw iązane z bibliotekarstw em , księgoznawstwem , czasopiśm iennictw em i literaturą. Przyjęto również, że w tym wydawnictwie będą m ogli publikow ać swoje prace bibliotekarze i pracownicy U niw ersytetu oraz inni b ib lio tek arze ze środow iska opolskiego i uczelni współpracujących z Biblioteką G łów ną U niw ersytetu O polskiego.
dr W anda M atwiejczuk
D yrektor Biblioteki Głównej
ARTYKUŁY
SYSTEM INFOR M A CYJ N O-VVY S Z U K IWA WC Z Y PEDAGOG
N auki pedagogiczne jako jedna z dyscyplin nauk społecznych rozwijają się w ści
słym pow iązaniu z innymi dyscyplinami: socjologią, psychologią, prawem , zagadnie
niam i opieki społecznej, a naw et wybranymi zagadnieniam i medycznymi. N auki społeczne w zasadzie nie doczekały się do tej pory pełnego przepływu informacji bibliograficznej o zasięgu narodow ym w Polsce.
T rudności ekonom iczne w jakich obecnie znajdują się biblioteki i służby inte, sprawiły, że prace nad Krajowym Systemem Inform acji o N aukach Społecznych (KSINS) rozpoczęte w połow ie lat siedem dziesiątych nie były prow adzone w zadawa
lającym tem pie. Z ostały o n e przerw ane z chwilą likwidacji od dnia 30 czerwca 1994 r.
O środka Inform acji Naukow ej Polskiej A kadem ii N auk . Biblioteki centralne prze
stały rów nież spełniać zadania nałożone przez n ieaktualne już zarządzenie z 1979 r.2 W tym kontekście nauki pedagogiczne znalazły się w niekorzystnej sytuacji. N ato m iast zupełnie dobrze funkcjonuje inform acja o literatu rze zagranicznej. A m erykań
ska baza inform acyjna E R IC (E ducational R esource Inform ation C enter) dostarcza odbiorcom danych o najważniejszej literatu rze z zakresu edukacji i pedagogiki. Bazę tę u dostępnia kilka b ib lio tek naukowych w kraju. K olejne obszerne źródła inform acji dla pedagogów, to dostęp n a rów nież w kraju baza PsycLit, zawierająca inform acje z zakresu psychologii i n auk o zachow aniu się człowieka, czy Social Sciences Index rejestrująca szeroko u jęte, interdyscyplinarne zagadnienia socjologiczne. N iecieka
wie przedstaw ia się sytuacja w zakresie inform acji o literatu rze krajowej. Bibliografia pedagogiczna ukazująca się w „R oczniku Pedagogicznym ” obejm uje tylko druki zw arte i to ze znacznym opóźnieniem (w „R oczniku Pedagogicznym ” 15/92 zareje
strow ano druki wydane w 1989 r.). Bibliografia z zakresu psychologii publikow ana w czasopiśm ie „Psychologia Wychowawcza” jest niekom pletna. Podobnie przedsta
wia się inform acja w zakresie n auk socjologicznych.
1 Decyzja Sekretarza Polskiej Akademii Nauk nr 7/94 z dn. 16 marca 1994 r.; Uchwała nr 8/94 Prezydium PAN z 7 marca 1994 r. w sprawie rozwiązania Ośrodka Informacji Naukowej PAN.
2 Zarządzenie nr 15 Ministra Kultury i Sztuki z dn. 9 lutego 1973 r. w sprawie zasad specjalizacji materiałów bibliotecznych oraz działalności informacyjnej centralnych bibliotek naukowych (Dz. Urz. Min.
Kult. nr 2 poz. 18).
10 Helena Okoń
Pracow ników naukowych i studentów interesują głównie ak tu aln e osiągnięcia nauk pedagogicznych, publikow ane po 1989 r. Skom pletow anie inform acji pedago
gicznej z tego okresu jest najtrudniejsze. Zwłaszcza, że znaczny p ro cen t produkcji wydawniczej ostatnich lat nie jest rejestrow any naw et przez bieżącą bibliografię narodową.
W ychodząc naprzeciw potrzebom pracow ników naukowych i studentów zain tere
sowanych lite ratu rą pedagogiczną, zespół pracow ników O ddziału Inform acji N auko
wej Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego pod kierunkiem dr Wandy Matwiej- czuk w r. 1992 rozpoczął budow ę własnego systemu infromacyjno-wyszukiwawczego P E D A G O G . W arto pam iętać, że prace nad autom atyzacją procesów bibliotecznych prow adzone są w naszej bibliotece od dłuższego czasu i od początku m ają charakter autoam tyzacji zintegrowanej. Początkow o było to opracow anie druków zwartych nowych w ram ach systemu SW OB (System W spom agający O pracow anie Bibliteczne), wdrożonego w 1987 r. System ten spełniał rów nież funkcje inform acyjne i został wykorzystany przy obsłudze użytkowników. W grudniu 1992 r. wdrożyliśmy zakupiony wcześniej System K om puterow ej Obsługi B ibliotecznej S O W A i przy jego pomocy rozpoczęliśmy tw orzenie bazy zbiorów zwartych naszej Biblioteki. O becnie obejm uje ona ponad 120 tys. opisów książek najnowszych i podręczników grom adzonych w zbiorach B iblioteki Głów nej i b ib lio tek sieci U niw ersytetu O polskiego. O d października 1994 r. w oparciu o tę bazę udostępniam y użytkow nikom inform acje o zasobach bibliotecznych. O d 1993 r. prenum erujem y am erykańską bazę E R IC , zawierającą także dane retrospektyw ne (od 1982 r.). W planach autom atyzacji prac bibliotecznych założyliśmy, że następnym etapem pow inna być budow a system u wy
szukiwania i udostępniania inform acji z kolejnych wybranych zagadnień z dziedziny pedagogiki. W konsekwencji, od początku 1992 r. przystąpiliśm y do opracow ania systemu informacyjno-wyszukiwawczego P E D A G O G .
PE D A G O G jest systemem informacji o dokum entach publikowanych i niepubliko
wanych (wydawnictwa zwarte, artykuły z czasopism, przepisy prawne, rozprawy do k to r
skie i habilitacyjne), obejmującym zagadnienia oświaty i wychowania w szerokim ujęciu.
Rejestruje również dokumenty z dyscyplin pokrewnych, które łączą się z naukam i peda
gogicznymi i wykorzystywane są w teorii i praktyce pedagogicznej, a zwłaszcza psycholo
gii, socjologii, opiece społecznej, prawie, etyce, czy zagadnieniach czytelnictwa. Przewi
dziany jest do udostępniania jednocześnie z amerykańską bazą E R IC rejestrującą światową produkcję wydawniczą z nauk pedagogicznych oraz docelowo z bazą zasobów Biblioteki Głównej naszej Uczelni, zgromadzoną w systemie SOW A.
Rozpoczynając prace nad system em P E D A G O G założyliśmy n astępujące cele:
1. zbudow anie pełnej bazy inform acyjnej zawierającej lite ra tu rę polską z wybranych dyscyplin nauk pedagogicznych od 1990 r.,
2. uspraw nienie i udoskonalenie obsługi użytkowników inform acji.
