Rocznik Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego. R.4 1997

BIBLIOTEKA GŁOWNA

ROCZNIK BIBLIOTEKI GŁÓWNEJ UNIWERSYTETU OPOLSKIEGO

R. IV O PO LE 1997

UNIW ERSYTET O PO L SK I

Rocznik Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego

R. IV O P O L E 1997

K O M IT ET W Y D A W N IC Z Y Przewodniczący: Stanisław Sław om ir N icieja

Członkowie: Stanisław Gawlik, Stanisław G ajda, Ryszard Pietrzak, Urszula Łangowska, ks. Jan Cichoń, Janina H ajduk-N ijakow ska

RED A K C JA

A n n a Błaszczyk, E lżbieta Czerwińska, J ó ze f D ługosz (redaktor merytoryczny), Władysław Hendzel, Wanda M atw iejczuk, Teresa Wiercińska (sekretarz)

PR O JEK T OKŁADKI Ew a Krasińska

R E D A K T O R T E C H N IC Z N Y H alina Szczegół

SK Ł A D K O M PU T E R O W Y A n n a Blaszczyk, Jolanta Kotura

ISSN 1231-5796

Wydawnictwo Uniw ersytetu O polskiego. Nakład: 80 egz. + 5 nadb. aut. Objętość: 4,6 ark. druk., 5 ark.

wyd. Zam . 47/98.

SPIS TREŚCI

O d R e d a k c j i ... 5

ARTYKUŁY

W. M A T W IE JC Z U K , Inform acja naukow a w r e g i o n i e ... 9 L. B Ó S IN G , In fo rm atio n technology in libraries: R em arks from a p e rso ­

nal/local p o in t o f v i e w ... 13 E. C Z E R W IŃ S K A , A. SO LK A , Inform acja naukow o-techniczna w regio­

nie na przykładzie B iblioteki Politechniki O p o l s k i e j ... 17 H. JA M R Y , W czoraj i dziś o reg io n ie w W ojewódzkiej B ibliotece P u b ­

licznej w O p o l u ... 23 J. S Z E M IE Ń , E. P IS A R Z E W S K A , Inform acja dla b a d a ń ... 29 U. POLIT, B ib lio tek a In sty tu tu Ciężkiej Syntezy O rganicznej „B lachow ni”

w K ędzierzynie-K oźlu we w spom aganiu badań n a u k o w y c h ... 35 J .A K A S P R O W IC Z , Inform acja pedagogiczna w Pedagogicznej B ibliotece

W ojew ódzkiej w O p o l u ... 39 W. D Z IA D K IE W IC Z , T E M P U S - znaczenie i korzyści w m odernizacji in ­

form acji n a u k o w e j... 43 B. Z A JĄ C Z K O W S K A , E fekty rzeczow o-finansow e z realizacji grantu

pro g ram u T E M P U S „R estrukturyzacja oddziałów inform acji naukowej w b ib lio tek ach uniw ersyteckich” (JE P 0 9 3 4 5 - 9 5 )... 51

KOMUNIKATY

T. W IE R C IŃ SK A , K o m u n ik at z konferencji nt. „Inform acja naukow a

w reg io n ie” ... 59 H. O K O Ń , Z estaw ienia tem atyczne O ddziału Inform acji N aukow ej

w 1996 r o k u ... 61

SPRAWOZDANIE I KRONIKA

A. T O M A L SK A , D ziałalność B iblioteki Głów nej U niw ersytetu O polskiego w 1996 r o k u ... 65 A B Ł A S Z C Z Y K , W ażniejsze w ydarzenia z działalności B iblioteki Głów nej

U niw ersytetu O polskiego w 1995 r o k u ... 71

OD REDAKCJI

K olejny, czwarty tom „R ocznika B iblioteki G łów nej” przygotow any został po konferencji na tem at: „Inform acja naukow a w reg io n ie” zorganizow anej 22 m aja 1997 ro k u przez B ibliotekę G łów ną U niw ersytetu O polskiego.

Pierwszym celem konferencji było d o k o n a n ie przeglądu w arsztatów i zbiorów inform acyjnych największych bib lio tek na O polszczyznie. W tym „R oczniku” za­

m ieszczona została w iększość referatów wygłoszonych przez zaproszonych gości.

Na konferencji przeprow adzono rów nież prezen tację C D -R O M zaw ierającego inform ację o zbiorach trzech największych b ib lio tek O pola: U niw ersytetu O p o l­

skiego, P olitechniki O polskiej i W ojewódzkiej B iblioteki Publicznej. W zgrom a­

dzonej na C D -R O M bazie zarejestrow anych zostało o k oło sześćdziesiąt tysięcy opisów książek skatalogow anych przez te biblioteki w system ie SO W A i ISIS. Poza tym um ieszczono tam specjalistyczną bazę inform acyjną P E D A G O G z ponad pięciom a tysiącam i rekordów .

D rugim celem konferencji było podsum ow anie wyników w spółpracy b ib lio tek uczelnianych O p o la, K atow ic, Tours, Trewiru i B rukseli w zakresie inform acji naukow ej. Przez dwa lata w spólnej działalności w ram ach pro g ram u T E M P U S wykorzystywane były w codziennej pracy inform acyjnej duże bazy danych o św iato­

wym zasięgu. D w ie z nich, Science C itatio n Index i Social Science C itatio n Index zostały zap ren u m ero w an e, a poza tym stw orzona została dogodna płaszczyzna regionalnej wymiany inform acji o własnych zasobach pomiędzy: B iblioteką G łów ną U niw ersytetu O polskiego, B iblioteką G łów ną U niw ersytetu Śląskiego i B iblioteką A kadem ii E konom icznej w K atow icach.

Z realizo w an e program y szkoleń pracow ników w bibliotekach w kraju i o ś ro d ­ kach zagranicznych przyniosły zadaw alające efekty. B ibliotekarze posiedli u m iejęt­

ności „naw igacji” po światowych zbiorach danych służących nauce. Z o stała rów nież stw orzona szansa bezp o śred n ieg o udziału w pracy b ib lio tek zagranicznych, k tó re kilka lat wcześniej podjęły zadanie unow ocześnienia swojej działalności poprzez kom puteryzację i po siad ają ju ż znaczne osiągnięcia pozw alające im na lepszą organizację pracy m erytorycznej i usług inform acyjnych.

M inęły dwa lata w ypełnione intensyw ną pracą ośrodków inform acji naukow ej, w ocenie tego okresu stw ierdzić m ożna, że w b ibliotekach p ozostaje dobra, p rz e ­

6 Wanda Matwiejczuk

szkolona kadra biblioteczna, przygotow ana do pracy przy zastosow aniu now oczes­

nych system ów inform acyjnych, funkcjonuje now oczesna a p a ra tu ra kom puterow a o raz u d o stę p n ia n e są duże światowe zbiory inform acji naukow ej. P ozostaje rów nież św iadom ość, że połączony wysiłek kilku b ib lio tek w regionie śląskim będzie przy­

nosił korzyści użytkow nikom inform acji.

d r W anda M atw iejczuk D y rek to r B iblioteki Głów nej

ARTYKUŁY

W anda M A T W IE JC Z U K (O p o le)

INFORMACJA NAUKOWA W REGIONIE

D o niedaw na z dużą pieczołow itością p o m nażano katalogi biblioteczne o nowe inform acje zapisyw ane na tradycyjnych, papierow ych nośnikach jakim i były przez dziesiątki lal i są nadal jeszcze karty katalogow e. W pewnym sto p n iu podejm ow ano ró żn o ro d n e staran ia zastąpienia kart katalogow ych m ikrofiszam i, poniew aż te tradycyjne form y spow alniały tw orzenie centralnych katalogów środow iskow ych, regionalnych i krajow ych, a także powodowały pew ne ograniczenia w d o stęp ie do poszukiw anych inform acji lub dokum entów . Z arów no jed n a, jak i druga form a przechodzi obecn ie do przeszłości.

