E. Chojecka
Pałac w Horyńcu
Ochrona Zabytków 10/2 (37), 145-146
PRACE KONSERWATORSKIE PRZY KOŚCIELE ŚW. MIKOLASZA NA MALEJ STRANIE W PRADZE (CSR)
Kościół św. Mikolasza na Malej Stranie jest je' dnym z największych skarbów architektury baro kowej w Pradze. Jest on zarazem dziełem całego prawie życia Kiliana Ignacego Dienzenhofera, je dnego z najwybitniejszych artystów praskiego ba roku. Umierając, musiał on przekazać dokończenie tej wspaniałej budowli swemu następcy, architek towi Anzelmowi Luragowi, gdyż na wykonanie tak monumentalnego dzieła nie wystarczyło jednego ludzkiego życia.
Wewnętrzny wystrój kościoła jest dziełem wielu wybitnych artystów XVIII w. Między nimi pierwsze miejsce zajmuje sławny malarz baroku Jan Łukasz Kracker.
Dzięki trosce czechosłowackich władz Państwowy Zarząd Zabytków podjął się poważnego zadania od nowienia i zabezpieczenia zabytkowej wartości arty stycznego wystroju tego kościoła podniszczonego z biegiem lat.
Prace konserwatorskie zaplanowano na 3 lata, a powołany zespół wybitnych plastyków-konserwa- torów od dwóch lat pracuje nad konserwacją tego barokowego arcydzieła, jakim jest wnętrze kościoła.
PAŁAC W HORYŃCU*
Pałac w Horyńcu (pow. łubaczowski, woj. rze szowskie) jest zabytkiem prawie nieznanym litera turze naukowej, z wyjątkiem kilku marginesowych wzmianek. Wiadomości dotyczące historii samej miejscowości są dość skąpe. Wiadomo jest, że w końcu XVII w. właścicielem wsi Horyniec jest Piotr Felicjan Telefus, który wraz z żoną Teresą z Bydlinów funduje tu w 1707 r. kościół i klasztor franciszkanom1. W' 1717 r. Horyniec przechodzi na własność Mikołaja ze Żmigrodu Stadnickiego, starosty bełzkiego i chorążego podolskiego 2. Drogą małżeństwa właścicielami wsi zostają w początkach XIX w. Ponińscy3, w rękach których pozostaje ona do wygaśnięcia rodu w początkach naszego stulecia. Pałac horyniecki znany był ze swych
bo-* A r t y k u ł n i n i e j s z y p o w s t a ł w z w i ą z k u z p r z y g o t o w y w a l i i pi n d o k u m e n t a c j i n a u k o w e j p a ł a c u i t e a t r u w H o r y ń c u d l a W o j . K o n s e r w a t o r a Z a b y t k ó w w R z e s z o w i e . 1 E n c y k l o p e d i a p o w s z e c h n a O r g e l b r a n d a , W a r s z a w a 1 8 6 3 . X I I , s . 1 6 1 ; B . M a I a s i e w i с z , O j c o w i e F r a n c i s z k a n i e w H o r y ń c u , L e g n i c a 1 9 5 5 ( m a s z y n o p i s ) ; 2 E n c y k l o p e d i a , X I I , s . 1 6 1 ; 3 Z o f i a z P o l e t y ł ó w li. T r2 y w d a r , c ó r k a M a c i e j a , 1. v . ż o n a I g n a c e g o S t a d n i c k i e g o , s t o l n i k a k a m i e n i e c k i e g o , w ł a ś c i c i e l a H o r y ń c a , z m a r ł e g o 1 8 1 5 , p o w t ó r n i e w y s z ł a z a k s . A l e k s a n d r a P o n i ń s k i c g o ( z m . 1 8 2 4 ) , p o r . S . U г u s к i , R o d z i n a , h e r b a r z s z l a c h t y p o l s k i e j . W a r s z a w a 1 9 1 7 , X I V , s. 1 9 0 — 191» ( p o m y ł k o w o p o d a n o t u i m i ę k s . P o n i ń s k i e g o : K a ł i k s t z a m i a s t A l e k s a n d e r ) , s . 2 3 7 ; J . B o r k o w s k i . A l m a n a c h b ł ę k i t n y , K r a k ó w J 9 0 8 , s. 8 7 , 8 7 4 ; Ż y c b l i ń s k i , Z ł o t a k s i ę g a s z l a c h y p o l s k i e j , t . I I I , P o z n a ń 1 8 8 1 , s . 2 2 6 , t . V , P o z n a ń , s , 2 4 4 , t . X I I I , P o z n a ń 1 Я 91 , r. 2 6 8 ; ( w t . V i X I I I p o d a n o n a j w i d o c z n i e j p o m y ł k o w ą i n f o r m a c j ę , j a k o b y Z o f i a P o l e t y l o b y ł a 1 . v. ż o n ą P o n i ń s k i e g o , z a ś 2 . \ \ S t a d n i c k i e g o . )
145
Ryc. 176. Praga — kościół św. Mikolasza. Zwilżanie tynku natryskami z emulsji wapiennej umacniającej podkład p ra d rozpoczęciem konserwacji uszkodzo
nych fresków.