Zdaniem organizatorów system pow inien spełniać następujące funkcje:
1. bieżącą obsługę użytkowników inform acji,
2. sporządzanie zestawień tematycznych na zapotrzebow anie odbiorców ,
3. sporządzanie inform acji sygnalnej dla pracow ników instytutów n au k pedagogi
cznych i dydaktyków innych dyscyplin.
k
W U niw ersytecie O polskim , w obrębie kierunku studiów pedagogicznych funkcjo
nują następujące specjalności: pedagogika - specjaność opiekuńczo-wychowawcza, praca socjalna i k u lturalna, pedagogika pracy, pedagogika kulturalno-ośw iatow a i socjalna oraz edukacja elem entarna. Z apotrzebow ania inform acyjne tej właśnie grupy pracow ników naukowych i studentów wpłynęły na kolejność prac realizowanych w system ie P E D A G O G . W m iarę rozwoju dyscyplin pedagogicznych i autoam tyzacji w tym zakresie przewiduje się kontynuację prac obejmujących poszerzenie zbioru danych w bazie, dalszą rozbudowę słownika słów kluczowych oraz pozostałych wykazów.
System P E D A G O G pow stał przy w spółudziale inform atyka - współtwórcy systemu SW O B, konsultantów - pracow ników naukowych Instytutu N auk Pedagogicznych i Instytutu Pedagogiki W czesnoszkolnej oraz pracow ników Biblioteki Głównej. Praca nad nim prow adzona jest etapam i. Pierwszy z nich (1992 r.), objął częściowe przygo
tow anie m ateriałów w prowadzanych do bazy z zakresu pedagogiki opiekuńczo-w y
chowawczej, opracow anie w stępnej wersji słownika słów kluczowych, wykazów na
zwisk i instytucji oraz przygotow anie form atu zapisu danych do poszczególnych rodzajów dokum entów , a także opracow anie program u kom puterow ego um ożliwia
jącego w prow adzenie danych do bazy i ich dalsze wykorzystywanie.
F o rm at zapisu danych został przygotowany przy ścisłej konsultacji z inform aty
kiem. W wersji w stępnej opracow ano kilka form atów opisów bibliograficznych dla poszczególnych rodzajów dokum entów . W trakcie prac nad systemem stw ierdzono, że bardziej funkcjonalny jest jed en określony form at umożliwiający w prowadzenie i identyfikow anie danych różnych typów dokum netów . Każdy rekord zawiera n astę
pujące dane: tytuł/podtytuł, au to r, wydawnictwo, język, rodzaj pracy, rok, abstrakt, słowa kluczowe, chronologia problem atyki, technika wykonania, ISBN lub ISSN, sygnatura, kraj, nazwa instytucji przechow ującej pracę.
Opisy dokum entów zaw arte w system ie m ożna wyszukać wg każdego pola. Program opracow any je st tak, że umożliwia dalsze jego doskonalenie. W każdej sytuacji można d o konać popraw y wprowadzonych wcześniej danych.
O pracow any dla system u P E D A G O G słownik słów kluczowych obejm uje term iny z nauk pedagogicznych. Zaw iera rów nież wybrane hasła z dyscyplin pokrewnych:
psychologii, praw a, socjologii, opieki społecznej, etyki, czytelnictwa, edukacji elem en tarnej. Pierwszą wersję słownika przygotow ano do indeksow ania dokum entów i o b sługi użytkowników poszukujących m ateriałów z zakresu pedagogiki opiekuńczo-w y
chowawczej. W kolejnym etap ie prac zrealizowanych w 1994 r. zbudow ano słownik słów kluczowych do zagadnień edukacji elem entarnej. O pracow ując słownik słów kluczowych do system u wykorzystano podstawowe słowniki, encyklopedie i podręcz
niki z pedagogiki, psychologii, socjologii, a także skorow idze rzeczowe zamieszczane w bibliografiach z wymienionych dziedzin wiedzy. Z tych wydawnictw przejęto terminy ogólniejsze, stosow ane w powszechnym użyciu. D odatkowym źródłem pozwalającym na uwzględnianie w słownikach nowych, aktualnych pojęć, była lektura bieżących czasopism o tem atyce pedagogicznej, psychologicznej i socjologicznej. G łów ne słow
niki uzupełniono wykazem nazwisk pedagogów, psychologów i socjologów polskich
i zagranicznych, których dzieła, problem atyka badawcza lub działalność praktyczna
miały znaczenie dla rozw oju edukacji elem entarnej. Drugim wykazem uzupełniają
12 Helena Okoń
cym jest spis organizacji o zasięgu krajowym i m iędzynarodowym, k tó re zakresem swojego działania obejm ują także wym ienioną problem atykę.
Budowę słownika słów kluczowych o p arto na podstaw ie tego typu słowników wydanych w ram ach Prac O środka Inform acji Naukow ej Polskiej A kadem ii N auk3.
Prace nad tw orzeniem słownika sukcesywnie konsultow ano z pracow nikam i n au k o wymi Z akładu Pedagogiki W czesnoszkonej U niw ersytetu O polskiego dr hab. Józefą Brągiel, dr Erykiem H o lo n ą i dr Stanisławą W łoch. Słownik słów kluczowych i p o zo stałe wykazy będą doskonalone i uzupełniane w trakcie bieżącego dopełniania bazy, a także w m iarę w prow adzania nowych zagadnień z n au k pedagogicznych oraz zgła
szanych przez użytkowników potrzeb informacyjnych.
Podstawowe prace przy budow ie systemu P E D A G O G zrealizow ano w latach 1992-1993. W tym czasie zgrom adzono, opracow ano i w prow adzono do bazy ok. 800 rekordów z pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej, rozbudow ano w stępną w ersję słownika słów kluczowych, o term iny wyłonione w trakcie grom adzenia m ateriałów , prze testow ano funkcjonow anie systemu dokonując bieżącej m odernizacji, przygoto
wano odbiorców do korzystania z bazy. O statecznym efektem tych działań jest o p u blikowany w 1993 r. podręcznik przeznaczony dla użytkowników system u4.
M ateriały grom adzone w system ie sporządzane są z autopsji na podstaw ie zbiorów Biblioteki Głównej U niersytetu O polskiego, bieżącej bibiografii narodow ej i innych aktualnie publikowanych źródeł informacyjnych. Na obecnym etap ie prac baza zawie
ra ponad 3 tys. rekordów , głównie opisów bibliograficznych artykułów z czasopism.
Od początku 1994 r. z bazy P E D A G O G korzystają już pracownicy naukow i i stu denci Uniw ersytetu Opolskiego. D ostęp do bazy możliwy je st w trybie on line, a wyselekcjonowany m ateriał m oże być kopiowany na dyskietkach bądź w form ie wydruku kom puterow ego. U żytkow nik przystępując do pracy korzysta z przygotow a
nego podręcznika i ustala właściwe słowa kluczowe, niezbędne do scharakteryzow ania swoich zainteresow ań. W trakcie poszukiw ań m oże dokonyw ać dalszego precyzowa
nia zakresu potrzebnych inform acji przy użyciu innych elem entów opisu dokum netu.
