BIBLIOTEKA GŁOW NA
ROCZNIK BIBLIOTEKI GŁÓWNEJ UNIWERSYTETU OPOLSKIEGO
R. III OPOLE 1996
U N IW E R SY T E T O PO L SK I
Rocznik Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego
R. III O PO L E 1996
K O M IT E T W Y D A W N IC Z Y P rzew odniczący: Stanisław Sła w o m ir N icieja
Członkow ie: Stanisław G awlik, S tanisław G ajda, R yszard Pietrzak, U rszula Ł a n g o w ska Ics. Jan Cichoń, Janina 11 a jduk-N ijakow ska
R E D A K C JA
A n n a Błaszczyk, E lżbieta Czerwińska, J ó z e f D ługosz (redaktor merytoryczny), W ładysław H endzel, W anda M atw iejczuk, Teresa W iercińska (sekretarz)
P R O J E K T O K Ł A D K I E w a Krasińska
R E D A K T O R T E C H N IC Z N Y H a lin a Szczegot
S K Ł A D K O M P U T E R O W Y Jolanta B rodziak-R ajfur, Barbara M ueller
ISSN 1231-5796
W ydaw nictw o U n iw ersy tetu O p o lsk ie g o . N ak ład : 100 egz. + 5 n a d b .a u t. O b ję to ść : ark . wyd. 4,5, ark.
dru k . 4,0. P a p ie r kl. III 80 g. Z a m . 42/97. P o d p isa n o d o d ru k u i d ru k u k o ń c z o n o w m aju 1997 r.
SPIS TREŚCI
O d R e d a k c j i ...5
ARTYKUŁY
W. D Z IA D K IE W IC Z , W. M A T W IE JC Z U K , B. Z A JĄ C Z K O W S K A , B iblioteka U niw ersytecka w Trew irze, B iblioteka U niw ersytetu Fran ço is R abelais w T ours, B iblioteka W olnego U niw ersytetu
w B rukseli - organizacja i działalność ... 9 A. B Ł A S Z C Z Y K , B iblioteka U niw ersytecka w Trew irze ...17 S. M Ü L L E N B R U C K , T he developm ent o f library a u to m a tio n at T rier
U niversity L i b r a r y ... 25 E. K O C IO Ł E K , H. O K O Ń , A. T O M A L SK A , B iblioteka U niw ersytetu
w T o u r s ...29 E. C Z E R W IŃ S K A , O C L C - najw iększa kom puterow a b i b l i o t e k a ...33 E. C Z E R W IŃ S K A , O ch ro n a zbiorów bibliotecznych w B ibliotece
G łów nej U niw ersytetu O p o l s k i e g o ... 39
K O M U NIK A TY
T. W IE R C IŃ S K A , System InfoW are C D /H D w bibliotekach uczelnia
nych O p o la i K a t o w i c ...45 H. O K O Ń , Z estaw ienia tem atyczne O ddziału Inform acji Naukow ej
w 1995 roku ...47 M. K A L C Z Y Ń S K A , „Z biory i Prace P o lo n ijn e B ibliotek P olskich”. In
fo rm ato ry książkow e B iblioteki N a r o d o w e j ...49
SPR A W O Z D A N IE I K RO N IK A
A. T O M A L S K A , D ziałalność B iblioteki Głów nej U niw ersytetu O p o l
skiego w 1995 roku ... 55 A. B Ł A S Z C Z Y K , W ażniejsze w ydarzenia z działalności B iblioteki
G łów nej U niw ersytetu O polskiego w 1995 roku ...61
OD REDAKCJI
Trzeci tom „R ocznika B iblioteki G łów nej” zredagow any został po upływie rocznej w spółpracy m iędzybibliotecznej, obejm ującej zastosow anie w inform acji naukow ej baz danych na C D -R O M . Artykuły zam ieszczone w tym tom ie dotyczą w w iększości organizacji pracy, system ów bibliotecznych i działalności bib lio tek zagranicznych, w których b ib lio tek arze z Katow ic i O pola przebywali na stażach zawodowych.
W 1995 roku B iblioteka G łów na U niw ersytetu Śląskiego, B iblioteka G łów na A kadem ii E konom icznej w K atow icach o raz B iblioteka G łów na U niw ersytetu O polskiego, zawarły p o ro zu m ien ie o ścisłej w spółpracy w zakresie inform acji naukow ej i stw orzeniu w swoich m acierzystych uczelniach odpow iednich w a ru n ków do przyjm ow ania i u d o stęp n ian ia światowych baz inform acyjnych. P rzy stęp u jąc do tego przedsięw zięcia opracow ano w spólny program działalności i w ystąpio
no z w nioskiem o d o tację z Funduszu R ozw oju Edukacji T E M P U S . Z łożony w niosek uzyskał pozytywną o p in ię i poparły go trzy biblioteki zagraniczne: B iblio
teka W olnego U niw ersytetu z B rukseli, B iblioteka U niw ersytetu z T rie r i B iblio
teka U niw ersytetu F rancois R abelais z T ours. Przyznana z Funduszu T E M P U S d o tacja JEP-9345/95, pozw oliła na zakup odpow iedniego sp rzętu kom puterow ego, baz danych SO C IA L SC IEN C ES C ITA TIO N IN D EX i SC IEN C ES C ITA TIO N IN D E X oraz umożliwiła zorganizowanie dwudziestu jeden pracownikom , dwutygo
dniowych zawodowych staży zagranicznych, w bibliotekach uniwersyteckich Trier, Brukseli i Tours. Równocześnie w Katowicach i O polu, podjęty został cykl szkoleń w zakresie obsługi nowoczesnych systemów i baz informacyjnych, a także rozpoczęto kursy języków obcych dla bibliotekarzy. Program szkoleniowy przewidywał również pobyt specjalistów zagranicznych w bibliotekach polskich. Wykłady, pokazy i szkolenia przeprow adzone przez bibliotekarzy z Niemiec, Belgii i Francji, były interesującym forum wzajemnej wymiany doświadczeń i doskonalenia zawodowego.
U zyskana po m o c finansow a z Funduszu T E M P U S , M inisterstw a E dukacji N a rodow ej, U niw ersytetu Śląskiego w K atow icach, A kadem ii E konom icznej w K a to wicach i U niw ersytetu O polskiego, a także angielskiej firmy Info T echnology S u p ply Ltd z L ondynu, stworzyła takie w arunki, k tó re umożliwiły zbliżenie najnowszych osiągnięć wiedzy, b ezpośrednio do w arsztatów naukowych, p o p rzez do stęp do światowych zbiorów inform acji i zastosow anie now oczesnej aparatury.
Pierwszy ro k współpracy, który zainaugurow ano konferencjam i na tem at: „ E le k troniczna b ib lio tek a dzisiaj”, został zakończony.
d r W anda M atw iejczuk D yrektor B iblioteki G łów nej
ARTYKUŁY
W anda D Z IA D K IE W IC Z W anda M A T W IE JC Z U K B arbara Z A JĄ C Z K O W S K A
BIBLIOTEKA UNIW ERSYTECKA W TREW IRZE, BIBLIOTEKA UNIWERSYTETU
F R A N ęO IS RABELAIS W TOURS,
BIBLIO TEK A W OLNEGO UNIW ERSYTETU W BR U K SELI - ORGANIZACJA I DZIAŁALNOŚĆ
W dużych eu ro p ejsk ich o środkach naukowych, a w szczególności tam , gdzie zaistniały sprzyjające w arunki ek o nom iczne i w ybudow ano now oczesne biblioteki uniw ersyteckie, zrealizow ano ideę „bibliotek otw artych”. P ołączono wolny dostęp do księgozbioru z m ożliw ością korzystania z niew yobrażalnie dużych zasobów in form acyjnych pochodzących z największych baz bibliotecznych na święcie. Do takich placów ek m ożna zaliczyć B ibliotekę U niw ersytecką w T rew irze (N iem cy), B ib lio tek ę U niw ersytetu F ran ço is R abelais w T ours (F ran cja) i B ib lio tek ę W o ln e go U niw ersytetu w B rukseli (B elgia). W każdej z nich dostosow ano organizację pracy we wszystkich zakresach, zarów no biblio tek arsk ich - m erytorycznych, jak i usługowych, do nowych uw arunkow ań i wymagań, jak ie kreu je szybki p o stę p nauki o raz jak ie stw arza rozwój kom puteryzacji, a także pow stające systemy i bazy in fo r
m acyjne: lokalne, krajow e i o zasięgu m iędzynarodow ym .