Praktyka tworzenia inform acji bibliotecznej o księgozbiorach wskazała na koniecz­

ność w prow adzenia szeregu zm ian. Łącza in tern eto w e pozw alają b ibliotekom zam ieszczać w łasne inform acje o raz um ożliw iają dostęp do innych inform acji i źródeł, którym i dysponują ośrodki krajow e i zagraniczne. Ł ączność c-m ailow a, katalogi bib lio tek i specjalistyczne bazy danych ulokow ane w sieci, przeglądarki pozw alające z nich korzystać, C D -R O M -y plasują polskie biblioteki na podobnym poziom ie, jeśli chodzi o obsługę czytelników , ja k biblioteki eu ro p ejsk ie czy św iato­

we, k tó re inform atyzację rozpoczęły kilkanaście lal wcześniej.

N ow e m edia, a w szczególności C D -R O M -y, testow ane i spraw dzane przez b ib ­ liotekarzy szybko spotkały się z ich uznaniem i ap ro b a tą ze strony odbiorców tej inform acji. Ten trwały i praw ie idealny nośnik inform acji pozw ala na grom adzenie dużych zbiorów danych i u d o stęp n ian ie ich przy praw ie każdym odpow iednio wyposażonym stanow isku kom puterow ym . W zależności od p o trzeb m ożna korzy­

stać w tym zakresie z pojedynczej stacji dysków bądź z serw era sieci C D -R O M , który zw ielokrotnia m ożliw ość jednoczesnego w ykorzystania tych nośników .

Z apoczątkow ana w 1995 r. w spółpraca regionalna trzech bibliotek: U niw ersytetu Śląskiego, A kadem ii E konom icznej w Katowicach i U niw ersytetu O polskiego m ia­

ła na celu w ykorzystanie baz C D -R O M do spraw nej obsługi inform acyjnej i uzys­

kanie d ostępu do dużych światowych baz danych Science C itatio n Index i Social Science C itatio n Index oraz wykorzystanie poprzez sieć posiadanych już innych

10 Wanda Matwicjczuk

specjalistycznych baz katalogów bibliotek. E fektem tej regionalnej współpracy, p o p a rtej bardzo znacząco przez program T E M P U S , je st fakt p osiadania i użytko­

w ania na specjalnych, dogodnych zasadach tych dwóch dużych baz inform acyjnych, przy w ykorzystaniu now oczesnej ap aratu ry i system u InfoW arc C D /H D .

D zięki system owi szkoleń i stypendiów , w których uczestniczyli b ibliotekarze z K atow ic i O pola, m ogli oni przyswoić sobie w iedzę i praktyczne um iejętności niezbędne do obsługi tych baz i nowoczesnych system ów inform acyjnych.

W o kresie o statn ich dwóch lat przeszkolono także dużą g rupę pracow ników naukow ych i stu d en tó w w zakresie korzystania z tej nowej form y inform acji. W wy­

niku powyższych działań uzyskana w iedza i przysw ojone um iejętności zaowocowały w środow isku opolskim inicjatywą zorganizow ania m iejscowej bazy danych o zbio­

rach i system ach bibliotecznych. U zasadnienie i w sparcie dla tego pom ysłu s ta n o ­ wiły dwa czynniki: wspólny kom puterow y system biblioteczny SO W A i b rak sieci św iatłow odow ej, łączącej najw ażniejsze biblioteki w środow isku lokalnym , gdzie przejściow ą łączność, w pewnym sensie prow izoryczną, stanow ią łącza o ch arak terze m odem owym . U zn an o też, żc połączona działalność inform acyjna kilku bib lio tek ułatwi tw orzenie w spólnego zbioru i św iadczenie usług nic tylko w zakresie in fo r­

m acji skierow ującej, lecz także faktograficznej i źródłow ej, p oprzez bezpośredni, łatwiejszy do stęp do dokum entów , na co zwrócił szczególną uwagę Zbigniew Ż m igrodzki: „[...] dla zaaw ansow anych pracow ników nauki skom puteryzow ana inform acja bibliograficzna ma o graniczoną w artość: je st - ich zdaniem - zbyt ogólna i nie relatyw na, a jej zasięg terytorialny pozostaw ia sp o ro do życzenia. Specjaliści praktycy odczuw ają nied o statk i inform acji faktograficznej i trudności w uzyskaniu k o m petentnych przeglądów stan u wiedzy [...j”1.

Podjęta inicjatywa stw orzenia regionalnego system u inform acji p osiada cechy inform acji skierow ującej do źródeł d o k u m en taln y ch 2. O bok o pisu źródła inform acji jak o m ateriału, z którego m ożna uzyskać o k reślo n e d a n e o d o k u m en cie, zam iesz­

czone sygnatury określają lokalizację danego d o k u m en tu w zbiorach trzech najw ię­

kszych bibliotek w O polu. W Polsce b rak je st m odelow ego rozw iązania krajow ego lub regionalnego systemu inform acji skierow ującej, p o dobnego do: BIB - KAT w Boh urn, N RW - KAT katalogu bib lio tek uniw ersyteckich P ółnocnej N adrenii W estfalii, któ rem u towarzyszy E D D - E le ctro n ic D ocu m cn t D e liv e r-e le k tro n ic z n e d ostarczanie tekstu i system JA SO N - Jo u rn al A rticlcs S en t O n D cm and z bazą JA D E - Jo u rn a l A rticlcs D atab asc 3.

1 7 Ż m i g r o d z k i , Inform acja naukowa w różnych dziedzinach w iedzy - niektóre aspekty jej współczesnych p ro b le m ó w , Prace Naukowe U Ś w Katowicach nr 1525, Studia B ibliologiczne 1995, nr 9, s. 2 0 1 -2 1 0 .

2 E. M a l i n o w s k a , System inform acji skierowującej - SIS, „Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej” 1995, nr 2, s. 43—45.

3 Z. Ż m i g r o d z k i , E lektroniczne dostarczanie dokum entów , „Bibliotekarz" 1995, nr 10, s. 10-12;

A. B ł a s z c z y k , B iblioteka Uniwersytecka w Treyrirze, „Rocznik Biblioteki Głównej U niw ersytetu O p o l­

skiego" 1996, R . 3, s. 2 0 -2 3 .

Informacja naukowa w regionie 11

Z apoczątkow any w 1997 r. opolski system inform acji skierow ującej opracow any na jednym wspólnym dysku C D -R O M objął łącznie ponad sześćdziesiąt tysięcy dokum entów znajdujących się w zbiorach bibliotecznych B iblioteki G łów nej U n i­

w ersytetu O polskiego, B iblioteki G łów nej P olitechniki O polskiej i W ojewódzkiej B iblioteki Publicznej w O polu.

Informacja o zbiorach zamieszczonych na CD-ROM Biblioteka Główna Uniwersytetu Opolskiego

Baza kom puterow a utw orzona w systemie SOW A zawiera około trzydziestu tysięcy opisów katalogowych książek zgromadzonych od 1994 r., a także części zbiorów sprzed tego okresu. Zgrom adzony księgozbiór ma charakter uniwersalny. Szczególnie prefe­

row ane są dzieła przeznaczone do celów naukowych i dydaktycznych poświęcone historii, filologii polskiej, angielskiej, germańskiej, wschodniosłowiańskiej, językozna­

wstwu, pedagogice, psychologii, prawu, ekonom ii, matematyce, fizyce, chemii, inżynierii ochrony środowiska, biologii, regionaliom. Druga baza kom puterow a umieszczona na tym dysku zawiera bazę danych systemu P E D A G O G z ponad pięciom a tysiącami opisów bibliograficznych książek, artykułów, przepisów prawnych z zakresu pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej oraz wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkol- nej. Z b ió r obejm uje literaturę polską od 1990 r. i funkcjonuje w systemie ISIS.

Biblioteka Główna Politechniki Opolskiej

Baza k o m p u tero w a tej B iblioteki o bejm uje około dw udziestu siedm iu tysięcy rekordów w system ie ISIS. Na dysku C D -R O M um ieszczono inform ację składającą się z trzech części: KATALO - baza około dw udziestu tysięcy opisów książek udostępnianych na m iejscu, posiadanych przez tę B ibliotekę w jednym egzem pla­

rzu; S K R Y PT - zbiór o k oło pięćdziesięciu tysięcy skryptów i podręczników ; Z A ­ G R A Ń - zaw iera około tysiąc dziew ięćset opisów książek zagranicznych.