Baza inform acyjna P E D A G O G została pozytywnie oceniona przez pracowników instytutów nauk pedagogicznych i użytkowników inform acji spoza Uczelni. Z systemu korzystają rów nież goście zagraniczni U niw ersytetu O polskiego, specjaliści nauk pedagogicznych. Przystępnie opracow ny program , odpow iednio zgrom adzona baza inform acyjna sprawiają, że użytkownicy szybko przyzwyczajają się do korzystania z danych i nabywają um iejętności sam odzielnej obsługi tego system u. O pracow any przez zespół pracowników O ddziału Inform acji N aukow ej system informacyjno-wy- szukiwawczy P E D A G O G został zaprezentow any na konferencji naukow ej n.t. „D zia
łalność inform acyjna bibliotek szkół wyższych”, zorganizow anej przez P olitechnikę Świętokrzyską. S potkał się z dużą a p ro b atą ze strony bibliotekarzy Wyższych Szkół Pedagogicznych. W listopadzie 1994 r. bazę P E D A G O G zakupiła B iblioteka Główna Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie.
3 Słownik stów kluczowych z pedagogiki, Kraków: O IN PAN 1988; Słownik Sh}w Kluczowych z psychologii, Kraków: OIN PAN 1988; Słownik słów kluczowych z filozofii, Kraków: O IN PAN 1988.
4 PEDAGOG. System informacyjny nauk pedagogicznych. Podręcznik użytkownika. Cz. 1. Pedagogika opiekuńczo-wychowawcza, Opole: WSP Biblioteka Główna 1993.
W idząc po trzeb ę rozpow szechniania P E D A G O G A w innych bibliotekach wy
ższych szkół pedagogicznych oraz w bibliotekach pedagogicznych i szkolnych z terenu k raju - zdecydowaliśmy się na dostosow anie istniejącej bazy do program u szeroko dostępnego w tego typu placówkach informacyjnych. Z a taki program uznaliśmy p akiet system u ISIS rozpow szechniany nieodpłatnie przez Instytut Inform acji N auko
w o-Technicznej i E konom icznej w W arszawie. O d stycznia 1995 r. baza P E D A G O G funkcjonuje już w ram ach systemu ISIS. W tej form ie jest uzupełniana o nowe d okum enty i wykorzystywana przez użytkowników.
D ostęp do bazy danych i kopiow anie zestawień literatury jest dla pracowników naukowych i studentów naszej Uczelni nieodpłatne. D la użytkowników spoza Uczelni została przygotow ana oferta prenum eraty (roczna opłata w wysokości 30.-zł) z m ożli
wością otrzym ywania aktualnych uzupełnień bądź jednorazow go zakupu całej istnie
jącej bazy P E D A G O G za sum ę 300.-zł.
E lżbieta C Z E R W IŃ S K A
MAGAZYNY BIBLIOTEKI GŁÓWNEJ
UNIWERSYTETU OPOLSKIEGO A KOMPUTERYZACJA
W prow adzenie kom puteryzacji do biblioteki pow oduje potrzebę zmian organiza
cyjnych w całej stru k tu rze tej placówki, począwszy od etap u zakupu i opracow ania książki, a skończywszy na oddziałach magazynujących i udostępniających czytelnikom księgozbiór. Z ak u p kom puterow ego systemu bibliotecznego w Bibliotece Głównej U niw ersytetu O polskiego wymusił także zmiany organizacyjne w O ddziale Magazy
now ania, K onserw acji i M ikrofiszow ania Zbiorów .
W niniejszym artykule przedstaw iono jakie prace zostały wykonane w Oddziale, w czasie przejścia biblioteki z systemu tradycyjnego do systemu z szerokim zastoso
w aniem kom puterów .
W r. 1993 po opracow aniu p ro jek tu kom puteryzacji biblioteki oraz po zainstalo
w aniu sieci kom puterow ej z oprogram ow aniem firmy N O V E L L i zakupieniu syste
mu oprogram ow ania bibliotecznego SO W A , rozpoczęto przygotowania do całkowi
tej autom atyzacji wypożyczeń bibliotecznych.
Poprzedziły je kilkuletnie prace nad takim i zm ianam i organizacyjnymi w Oddziale M agazynow ania, aby przejście do system u kom puterow ego odbyło się w sposób jak najbardziej harm onijny, nie stwarzający zakłóceń w obsłudze czytelników. Analiza pracy m agazynierów na przestrzeni lat 1990-1994 wykazała, że przy malejącej ilości etatów uzyskano bardzo efektywne wykorzystanie czasu pracy w oddziale i dlatego w pierwszych latach autom atyzacji udostępniania zbiorów, obsada personalna obsłu
gująca ok. 350-tysięczny księgozbiór druków zwartych i 40-tysięczny księgozbiór czasopism pow inna pozostać na optym alnym poziom ie 9 etatów.
Tabela 1 Efektywny czas pracy Oddziału Magazynowania
Rok Ilość etatów Liczba efektywnych
dni pracy %
1990 12 89,2
1991 9 85,5
1992 9 85,7
1993 9 83,0
1994 8,25 84,0
Poddano także analizie ilości wpływających do oddziału nowych nabytków: druków zwartych nowych, czasopism i zbiorów specjalnych na przestrzeni ostatnich lat. Było to ważne, gdyż nowości w magazynach zostają przysposobione do udostępnienia czytelnikom. Z o stają tu wydrukowane dla nich odpow iednie identyfikatory z kodam i kreskowymi i każdy egzem plarz książki zostaje nim i oklejony.
Tabela 2 Roczny wpływ nabytków do Magazynów Biblioteki Głównej
Rok Druki zwarte vol. Druki specjalne vol.
czasopisma vol.
1990 7216 615 944
1991 6243 405 839
1992 4826 123 883
1993 6392 690 2846
1994 6810 200 2579
W tabeli 3 pokazano, ja k kształtują się proporcje pom iędzy nabytkam i z księgo
zbioru podstawowego i księgozbioru podręcznikow ego w ieloegzem plarzow ego.
Tabela 3 Proporcje pomiędzy nabytkami w księgozbiorze podstawowym
a wieloegzemplarzowym - podręcznikowym
Rok Księgozbiór podstawowy Księgozbiór podręcznikowy
vol. % vol. %
1990 6012 83 1204 17
1991 4492 72 1751 28
1992 3549 73 1277 27
1993 5410 85 982 15
1994 6050 89 738 11
A naliza wykazała, że około 60 procent całego zakupu trafiła do magazynów Biblio
teki Głównej, pozostała część jest udostępniana w Bibliotekach Wydziałowych: E k o nom ii, M atem atyki-Fizyki-Chem ii oraz w B ibliotekach Instytutowych: T echniki, F i
lologii Angielskiej i G erm ańskiej.
Analiza zamówień oraz zwrotów czytelniczych (T abela 4) pokazuje z roku na rok zwiększoną obsługę czytelników. Na przestrzeni lat 1990-1994 w zrost ten wynosi bez mała 72 procent. W ymusiło to, bardziej efektywną pracę O ddziału, przy nie zm ienio
nej obsłudze etatow ej.