B iblioteka U niwersytecka w Trewirze
W ybudow ana w latach 1977-1985 B iblioteka U niw ersytecka w Trew irze im p o nuje zarów no now oczesną a rc h ite k tu rą o b iek tu , ja k i spraw ną organizacją wszy
stkich agend bibliotecznych. Z rezygnow ano z tw orzenia wydzielonych, a u to n o m i
cznych b ib lio tek przy wydziałach, instytutach lub katedrach, stw orzono jeden, centralny system biblioteczny1. B iblioteka ta pełni rolę cen trali uniw ersyteckiej,
1 H . H u n d e m e r , D ie G eb ä u d e R ä u m e der U niversitätsbibliothek Trier, E in Erfahrungsbericht,
„A B l-T ech n ik ” 1985, n r 2.
10 W. D ziadkiew icz, W. M atw iejczuk, B. Zajączkow ska
z księgozbiorem specjalistycznym , rozm ieszczonym dziedzinow o w pięciu o b ie k tach połączonych arch ite k to n ic zn ie z ce n traln ą wypożyczalnią, czytelnią i centrum inform acyjnym . Cały księgozbiór liczy ponad m ilion dwieście tysięcy tom ów , w tym 56% zbiorów znajduje się w wolnym d o stęp ie dla czytelników , p o zo stałe 44%
ulokow ano w m agazynach, k tó re w najbliższym czasie rów nież zo stan ą przystoso
w ane do pow szechnego ud o stęp n ian ia. Na całej pow ierzchni cen tru m b ib lio teczn e
go i w pięciu b ib liotekach specjalistycznych zorganizow ano czytelnikom 1200 m iejsc do pracy. M akieta inform ująca o lokalizacji księgozbiorów i czytelni u n iw er
syteckich o p a trz o n a została napisem cyt.: D ie L csesalc d er B ibliothek: sechs R au m e u n te r einen D ach (C zytelnie biblioteczne: sześć przestrzeni pod jednym dachem ).
W tym w yjątkow o funkcjonalnym kom pleksie budow lanym , stw orzone zostały d o godne w arunki do pracy zarów no dla czytelników , jak i dla bibliotekarzy. Z usług bibliotecznych korzysta około p iętn astu tysięcy użytkow ników rocznic, przede wszystkim są to pracownicy naukow i uczelni, studenci stacjo n arn i i zaoczni.
Praca m erytoryczna i usługowa w B ibliotece U niw ersyteckiej w T rcw irze zo r
ganizow ana została w czterech dużych działach:
I. Dział O bsługi E lektroniczngo Systemu B ibliotecznego zajm uje się:
- planow aniem i rozw ojem kom puteryzacji, - rekatalogow aniem zbiorów ,
- tw orzeniem i rozbudow ą elektronicznych katalogów bibliotecznych, - bazam i danych na C D -R O M ,
- tw orzeniem i rozw ojem system u JA S O N , - In te rn ete m ,
- wykorzystaniem zbiorów m ikrofisz w system ie inform acyjnym , - szkoleniem użytkowników,
- obsługą i konserw acją sp rzętu kom puterow ego,
- u dostępnianiem katalogu zbiorów bibliotecznych regionu Północnej N adre- nii-W estfalii.
II. D ział O pracow ania Zbiorów :
- realizuje wszystkie zadania o b ejm ujące proces grom adzenia książek, czaso
pism i zbiorów specjalnych,
- zajm uje się opracow aniem form alnym i rzeczowym zbiorów , uw zględniają
cym szczegółowe indeksow anie treści,
- w ykonuje cały zakres czynności związanych z technicznym przysposobieniem księgozbioru, opraw ia, konserw uje i znakuje zbiory biblioteczne,
- w ciągu roku wpływa do biblioteki około trzydziestu dwóch tysięcy jed n o ste k nowych nabytków.
III. Z esp ó ł F ach refcrcn tó w - specjalistów dziedzinowych:
- odpow iedzialny jest za prawidłowy d o b ó r księgozbioru w o b rę b ie dw unastu grup tem atycznych obejm ujących: nauki ekonom iczne, praw o, geografię, socjologię, etn o lo g ię, h istorię, filologię klasyczną, h isto rię staro ży tn ą, a r
cheologię, h isto rię sztuki, germ anistykę, filozofię, anglistykę, rom anistykę, językoznaw stw o i naukę o lite ra tu rz e, pedagogikę, politykę, psychologię, m atem atykę, inform atykę, slawistykę, sinologię, jap o n o lo g ię,
B ib lio tek a U niw ersytecka w T rew irze. 11
- w ykonuje indeksow anie zbiorów ,
- udziela inform acji specjalistycznych w o b ręb ie dziedziny, k tó rą dany sp ecja
lista re p re zen tu je, - uczestniczy w selekcji,
- decyduje o przydzieleniu lite ratu ry do odpow iedniego działu w księgozbiorze bibliotecznym .
IV. D ział U d o stę p n ian ia Z biorów i Inform acji:
- zapew nia obsługę czytelników, - realizuje usługi inform acyjne,
- u d o stęp n ia zbiory b iblioteczne na zew nątrz, - prow adzi wypożyczenia m iędzybiblioteczne,
- zajm uje się inw entaryzacją zbiorów i obsługą magazynów.
D y rektorem B iblioteki U niw ersyteckiej w Trew irze jest dr L aurcnz Bósing.
B ezpośrednio w spółpracują z nim zespoły i osoby odpow iedzialne za finanse B ib
lioteki, spraw ozdaw czość, szkolenie, public re la tio n i organizację wystaw. P ersonel biblioteczny liczy sto dwadzieścia osób, w tym na stałych etatach zatrudnionych jest stu pracow ników , a stanow iska specjalistów dziedzinowych zajm uje dziesięciu fa
chowców.
Biblioteka Uniwersytetu François R abelais w Tours
W system ie organizacyjnym U niw ersytetu Franois R abelais w T ours, B iblioteka
„ G E N E R A L ” w raz z pięciom a księgozbioram i specjalistycznym i uplasow ała się jak o uczelniana je d n o stk a międzywydziałowa. B iblioteką kieruje kustosz A nne M arie F errie r, k tó ra pełni funkcję dyrektora naczelnego do spraw organizacji, finansów i adm inistracji. B udżet na utrzym anie całej działalności bibliotecznej przyznaw any je st na każdy rok. System cen traln eg o finansow ania francuskich b ib lio tek uniw ersyteckich w spom agany je st dotacjam i, k tó re pochodzą z uczelni wyższych i od w ładz lokalnych.
O rg an izacja i p erso n el B ib lio tek i U n iw ersy tetu F ra n ç o is R a b e la is w T o u rs
B ib lio tek a W ydziału Praw a
B ib lio tek a W ydz.
L ite ra tu ry i N auk H um anistycznych
B ib lio tek a W ydz. M edycyny
B ib lio tek a W ydz. F arm acji
B ib lio tek a Inst. T ech n o lo g ii
w B lois
K ustosz K ierow nik
K ustosz
K ierow nik K ustosz
K ierow nik K ustosz
K ustosz
P e rso n e l nauk.
3 pracow ników
P erso n el nauk.
1 pracow nik P e rso n e l tech n .
3 pracow ników
P e rso n e l techn.
5 pracow ników
P e rso n e l techn.
4 pracow ników
P erso n el techn.
2 pracow ników P e rso n e l adm .