B iblioteka G łów na P o litechniki O polskiej grom adzi zbiory zgodne tem atycznie z dziedzinam i będącym i przedm iotem studiów i prac badawczych m acierzystej uczelni, tj. z zakresu budow nictw a, inżynierii lądow ej, m ateriałów budow lanych, elek tro n ik i, autom atyki i robotyki, inform atyki, inżynierii środow iska, m echaniki i budowy maszyn, urządzeń przemysłowych, sam ochodów i ciągników, zarządzania i m arketingu, m atem atyki, fizyki, chem ii, wychowania fizycznego i rehabilitacji.

Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Opolu

Z biory zgrom adzone przez W ojew ódzką B ibliotekę Publiczną to książki z ró ż­

nych dziedzin wiedzy, głównie o tem atyce hum anistycznej i społecznej, dotyczące

12 Wanda Matwicjczuk

ekonom ii, praw a, bankow ości, finansów, organizacji i zarządzania. G ro m ad zo n e są także podręczniki do szkół średnich i wyższych. W ojewódzka B iblioteka Publiczna grom adzi rów nież lite ra tu rę piękną, klasyczną i w spółczesną oraz regionalia. Baza prezentow ana na C D -R O M zawiera około siedm iu tysięcy opisów dzieł zgrom adzo­

nych w wypożyczalni naukow ej od 1995 r., k tó re zostały o p racow ane w system ie SOW A.

W yszukiwanie w bazie um ieszczonej na C D -R O M m oże odbyw ać się poprzez w ybór nazwiska a u to ra publikacji, tytuł, hasła przedm iotow e, U K D , ISBN, nazwy serii. Z b ió r ten dostępny je st także przez Telnet w system ie InfoW are C D /H D . Poza tym w ym ienione b ib lio tek i oprócz dysku C D -R O M przekazanego wszystkim w ię­

kszym b ibliotekom i o środkom inform acji na O polszczyźnie opracow ały w łasne strony WWW.

Początkow o niew iele znaczące w codziennej praktyce zawodowej pojęcie in te ­ gracji, nabrało szczególnego znaczenia w procesie planow ania w spólnych b ib lio te ­ cznych system ów inform acyjnych, tw orzenia baz danych, a przede wszystkim łącze­

nia środków i wysiłków w kieru n k u przyspieszenia procesu kom puteryzacji bibliotecznej. K olejny dysk C D -R O M ob ejm ie także zbiory B iblioteki Instytutu Śląskiego, W ojewódzkiej B iblioteki Pedagogicznej w O p o lu , B iblioteki In sty tu tu Ciężkiej Syntezy Organicznej w Kędzierzynie-Koźlu, Biblioteki M uzeum Śląska O p o l­

skiego i tych wszystkich instytucji, które zadeklarują w spółpracę w celu powiększenia kom puterow ej bazy danych o zbiorach informacyjnych na Opolszczyźnie.

L a u ren z B Ö SIN G (Tie wir)

INFORMATION TECHNOLOGY IN LIBRARIES:

REMARKS FROM A PERSONAL/LOCAL POINT OF VIEW

Talking ab o u t co m p u ters w ith o u t being an expert is very dangerous. I d are m ake som e rem arks, because I am th irty years in the business o f library ad m in istratio n . T his is exactly th e since th e co m p u te r slowly at th e beginning and th e faster and faster changed o u r profession. It was 1967, w hen I had th e o p p o rtu n ity to see the first experim ents o f Fred K ilgour a t Yale U niversity in th e US. I then w orked 20 years a t th e U niversity L ibrary at C onstance which at th a t tim e was o n e o f the leading G erm an libraries in the o f com puter. W hen I cam e to Trier ten years ago, this library did n o t use a co m p u ter at all w ith the exception o f acquisition statistics.

I think, today we have reached a good average level o f co m p u terisa tio n in c o m p a ­ rison to o th e r G erm an libraries. So the history o f co m p u te r application corresponds ju st to th e age o f o n e generation. And I my claim to have been if n o t expert, so at

least w itness o f the developm ent.

L o o k in g back I w ould distinguish four phases of developm ent, a sto n e age, a b ro n ze age, an iron age and a silver age -leav in g gold to the future. T he first th ree phases lasted a b o u t a decade each: this is roughly speaking and does n o t m ean the d a te o f technical invention, b u t on application in a public in stitu tio n .

In th e age th e essential in stru m e n t to produce som ething was a punching m achine. In th e evening you had to tak e punched m aterial, cards o r tapes, go to the co m p u te r c e n tre and read them in to th e m achine. T he next day a p ro to co l was p rin ted o u t and you could sta rt p ro o f reading. C orrecting e rro rs again was tro u b leso m e and tim e consum ing. T he first im pression was th a t it w ould have been m uch faster and econom ic to w rite a catalogue card on a typew riter like in the past.

T h e difference was th a t in the background you accum ulated data, which could be used and reused and reused , for instance for p rin tin g o u t an up d ated catalogue or differen t catalogues field alphabetically or according to call n u m b er o r o th e r criteria. By the way: th e first catalogue p rin ted in C onstance tu rn ed o u t to be field

14 Laurenz Bösing

according to first instead o f last nam es. P rinting, copying, collating, binding: all th a t to o k enorm ous tim e, up to half a year, and w ith grow ing volum e such q u an tities o f p ap er w ere consum ed th a t survival seem ed to be in danger. O bviously the u n d ertak in g was running into a dead and; it was saved for a w hile by the invention o f th e m icrofiche.

A new age, the bro n ze age, cam p up w hen the direct dialog w ith the co m p u ter was opened. This m eant dialog with a m ainfram e c o m p u te r by m eans o f a term inal.

This step forw ard seem ed like a change from m uddy ways to paved streets.

O ne decade later again the dum b term inals w ere replaced by in tellig en t PCs, and in consequence the m ainfram e co m p u ter was replaced, at least in p a rt, by d e c e n ­ tralised servers. This phase is characterised by an endless variety o f program th at you may load on a PC, so th at quasi no realm o f o u r business is left w here we do not use a com puter.

E n te rin g the fourth decade and o u r p resen t tim e I w ould say th at it is m arked by netw orking. I only m ention the In te rn e t and the W orld W ide Web. They m ean th a t com m unication is no longer lim ited by space o r by tim e.

W hat have been the consequences o f the technical d ev elo p m en t in o u r libraries?

T h e first aim was avoiding re p e titio n o f w ork, for instance using the d escription o f a bo o k for o rd erin g it, for the inventary, for a recen t acq u isitio n s list, for different catalogues, for th e circulation co n tro l an d so on. T his m eans saving tim e in book processing. It also m eans a b e tte r co n tro l o f the process for the staff as well as for o u r users. To avoid lacks o f in fo rm atio n real tim e so lu tio n s seem absolutely necessary today.

N etw orking enables us to offer library in fo rm atio n s to users all over th e cam pus, at hom e and via In te rn e t all over the w orld. N etw orking also can be the basis for library c o o p era tio n , for instance in shared cataloguing including th e usage of external records. T ier belongs to th e co o p erativ e o f N orthrchcin-W eslfalia: We have to catalogue less than 40% o f o u r acquisitions. O th ers do less th an 20% o r even 10% depending on the m aterial they buy. T he com m on datab ase o f all participants will be th e fo u n d atio n for an au to m ated interlibrary loan system . We to have a sou n d so lution up to th e year 2000.

T he m ain problem in this context its th at all libraries do th e ir catalo g u in g by co m p u ter today, b u t m any have considerable collections which are registered in card catalogues only. Only w hen they are converted into m achine readable form , library system s can com e to th e intended efficiency. In Trier we a re w orking on it w ith o u r own p ersonal, b u t the tren d is to ou tso u rcin g , th a t m eans m aking a co n tract w ith o u r a p rivate com pany. T he result will be a co m p ro m ise regarding the quality o f bo o k description and lead to fu rth er increase o f duplicates.