Tabela 4 Obsługa rewersów czytelniczych
Rok Liczba rewersów Realizacja
zamów. zrealiz. % vol.
1990 44443 27576 62 39187
1991 54554 40498 66 51105
1992 59572 40498 68 54373
1993 65854 43560 66 49708
1994 76309 48480 64 61198
Magazyny Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego... 17
T abela 5 pokazuje p ro p o rcje między ilością zamówień czytelniczych na zbiory podręcznikow e i zbiory podstawowe.
Tabela 5 Zamówienia czytelnicze
Rok Zamówienia czytelnicze
Księgozbiór podstawowy Księgozbiór podręcznikowy
vol. % vol. %
1990 23855 76,2 10588 23,8
1991 42731 79,4 11823 21,6
1992 46487 78,0 13085 22,0
1993 52649 80,0 13205 20,0
1994 62527 82,0 13782 18,0
W śród całkowitej ilości przyjętych do realizacji zam ówień czytelniczych, księgoz
b ió r podręcznikow y to 20 procent wszystkich wypożyczeń, mim o że stanowi on tylko 11 procent całego księgozbioru znajdującego się w magazynach Biblioteki Głównej.
P o szczegółowej analizie ilości zamówień czytelniczych na zbiory, przyjęto h arm o nogram prac związanych z przejściem z systemu tradycyjnego do systemu autom aty
zacji wypożyczeń. U znano za konieczne, w pierwszym rzędzie, dokonać selekcji księgozbioru wieloegzemplarzowego. Jako kryterium selekcji przyjęto zdezaktualizo
wanie się informacji politycznej, naukowej, a także zbyteczną wieloegzemplarzowość, stopień zaczytania, rok wydania oraz datę ostatniego wypożyczenia. Część podręczni
ków skreślono z inwentarzy, część przesunięto do magazynu zbiorów rezerwowych.
Po przeszkoleniu pracow ników w obsłudze m odułu opracow ania zbiorów przystą piono do w prow adzania do bazy kom puterow ej opisów książek. Zespoły bibliotekarzy wprowadzały opisy z inwentarzy, z autopsji oraz drukowały identyfikatory i oklejały nim i księgozbiór. O ddział O pracow ania D ruków Zwartych w III kw artale 1994 r.
zaczął w prow adzać opisy książek rów nież w system ie SOW A . W ciągu roku w prow a
dzono do bazy kom puterow ej około 43 000 opisów książek i nadano im kom puterow y identyfikator.
R ów nocześnie użytkownicy otrzym ali kom puterow e karty czytelnicze, których głównym elem entem jest unikalny kod kreskowy. Pozwoliło to na uruchom ienie autom atycznego u d o stępniania księgozbioru, czyli na pow iązanie kodu paskowego z karty bibliotecznej czytelnika z kodem paskowym wypożyczonego volum inu. Należy pam iętać, że zadania spoczywające na O ddziale były przez cały ten czas term inow o wykonywane.
N astępnym etapem będzie uruchom ienie dla czytelników dostępu do katalogów w trybie konwersacyjnym - O P A C (O n-line Public Acces Catalog). Skróci to znacznie czas oczekiw ania na książkę, pozwoli na rezerw ację poszukiwanej pozycji, ale postawi rów nież przed bibliotekarzam i nowe zadania, takie jak optym alne przygotowanie użytkowników do korzystania z tej usługi, opracow anie m etod treningu.
Podsum ow ując dośw iadczenia związane z wprow adzeniem autom atycznego u d o
stęp n ian ia zbiorów w B ibliotece Głównej U niw ersytetu O polskiego należy stwierdzić,
że w prow adzenie autom atyzacji wypożyczeń czytelniczych w bibliotece wymaga za
rów no zmian organizacyjnych w oddziałach magazynujących i udostępniających księ
gozbiór, jak i dużego zaangażowania bibliotekarzy we wprow adzaniu retrospektyw
nym opisów książek. D opiero takie działanie może doprow adzić do sukcesu przy
przechodzeniu z tradycyjnego funkcjonow ania do systemu z szerokim zastosow aniem
kom puterów .
W anda M A T W IE JC Z U K
ZASTOSOWANIE KOMPUTEROWEGO SYSTEMU SMARTLIB W BIBLIOTECE GŁÓWNEJ
WYŻSZEJ SZKOŁY PEDAGOGICZNEJ W HRADEC KRALOWE
W spółpraca U stredni Knihovny Vysokou Śkolu Pedagogickou w H radec Krńlovć z B iblioteką G łów ną U niw ersytetu O polskiego, a poprzednio Wyższą Szkolą P eda
gogiczną d atu je się od 1982 r. Pierwsze kontakty m iędzybiblioteczne dotyczyły przede wszystkim wymiany zbiorów, początkow o tych, k tó re pochodziły z uczelnianych oficyn wydawniczych, a później zamawianych innych tytułów z polskiego i czeskiego rynku księgarskiego. Ta form a w spółpracy kontynuow ana jest nadal z dużymi korzyściami dla obu bibliotek. B ezpośrednie kontakty zawodowe utrzymywane są przez ponad trzynaście lat i obejm ują także w zajem ną wymianę doświadczeń, wyjazdy i konsultacje specjalistyczne.
B iblioteka Głów na Wyższej Szkoły Pedagogicznej w H radec Krńlowć powstała wraz z Instytutem Pedagogicznym ponad trzydzieści lat tem u. Pierwsze zbiory książek i czasopism były niew ielkie, służyły jako litera tu ra dydaktyczna pracow nikom n au k o wym i studentom . R ozbudow any obecnie profil grom adzonego księgozbioru obejm u
je wydawnictwa dydaktyczne z zakresu: literatury i języka czeskiego, języków obcych, historii, geografii, m atem atyki, fizyki i chem ii, ochrony środowiska i innych '■'agadnień objętych p rogram em nauczania w różnych typach szkolnictwa czeskiego.
O bok bogatego w arsztatu dydaktycznego zgrom adzono cenne zbiory naukow e z takich dziedzin jak: historia, slawistyka, filologia angielska, niem iecka, francuska, pedagogika, psychologia, kulturoznastw o, biologia, ekologia, m atem atyka, fizyka i chem ia. Z uwagi na c h arak ter i możliwości zgrom adzonego księgozbioru Biblioteka została w łączona na w arunkach partnerskich do krajow ego systemu inform acyjnego O D IS-U SI-W ychow anie-K ształcenie-Szkolnictw o. Każdego roku do bazy tego syste
m u przekazuje 300-400 opisów artykułów z czasopism zagranicznych, które o p raco w uje na podstaw ie własnych prenum erow anych pism pedagogicznych. P renum eratą roczną objętych jest 220 tytułów czasopism czeskich i zagranicznych. G rom adzeniem księgozbioru zajm uje się dyrektor Biblioteki, korzystając z konsultacji z pracow nika
mi naukowymi Szkoły. B iblioteka dysponuje księgozbiorem , który liczy 216.724 je d
nostki biblioteczne1. Nowe nabytki kształtują się w ciągu ro k u w granicach 4000-6500 woluminów. Każdego roku przeprow adzana jest selekcja księgozbioru i usuw a się zdezaktualizow ane, a także zniszczone podręczniki akadem ickie. Ubytki wynoszą od dwóch do trzech tysięcy w olum inów rocznie. P ersonel realizujący wszystkie zadania na rzecz U czelni liczy 9 osób, wypożyczalnia obsługuje 3200 czytelników i udostępnia ponad 100 tysięcy wolum inów rocznie. Użytkownicy nie oczekują na książki, rewersy realizuje się szybko, zbiory bowiem zostały zmagazynowane ob o k wypożyczalni. Trzy
osobowy personel tej agendy rejestruje czytelników, przyjm uje zwroty i wypożycza książki do dom u. Czytelnia dysponuje księgozbiorem podręcznym , czasopism am i bieżącymi i rocznikam i z poprzednich lat. Na m iejscu udostępnia się ponad 28 tysięcy wydawnictw.