1 p racow nik
P e rso n e l adm . 4 pracow ników
P erso n el adm . 2 pracow ników
P erso n el adm . 1 pracow nik
P e rso n e l adm . 1 p racow nik P e rso n e l obsługi
4 pracow ników
P e rso n e l obsługi 8 pracow ników
P erso n el obsługi 3 pracow ników
P erso n el obsługi 2 pracow ników
12 W . D ziadkiew icz, W. M atw iejczuk, B. Zajączkow ska
N a te ren ie U niw ersytetu, a także poza nim , przy wydziałach i in sty tu tach zo r
ganizowanych je st pięć specjalistycznych bibliotek, k tó re zapew niają zbiory i o b słu gę inform acyjną pracow nikom naukow ym i stu d e n to m , są to: B iblioteka Prawa, B iblioteka L iteratu ry i N auk H um anistycznych, B iblioteka Medycyny, B iblioteka Farm acji i B iblioteka Instytutu T echnologii w Blois.
Dwie najw iększe biblioteki: Wydziału Praw a o raz L ite ra tu ry i N auk H u m an isty cznych zlokalizow ane są w jednym obiekcie, w pobliżu m acierzystych wydziałów i B iblioteki „ G E N E R A L ” . Z biory z tych dziedzin o bejm ują o k oło sto pięćdziesiąt tysięcy w olum inów książek, tysiąc dw ieście tytułów czasopism zgrom adzonych w rocznikach i osiem set tytułów czasopism znajdujących się w bieżącej p re n u m e ra cie. W czytelniach tych b ib lio tek zastosow ano wolny d o stęp do księgozbioru, obok pokaźnych zbiorów bibliografii u d o stęp n ia się trzydzieści baz. inform acyjnych na C D -R O M .
W szystkie b iblioteki specjalistyczne funkcjonują jak o sam odzielne placów ki, otrzym ują wydzielony roczny budżet na zakup księgozbioru, place i w yposażenie.
W zależności od w ielkości zbiorów , ilości czytelników i realizow anych zadań, w każ
dej z tych bib lio tek zatrudniony jest p ersonel naukowy, techniczny, adm inistracyjny i obsługi. O bsada kadrow a liczy od siedm iu do dw udziestu osób. W e wszystkich bibliotekach U niw ersytetu zatrudnionych jest pięćdziesięciu pięciu pracow ników . U zupełnieniem stałego zespołu są osoby za tru d n ia n e okresow o, przew ażają w tej g ru p ie stu d en ci i osoby pozostające czasowo bez pracy.
W U niw ersytecie funkcjonuje p o n a d to dw adzieścia dziew ięć b ib lio tek zak ład o wych o c h a rak terze specjalistycznym , k tó re dysponują niew ielkim i podręcznym i księgozbioram i, zakupionym i z funduszy własnych przez poszczególne je d n o stk i naukow o-badaw cze.
D ecentralizacja w organizacji i realizacji zadań bibliotecznych, ścisłe pow iązanie każdej b iblioteki z wydziałem lub instytutem , stw arza d o g o d n e w arunki do e k o nom icznego gospodarow ania finansam i, ułatw ia k o n tak t z kadrą i stu d e n ta m i, dla których zbiory g ro m adzone są odpow iednio do ich zap o trzeb o w ań 2.
B iblioteka W olnego Uniwersytetu w B rukseli
Pierw szy księgozbiór, który zapoczątkow ał uniw ersyteckie zbiory biblioteczne w B rukseli pochodzi z 1834 roku, kiedy to pow ołano Szkołę Medycyny i zg ro m a
dzone kolekcję sześciuset w olum inów książek, czasopism i plansz. Z a ło żo n e ponad sto sześćdziesiąt lat tem u podw aliny pod B ibliotekę W olnego U niw ersytetu w B ru kseli, obecnie u schyłku X X w ieku, przyniosły im ponujący rezu lta t, albow iem księgozbiór uniw ersytecki osiągną! około dwa m iliony w olum inów książek, a w b ie
żącej p ren u m era cie znajdują się cztery tysiące tytułów czasopism belgijskich i za
granicznych.
2 In fo rm a c ję o działalności B iblioteki „ G E N E R A L ” U n iw ersy tetu w T o u rs d o p e łn ia arty k u ł: E. K o - c i o ł e k , H. O k o ń , A. T o m a l s k i e j , B iblioteka Uniwersytetu w Tours, „ R o c z n ik B ib lio tek i G łów nej U n iw ersy tetu O p o lsk ie g o ” 1996, R . 3.
ORGANIZACJA BIBLIOTEKI WOLNEGO UNIWERSYTETU W BRUKSELI
BibliotekaUniwersyteckawTrewirze..
14 W. D ziadkiew icz, W. M alw icjczuk, B. Z ajączkow ska
O b o k najstarszej biblioteki specjalistycznej F a k u ltetu M edycyny pow stały k o lej
ne trzy, duże księgozbiory: B iblioteki H um anistycznej, B iblioteki Praw a oraz B iblioteki N auki i T echniki. W 1991 roku w ładze U niw ersytetu podjęły decyzję 0 budow ie now ego o b iek tu dla B iblioteki H um anistycznej. A u to r p ro je k tu i obecny d y rek to r B iblioteki W olnego U niw ersytetu w B rukseli prof. d r hab. Jean P icrre D evroy dążył do stw orzenia biblioteki idealnej, zarów no pod w zględem fu n k c jo n al
nym, jak i architektonicznym . Olbrzym i wysiłek włożony w pracę nad p ro jek tem 1 nad zó r przy jego realizacji przyniosły doskonały rezultat. Pow stał o b iek t b ib lio te czny, jed en z najnow ocześniejszych w E u ro p ie. Na ogólnej pow ierzchni 11 470 m2 rozm ieszczony został księgozbiór liczący m ilion dw ieście tysięcy w olum inów , z cze
go 30% (dwieście tysięcy) usytuow ano w wolnym d o stę p ie dla czytelników , którzy m ogą korzystać ze zbiorów w salach studyjnych, sem inaryjnych zapew niających bardzo d o b re w arunki do nauki i studiów:
- nau k a - sale studyjne, m iejsca przeznaczone do indyw idualnej pracy z uw zględnieniem m ożliw ości korzystania z książek, czaso
pism i zbiorów audiow izualnych,
- u d o stęp n ian ie - wolny do stęp do zbiorów bibliotecznych, zastosow anie dok u m en tó w kom puterow ych katalogów bibliotecznych, d o stęp do baz
dziedzinow ych na C D -R O M , obsługa inform acyjna, - poszukiw ania - sale do pracy naukow ej, gdzie m ożna korzystać z m a te ria
łów bibliotecznych i własnych,
- dydaktyka - sale sem inaryjne na te re n ie B iblioteki, przeznaczone na zajęcia dla studentów , księgozbiór ułożony tem atycznie m oże być wykorzystywany b ezp o śred n io podczas sem in a
riów, dyskusji i konsultacji.
D o pracy na m iejscu w B ibliotece przygotow ano dwa tysiące m iejsc dla czytelni
ków, zorganizow ano do stęp do pięćdziesięciu stanow isk kom puterow ych i kilku urządzeń kserograficznych, k tó re czytelnicy obsługują sam odzielnie. P o n ad to b ib lio tek a u d o stęp n ia inform acyjne bazy danych na C D -R O M : A rt IN D E X , A m adeus, E S O P , E co n L it, C E T E D O G o raz katalogi b ib lio tek belgijskich C IB L E , CCB2.
Użytkownicy korzystający z tych zbiorów m ają m ożliw ość w ybrania interesującej ich lite ra tu ry i w ydrukow ania potrzebnych zestaw ień bibliograficznych.
W B ibliotece H um anistycznej, k tóra pełni funkcję b iblioteki głów nej, z a tru d n io nych je st dw udziestu trzech bibliotekarzy, n ato m ia st w trzech pozostałych b ib lio te kach p racu je pięćdziesiąt siedem osób, braki w obsadzie kadrow ej u zu p ełn ian e są d o raźn ie p oprzez z a tru d n ia n ie studentów .