So far talked ab o u t using th e co m p u te r in o rd e r to accelera te o r bring m ore transparency into a jo b th at has been the jo b o f libraries since ever: providing lite ra tu re , and th a t m eans in general: books and jo u rn als. N ow books are loosing th e ir physical a p p e aran ce and change to digital texts.

Information technology in libraries.., 15

T he d ev elo p m en t sta rte d from o u tsid e the library. D ocum entalists built up the huge databases o f C hem ical A bstract, Index M edicus, Science C itatio n Index and o th ers, first accessible for searching specialists only, now spread in ad d itio n on C D -R O M and o p en for everybody. T his kind of service is expanding an d tends to cover all fields o f science. T lad itio n al bibliographies a re going to be replaced by digital ones. We love them , because they are m ore u p-to-date, cum ulating and easy to use and, if we w ant, we get p rin ted o u t o u r hits.

T hese d atab ase seem ed designed to im prove o u r tra d itio n a l services and fill gaps, for instance recluding the c o n te n t o f jo u rn als, a stro n g d e sid eratu m libraries w ere unable to full fill. B ut then it was discovered th a t data processing could n o t only be a m eans to register p rin te d docum ents, but could as well produce and sto re original p ublication. E lectro n ic publishing goes beyond the lim its o f a conventional library collection; in the context o f digital o r virtual library the w ord library is only a m etap h o r. A re o u r libraries going to becom e garbage o r in th e best case a m useum ?

I th in k th e electro n ic library is n o t a th reat, we should see it as a challenge. We learned how to handle C D -R O M s; why should we n o t be able to h andle electronic texts building up th e in frastru ctu re for local publishing and establishing links to sources ou tsid e?

W hat will be th e fu tu re? I th in k th a t th o se w ho p re te n d th a t today 15% o f th e hum an know ledge is digitised and th a t it will com e up to 100% in 10 o r 20 years, are far from reality.

W hat does m ean hum an know ledge in this context? Will th ere be a m achine th a t answ ers any q u estio n , n o t only questions o f facts, b u t also q uestions o f sense? A re even o u r old b o o k libraries able to do so, which a re o ften called „m em ory of m an k in d ” o r „sto reh o u ses o f know ledge” ? We should rem em b er P lato; in his dialog P h aed ru s th e E gyptian god A m m on discusses w hit T h eu th , th e inv en to r o f the le tters and th e script, the p o te n tia ls o f a text: they are lim ited in com parison to an a rg u m en t (logos) sow n by a wise m an in to th e h e a rt o f a gifted scholar. If P la to is right, his sta te m e n t should apply equally to digital as to w ritten o r p rin ted text. In o th e r w ords: in fo rm a tio n does n o t autom atically lead to wisdom.

So I am sceptic if in fo rm atio n science com es along in the habit o f a new religion which may also be a vision o f apocalyptic h o rro r. L ib rarian s should n o t h esitate to use th e capacities o f the co m p u te r as a m agnificent to o l as far as possible and useful.

If we d o n ’t, o th e rs will do instead o f us and take over o u r role.

T h ere will be a co m p etitio n betw een p rin ted and digital text. This, in my opinion, will and in a balance according to cost efficiency. T he change will d em and th a t we redefine o u r services, th e o rg an isatio n , th e training; th e app ro ach to b udgeting and collection building may becom e considerably different. B ut I am su re th a t the library o f the foreseeable fu tu re will be - in the w ords o f th e B ritish colleague B rian Lang - a library o f bricks and bytes.

16 Laurenz Bflsing

T E C H N O L O G U IN FO R M A C JI W BIBLIOTEKACH:

UWAGI Z O SO B ISTEG O PUNKTU W ID ZEN IA ORAZ PUNKTU W ID Z E N U ŚRODOW ISKA LOKALNEGO

S t r e s z c z e n i e

Proces komputeryzacji można podzielić na cztery etapy:

1. erę kamienia - podstawowym instrumentem była maszyna perforacyjna, która umożliwiała tw orzenie bazy danych, ale przy tak dużym nakładzie pracy i czasu, iż p roces ten przestawał być opłacalny, na szczęście w ynaleziono mikrofisze;

2. erę brązu - m ożliw ość bezpośredniego dialogu z kom puterem centralnym dużego zestaw u za pom ocą terminali;

3. erę żelaza - wprowadzenie inteligentnych komputerów osobistych i w konsekwencji przejście na zdecentralizow ane serwery;

4. erę srebra - m ożliw ość pracy w sieciach lokalnych i ogólnoświatowych.

Następstwem rozwoju technologii informacyjnej w bibliotekach jest oszczęd n ość czasu w procesie opracowywania książek, stworzenie lepszych m ożliwości m onitoringu tego procesu, ułatwienie i przyspie­

szenie wymiany informacji niezbędnej dla bibliotekarzy i czytelników nie tylko w obrębie biblioteki macierzystej (Trewir należy do kooperacyjnej grupy Nadrenii-W estfalii).

Problemem pozostaje retrospektywne opracowanie zbiorów, które zarejestrow ane są w tradycyjnych katalogach kartkowych. Pewnym rozwiązaniem tej sprawy m oże być zlecen ie przeprowadzenia tych prac firmie prywatnej.

Rozwój technologii informacyjnej spowodował, iż książki zaczęły tracić swój fizyczny wygląd na rzecz zapisu cyfrowego. W prowadzenie do pow szechnego użytku płyty C D -R O M , zwiększający się nakład publikacji elektronicznych stwarza sytuację, w której pojęcia biblioteki wirtualnej lub cyfrowej są jak najbardziej realne. W tym kontekście powstaje pytanie: jaka będzie przyszłość bibliotek tradycyjnych?

Na pewno nie można nie d ocenić znaczenia komputerów i nowych nośników informacji w rozwoju bibliotek, na pewno zm ienią się zasady prowadzenia usług bibliotecznych, organizacji pracy oraz systemu szkolenia, ale należy dążyć do wykreowania pew nego rodzaju równowagi pom iędzy tekstem drukowym a cyfrowym.

E lżb ieta C Z E R W IŃ S K A A n to n in a SO L K A (O p o le)

INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZNA W REGIONIE NA PRZYKŁADZIE BIBLIOTEKI

POLITECHNIKI OPOLSKIEJ

Dynam iczny rozwój b ad ań naukow ych pociąga za sobą wręcz lawinowy w zrost liczby publikacji, będących w ynikiem kolejnych etapów prac badawczych. W zrost liczby czasopism , książek, patentów , prac d oktorskich, habilitacyjnych i innych m ateriałów pow oduje rów nież zw iększenie się liczby różnego rodzaju d o kum entów w tórnych. Szacuje się, że zasób inform acji przyrasta w tem p ie 13% rocznie i p o ­ dw aja się w ciągu pięciu lat. B ardzo szybko rośnie też liczba konferencji naukowych, kongresów , sym pozjów, k tó re um ożliw iają zarów no zap oznanie się grupie osób z aktualnym i wynikam i p rac badawczych, ja k i przyczyniają się do w zrostu liczby m ateriałów pokonferencyjnych. N iestety, czas jak i badacz m oże poświęcić na czytanie literatu ry naukow ej, n ie ma tendencji wzrostow ej. J a k wykazały badania, pracow nik nauki je st w sta n ie przeglądać nie więcej niż 50% interesującej go literatu ry naukow ej. N ie każda publikacja, nie każdy p a te n t je st ważny, ale chcąc stw ierdzić i tym samym d o k o n ać selekcji, trzeba m ieć do stęp do tych publikacji.

D latego p ro b lem em szczególnie ważnym je st szybki d o stęp do literatu ry z danej dziedziny. O lbrzym ią ro lę w weryfikacji i w stępnej selekcji m ateriałów , w m ery to ­ rycznym przygotow aniu, p rzetw orzeniu o raz um ożliw ieniu d o stęp u do nich sp ełn ia­

ją biblioteki. Takich też usług coraz częściej wymagają użytkownicy: chcą m ieć do stęp do inform acji w yselekcjonow anej, przeglądow ej, przetw orzonej w form ie opracow ań syntetycznych, faktograficznych .