Ryc. 177 i 178. Horyniec, pow. łubaczowski — fra gment elewacji zachodniej pałacu i gmach teatru
gatych zbiorów bibliotecznych4. W jego sąsiedz twie znajduje się osobny budynek teatru, o pła
skiej, późnoklasycystycznej fasadzie, wzniesiony
w 1846 r. s. Amatorskie przedstawienia teatralne od bywały się tu do r. 1892 6. Pałac został gruntownie
przebudowany i poszerzony w latach 1905—ok.
1912 7 przez Teodora Talowskiego 8, na skutek czego zatracił swe pierwotne cechy stylowe. Zdewastowany zosiai w czasie pierwszej wojny światowej 8, zaś w czasie drugiej wojny spłonął razem z budynkiem teatru. Pałac odbudowany po wojnie z wyjątkiem skrzydła północnego. Teatr znajduje się obecnie w stanie daleko posuniętej ruiny.
Pałac murowany jest z cegły oraz dzikiego ka mienia i ciosu, tynkowany, o elewacjach częściowo pokrytych okładziną kamienną. Jest on po większej części podpiwniczony; część sklepień piwnicznych jest zapadnięta z powodu osłabienia fundamentów oraz zarysowania murów piwnic.
Plan pierwrotnego pałacu sprzed przebudowy
Talowskiego posiadał według wszelkiego prawdo podobieństwa kształt prostokątny. Jak sądzić na leży elewacja składała się z dwóch bocznych części parterowych czteroosiowych oraz z części środkowej między nimi, być może piętrowej, niewykluczone że z portykiem (portyk obecny pochodzi z w. XX, gdyż brak go na zdjęciu z końca XIX w .)10. Tego rodzaju kształt pierwotnego pałacu sugerują znaj dujące się pod nim piwnice oraz nieregularny, lecz symetryczny rytm okien parterowych w obu czę ściach po bokach części portykowej. Talowski do dał do niego dwupiętrową dobudówkę, przylegającą do pałacu od południa, podwyższył część porty- kową o drugie piętro oraz parterowe skrzydło po
łudniowe o pierwsze piętro. Dwutraktowy układ
wnętrz nie posiada obecnie cech zabytkowych. Wy jątek stanowi barokowy marmurowy portal, znaj dujący się w przedsionku na osi portyku, uszaty, zwieńczony gzymsem wspartym na dwóch członach prostokątnych ozdobionych tryglifami. Portal ten wykazuje daleko idące zbieżności stylistyczne z nie którymi portalami pałacu w Podhorcach, pocho dzącymi z czasów przebudowy hetmana w. k. Sta. nisława Koniecpolskiego z lat 1635—4*0 u . W przy
4 A . K a w e c k a - C r y c z o w a , K. P i e k a r s k i , K a t a l o g b i b l i o t e k i h o r y n i e c k i e j X X P o n i ń - s k i r l i , c z . I , W a r s z a w a 1 9 3 6 , s . I X . Ô T a m ż e , s . I X . — N a p o d s t a w i e f o t o g r a f i i z k o ń c a X I X w . u d o s t ę p n i o n e j p r z e z p . T . W o y c z y ń s k ą o k a z u j e s i ę , ż e d e t a l e p o d z i a ł ó w a r c h i t e k t o n i c z n y c h , f o r m o w a n e w t y n k u n a f a s a d z i e t e a t r u ( g ł o w i c e p i l a s t r ó w , g z y m s y n a d o k i e n n e , ś l e p e o k r ą g ł e o k i e n k a ) s ą o b e c n i e n i e c o i n n e n i ż w ó w c z a s , n a j w i d o c z n i e j z o s t a ł y p r z e r o b i o n e w X X w . *> T a m ż e s. I X ; ' P r z y b l i ż o n a d a t a u k o ń c z e n i a p r a c u d z i e l o n a z o s t a ł a u p r z e j m i e p r z e z p . B r a n d y s o w ą . H P r o j e k t p r z e b u d o w y p a ł a c u , w r e a l i z a c j i n i e c o z m i e n i o n y , d a t o w a n y 1 9 0 5 , r e p r o d . „ C z a s o p i s m o T e c h n i c z n e “ . X X V I I I , L w ó w 1 9 1 0 , n r 1 7 , t a h l . X V I I . f T . S z y d ł o w s k i , I ł u i n y P o l s k i , K r a k ó w 1 9 1 9 , s . 1 7 3 ; E . С li w л I r w i k , Z b i o r y P o l s k i e , W a r s z a w a — K r a k ó w 1 9 2 6 , I , s . 1 2 4 ; А . К a w e с к a G г у -c z o w a , К . P i e k a r s k i , o p . c i t . , s. I X — X ; 10 Z d j ę c i e t o z n a j d u j e s i ę w p o s i a d a n i u p . T . W o y - e z y ń s k i e j . 11 A . S z y s z к o - В o b u s z, P o d h o r c e . S z t u k i