G ro m ad zen ie i opraco w an ie zbiorów odbywa się c e n tra ln ie dla wszystkich b ib liotek, w tych działach pracy w ykorzystano m aksym alnie te m ożliw ości, k tó re stworzył katalog kom puterow y O C LC . Z tej bazy b ib lio tek a rze p rzejm ują około 70% opisów do nowych książek zakupionych przez b ibliotekę. R oczne wpływy now ości wynoszą od p iętn a stu do sied em n astu tysięcy w olum inów , w iększość tytułów nabywa się w jednym egzem plarzu. O d 1991 roku w całej sieci bibliotecznej U niw ersytetu funkcjonuje zintegrow any system D O B IS/L IB IS. W efekcie kom -
B iblioteka U niw ersytecka w Trew irze... 15
pu terow cgo o p racow ania bieżącego i retrospektyw nego zbiorów bibliotecznych pow stał w spólny katalog C IB LE.
H isto ria i w spółczesność tej B iblioteki daje św iadectw o przem yślanej i e k o n o micznej polityki, jak ą kierow ało się państw o i ludzie, którym pow ierzono w k o lej
nych o kresach X IX i X X w ieku losy U niw ersytetu i B iblioteki U niw ersyteckiej.
S tw orzono taki o śro d e k naukowy, w którym m ożna zdobywać wiedzę, zachować w łasne poglądy i realizow ać ideę n au k i3.
P odsum ow ując pobyt w trzech dużych ośrodkach uniw ersyteckich w Trew irze, T o u rs i B rukseli, nasuw a się kilka spostrzeżeń i refleksji.
- Przyjm ując, że księgozbiory uniw ersyteckie powinny służyć przede wszystkim do nauki i stw arzać w arunki indyw idualnego w yboru lite ratu ry do studiów , zarów no wykładowcom jak i stu d en to m , biblioteki o d stę p u ją od grom adzenia tzw. księgozbiorów podręczników i skryptów (w iclocgzem plarzow ych) na rzecz bogatej kolekcji o jak najw iększej ilości tytułów.
- W pow szechnie w prow adzonym , wolnym d o stęp ie do księgozbiorów , w ażną ro lę sp ełn iają bib lio tek arze, którzy realizują obsługę inform acyjną b ezp o śred nio przy stanow iskach pracy czytelników. D uże ułatw ienie w korzystaniu ze zbiorów (fragm entów tekstów ) stanow ią kopiarki, k tó re czytelnicy obsługują sam odzielnie.
- Z m ian a system u bibliotecznego na nowszy i ew entualna rezygnacja z a b o n a m en tu bazy C D -R O M , jest naturalnym procesem wynikającym z p rzep ro w a
dzanych analiz i wyliczeń ekonom icznych.
- W procesie w prow adzania kom puteryzacji w tych b ib liotekach na p o d k reśle
nie zasługuje d o b re planow anie i szybka realizacja podejm ow anych zadań.
Zdecydow anie lepiej niż w Polsce, p o k o n an o bariery psychologiczne i decy
zyjne, zarów no przy w prow adzaniu kom puterow ych system ów bibliotecznych ja k i w zastosow aniu now oczesnej inform acji dla czytelników.
O d m ie n n a organizacja pracy, charakterystyczna dla każdej z tych bibliotek, skierow ana je st na obsługę czytelnika, któ rem u trzeba szybko zakupić i opracow ać zbiory, pom óc w uzyskaniu inform acji, zamówić i sprow adzić z innej biblioteki p o trze b n e m ateriały, zapew nić d o b re w arunki do nauki w czytelniach i do tych tradycyjnych obow iązków w obec czytelnika należy zastosow ać najnow sze osiąg n ię
cia, jak ie stw arza b ibliotekom kom puteryzacja.
3 Bibliothèques, L e s bibliothèques de l'U niversité L ibre de Bruxelles depuis sa création de la N o u v elle B ib lio th èq u e d es Sciences H u m a in e s, B ruxelles 1995, 127 s.
*
A nna B Ł A S Z C Z Y K
BIBLIOTEKA UNIW ERSYTECKA W TREW IRZE
B iblioteka U niw ersytecka w T rew irzc to m iejsce godne szczególnej uwagi zarów no ze względu na organizację p rzestrzen n ą, jak i na rolę i funkcję, k tórą pełni w środow isku akadem ickim . W śród zw artej, bryłow atej arch itek tu ry uniw ersytec
kiej zajm uje o na ce n tra ln e m iejsce. Ściany budynku pom alow ane na zielony k o lo r zw racają uwagę każdego przechodnia. Gdy przekroczym y jej próg, natychm iast nasuw a się refleksja przywodząca na myśl w yobrażenie polskich b ib lio tek tego typu, k tó re w p o rów naniu z jej nieom al futurystycznym wyglądem zdają się pochodzić z innych czasów. Szybko m ożna o tym zapom nieć, poddając się całkow icie atm o sfe
rze tego m iejsca. Przed przybyszem otw iera się ogrom na p rzestrzeń otoczona kilku kondygnacjam i, na których zn ajduje się ulokow ana część księgozbioru, i z których m ożna przejść do innych sal i pracow ni bibliotecznych. W rażenie przcstronności w zm acniają ażurow e regały w spornikow e. D ość luźne w ypełnienie półek książkam i, prześw it pom iędzy podłogą a dolną pow ierzchnią regałów elim inuje tzw. „efekt korytarzow y”, nużący i przytłaczający każdego czytelnika, natom iast dużo w olnej przestrzen i nad regałam i zwiększa cyrkulację pow ietrza przy zastosow anej klim aty
zacji.
N ow oczesną fak tu rę w nętrza tw orzą pow ierzchniow o pop ro w ad zo n e różnego rodzaju instalacje (klim atyzacyjne, elektryczne i in.), k tó re harm o n izu ją z a lu m i
niowymi w ykończeniam i ścian i m etalow ym i regałam i na książki. W szystkie te elem enty pom alow ane są na różne kolory, których intensyw ność podkreśla światło dzienne w padające przez duże pow ierzchnie okienne. D o b ó r barw nie zakłóca je d n a k tak niezbędnej w bibliotece atm osfery spokoju i koncentracji. U zu p ełn ie
niem tej oryginalnej arch itek tu ry w nętrza jest załam any w kilku m iejscach, częścio
wo przeszklony stro p . N atężen ie światła i tem p eratu ry reguluje elektroniczny system rolet, który jed n a k bywa czasam i niewystarczający. Pokryta wykładziną dywanową podłoga nie tylko w ydatnie zm niejsza hałas, ale w raz z pluszowymi siedziskam i stanow i przeciwwagę dla zim nego m etalu i szkła.
Gdy rozpoczynam y w ędrów kę po bibliotece, zwraca naszą uwagę przede wszy
stkim wolny d o stęp do półek. N ie je st to najnow sze odkrycie organizacji u d o stę pniania, poniew aż za tw órcę tej koncepcji uważa się A ngusa S. M acdonalda,
18 A nna Blaszczyk
am erykańskiego arch itek ta, a u to ra ogłoszonego w 1933 r. na lam ach „Library J o u rn a l” artykułu Biblioteka przyszłości, w którym p re z e n tu je budynek biblioteki publicznej bez m agazynu książek, o szczególnej konstrukcji i układzie p rz e strz e n nym 1. To, co dla M acdonalda było przyszłością, w trcw irskiej B ibliotece U n iw er
syteckiej końca XX wieku jest dniem pow szednim , m im o iż. liczebność jej zbiorów daleko przekracza próg funkcjonalności księgozbioru z wolnym d o stę p e m 2. W rze
czywistości koncepcja ta częściowo naw iązuje do najdaw niejszego dla biblioteki k o n tek stu historycznego: czytelnik, książka i b ib lio tek arz m ają do dyspozycji tę sam ą p rzestrzeń wielofunkcyjną. O ile w dawnych w iekach przem ieszanie funkcji (grom adzenia, opracow ania, udo stęp n ian ia, kom unikacyjnej) było wynikiem n ie w ielkiego ruchu w bibliotece, to obecnie koncepcja ta jest świadom ym dążeniem do m aksym alnego skrócenia drogi książki do rąk czytelnika, u d o stę p n ien ia jej jak najszerszej grupie użytkow ników i pełniejszego wykorzystania zasobów.