B iblioteka G łów na od zarania swojej działalności, czyli od 1963 r., gdy pow stała jako jed n o stk a organizacyjna P u n k tu K onsultacyjnego Politechniki Śląskiej w O p o ­

1 A. G ó r s k i , Przem iany fun kcji inform acji naukow ej i fo rm kształcenia je j specjalistów, „Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej” 1996, nr 3, s. 3 -8 .

18 Elżbieta Czerwińska, A ntonina Solka

lu, n astęp n ie od 1966 r., gdy rozpoczęła działalność ja k o b ib lio tek a akadem icka Wyższej Szkoły Inżynierskiej, a od 1996 r. Politechniki O polskiej, p ełn ien ie służby inform acyjnej uważa za jed n o z priorytetow ych zadań. Dzisiaj B iblioteka P o litech ­ niki O polskiej je st najw iększą na O polszczyźnie naukow ą b ib lio tek ą techniczną grom adzącą zbiory dotyczące inżynierii lądow ej, budow nictw a, m ateriałów budow ­ lanych, ele k tro tech n ik i, autom atyki i robotyki, inform atyki, m echaniki i budowy maszyn, urządzeń przem ysłu spożywczego, sam ochodów i ciągników , o chrony ś ro ­ dowiska, zarządzania i m arketingu, nauk podstawowych: m atem atyki, fizyki, chem ii o raz wychowania fizycznego.

K sięgozbiór, jakim dysponuje b iblioteka, liczy p o n ad 300 tysięcy jed n o ste k inw entarzow ych, w tym 140 tysięcy zbiorów zwartych polskich i obcojęzycznych oraz p onad 40 tysięcy opracow anych w olum inów czasopism polskich i zagranicznych.

U n ik aln e dla środow iska o zainteresow aniach technicznych są zbiory specjalne biblioteki. Tworzy je około 175 tysięcy jednostek inwentarzowych zbiorów z czego 90%

to opisy patentow e, norm y i normatywy techniczne, dokum enty techniczno-handlow e, cenniki, K arty K atalogu Budownictwa.

Z ro k u na rok obserw uje się w zrost zapotrzebow ania na inform ację naukow ą i naukow o-techniczną. W śród bodźców inspirujących działalność innow acyjną, w wyniku czego pow stają now e rozw iązania wynalazcze, książki i broszury fachow e stanow ią 12,5% , czasopism a 15,5%, d o k u m en tacja techniczna 7,6% , lite ra tu ra firm owa 7,3% , lite ra tu ra p aten to w a 12,3%, a opracow ania inform acyjne w ykonane przez służby inform acyjne 11,3 % 2. C oraz częściej badacze na pierwszym m iejscu staw iają jak o źródło rzeczywistego in sp iro w an ia inform acje uzyskiw ane w b ez p o ­ średnich k o n tak tach ze specjalistam i, n astęp n ie lite ra tu rę p aten to w ą i źródła wizualne.

W 1990 r. pozyskaliśm y n ieo d p łatn ie od U rzędu P atentow ego, w zw iązku z likw i­

dacją W O IN T E , zbiór p aten tó w obejm ujący lata 1975-1990. Liczył on p onad 95 tysięcy je d n o ste k inw entarzow ych. O d tego czasu na bieżąco grom adzim y te zbiory. Roczny przyrost w aha się w granicach 4 -5 tysięcy opisów patentow ych. Z b ió r ułożony wg klas i grup zgodnych z M iędzynarodow ą K lasyfikacją P atentow ą służy rzecznikom patentow ym Opolszczyzny i innym osobom zainteresow anym w ynalaz­

czością. W najbliższym czasie chcem y pow iązać u d o stęp n ian ie tych m ateriałów źródłowych z bazą bibliograficzną POLPAT, aby nasi użytkownicy po w yszukaniu inform acji bibliograficznej mogli szybko d o trzeć do właściwych źródeł.

Ważnym, tradycyjnym źródłem inform acji technicznej, grom adzonym w B iblio­

tece G łów nej Politechniki O polskiej je st zbiór norm , d o k u m en tó w norm atyw nych (np. świadectwa dopuszczenia, instrukcje o raz ap ro b aty techniczne In sty tu tu Tech­

niki B udow lanej), przepisów technicznych dotyczących b ran ż związanych z przem y­

słem Opolszczyzny. N orm y zdezaktualizow ane są przechow yw ane ja k o m ateriał archiw alny potrzebny np. przy b adaniu przyczyn k a ta stro f budow lanych obiektów

2 Tamże, s. 3 -8 .

Informacja naukowo-techniczna w regionie... 19

powstałych przed laty. Ttzeba zaznaczyć, że jesteśm y jedyną b ib lio tek ą na Opolszczyźnie p osiadającą tak pełny zbiór norm . Z ro k u na rok obserw ujem y zwiększone zap o trzeb o w an ie n a tego rodzaju dokum enty.

Cennym źródłem inform acji są pozyskiw ane w drodze wymiany wydawnictwa naukowe uczelni krajow ych i zagranicznych. W spółpracujem y z p o n ad 30 b ib lio te­

kami krajowym i i światowymi. D zięki tej w ym ianie B ibliotece Politechniki O p o l­

skiej przybywa rocznie około 500 w olum inów m onografii, skryptów , zeszytów naukow ych z zakresu budow nictw a, m echaniki, autom atyki, o chrony środow iska i pozostałych dziedzin interesujących naszych czytelników. W zam ian rocznie wysy­

łamy o k oło 600 w olum inów wydawnictw naszej U czelni.

Uczestniczym y także w m iędzybibliotecznej w ym ianie druków zbędnych, k tó ra stw arza szansę uzup ełn ian ia własnych zbiorów.

Z now oczesnych źródeł inform acji naukow o-technicznej dostępnych dla wszyst­

kich naszych czytelników należy wym ienić bazy kom puterow e:

• tw orzone w B ibliotece P olitechniki O polskiej,

• tw orzone we w spółpracy z innym i bibliotekam i,

• pozyskiw ane z zew nątrz.

D o pierw szej grupy należy zaliczyć:

• bazy: KATALO, SKRYPT, Z A G R A Ń inform ujące o zbiorach zwartych B ib lio te­

ki,

• 6 k a rto te k zagadnieniow ych obejm ujących tem aty związane z kom puteryzacją, m otoryzacją, organizacją i zarządzaniem , niekonw encjonalnym i źródłam i e n e r­

gii, o ch ro n ą środow iska, bibliotekarstw em ,

• bazę B IB L IO inform ującą o d o ro b k u naukow ym pracow ników Politechniki O polskiej.

W bazach KATLO, SK R Y PT i Z A G R A Ń , wykorzystując o p ro g ram o w an ie m i­

kro ISIS, zarejestrow ano ponad 26 tysięcy opisów druków zwartych polskich i zagranicznych, je d n o i w ieloegzem plarzow ych grom adzonych w B ibliotece od 1985 r. W yszukiwanie inform acji w tych bazach m oże być realizow ane wg n a stę p u ­ jących kryteriów : a u to r, tytuł dzieła, rok, m iejsce i kraj wydania, wydawca, język te k stu i język oryginału, tytuł serii, słowa kluczowe, U K D , ISBN.

K a rto te k i zagadnieniow e, w ykorzystując Przew odnik Bibliograficzny, rejestru ją opisy bibliograficzne książek, a w ykorzystując B ibliografię Z aw artości C zasopism oraz czasopism a nie ujęte w tej bibliografii, a grom adzone w naszej bib lio tece - artykuły zam ieszczone w tych źródłach. W chwili obecnej w bazach tych je st ponad 6400 opisów i stanow ią o n e cenne źródło inform acyjne dla naszych czytelników, przygotow ujących referaty sem inaryjne, prace dyplom ow e i m agisterskie.