Usługi czytelniane realizuje dwóch pracow ników i oni rów nież udzielają inform a
cji, opracow ują kwerendy oraz przeprow adzają przysposobienie biblioteczne stu d e n tów -ozpoczynających naukę.
Służba biblioteczna od kilkunastu lat prowadzi działalność reprograficzną, wyko
nując usługi w zakresie kopiow ania fragm entów tekstów ze zbiorów własnych i pow ie
rzonych przez czytelników. B ibliotekarze pośw ięcają szczególną uwagę spraw nej obsłudze czytelników, w sytuacji zwiększonego ruchu czytelniczego cały zespół zaan
gażowany jest w wypożyczalni. Instytuty i katedry dysponują księgozbioram i podręcz
nymi dopożyczonymi z Biblioteki G łównej, korzystają z nich przede wszystkim p ra cownicy naukowi. N iektóre katedry jak na przykład filologii angielskiej, posiadają wypożyczalnie połączone z czytelniami i obsługują rów nież studentów , ta katedra udostępnia także litera tu rę germanistyczną.
Pierwsze działanie w zakresie kom puteryzacji rozpoczęto w 1980 r., kiedy koniecz
ność redukcji etatów bibliotecznych spowodowała zm niejszenie personelu do sześciu osób. Ta sytuacja wymusiła zmiany w organizacji pracy i w stosowanych technikach bibliotecznych. K om puteryzację U stredni Knihovny, jak o jednej z pierwszych wów
czas w Czechosłowacji zainicjowała w 1981 r. ówczesna dyrektor tej biblioteki Ludm iła ReznićkowćL W 1992 r. w B ibliotece zastosow ano nowy kom pleksow y system a u to matyczny SM A RTLIB 2.02. O becna dyrektor U stredni K nihovny Pani Z denka Jeź- kova, rozważała wiele możliwości i analizowała kilka system ów bibliotecznych fun
kcjonujących w Czechach. O przyjęciu tego system u, zadecydował między innymi fakt, że w środowisku H radec Krdlovć stosuje go pięć innych dużych bibliotek. W spółpraca i wymiana baz, a także doskonalenie system u w takiej sytuacji są znacznie łatwiejsze.
SM A RTLIB zastosowało w Czechach 46 bibliotek naukowych, publicznych i szkol
nych. N abyte kilkunastoletnie doświadczenia w zakresie kom puteryzacji bibliotecznej pozwoliły tej Bibliotece pokonać wiele trudności, z tych doświadczeń korzystała rów nież Biblioteka Głów na U niw ersytetu O polskiego.
D ystrybutorem systemu SM A R TLIB jest czeska firm a L U M A R E . System ten posiada oprócz m odułów obej mujących funkcje biblioteczne od grom adzenia poprzez opracow anie do udostępniania, szereg takich opcji jak na przykład: statystyka biblio
1 Dane statystyczne pochodzą ze sprawozdawczości rocznej za 1. 1993 i 1994 Ustfedni Knihovny w Hradec Krślovć.
Zastosowanie komputerowego systemu SMARTLIB... 21
teczna i w ydruki inform acyjne na wybrany tem at ze zbioru danych na zapotrzebow anie czytelnicze, d ru k k a rt katalogowych i inwentarzy. M oduł opracow ania m ożna dow ol
nie doskonalić i popraw iać, w prow adzając dodatkow e elem enty inform acyjne o d o kum encie, dan e m ożna rozbudow ać do form atu U N IM A R C . M oduł opracow ania
zawiera w swoim form acie możliwość ewidencji ubytków z księgozbioru. „W ymienny”
zbiór poszczególnych pól form atu w tym system ie stwarza możliwość wyboru takiej kolekcji danych, jak ie obow iązują w opisie publikacji w Czechach i bibliotekach zagranicznych. M oduł u d o stępniania wiąże się w SM A R TLIB -ie z m odułem k atalo gow ania i um ożliwia ew idencję całego procesu wypożyczeń i zwrotów, druk legitym a
cji czytelniczych, p ro lo n g at i upom nień. SM A R TLIB 2.02 posiada m oduł katalogu on-line, przygotowany program ow o jako niezależny od pozostałych m odułów biblio
tecznych. System wyposażony jest także w specjalną wersję katalogu on-line-litera tura dziecięca. T a wersja upow szechniona jest szczególnie w bibliotekach publicznych i szkolnych. T en specjalny m oduł daje przegląd ikonograficzny i umożliwia czytelni
kom do stęp do setek książek tak dokładnie, jak z autopsji. B ibliotekarze czescy pozytywnie oceniają SM A R TLIB , poniew aż spełnia ich oczekiwania w zakresie o p ra cow ania różnych rodzajów zbiorów oraz pełni funkcje informacyjno-wyszukiwawcze w szerokim zakresie2. W iele bibliotek czeskich przyjm ując go utrzymało nadal katalog kartkow y obok katalogu kom puterow ego. Podczas w drażania systemu w Ústiredni K nihovne, zdecydowano rozpocząć pracę od nowego księgozbioru. Wszystkie nowe nabytki opracow yw ane są w SM A R TLIB I-ie, natom iast dane z poprzednich lat znajdujące się w dawnej bazie będą stopniow o kopiow ane do aktualnego nowego zasobu. Nowości z bieżących wpływów opracow uje dwóch bibliotekarzy, jeden klasy
fikator, który inkasuje część książki i jeden pracow nik opisujący wydawnictwa według zasad katalogow ania. Każda z osób opracow uje na swoim stanowisku 25-30 tytułów w ciągu jednego dnia.
W prow adzenie nowego system u kom puterow ego nie zaham owało dotychczasowe
go to k u prac bibliotecznych i nie odczuli tego czytelnicy, unika się zbędnego do k u m entow ania wszelkich czynności ewidencyjnych towarzyszących zakupowi i op raco w aniu zbiorów. Rytm nowoczesnej pracy wyeliminował uciążliwe i czasochłonne form alności.