B ezpośrednie zetknięcie się z książką pobudza niew ątpliw ie u w ielu osób zain teresow anie pozycjami, na k tóre m oże by nie zwrócili uwagi w odm iennym rozw ią
zaniu u d o stępniania. H. L em aitre tak pisze o tym zagadnieniu: „N ieraz naw et przypadkow o o tw arte dzieło, o którego zam ów ieniu wcale się nie myślało, rzuca zupełnie nowe światło na zagadnienie będące przedm iotem studiów , zm uszając do spojrzenia na nie po kątem w idzenia dotąd nie przew idzianym ”3 W olny do stęp do półek stw arza dogodną sytuację dla tych wszystkich osób, k tó re w chodząc między półki z książkam i tracą poczucie rzeczywistości. Jak zauważa badacz kultury, „dobry to czas dla bibliotecznego flancura. N o rm aln ie szukam y bow iem książek niezbęd
nych do prow adzonych badań, albo tych k tó re ak u ra t pragniem y mieć przy sobie.
Siłą rzeczy ich re p e rtu a r jest ograniczony - wiem co czytam dzisiaj, w iem po co sięgnę ju tro . A przede wszystkim: k ieruje nam i jakiś określony cel - aby w iedzieć, aby przypom nieć, aby odkryć coś, czego jeszcze nie wiemy. F lan eu r biblioteczny ma ten luksus i takie sobie nadal praw o, że spaceruje po tych rejonach pólek, do których szperacz zawodowy nie dociera, bo szkoda mu czasu”4. W tutejszej B ibliotece sprzyjałoby mu dodatkow o zarów no rozm ieszczenie księgozbioru, jak i układ b ib liotecznych sal, k tó re słabo zorientow anej przestrzen n ie osobie mogłyby się zdawać ciągiem niekończących się labiryntów .
Z ajm u jąc główne m iejsce w śród uniw ersyteckich zabudow ań, b ib lio tek a łączy się z poszczególnym i wydziałami i instytutam i siecią nadziem nych korytarzy i przejść, k tó re w iodą czytelnika do coraz to nowych m iejsc zapełnionych książkam i. Wszy
stk ie sale i ciągi kom unikacyjne zostały dokładnie i czytelnie oznakow ane, p o n ad to
1 J. M a j , Organizacja przestrzenna i wyposażenie biblioteki p u b liczn e j, W arszaw a 1987, s. 12.; zob.
tak że H . S a w o n i a k , W olny dostęp d o p ó le k w uniw ersalnych b ibliotekach n a u k o w y c h , „R o czn ik i B ib lio te c z n e ” 1974, z. 3/4, s. 8 1 5 -8 3 7 ; Z . C u d n i k , S karbnice wiedzy, W rocław 1980.
2
J. M a j , op. cit., s. 14.
3 Cyt. za: Z . C u d n i k , op. cit., s. 75.
4 W. J. B u r s z t a , F laneur w bibliotece, [w:] A n tro p o lo g iczn e w ędrówki p o kulturze, pod red.
W . J. B urszty, P oznań 1996, s. 34.
B ib lio tek a U niw ersytecka w T rew irze 19
w wielu pu n k tach znaleźć m ożna liczne ulotki inform ujące o zasadach poruszania się po bibliotece.
W centralnym pom ieszczeniu oznaczonym na każdym p lan ie zieloną barw ą i sym bolem BZ (der B ib lio th ek zcn lralle) znajdują się katalogi, główna wypożyczal
nia, inform acja naukow a, czytelnia bieżących czasopism i księgozbiór obejm ujący bibliografie, b ibliotekarstw o, praw o, sp o rt, C anadiana i L usitanica. Stąd każdy m oże wyruszyć w poszukiw aniu interesujących go książek wybierając, jak na tury
stycznej w yprawie, sym bol i k o lo r szlaku, który doprow adzi go do celu. D ecydując się na k o lo r szary czytelnik d o trz e do budynków D i E, gdzie zgrom adzone zostały zbiory z zakresu psychologii, m atem atyki i teologii. C zerw ienią i sym bolem A oznakow ane zostało m iejsce, w którym m ożna znaleźć książki z językoznaw stw a i literatu ry pow szechnej, germ anistyki, slawistyki, sinologii, jap an o lo g ii, historii, nauk politycznych, z filologii klasycznej, cgiptologii, sztuki, geografii i z nauki 0 ziemi. K olorem żółtym i literą B w yodrębniono pedagogikę, filozofię, anglistykę 1 rom anistykę. N ato m iast k o lo r niebieski wskaże użytkownikowi drogę do budynku C ze zbioram i z zakresu nauk społecznych, socjologii i etnologii. Każdy z księgoz
biorów ma w łasną, o d m ien n ą od dziesiętnej, klasyfikację, k tóra składa się z num eru akcesji i p o p rzedzającego go dwucyfrowego sym bolu w skazującego m iejsce książki w b ib lio tece (na przykład poszczególne działy historii oznaczone są cyframi 30, 31, 32, a psychologia sym bolem 11).
P rzem ierzając poszczególne sale, pom iędzy licznymi rzędam i regałów spotkać m ożna często stojącą, kucającą lub zgoła leżącą wygodnie postać jakiegoś szperacza, który p oruszając się z pełną sw obodą po całej B ibliotece nie ma potrzeby w racać do cen traln ej wypożyczalni, gdy zechce zabrać ze sobą w yszukaną pozycję. M oże wówczas skorzystać z jed n ej z sześciu wypożyczalni, k tó re usytuow ane są w pobliżu głównych ciągów kom unikacyjnych na teren ie poszczególnych sal. Aby zabezpieczyć księgozbiór przed zakusam i nieuczciwych czytelników, w prow adzony został system ko n tro li elek tro n iczn ej, składający się z przejść kontrolnych z elektrom agnetyczny
mi polam i reagującym i na książki, k tó re nie zostały u p rzed n io zarejestrow ane przez wypożyczalnię.
W b ibliotece uniw ersyteckiej znajduje się cały p otrzebny m ateriał do studiów i w aru n k i pracy na pew no lepsze niż w tętniących życiem dom ach akadem ickich, dlatego też czytelnicy bardzo często spędzają tu taj w iele godzin.
Jed n o p rz e strz en n e i w ielofunkcyjne rozw iązanie arch itek to n iczn e B iblioteki p o w oduje, iż rolę tradycyjnie pojm ow anej czytelni (osobne pom ieszczenie z wydzie
lonym księgozbiorem ) pełnią „zato k i” zam arkow ane układem m ebli, liczne m iejsca przy stolikach ustaw ionych koło pólek z książkam i, czy też pojedyncze stołki, na których m ożna przysiąść między regalam i. O fertę m iejsc pracy dla czytelnika w zbogacają o d ręb n e pom ieszczenia, przeznaczone dla tych użytkow ników , którzy m ają tru d n o ści w osiągnięciu niezbędnej koncentracji uwagi w ogólnodostępnych m iejscach. T e szklane, dźw iękoszczelne kabiny wykorzystywane są rów nież przez stu d en tó w jak o sale do w spólnej nauki i dyskusji, a przez pracow ników naukowych do prow adzenia zajęć. Istnieje naw et m ożliwość zarezerw ow ania na dłuższy okres m iejsca w takiej kabinie. W ówcżas czytelnik może tam bez obawy pozostaw ić
20 A nna Błaszczyk
o dpow iednio zabezpieczone książki i pom oce naukow e, by po pewnym czasie pow rócić do przerw anej pracy.