O d 1976 r. O ddział Inform acji N aukow ej zajm uje się d o kum entow aniem d o ro b ­ ku naukow ego pracow ników U czelni. D o 1993 r. opisy bibliograficzne grom adzono w tradycyjnej k a rto te c e na kartach inform acyjnych, uzupełnionych k arto te k ą inw er- syjną na k artach przeziernych. W roku 1993, wykorzystując program m ikro ISIS, rozpoczęto tw orzenie kom puterow ej bazy BIBLIO .

20 Elżbieta Czerwińska, Antonina Solka

K a rto tek a tradycyjna - w dniu 5.05.1997 r. - zaw ierała 5969 opisów b ib lio g ­ raficznych publikacji powstałych od chwili utw orzenia U czelni, czyli od 1996 r. do chwili obecnej. O dnotow ano w k arto tece publikacje zw arte, artykuły, referaty konferencyjne, p aten ty naszych naukowców.

D o bazy kom puterow ej p rzeniesiono ju ż opisy z lat 1985-1997. Liczy o n a p onad 3500 rekordów . W yszukiwanie danych m oże być realizow ane według następujących kryteriów: jed n o stk a organizacyjna uczelni, a u to r, źródło publikacji, ro k w którym praca była opublikow ana. Z am iarem naszym jest przeniesienie do k u m en tacji całego d o ro b k u pracow ników do bazy kom puterow ej.

W przyszłości posłuży to do wydania kolejnego 5 tom u „B ibliografii publikacji pracow ników P olitechniki O polskiej (1991-1995)”. W dalszej perspektyw ie w idzi­

my p o trzeb ę w łączenia do bazy B IB LIO inform acji o cytow aniach publikacji p ra ­ cowników U czelni w Science C itatio n Index. Inform acje o cytow aniach publikacji pracow ników Wyższej Szkoły Inżynierskiej, a dziś Politechniki O polskiej są g ro m a­

dzone w O ddziale Inform acji N aukow ej B iblioteki od 1977 r.

Cennym źródłem inform acji dla naszych użytkow ników są bazy tw orzone we w spółpracy z innym i bibliotekam i. Thką bazą jest S Y M PO , baza tw orzona we w spółpracy z 60 bibliotekam i krajowymi, między innym i P o litech n ik ą W arszawską, W rocławską, G liwicką, A kadem ią G órniczo-H utniczą. O d n o to w u je o n a wszystkie m ateriały konferencyjne, wydane w Polsce i za granicą, a g ro m adzone w tych b ib ­ liotekach od 1980 r. Inicjatorem tego przedsięw zięcia była B iblioteka P olitechniki W arszawskiej. W chwili obecnej baza ta liczy p onad 20 tysięcy opisów . W yszukiwa­

nie potrzebnej inform acji m oże być realizow ane na w iele sposobów : najszybszy to w yszukiwanie według roku i nazwy miejscowości, w której odbyła się konferencja, słów kluczowych o raz wszystkich słów z tytułu, niezależnie od ich form y gram atycz­

nej. M ożna rów nież wyszukiwać według nazwisk au to ró w referatów . Th form a poszukiw ań wymaga znajom ości odpow iedniego klucza, używanego w m ikro ISIS, dlatego niezbędna jest tu pom oc bibliotekarza. D o zalet tej bazy należy zaliczyć fakt odnotow yw ania w rekordach wykazu bib lio tek posiadających d an e wydawnictwo wraz z. jego sygnaturą. U łatw ia to i przyspiesza sprow adzanie m ateriałów na drodze wypożyczenia m iędzybibliotecznego.

Z baz pozyskiwanych z zew nątrz należy wym ienić P rzew odnik B ibliograficzny na C D -R O M obejm ujący lata 1985-1996 i B ibliografię Z aw artości C zasopism na dyskietkach obejm ującą lata 1996-1997.

B iblioteka służy środow isku akadem ickiem u Politechniki O polskiej o raz m iesz­

kańcom O p o la i Opolszczyzny. W W ypożyczalni mam y zarejestrow anych 5211 czytelników , w tym m ieszkańcy O pola stanow ią 20% . C zytelnie B iblioteki w roku 1996 odw iedziło 16 824 użytkowników, którzy skorzystali ze 128 484 dokum entów .

Z ro k u na ro k obserw ujem y coraz w iększą konieczność zdobyw ania potrzebnych czytelnikom d okum entów p oprzez wypożyczalnię m iędzybiblioteczną. O becn ie w spółpracujem y z 40 bibliotekam i krajowym i i 5 zagranicznym i. R o la wypożyczeń m iędzybibliotecznych w najbliższych latach stale będzie rosła, gdyż dziś żadnej

Informacja naukowo-techniczna w regionie... 21

biblioteki nie stać, zarów no ze względów finansowych, jak i lokalowych (og ran iczo ­ ne pow ierzchnie m agazynow e), na grom adzenie wszystkich m ateriałów potrzebnych użytkownikom . B iblioteki pow inny specjalizow ać się w tem atycznym grom adzeniu swoich księgozbiorów . Inform acje o zbiorach um ieszczone w sieci In te rn e t oraz sieciach lokalnych, np. M A N pozw olą na szybkie zlokalizow anie potrzebnego m ateriału bibliotecznego i sprow adzenie go na życzenie czytelnika p oprzez wypo­

życzalnię m iędzybiblioteczną. W zorem m oże tu być kom puterow a wypożyczalnia m iędzybiblioteczna w Belgii, zrzeszająca biblioteki naukow e, z której czytelnik w ciągu 48 godzin otrzym uje potrzebny dokum ent.

D zięki w spółpracy B iblioteki U niw ersytetu O polskiego, B iblioteki P olitechniki O polskiej i W ojewódzkiej B iblioteki Publicznej czytelnicy naszego regionu o trzy­

mali na C D -R O M wydawnictwo, k tó re zaw iera inform acje o książkach ujętych w katalogach kom puterow ych tych trzech bibliotek. U łatwi to znakom icie dostęp do inform acji naukow ej i naukow o-technicznej na O polszczyźnie. D alsza w spółpra­

ca tych placów ek pow inna zaowocować pow staniem kolektyw nego katalo g u u d o ­ stęp n ian eg o w tw orzonej w łaśnie w O p o lu kom puterow ej sieci M AN.

W zrastające znaczenie globalnej wymiany inform acji z zakresu nauki, techniki i technologii o ra z biznesu staw ia przed bibliotekarzam i now e zadania, w których realizacji w spółpraca między bibliotekam i będzie odgrywać kluczowa rolę, ale stw arza też szansę na p odniesienie rangi zawodu bibliotekarza, jak o specjalisty, bez którego czytelnik nie d o trze do zanalizow anej, wyselekcjonow anej, sklasyfikowanej i przetw orzonej inform acji.

H an n a JA M R Y (O p o le)

WCZORAJ I DZIŚ INFORMACJI O REGIONIE

W WOJEWÓDZKIEJ BIBLIOTECE PUBLICZNEJ W OPOLU

O bow iązek grom adzenia, opracow yw ania, przechow yw ania i konserw ow ania o raz u d o stęp n ian ia m ateriałów bibliotecznych dotyczących regionu został nałożony na b ib lio tek i publiczne sto p n ia wojew ódzkiego w U staw ie o bibliotekach z dnia 09.04.1968 r. W p ro jek cie nowej ustawy o placów kach bibliotecznych, przedłożonej pod d eb atę Sejm u R zeczypospolitej Polskiej, rów nież w idnieje zapis określający w sposób jednoznaczny zadania biblioteki wojew ódzkiej, będącej zarazem cen tru m inform acji o regionie.

W ojew ódzka B iblioteka Publiczna w O p o lu od początku swego istnienia g ro m a ­ dzi i opracow uje publikacje na tem at regionu opolskiego. Pod pojęciem zbiorów regionalnych kryją się w przypadku naszej biblioteki: księgozbiór śląski, staro d ru k i, rękopisy, czasopism a śląskie, kartografia zabytkowa i w spółczesna, widoków ki m iast śląskich, d o kum enty życia społecznego.