B ibliotekarze w tym niew ielkim zespole są dyspozycyjni do każdej czynności za
rów no do obsługi czytelników jak i do tw orzenia nowoczesnej bazy danych i inform acji naukow ej. N a teren ie Czech podobnie jak w Polsce funkcjonuje kilka systemów kom puteryzacji b ib lio tek 3. W praktyce wybierany jest najczęściej taki, który spełnia
2 Anna Stócklová, Pfehled vybranych ćeskych integrovanych automatizowanych knihovnickych systemu, i’ 1944, c. 7-8, s. 190. SMARTLIB verze 2.0. a nové podpúmé służby uzivatelum, i’ 1944, c. 11, s. 288-290.
Komlexní á knihovnicky systém SMARTLIB verve 2.0. Nova verze komplexního knihovnickeho systému SMARTLIB 2.02, (komunikaty informacyjne o systemie oprac. firma LUMARE).
3 Jaroslav Siihánek, Online prístup ćeskych vysokych Skol ve svétovym databázovym strediskym, i' 1993, c. 5, s. 121-123. Martin Svoboda, Ceská a slovenská knihovní informacní sit’ CASLIM. Vznik, pricipy a pfedpoklady realizace, i’ 1993, £. 6, s. 150-161. Dana Simkowá, Knihovnicky system TINLIB ve svetë a u nás, i’ 1993, c. 11, s. 277-278. David Baker, Knihovny a poci ta ¿ové sluzby na vysokych Skolách: spolupráce nebo konkurence, i’ 1994, c. 7-8, s. 186-187. Miloslava RepuSová, Vychodiska koncepce verejnych
wiele funkcji i odpow iada specjalistycznej działalności danej biblioteki. Podejm ow a
nie decyzji o zastosow aniu techniki kom puterow ej ułatw iają i w spom agają k o n feren cje naukowe, organizow ane przez resort szkolnictwa wyższego i firmy opracow ujące systemy biblioteczne, jako forum wzajemnej wymiany doświadczeń. D użo uwagi poświęca się również inform acji o zagranicznych systemach bibliotecznych, zam iesz
czanej na łamach prasy fachowej.
infonna&iich sluíeb navysokych Skolách, i’ 1994, 6 . 10, s. 245-251. A. Badurová, J. Hartman, I. Kadlecová, A. Vftek, Knihovna Akademie vid, Ceśkć republik^ na cesté do CASLIN Plus, i’ 1994, £. 12, s. 306-308.
W anda M A T W IE JC Z U K
CENTRUM INFORMACYJNE
UNIWERSYTETU PALACKEHO W OŁOMUŃCU
Tradycje uniw ersyteckie O łom uńca sięgają X V I wieku, kiedy Vilćm Prusinovski z Vickova w 1566 roku podjął się dzieła utw orzenia w tym mieście akadem ickiego ośrodka jezuickiego. W 1573 roku papież G rzegorz X III i cesarz M aksymilian II przyznali założonej uczelni wszelkie prawa, jakie nadaw ano wówczas europejskim uniw ersytetom . Przez ponad dwieście lat U niw ersytetem w O łom uńcu kierowali jezuici. Jako pierwszy założony został wydział filozoficzny a od 1679 roku w prow adzo
no studia praw nicze. Przy U niw ersytecie pow stała bogata biblioteka naukowa.
W okresie wojny trzydziestoletniej cenne zbiory uległy rozgrabieniu i zniszczeniu, najazd szwedzki poczynił wiele strat w nauce i kulturze czeskiej. W drugiej połowie X V III w. nastąpił kolejny bardzo trudny okres w dziejach O łom unieckiego U niw er sytetu. W 1773 roku jezuici przestali zarządzać U czelnią, w pięć lat później doszło do przeniesienia jej do Brna. Pow rót do pierw otnej siedziby nastąpił w 1782 roku, nie była to już jednak uczelnia wyższa a jedynie liceum, przy którym działało studium m edyczno-chirurgiczne. Z w rot w losach tej szkoły wyższej nastąpił dopiero w 1827 r o ku, kiedy to cesarskim postanow ieniem przywrócono O łom uńcowi Uniwersytet. Na cześć panującego nadano m u nazwę C.K. Frantiśkova Univerzita.
D zieje nauki w E u ro p ie ściśle wiążą się z historią i polityką. „W iosna Ludów"
i pow stanie w P radze w czerwcu 1848 roku m ocno zaważyły na sytuacji Uniwersytetu.
Studenci i nauczyciele akadem iccy połączyli się w pow staniu z robotnikam i, pow stań
czy pro test został stłum iony przez wojsko austriackie. U niw ersytet popadł w niełaskę, od 1851 roku powoli następow ała jego likwidacja. Całkowicie zniesiono jego działal
ność cesarskim dekretem w 1860 roku. Pom im o wielu przeszkód tradycja nie uległa przerw aniu, nau k ę kontynuow ano nadal na wydziale teologicznym, zabezpieczając zbiory biblioteczne U niw ersytetu przy tym wydziale.W 1919 roku wydział otrzym ał nazwę CyrilometodĆjskd Bohosloveckń F akulta, rozwinął swoją działalność i zacho
wał uniw ersytecki ch arak ter przejętej biblioteki.
T en okres uczelni wyższej w O łom uńcu, który rozpoczął się w drugiej połowie XVI
stulecia i trw ał do X V I w ieku nazwano okresem „Starego U niw ersytetu”. Kilkuwie-
kowy wysiłek nie został zaprzepaszczony, tradycje naukowe O łom uńca kontynuow ano
do czasu II wojny. Z e „Starego U niw ersytetu” wywodzi się w ielu znanych uczonych 0 światowej i europejskiej sławie.
Kolejny okres nazwany „Odnowionym U niw ersytetem ” rozpoczął się w 1946 roku, kiedy po w ojnie uzyskano na nowo prawa uniw ersyteckie i w O łom uńcu pow staje U niw erzita Palackćho. U roczyste wznowienie działalności U czelni nastąpiło w 1947 roku w ram ach czterech wydziałów: filozoficznego, lekarskiego, pedagogicznego i te o logicznego. Pierwszym rektorem po w ojnie został prof. d r Jo se f Ludvik Fischer.
Przew rót komunistyczny w 1948 roku bardzo niekorzystnie odbił się na U niw ersyte
cie. Totalitaryzm i reżimowa działalność spowodowały zmiany w profilu studiów, zniesiono U niwersytet a w jego miejsce pow ołano Wyższą Szkołę Pedagogiczną.
CyrilometodĆjskś Bohosloveckń F akulta została przeniesiona do Litom ierzyc. Po pięciu latach w 1958 roku O łom uniec odzyskuje swój U niw ersytet a Wyższa Szkoła Pedagogiczna weszła jako wydział pedagogiczny do jego struktury, obejm ującej wów
czas jeszcze trzy wydziały: filozoficzny, lekarski i przyrodniczy. K olejne zmiany i straty przeżywał U niw ersytet po inwazji i okupacji radzieckiej w 1968 roku. Początek trzeciem u, współczesnemu okresowi w działalności uniwersyteckiej daje rewolucja listopadowa w 1989 roku. R ektorem U niw ersytetu w 1990 roku został prof. dr Josef Jarab znany am erykanista i literaturoznaw ca. W U niw ersytecie p odjęto w spółpracę z europejskim i i światowymi ośrodkam i naukowymi. O dtw orzono wydział teologiczny 1 wydział prawa. Doszło do połączenia i wykorzystania wszystkiego, co było najlepsze w tradycji naukowej tego ośrodka ze współczesnością.