W podobny sposób m ożna skorzystać ze specjalistycznych czasopism naukowych, k tó re tak ja k książki pod zielo n e są tem atycznie na działy i zgrom adzone w o d p o w iednich salach. M niej cierpliw i i bardziej wymagający czytelnicy m ogą sam i sk o piować na jednej z w ielu k sero k o p iarek wybrany artykuł czy fragm ent książki.
Społeczność akadem icka U niw ersytetu T rew irskiego jest znacznie zróżnicow ana pod względem narodow ościow ym , dlatego też B iblioteka w szerokim w yborze językowym o feru je prasę codzienną i czasopism a o treści ogólnej, których lekturze m ożna się oddać zasiadając na m iękkiej, pluszowej kanapie.
O now oczesności b iblioteki nie świadczy tylko jej a rc h itek tu ra i wystrój w nętrz, ale p rzed e wszystkim w yposażenie w najnow szą a p a ra tu rę i sp rzęt kom puterow y oraz ogrom ny p o ten cjał inform acyjny, oparty na w ykorzystaniu najnow ocześniej
szych technologii. W spółczesna biblioteka ulega ciągłym zm ianom . Dziś w yraźnie na pierwszy plan wysunęły się jej nowe cechy, przekształcające b ib lio tek ę, zwłaszcza naukow ą, w wielkie centrum inform acyjne. Taki ch a ra k te r ma rów nież B iblioteka U niw ersytecka w Trew irzc, która służy pom ocą nic tylko ogółowi czytelników własnej uczelni, ale i użytkow nikom spoza jej murów.
Od 1987 roku tradycyjny katalog kartkow y zastąpiły m ikrofisze. Jed n ak zmiany postępow ały dalej wraz z rozwojem m etod pracy jak na now oczesną b ib lio tek ę przystało. R o zp o częto przygotow ania do w prow adzenia k o m puterow ego system u bibliotecznego. W 1995 roku katalog mikrofiszowy został zastąpiony przez katalog on lin e widoczny w tej chwili rów nież w sieci In te rn e tu (http://w w w .uni-trier.de/bib- lio th ek /o p ac.h tm ). C zytelnikom , którym zależy na szybkim d o ta rciu do poszukiw a
nych inform acji, stw orzono dogodne w arunki pracy. M ają w b ibliotece do swojej dyspozycji czterdzieści stanow isk kom puterow ych, k tó re wraz z p onad tysiącem innych k o m p u teró w z teren u całego kam pusa funkcjonują w sieci now ellow skiej.
Plany rozw oju kom puteryzacji biblioteki przew idują już w tej chwili podłączenie dalszych czterdziestu term inali. P oprzez m oduł O P A C czytelnik mial możliwość przejrzenia zaw artości w prow adzonych do k o m p u tera zbiorów . P osługując się różnym i kluczam i wyszukiwawczymi: hasłem przedm iotow ym , tytułem , nazwiskiem a u to ra , d atą wydania, językiem , nazwą instytucji spraw czej, m ógł spraw dzić, czy poszukiw ana książka znajduje się w posiadaniu B iblioteki. R o k później rozpoczęte zostały testy opracow anego w B ohum system u B IB-K A T, który uw zględnia już w szystkie rodzaje prac bibliotecznych, przede wszystkim um ożliwia czytelnikom , którzy p osiadają k artę biblioteczną i własne k o n to w ko m p u terze, zam ów ienie i wypożyczenie danej pozycji. O sta tn ie m iesiące 1996 roku na pew no przyniosą tw órcom tego system u jeszcze wiele problem ów do rozw iązania. Jednym z nich okazały się na przykład hasła użytkowników, którym i miały być ich daty urodzenia.
Praktyka pokazała, iż opro g ram o w an ie pozw alało na w prow adzenie daty sześcio- (12.06.70) i ośm iocyfrow ej (12.06.1970), a w tym w zględzie u stalen ia pow inny być jednoznaczne, poniew aż m ogłoby to doprow adzić w system ie kom puterow ym do pew nego zam ieszania i nadużyć ze strony czytelników (zaistniała m ożliw ość w p ro w adzenia podw ójnego konta).
B iblioteka U niw ersytecka w T rew irze 21
Na now oczesny system inform acyjny biblioteki składają się rów nież liczne bazy danych na dyskach optycznych. Trzy pierwsze dyski C D -R O M pojawiły się w b ib liotece w 1989 roku. O b ecn ie w sieci dostępnych jest aż czterdzieści różnych baz danych tego typu, z których m ożna także korzystać, łącząc się z b ib lio tek ą poprzez m odem telefoniczny. Każdego m iesiąca prow adzone są dok ład n e obliczenia staty styczne czasow ego w ykorzystania poszczególnych baz, poniew aż praw a rządzące w spółczesnym i b ib lio tek am i są tw arde i nie pozw alają na niewłaściwą g ospodarkę finansow ą. Jeśli sto su n ek kosztów w ykorzystania jakiejś bazy przekracza pew ien poziom , subskrypcja zostaje zaw ieszona, nawet gdy dotyczy on a bardzo dobrej bazy, zaw ierającej ob szern ą lite ra tu rę (taki los sp o tk ał na przykład Science C itation Index). W ro k u 1995 największym zainteresow aniem poza miejscowymi zbioram i (B IB -K A T ) cieszył się katalog bibliotek uniw ersyteckich Północnej N ad ren ii-W cs- tfalii (N R W -K A T ), bazy z zakresu nauk społecznych (W ISO I, II, III, R E H A D A T ), ekonom icznych (E C O N L IT ), politycznych (PA IS),), praw a ( JU R IS , LSK /N JW ), medycyny i psychologii (M E D L IN E , PSY C LIT, P S Y N D E X ), o raz bibliografie narodow e (D N B - D eutsche N atio n alb ib lio g rap h ie) i m iędzynarodow e (IB Z - In te rn a tio n a le B ibliographie der Z eitschriften).
B iblioteka U niw ersytecka w T rew irze ściśle w spółpracuje z innymi bibliotekam i naukow ym i i szkół wyższych z rejonu Palatynatu P ółnocnej N adrenii-W estfalii.
R o lę n ad rzęd n ą w tej sw oistej unii spraw uje B iblioteka U niw ersytecka z K olonii i tam w łaśnie tw orzona je st obszerna baza danych obejm ująca katalogi poszczegól
nych ośrodków wchodzących w skład unii i stam tąd także przejm ow ane są opisy katalogow e u zu p ełn ian e przez poszczególne biblioteki tylko o lokalne inform acje.
V erb u n d -K atalo g des H ochsch u lb ib lio th ck szen lru m N o rd h ein -W estfalen (N R W - K A T) o b ejm u je w tej chwili ponad osiem m ilionów książek. K atalog d ostępny jest zaró w n o p o p rzez sieć In te rn e tu ( h ttp ://w w w .habz-nrw .de/), ja k i na dyskach CD- -R O M , zaw artość tych o statn ich u ak tu aln ian a jest dwa razy w roku.
Z a in tere so w an ia czytelnicze są nieskończenie różne. C zęsto zachodzi potrzeba korzystania z m ateriałów bibliotecznych znajdujących się poza o k reślo n ą b ib lio te ką, a naw et krajem . Tradycyjne wypożyczenia m iędzybiblioteczne5 nie m ogą sp ro stać rosnącym potrzebom . D la ich zaspokojenia zaczęto tworzyć - począwszy już od lat 50. - specjalne służby d ostarczania dokum entów , k tó re od kilku lat wykorzy
stu ją na coraz w iększą skalę now e formy tzw. elek tro n iczn eg o dostarczania tekstu (E D D - E le c tro n ic D o cu m en t D eliver)6. D zięki istniejącym w b ib liotekach sk o m puteryzow anym system om informacyjno-wyszukiwawczym połączone zostały w je d nym pro cesie elem enty zam ów ienia, wyszukania i dostarczenia tekstu z m ożliw ością jego w ydruku. W tym celu je d n a k b iblioteka musi dysponow ać wysokiej klasy k o m p u terem , skanerem (do wczytywania tekstów ), d ru k ark ą laserową.