bliżeniu w tym samym czasie powstać więc musiał również portal horyniecki, co jednocześnie stanowi w obecnym stanie badań najwcześniejszy możliwy do uchwycenia termin powstania pałacu 12. Dokład niejsze ustalenie ewentualnych faz i chronologii przebudowy pałacu w Horyńcu możliwe będzie dopiero po przeprowadzeniu dokładnych pomiarów architektonicznych i badań wątku murów, przy słoniętego obecnie tynkiem i okładziną kamienną. W obecnym stanie rzeczy konieczne jest zabez
pieczenie i odbudowanie północnego skrzydła
pałacu, które wypalone, grozi zupełnym zrujnowa niem, bądź też może zostać rozebrane. Należałoby też rozważyć sprawę słabych fundamentów, wido cznie przeciążonych i nieobliczonych na to, by dźwigać oprócz pierwotnych parterów i pięterka w części portykowej również dodatkowe nadbudówki Talowskiego. Ponadto zabytkowy budynek teatru wymaga również zabezpieczenia (wzniesienie dachu, wzmocnienie murów).
E. Chojecka
PRZEGLĄD
PIŚMIENNICTWA
POL-
KIEGO Z Z AKRESU HISTORII SZTUKI
ZA OKRES OD 1951 DO 1954 II.
Tadeusz MAŃKOWSKI, Organizacja produkcji w t k a c t w i e artystycznym dawnej Rzeczypospo litej, „KHKM" II, nr 3, 1954, str. 4 7 0 -4 Я З , ił. 4. — W epoce renesansu przybywają do Polski tkacze włoscy i flamandzcy. Ośrodkiem polskiego kobier- nictwa było Mazowsze. Od 4 ćwierci XVI stulecia mnożyły się fakty przesiedlania się z własnej ini cjatywy tkaczy ze wschodu. Przemysł złoto- i sre- brogłowniczy rozwinął się w miastach południowo- wschodnich województw. Tamże rzemieślnicy ży dowscy uprawiali namiotnictwo. W wieku XVIII nadal sprowadzano fachowców z zachodu, ze wscho du przybywali Ormianie. Tkacze wschodniego po chodzenia byli inicjatorami persjarstwa w Polsce.
Tadeusz MAŃKOWSKI, Polskie t k a n i n y
i h a f t y XVI—XVIII wieku. (Studia z dziejów polskiego rzemiosła artystycznego, tom drugi). Wrocław 1954, str. XII, 164, 2 nlb., ił. 140, tabl. XVI, ryciny w tekście. Państwowy Instytut Sztuki.— Pierwsze w naukowej literaturze polskiej tak sze roko ujęte przedstawienie dziejów sztuk tekstylnych w okresie trzech stuleci. Autor omawia zabytki oraz zagadnienia pracowni, w których je wytwa rzano. Wskazuje na związki ze sztuką Europy za chodniej oraz oddziaływanie Wschodu, a także polskie odrębności.
Juliusz ZIOMECKI, Techniki t k a c t w a arty stycznego. Wrocław 1952, str. 37, 1 nil»., il. 10 Muzeum Śląskie we Wrocławiu. — Oprócz
wiado-P i ę k n e “ , I , 1 9 2 4 — 2 5 , s. 1 6 0 , 1 6 1 , 1 6 5 , — r e p r o d . S a l i K a r m a z y n o w e j , Z b r o j o w n i i P o k o j u c h i ń s k i e g o , 12 D a t o w a n i e t a k i e m o ż n a p r z y j ą ć o c z y w i ś c i e t y l k o w w y p a d k u , j e ś l i p o r t a l n i e j e s t p r z e n i e s i o n y z i n n e g o m i e j s c a . P o n a d t o n i e w y j a ś n i o n ą j e s t f u n k c j a u s k o k u ś c i a n y d z i a ł o w e j m i ę d z y t r a k t a m i z w t o p i o n ą k o l u m n ą n a 1 p i ę t r z e s k r z y d ł a p d . B y ć m o ż e j e s t t o p o z o s t a ł o ś ć w n ę t r z u n a p o d d a s z u p i e r w o t n e g o p a ł a c u .