Na Uniwersytecie Palackćho studiuje około 7000 słuchaczy, kadrę naukow ą sta n o wi zespół około tysiąca nauczycieli akadem ickich. Studia odbywają się na wydziałach:
filozoficznym, lekarskim , pedagogicznym, prawniczym, przyrodniczym, kultury fizy
cznej, na Cyrylo-Metodowym i na wydziale teologicznym.
Ołomuniec zamieszkuje ponad 110 tysięcy obywateli, którzy mają dostęp do pięknych zabytkowych i współczesnych obiektów kultury takich, jak M orawska Filharm onia, Teatr Morawski, G aleria M uzeum czy Państwowa Biblioteka Naukowa. Jednak w całym śro
dowisku dom inuje Uniwersytet, nobilitując miasto i nadając m u duże znaczenie.
Najnowszy rozdział z życia tej U czelni znam ionuje dążenie do zdecydowanego unow ocześniania w arsztatów naukowych i stw orzenia w o środku akadem ickim takich w arunków pracy kadrze naukowej i studentom , jak ie posiadają duże uczelnie na świecie. R ealizację tych dążeń potw ierdza pow ołane w 1993 roku C entrum Inform a
cyjne U niw ersytetu Palackćho w O łom uńcu, którego część będzie stanow iła B iblio
teka C entralna, pełniąca nowoczesne funkcje łączenia udostępniania zbiorów z se r
wisem informacyjnym. Idea zorganizow ania C entrum powstała w m om encie, kiedy władze Uniw ersytetu zdecydowały przeznaczyć charakteiystyczny, zabytkowy obiekt A rsenału Terezjańskiego na cele: biblioteczne, wydawnicze, inform acyjne, dydakty
czne i audiow izualne. O becnie na Uniw ersyteckie C entrum Inform acyjne składa się system wydziałowych ośrodków inform acji, sieć bibliotek wydziałowych oraz agendy 0 zasięgu ogólnouczelnianym takie, jak C entrum Techniki K om puterow ej, Wydaw
nictwo U niwersyteckie i C entrum A udiow izualne. Po zakończeniu p rac rem ontow ych
1 adaptacyjnych w A rsenale znajdą swoją siedzibę wszystkie jed n o stk i tw orzące C en
trum Informacyjne.
Centrum Informacyjne Uniwersytetu Palackćho w Ołomuńcu 25
C E N T R U M IN F O R M A C Y JN E U N IW E R S Y T E T U PA L A C K Ć H O Schem at organizacji i zarządzania
W ładzę naczelną nad C entrum Informacyjnym spraw uje każdorazowy rek to r U niw ersytetu, który pow ołuje radę adm inistracyjną Centrum . W skład rady wchodzą:
pro rek to r, kw estor, dziekani poszczególnych wydziałów, którzy mogą być powoływani do jej składu jako specjaliści do realizacji określonych zadań na rzecz C entrum . R ada Spraw uje kontrolę, ocenia pracę i opiniuje koncepcje rozw oju C entrum oraz jego poszczególnych jed n o stek organizacyjnych. Jednym z głównych projektantów tego interesującego połączenia wielu funkcji w jednej stru k tu rze organizacyjnej jest o be
cny dyrektor B iblioteki C entralnej i jednocześnie dyrektor C entrum Inform acyjnego dr R ostislav H ladky. D ośw iadczenia i m ateriały do tego pro jek tu zebrał podczas kilkum iesięcznego stypendium w Stanach Zjednoczonych. Z akres usług inform acyj
nych, k tó re realizuje C entrum skierow any jest na realizację potrzeb całego Uniw er sytetu i służy celom pedagogicznym, badawczym, naukowym, a także w praktyce ma obow iązek w spom agać sferę kierowniczą, ekonom iczną i adm inistracyjną.
Z adania jed n o stek organizacyjnych C entrum Inform acyjnego UP:
D y r e k t o r C e n t r u m - odpow iada za spraw ne funkcjonow anie merytoryczne i adm inistracyjne całego C entrum Informacyjnego.
B i b l i o t e k a C e n t r a l n a - utw orzona została ze zbiorów bibliotek wydziało
wych i zlokalizow ana w A rsenale T erezjańskim . Z adaniem Biblioteki jest przejęcie zbiorów, je d n o lite ich akcesjonow anie, opracow anie oraz odpow iednia organizacja i przechowywanie, wypożyczanie dokum entów prymarnych i wykonywanie kopii, peł
na obsługa inform acyjna czytelników wraz z opracow aniem wydawnictw o charakterze informacyjnym.
W B ibliotece zakłada się obsługę potrzeb czytelników z U niw ersytetu i czytelników spoza kręgów uniwersyteckich.
C e n t r u m T e c h n i k i O b l i c z e n i o w e j - zabezpiecza pełną obsługę w za
kresie techniki kom puterow ej, dba o rozwój bazy i sprawne funkcjonowanie zautom aty
zowanych systemów informacyjnych zarów no w obrębie U niw ersytetu, jak i zapewnia dobrą komunikację poprzez sieć krajową i zagraniczną, adm inistruje IN T E R N E T i współpracuje z Biblioteką w zakresie systemu biblioteczno-informacyjnego.
W y d a w n i c t w o - wydaje publikacje naukow e, m onografie i skrypty, zeszyty naukowe, biuletyny, zestawienia publikacji naukowych pracow ników U niw ersytetu, publikuje teksty i m ateriały akcydensowe. Przygotow anie wydawnictw odbywa się w systemie D TP (desk top publishing).
C e n t r u m A u d i o w i z u a l n e - przygotowuje videoprogram y w sytemach BETACA M , U -M atic i VHS, kopiuje filmy i prowadzi fachowy serwis w zakresie wykorzystania w dydaktyce techniki kom puterow ej, videotechniki i audiotechniki.
P u b l i c R e l a t i o n s - jest nową pow ołaną sam odzielną jednostką organizacyj
ną w IC U P i działa jako ośrodek informacyjny o U niw ersytecie i poszczególnych wydziałach, prowadzi redakcję „K roniki U niw ersytetu Palackého” i U N IR A D IO , kom pletuje i opracow uje m ateriały dotyczące całej społeczności uniwersyteckiej.
W spólnym m ianow nikiem funkcji wszystkich jednostek organizacyjnych C entrum Informacyjnego jest technika kom puterow a, k tóra stwarza duże możliwości au to m a
tyzacji szeregu czynności w obrębie całego system u Inform acyjnego.
W 1993 r. C entrum Inform acyjne w prowadziło system TIN LIB , który umożliwił autom atyzację systemu bibliotecznego przy zastosow aniu sześciu m odułów obejm u jących: katalogow anie - opracow anie zbiorów, O PA C , u d o stępnianie zbiorów, akwi
zycję - grom adzenie, obsługę inform acyjną i dostęp do danych z bazy bibliotecznej w obrębie C entrum i on-line, m oduł M VS - wypożyczeire m iędzybiblioteczne pow ią
zany jest z m odułem udostępniania i umożliwia spraw ne zam ów ienie i realizację wypożyczania. M oduł opracow ania zbiorów umożliwia katalogow anie i ewidencję biblioteczną druków zwartych, czasopiśm iennictw a i zbiorów specjalnych. System TIN LIB oceniany jest przez bibliotekarzy czeskich jako otw arty w zakresie realizacji potrzeb użytkownika zbiorów bibliotecznych, a także uznano go jak o przystępny dla pracowników bibliotek przygotowujących bazę i udostępniających zbiory .