5 Z o b . [W . 3.], N ie m ie c k i system wypożyczeń m ięd zyb ib lio tec zn ych , „W ypożyczanie m ięd zy b ib lio teczn e”
1994, n r 2, s. 7 -1 2 .
6 Z o b . Z . Ż m i g r o d z k i , E le ktro n iczn e dostarczanie d o k u m e n tó w , „ B ib lio te k a rz ” 1995, n r 10, s. 10 -1 2 .
22 A nna Błaszczyk
W o slatn ich dwóch latach E D D rozwija się w bibliotekach naukow ych Północnej N adrenii-W eslfalii. C entralnym ośrodkiem koordynującym prace nad system em ekspresow ej wymiany inform acji, który o p a trzo n o tu taj m ianem JA S O N (Jo u rn al A rticles Sent O n D em and) jest B iblioteka U niw ersytecka w Bielefeld. O d maja 1996 roku JA S O N funkcjonuje rów nież w B ibliotece U niw ersytetu T rew irskiego.
M ożliwości tego system u zdają się być niew yobrażalne dla osoby bez odpow iedniej św iadom ości inform atycznej. Jego baza JA D E (Jo u rn al A rticles D atab ase) o b e j
m uje p o n ad cztery m iliony artykułów (praw ie połowa z nich posiada dokładną analizę treści) z dw udziestu tysięcy tytułów wydawnictw ciągłych od 1990 roku.
R zeczą niem ożliw ą byłoby stw orzenie tak obszernej i spraw nie funkcjonującej bazy tylko przez jed en ośrodek. B iblioteki ściśle w spółpracują nad poszerzaniem banku danych, część rekordów jest naw et pozyskiwana drogą zakupu także z bibliotek zagranicznych (największym dostaw cą jest B ritish Library). Z ak res tem atyczny system u cały czas poszerza się o nowe dziedziny wiedzy. O becn ie znaleźć w nim m ożna lite ra tu rę dotyczącą n auk pedagogicznych, językoznaw stw a, lite ra tu ro z n aw stwa, germ anistyki, teologii, astro n o m ii, m atem atyki, fizyki, chem ii, budow nictw a i architektury. Inform acji m ożna poszukiw ać poprzez nazw isko a u to ra , tytuł bądź słowa kluczowe.
P oprzez system JA S O N użytkownicy, po w ykupieniu a b o n a m e n tu , m ogą korzy
stać zarów no z księgozbioru poszczególnych bib lio tek tw orzących unię, jak i ze zbiorów własnej bioblioteki. O ile w przypadku wypożyczeń m iędzybibliotecznych teksty wysyłane są za pośrednictw em poczty clektroniczcj, tclcl'axu, bądź poczty tradycyjnej, to w przypadku lokalnych zam ów ień użytkow nik nierzadko sam faty
guje się po o d b ió r m ateriałów . Z am ów ienia realizow ane są w ciągu czterdziestu ośm iu godzin, gdy tek st jest na miejscu w bibliotece nic trwa to dłużej niż trzydzieści m inut; czas realizacji zależy od liczby zgłaszanych potrzeb i objętości poszczegól
nych m ateriałów , z czym nie wiążą się żadne ograniczenia. Pewnym problem em dla korzystających z serwisu JA S O N m ogą być jedynie koszty z tym zw iązane. Sam o zainstalow anie i utrzym anie system u wymaga znacznych inwestycji finansow ych, nie wszystkie biblioteki m ogą sobie na to pozw olić i dlatego też usługi w tym zakresie są odpłatne. K om ercja sta je się obecnie koniecznością dla bib lio tek , k tó re tą drogą nie tylko pow iększają nieznacznie swój fundusz, ale m uszą konkurow ać z firm am i, k tó re zaczęły się specjalizow ać w grom adzeniu i rozpow szechnianiu różnych in fo r
m acji, a k tó re z bibliotekam i nie miały i nie m ają nic w spólnego.
Innym , niezwykle cennym środkiem przekazyw ania i pozyskiw ania w iadom ości jest m iędzynarodow a sieć In te rn et, która otworzyła przed każdą b ib lio tek ą ok n o na św iat elektronicznej inform acji, na świat rzeczywistości w irtualnej. B iblioteka U niw ersytecka w T rew irze od 1995 roku dysponuje w In tern ecie w łasną stro n ą W W W (W orld W ide W eb). In te rn e t wykorzystywany jest rów nież w codziennej pracy inform acyjnej. U d o stę p n ien ie własnego katalogu w sieci In e trn e t, korzystanie z katalogów bibliotecznych na całym świecie, list dyskusyjnych, b ezp o śred n ia łącz
ność z różnym i użytkow nikam i sieci za pom ocą poczty elek tro n iczn ej stw arza praw ie nieograniczone możliwości w poszukiw aniu i d otarciu do inform acji, a także p rzekazaniu jej użytkownikowi. Sprzyja tem u rów nież ogólna ten d en cja szybko
B iblioteka U niw ersytecka w T rcw irze 23
rosnącej liczby w zajem nych połączeń pom iędzy sieciam i, co um ożliw ia użytkow ni
kom pracującym w różnych sieciach w ym ianę inform acji.
K om puteryzacja pow oduje konieczność innego spojrzenia na organizację pracy bibliotekarzy. Z dnia na dzień m usieli oni odstaw ić tradycyjne m etody pracy do lam usa i przekształcić się w wyspecjalizowany w zakresie inform atycznym zespół, który je st zdolny sp ro stać wyzwaniom w spółczesnego bibliotekarstw a. W szelkiego rodzaju kursy i treningi z zakresu obsługi sieci kom puterow ych, system ów i baz danych stały się dla bibliotekarzy czymś pow szednim . W Trcw irze, pracow nicy b iblioteki uniw ersyteckiej przeszli cykl szkoleń, k tóre fachowo przygotowały ich do nowych zadań. W codziennej praktyce b ib lio tek arze spotykają się także coraz częściej z g ru p ą tzw. użytkow ników końcowych, dla których k o m p u te r nie stanow i żadnej now ości tylko je st środkiem do osiągnięcia celu, którzy bez pom ocy pośredników wyszukują inform acje dla swoich potrzeb. Z ad ają oni pytania p r o blem ow e w języku naturalnym , cechują się n ato m iast słabą znajom ością języków form alnych. N ie m uszą się nim i posługiwać, o ile d o b rze poznali podstaw ow e usługi sieciow e, tak ie jak: T eln et, W W W , G o p h c r, A R C H IE i in. N ie jest to wiedza łatwa i d lateg o usuw anie b arier pom iędzy użytkow nikam i końcowym i a posiadanym i przez b ib lio tek ę system am i wyszukiwania inform acji stało się ważnym zadaniem pracow ników inform acji naukow ej. M im o wszystko dużą g rupę czytelników s ta n o wią osoby, k tó re w dalszym ciągu oczekują od b ibliotekarza jeszcze tradycyjnej pom ocy w swoich poszukiw aniach, a więc odpow iedzi na pytanie: gdzie i jak szukać, aby znaleźć? W przypadku poszukiw ań fachowych, w ąskospecjalistycznych, pom agają niekiedy specjaliści z danej dziedziny, tak zwani „fachrcferenci”, którzy na co dzień odpow iedzialni są w bibliotece za d o b ó r księgozbioru, jego klasyfikację i opracow anie.
D la tych wszystkich, którzy m ają zam iar sam odzielnie korzystać z dostępnych w b ibliotece system ów i baz danych organizow ane są szkolenia, których program o bejm uje zap o zn an ie użytkow ników z praktyczną obsługą poszczególnych baz.
P o n ad to b ib lio tek a d ru k u je szereg u lotek i bro szu r inform ujących wszystkich czy
telników o swoich zasobach, o zasadach korzystania z księgozbioru i system ów bibliotecznych.