W opolskiej b ibliotece grom adzeniem i udostęp n ian iem wiedzy o regionie zaj­

m ują się dwa działy: O ddział Z b io ró w Specjalnych i Zabytkow ych, k tó rem u przy­

należy cały księgozbiór śląski, katalogi i dokum enty życia społecznego o raz D ział Inform acyjno-B ibliograficzny, pełniący rolę ośrodka wiedzy i inform acji o regionie ze specjalistycznym w arsztatem inform acyjnym .

K sięgozbiór regionalny liczy o k oło 15 000 w olum inów . C zasopism a regionalne w postaci oryginalnej i m ikrofilm y w języku polskim , czeskim i niem ieckim , wydane na Śląsku w X V III, X IX i X X w ieku oraz czasopism a a k tu aln ie ukazujące się na te ren ie Śląska O polskiego osiągnęły liczbę 600 tytułów (nie licząc grom adzonych gazet zakładow ych, szkolnych, parafialnych i lokalnych). O d 1970 r. b iblioteka grom adzi dok u m en ty życia społecznego z regionu opolskiego.

O rien tację w zasobach silesiaków zapew niają katalogi: alfabetyczny i rzeczowy druków zwartych o raz alfabetyczny czasopism śląskich.

24 Hanna Jamry

W od stęp ach pięcioletnich, z inicjatywy pracow ników O ddziału Z b io ró w S p e­

cjalnych ukazały się cztery tom y Katalogu zbiorów śląskich oraz K atalog kartografii zabytkow ej i bo g ato ilustrow ane wydawnictwo M apy Górnego Śląska w zbiorach

W BP w Opolu.

W arsztat inform acyjny o regionie tw orzony w D ziale Inform acyjno-B ibliog­

raficznym o p ie ra się przede wszystkim na karto tek ach regionalnych: bib lio g ­ raficznych, tekstowych i faktograficznych prezentujących całą, w artościow ą p ro d u k ­ cję wydawniczą o w ojew ództw ie opolskim oraz szczegółowo: środow isko tw órcze Opolszczyzny, ludzi zasłużonych dla regionu, ch ronologię Śląska O polskiego oraz adresy instytucji i św iadczone przez nie usługi. W dziale tym pow stają rów nież ko lejn e tom y Bibliografii Województwa Opolskiego. O becn ie trw ają prace nad w ydaniem ósm ego rocznika bibliografii.

W ypróbow aną form ą popularyzacji regionu są wydaw ane w D ziale Inform acyj­

no-B ibliograficznym różne inform atory, słowniki biobibliograficzne, opracow ania bibliograficzne. N ajnow sze z nich to: in fo rm ato r Ulice Opola, trzy tom y Środow iska literackiego Opolszczyzny, Inform ator o czasopism ach w bibliotekach Opola, wydawa­

ny co dwa tygodnie Inform ator Kulturalny Opola. Bieżącej inform acji o piśm ien n ic­

twie regionalnym służy adnotow ana bibliografia N ow ości o Śląsku O polskim u k a ­ zująca się na łam ach fachowego kw artalnika „Pom agam y sobie w pracy”.

U pow szechnianiu wiedzy o regionie służą p o n a d to organizow ane wystawy tem a­

tyczne p rezen tu jące nasze zbiory, sp o tk an ia z re p re z en ta n ta m i m iejscow ej nauki, kultury i literatu ry (jak choćby sp o tk an ie jubileuszow e opolskich pisarzy: K azim ie­

rza K ow alskiego, Zbyszko B ednorza, Zbigniew a Z ielo n k i). Dużym w ydarzeniem w życiu biblioteki były organizow ane w o statn ich latach sesje p o p u larn o n au k o w e, którym towarzyszyły wystawy oraz wydawnictwa okolicznościow e. Były to: „Śląsk - pogranicze k u ltu r” o raz „Piśm iennictw o i grafika chrześcijańska na Śląsku od X V do X V III w ieku”. O becnie trw ają prace nad przygotow aniem „I F o ru m O polskiej Prasy L o k a ln e j”, k tó re odbędzie się w październiku tego roku.

P rzedstaw ione powyżej form y popularyzacji zgrom adzonych w bib lio tece w oje­

w ódzkiej „regionaliów ” nie wyczerpują w pełni tego zagadnienia. N ie o n e jed n ak są głów ną treścią niniejszego kom unikatu. Bliżej chciałam om ów ić zastosow anie zautom atyzow anych technologii w inform acji regionalnej.

N iew ątpliw ie stosow anie nowych technologii kom puterow ych um acnia m iejsce i ro lę b iblioteki w ojewódzkiej ja k o centralnej placów ki inform acji regionalnej.

Z a stą p ie n ie tradycyjnych m anualnych w arsztatów pracy i p rzen iesien ie ich na nośnik elektroniczny o raz w drożenie zautom atyzow anych program ów biblioteczno- -bibliograficznych um ożliw ia sprawniejszy, szybszy przepływ inform acji.

W 1991 r. w b ibliotece wojew ódzkiej rozpoczęto kom puteryzację w arsztatu regionalnego zastępując m an u aln ą k a rto te k ę „O polszczyzna” bazam i danych na nośnikach elektronicznych. D o tego celu zaad ap to w an o p ak iet M ikro CDS/ISIS.

Z e w zględu na to, iż były to nasze pierw sze dośw iadczenia w w ykorzystaniu k o m ­ p u te ra w bibliotece, nie uniknęliśm y w ielu błędów.

Wczoraj i dziś informacji o regionie... 25

Przecie wszystkim założono, że efektem finalnym tw orzonej bazy będzie w ydru­

kow any rocznik Bibliografii Województwa Opolskiego. I tak dla każdego roku kalendarzow ego stw orzono o so b n ą bazę: Bib 91, Bib 92 itd. U tw orzono bardzo uproszczoną s tru k tu rę rek o rd u , w k tó rej w yodrębniono pola dla opisu bibliog­

raficznego, ad resu klasyfikacyjnego o pisu o raz haseł indeksu przedm iotow ego.

O p ró cz grom adzenia m ateriałów bieżących, ja k o pierwszy doświadczalny rocznik bibliografii w prow adzony został m ateriał z 1986 r.

Bibliografia Województwa Opolskiego 1986 była pierwszym tom em , w którym całkow icie zastosow ano technikę kom puterow ą. Z grom adzony m ateriał bibliog­

raficzny był podany w ielokrotnym korektom . Na koniec, dzięki zastosow aniu p ak ietu Page M aker, przygotow ano redakcję techniczną i edycję tom u.

K o rzy stając z d ośw iadczeń zdobytych we w szystkich fazach tw o rzen ia to m u b ib lio g ra fii za 1986 r. m ogę stw ierd zić, że k o m p u tery z acja - żm udny pro ces w p ro w ad zan ia danych i n ie u sta n n y c h k o re k t, re k o m p e n su je sp raw n ą re d ak cją i in d ek so w an iem , i całk o w itą e lim in a c ją błędów w u k ład ach alfabetycznych.

D zięk i d ru k a rc e laserow ej uzyskany w ydruk zbliżony je s t do p ro fe sjo n a ln e g o sk ład u d ru k a rsk ie g o . W szystko to n iew ątp liw ie o b n iż a koszt w ydania b ib lio g ­ rafii.

M ateriały bibliograficzne zgrom adzone w pam ięci k o m p u tera z lat 1991-1995 służą nie tylko użytkow nikom D ziału Inform acyjno-B ibliograficznego W BP w O p o ­ lu. W ydawane są w postaci roboczych, półrocznych wydruków kom puterow ych, k tó re po pow ieleniu rozsyłane są do większych b ib lio tek m iejsko-gm innych w w o­

jew ództw ie. M ateriały zgrom adzone w pam ięci k o m p u tera są jednocześnie źródłem u zupełniania k a rto te k regionalnych 64 placów ek bibliotecznych gm innych i m iej­

sko-gm innych. Sporządza się je dwa razy w ciągu roku.