Tabela 4 Usługi biblioteczne i informacyjne zrealizowane w sieci bibliotecznej CIUP
Bibl.
wydz.
Zarejestro
wani użyt
kownicy Ilość odwiedzin czytelni
Ilość udcsig>- nionych zbiorów
Ilość poszukiwań on-line
Ilość poszukiwań inform wsyst bibl.
MVS Ilość
czytelni
Ilość miejsc w czytel
niach
CMTF 136 3258 2886 6 2 2 2 16
FF 5228 20912 42271 0 0 28 2 72
F IK 965 4922 16047 30 81 24 1 15
LF 1773 9700 18906 5 1331 7009 2 40
PF 291 2630 6951 0 0 7 1 18
PdF 2887 3300 21656 0 0 28 1 18
PfF 1600 7659 38105 23 78 266 3 70
Razem 12880 52381 146822 64 1490 7364 12 249
A . S t o c k l o v a , Prehled vybranych zahranickich integrovanych automatizovanych knihovnickych systemu, „i", 1994, nr9,s. 223-224; D . S i n k o v a , Knihownicky system TIN L IB ve svete a ú n a s. „¡'”,1993,
nr 11, s. 277-278.
Centrum Informacyjne Uniwersytetu Palackćho w Ołomuńcu 27
S tan zbiorów i uługi biblioteczno-inform acyjne bibliotek funkcjonujących w ra m ach C entrum Inform acyjnego przedstaw iają tabele 1-42. Cały księgozbiór zgrom a
dzony i u dostępniany w nowym układzie organizacyjnym obejm uje ponad 750 tysięcy jed n o stek bibliotecznych.
Tabela 1 Zbiory książkowe zgromadzone w bibliotekach wydziałowych ICUP
Biblioteki wydziałowe
Ksit żki Razem
skatalogowane nie skatalogowane
CMTF 1525 3527 5052
FF 302813 0 302813
FTK 8850 9 8859
LF 136907 123 137030
PF 2398 0 2398
PdF 158978 40 159018
PfF 88930 0 88930
Razem 700401 3699 704100
Tabela 2 Czasopisma zgromadzone w bibliotekach wydziałowych ICUP
Biblioteki Czasopisma prenumerowane w 1994 r. TVtuly zgromadzone w rocznikach wydziałowe krajowe
ilość tytułów
zagraniczne ilość tytułów
razem krajowe
ilość tytułów
zagraniczne ilość tytułów
razem ilość tytułów
CMTF 38 23 61 26 38 64
FF 176 88 264 158 88 246
FTK 67 67 134 89 80 169
LF 120 196 316 281 1229 1510
PF 57 26 83 51 26 77
PdF 205 67 272 15 50 65
PłF 101 273 374 481 1122 1603
Razem 764 740 1504 1101 2633 3734
Tabela 3 Mikromedia i materiały audio-wideo w bibliotekach wydziałowych ICUP Biblioteki
wydziałowe
Mikromedia Bazy danych Materiały
audio-wideo
CMTF — 2 11
FF 4565 1 —
FTK 6 5 311
LF 6143 6 212
PF 0 6 0
PdF 0 5 187
PfF 53373 6 0
— 64087 31 721
2 Dane przedstawione w tab. 1-4 pochodzą ze statystyki bibliotecznej CIUP na 31.12.1994 r. Oznaczenia bibliotek wchodzących w skład sieci Centrum Informacyjnego Uniwersytetu Palackćho (CIUP): ujęte w tabeli CMTF-CyrilometodSjska Teologicka Fakulta, FF-Filozoficka Fakulta, FTK-Fakulta Telesne Kultury, LF-Lekarska Fakulta, PF-Prawnicka Fakulta, PdF-Pedagogicka Fakulta, PrF-Prirodovedecka Fakulta.
Tabela 5 Struktura pracowni bibliotecznych i ich obsada kadrowa oraz wyposażenie komputerowe stanowisk,
planowane po przeniesieniu zbiorów do Arsenału Terezjańskiego.
Pracownia Ilość pracowników Ilość stanowisk
komputerowych Tworzenie zbiorów
gromadzenie • akcesja 3 3
czasopisma - gromadzenie 2 2
katalogowanie 4 4
kontrola danych 2 2
Organizacja i przechowywanie
oprawa i zabezpieczenie zbiorów 2 1
magazynowanie 4 1
dystrybucja 2 1
Bib’ oteczne i informacyjne służby
czytelnie i studia 3 20
c i sługa informacji 3 3
wypożyczalnie 4 4
, [VS-wypożyczalnia międzybiblioteczna 2 2
Z ‘>iory specjalne
zbiory map 2 2
zbiory muzyczne 2 2
zbiory AW programów 2 2
dokumenty organizacji i spraw międzynarod. 2 2
micro media 1 1
zbiory archiwalne 1 1
Automatyzacja 3 3
Administracja 1 1
Cały proces grom adzenia, przechowywania, inform acji i udostępniania wymaga zatrudnienia 45 osób. D la bibliotekarzy i czytelników zabezpieczone zostanie 57 sta nowisk kom puterowych.
Aby zm ienić dotychczasowy stan rzeczy w dziedzinie bibliotekarskiej na U niw er
sytecie Palackćho, umożliwić dostęp do części księgozbioru, pracę bibliotekarzy uczynić bardziej efektywną, podołać nasilającym się dążeniom i narastającym o b ie
ktywnym potrzebom kręgów akadem ickich do uzyskania dostępu do jak najszerszego spektrum inform acji, należało dokonać zasadniczych zm ian w realizacji usług z dzie
dziny inform acji specjalistycznej i naukow ej. D o zm ian w system ie bibliotecznym przystąpiono w styczniu 1991 roku. Od tego czasu biblioteki tw orzą jed n o litą sieć, k tóra spraw uje funkcje adm inistracyjne oraz wykorzystuje zunifikow ane biblioteczne i inform acyjno-naukow e techniki i technologie. Przełomowym m om entem w tym olbrzymim zadaniu będzie stw orzenie centralnej książnicy uniw ersyteckiej, k tóra zostanie um ieszczona we wspom nianym wcześniej A rsenale T erezjańskim , gdzie będą stw orzone odpow iednie w arunki, tak dostępu do aktualnych księgozbiorów i now o
czesnych służb informacyjnych, jak i m agazynowania oraz ochrony dawnych zabytko
wych zbiorów.
Każdy czytelnik odwiedzający C entralną B ibliotekę, będzie m ógł sw obodnie p o ru
szać się między regałam i z księgozbiorem , z którego sam sobie wybierze odpow iednią
Centrum Informacyjne Uniwersytetu Palackćho w Ołomuńcu 29