Ju ż w roku 1964 M arshall M cL uhan przewidywał, że w związku z rozwojem elek tro n ik i, różnych system ów łączności i mass m ediów, świat będzie przypom inał jedną, w ielką, globalną w ioskę e le k tro n ic z n ą 7. Istotnym elem en tem tej wioski będą na pew no b ib lio tek i dysponujące nowoczesnym sprzętem kom puterow ym , licznymi bazam i danych i zespołem wysoko wykwalifikowanych pracow ników zdolnych s p ro stać rosnącym p o trzeb o m coraz bardziej wymagających użytkowników. B iblioteka U niw ersytecka w T rcw irze spełnia te wymogi już dzisiaj, dzięki czem u m ożna ją niew ątpliw ie nazwać bib lio tek ą przyszłości. Trzydzieści lat tem u M cL uhan w sposób niejako katastroficzny przewidywał przyszłość związaną z rozw ojem elek tro n ik i:
„technika elektryczna grozi zagładą panującej w A m eryce k u ltu rze pism a, o p artej
7 M. M c L u h a n , U nderstanding M edia. T he E xten sio n o f M a n , N ew Y o rk 1964; wyd. pol.:
M. M c L u h a n , Wybór p ism , wyb. Ja c e k F uksiew icz, przeł. K arol Jakubow icz, W arszaw a 1975.
24 A nna Błaszczyk
na przekazie pisem nym , k tó ra zorganizow ała i ujednoliciła wszystkie dziedziny życia społecznego, włącznie z ośw iatą, system em rządzenia, przem ysłem i życiem tow a
rzyskim ”8. P om im o szerokiego zastosow ania kom puteryzacji i m ediów ele k tro n ic z nych w e współczesnym życiu, ciągłego u doskonalania różnego typu elektronicznych nośników inform acji, słowo drukow ane nadal p o zo staje ważnym ele m en tem kultury i nauki. K o m p u ter tylko zwiększa możliwości i pom aga czytelnikow i w d o tarciu do poszukiw anych książek. Czasam i, p o d o b n ie jak biblioteczny szperacz o d n ajd u je takie pozycje, o których istnieniu daw no ju ż zapom niano. Ciągły ruch w B ibliotece U niw ersytetu T rew irskiego nie zmniejszy się naw et wtedy, gdy wszystkie prace związane z autom atyzacją będą zakończone. W ręcz przeciw nie, zainteresow anie b ib lio tek ą i jej zbioram i ciągle w zrasta, co świadczy o jej znaczeniu nie tylko w środow isku akadem ickim .
8 Ibid., s. 57.
Stefan M Ü L L E N B R U C K (T rier)
THE D EVELO PM EN T OF LIBRARY AUTOM ATION AT TRIER UNIVERSITY LIBRARY
Som e basic facts
T he L ibrary was founded in 1970 to provide the new university in T rier w ith lite ra tu re . R eflecting th e subjects taught a t the university, its holdings focus on the h u m an ities and social sciences. T he library is organized as a C entral library with five reading room s to tallin g 18.640 sq. m etres o f o pen access area, w here books are shelved according to subject classifications. T he library holds m ore than 1.2 m illion volum es and 6000 c u rren t periodicals; annual grow th is ab o u t 32.000 volum es.
A b o u t 15.000 stu d en ts, university staff and external users frequent th e library and b orrow a b o u t 350.000 item s a year. T he library has an O n lin e P ublic Access C atalo g u e (O P A C ) w ith in teg rated circulation system and runs a C D -R O M n e tw ork w ith m ore th an 25 bibliographic and factual databases, which can be used w ithin th e cam pus n etw ork o f the university.
T he B ook processing d e p a rtm e n t is organized according to a „team s tru c tu re ”, which m eans th a t for all th e m ain subjects th e re is a team consisting o f a subject specialist and 1 o r 2 librarians who a re responsible for the selectio n , acquisition, cataloging and classification o f all books in th eir respective subject. T h e advantage of this in teg rated a p p ro ach is th at th e librarians a re well acquainted w ith problem s and particu larities o f th eir subjects, especially in the languages.
D evelopm ent o f lib r a ^ autom ation
T he process o f a u to m a tio n sta rted in 1987 w hen T rier U niversity L ibrary jo in ed the regional cataloging netw ork o f N ordhcin-W estfalen (H B Z ). T his is o n e o f six regional netw orks in G erm any currently in o p e ratio n , offering sh ared o n lin e cataloging. By now, all academ ic libraries in the region are m em bers o f this netw ork, w hose d atab ase consists o f m ore th an 6.5 m illion titles rep resen tin g 12 m illion volum es held by p articip atin g libraries. T he database serves bo th as a so u rce for sh ared cataloging and as a u n ion catalogue which can be used for in terlib rary loan.
26 S tefan M iillenbruck
F o r external use, it is available on m icrofiche, C D -R O M and over th e In tern et (http://w w w .ebz-nrw .de/hbz/K om m a.htm l).
W hen jo in in g th e H B Z , o u r library decided to d isco n tin u e the card catalogue and try to convert all o u r holdings into this database. To achieve this, we tried to m ake full use o f the titles already catalogued by o th e r libraries. W e em ployed stu d en t w orkers w ho w ere trained to check titles in th e d atab ase and add o u r local sig n atu re if possible. O nly if a book was n o t in the d atab ase did it have to becatalogued by a librarian. As a result o f this p ro ject we have succeeded in converting alm ost all th e books in the o p en access areas and plan to finish the rest in a b o u t 5 years.
T he next step in the a u to m atio n process was the installatio n o f a C D -R O M n etw ork w hich started in 1989 w ith 3 databases. T he netw ork has co nstantly been upgraded. M oreover, we have gradually increased the n u m b er o f PCs available for users in the library; now th ere arc ab o u t 35 m achines. In 1995, we in tro d u ced the O P A C which replaced the previous m icrofiche catalogue. In th e sam e year we started to p a rtic ip a te in the JA SO N (Jo u rn al articles sent on d em and) program . This is an initiative to speed up intcrlibrary loan, w hich allow s users to o rd er periodical articles electronically. If the article is available, it is scanned at the holding library and tran sm itted via em ail, which allows delivery w ithin 48 hours com pared to an average o f 4 weeks for conventional in tcrlib rary loan. H ow ever, in JA S O N th e cost p er o rd e r is higher (3 DM com pared to 1 D M ), so th e user has to decide if he needs th e article so urgently th a t the is w illing to pay a higher fee. U ntil now, th e JA S O N program is lim ited to academ ic libraries in o u r region, but pro ced u res tested in JA S O N may be in teg rated into a n atio n al program called S U B IT O w hich also focuses on electronic o rdering and delivery.
A lso in 1995, we established a hom epage on the W W W (http://w w w .uni- trie r.d e/b ib lio th ck /b ib .h tm ) which allows a search in o u r catalog. We plan to expand these pages considerably to provide subject inform ation and links to virtu al libraries as well.
T he last big step in the a u to m atio n o f o u r library was finally m ade in July 1996, w hen th e circulation system began its o p eratio n .
Problem s and perspectives
As far as th e C D -R O M netw ork is concerned, insufficient drive capacity has been a problem alm ost from the beginning. Even as we b ought on e C D -tow er a fter the o th e r, we som etim es had to rem ove o lder CDs to m ake room for new ones. We h o p e to solve this problem in the fu tu re by caching CDs to hard disks which are getting cheap er all the tim e. Secondly, the insta llatio n o f databases and server m anagem ent tu rn ed o u t to be a difficult job. We have o ne librarian w ho ist alm ost exclusively occupied w ith this task. A fu rth er problem h ere are the cost o f datab ase subscriptions w hich a re a heavy b urden in tim es o f budget cuts. T h e re fo re, the autom atically g en erated usage statistics o f o u r databases are carefully analysed to decide w hether th e usefulness of a datab ase justifies its cost. F o r exam ple we had