W zro st z a in te re so w a n ia ze s tro n y różnych śro d o w isk d o stę p e m do in fo rm acji o re g io n ie , je g o h is to rii, k u ltu rz e , sztu ce, w alo rach krajoznaw czych, p ro b le m a c h go sp o d arczy ch , w b ard z o szczegółow ym z a k resie zm usił nas do d o k o n a n ia zm ian w istn ie ją c e j b azie re g io n a ln e j. D otychczasow a jej p o stać, ja k ju ż w sp o m n iałam , była p o d p o rz ą d k o w a n a red ak cji i w ydaniu d ru k ie m ro czn ik a bib lio g rafii. D la k ażdego ro k u k ale n d arzo w eg o tw o rzo n o o so b n ą b azę, co w re z u lta c ie b ard zo w ydłużało czas p o szu k iw an ia in fo rm acji. Każdy w prow adzony do p am ięci k o m ­ p u te ra o p is b ib lio g raficzn y d o k u m e n tu był w eryfikow any pod w zględem p rz y d a t­

ności do b ib lio g ra fii, w re z u lta c ie cała g ru p a d o k u m e n tó w n iep rzy d atn y ch w wy­

daw nictw ie, a o dużej w arto śc i dla bieżącej in fo rm acji o re g io n ie , była elim in o w an a.

W obec powyższych p ro b lem ó w i nowych p o trz e b w 1996 r. p o sta n o w io n o utworzyć now ą bazę o kryptonim ie R E G IO N , k tó ra ma służyć inform acji bieżącej.

Baza ta tw orzona je st w p rogram ie SO W A z wykorzystaniem m odułu inform acyj- no-wyszukiwawczego. W ybór p rogram u je st oczywisty, jak o że w W ojewódzkiej B ibliotece Publicznej w O p o lu od kilku lat działa System Inform atycznej O bsługi B iblioteki Publicznej o kryptonim ie SOW A.

26 Hanna Jamry

D la potrzeb nowej bazy w prow adzone zostały pew ne zmiany:

• uszczegółow iono schem at klasyfikacyjny bibliografii,

• przyjęto założenie, że opisy bibliograficzne w prow adzane będą na bieżąco, a do bibliografii w ejdą tylko te, k tó re będą oznaczane um ów ionym znakiem kw alifi­

kacyjnym (bez usuw ania tych, k tó re do bibliografii nie zostały zakw alifikow ane),

• zm odyfikow ano stru k tu rę rekordu,

• w obec drobiazgow ości wielu zapytań użytkow ników zdecydow ano odstąp ić od h aseł indeksowych bibliografii, tw orząc nowy słow nik haseł przedm iotow ych na bazie dotychczasow ego indeksu przedm iotow ego, uzupełniony o hasła ze Słow ­ nika języka haseł przedm iotowych Biblioteki Narodowej. Słow nik je st na bieżąco rozbudowywany i korygowany przez w prow adzanie zm ian, k tó re z perspektyw y czasu i doświadczeń są konieczne.

W chwili obecnej w D ziale Inform acyjno-B ibliograficznym zn ajd u ją się dwa kom putery. TYzy osoby zajm ują się grom adzeniem regionalnych m ateriałów b ib lio ­ graficznych i w prow adzaniem do pam ięci k o m p u tera, a n astęp n ie redakcją i edycją rocznika bibliografii. W prow adza się opisy bibliograficzne sp o rząd zan e na bieżąco i retrospektyw nie. K orzystanie z bazy regionalnej odbywa się za pośrednictw em wszystkich pracow ników D ziału Inform acyjno-B ibliograficznego.

W b azie re g io n a ln e j zn a jd u je się o k o ło 8000 w ypełnionych rek o rd ó w . O czy­

w iście m a te ria ł bibliograficzny tu zgro m ad zo n y n ie je s t k o m p letn y . O p ie ra się na d o k u m e n ta c h w pływających do z b io ró w W ojew ódzkiej B ib lio te k i P u b liczn ej w O p o lu , stanow iących zaledw ie 60% ź ró d e ł p rzeg ląd an y ch p o d k ątem przyszłe­

go w ydaw nictw a. W szelkie u zu p e łn ie n ia są re a lizo w an e d o p ie ro w m o m en cie p rzy stą p ie n ia do red ag o w an ia k o le jn eg o to m u Bibliografii W ojew ództw a O p o l­

skiego. O b e c n ie przygotow yw any je s t do w ydania ósm y tom b ib lio g ra fii za ro k 1987.

D rugą w ażną bazą inform acyjną biblioteki o ch arak terze regionalnym je st baza

„C zasopism a w bibliotekach o p o lsk ich ” obejm ująca 2000 rekordów , zaw ierających dane o czasopism ach od 1980 r., grom adzonych przez najw iększe b ib lio tek i w m ie­

ście.

O prócz baz własnych D ział Inform acyjno-B ibliograficzny dysponuje, ja k w ięk­

szość bibliotek, bazam i B iblioteki N arodow ej z Przew odnika B ibliograficznego i B ibliografii Z aw artości Czasopism . D uże nadzieje na rozszerzenie usług in fo rm a­

cyjnych o regionie budzi możliwość d o stęp u p oprzez In te rn e t do zasobów in fo rm a ­ cji w bibliotekach i ośrodkach inform acji całego Śląska. Połączenie in tern eto w e b ib lio tek a w ojew ódzka otrzym ała w o statn ich dniach.

K ończąc relację ze stan u inform acji o regionie w W BP w O p o lu chciałam zazn a­

czyć, że now oczesne cen tru m inform acji o regionie to wysoce zorganizow ana placów ka, k tó ra nie tylko zarządza własnymi regionalnym i zbioram i i zasobam i inform acji, a le także dzięki rozległym kom puterow ym sieciom inform acyjnym k ieru je użytkow nika do odpow iedniej bazy, odpow iedniego d o k u m e n tu zapisanego na nośniku elektronicznym , a więc uczy o d b io rcę korzystania z tzw. regionalnej

Wczoraj i dziś informacji o regionie... 27

b ib lio tek i w irtu a ln e j1. W ojew ódzka B iblioteka Publiczna w O polu w najbliższym czasie obejm ie kom puteryzacją zbiory regionalne, w prow adzając je do bazy k a ta lo ­ gowej biblioteki. W ten sposób stworzymy możliwość korzystania z niej poprzez In te rn e t wszystkim użytkow nikom w kraju i zagranicą.

1 J. S ł o w i k , R ola w ojew ódzkiej biblioteki pu bliczn ej w system ie inform acji o regionie. Materiały z międzynarodowej konferencji „Biblioteka a regionalizm", Wrocław 1996.

Jo la n ta SZ EM 1EŃ Ewa P IS A R Z E W S K A (K ędzierzyn-K oźle)

INFORMACJA DLA BADAŃ

1. Prezentacja Zakładu Informacji Naukowo-Technicznej Instytutu Ciężkiej Syntezy Organicznej „Blachownia”

w Kędzierzynie-Koźlu 1.1. Organizacja

W stru k tu rę Z akładu Informacji Naukowo-Technicznej ICSO wchodzą trzy zespoły:

• biblioteka,

• zespół inform acji zautom atyzow anej,

• zespół tłumaczy.

1.2. Cel

Podstawowym celem działalności Z akładu Inform acji N aukowo-Technicznej jest w spom aganie prac badaw czo-rozwojowych inform atyzacją.

W yjaśnienie pojęć:

Prace badawczo-rozwojowe IC S O - zespół czynności powiązanych z procesem opracow yw ania nowej technologii chem icznej lub m odyfikacją ju ż istniejącego procesu technologicznego.

Inform atyzacja - przez pojęcie inform atyzacji w ICSO rozum iem y prace związane z uspraw nieniem d o stęp u do najnow szej inform acji o raz stw orzenie w arunków szybkiego tran sferu danych. N arzędziem tej inform atyzacji je st lokalna sieć k o m ­ p uterow a L A N IC S O , obejm ująca swym zasięgiem wszystkie kom órki organizacyjne jed n o stk i, podłączona do sieci In te rn et.