Podole, malowidła ścienne

Maria Dayczak-Domanasiewiczowa

Podole, malowidła ścienne

Ochrona Zabytków 16/3 (62), 66-67

s c e n y r e p r e z e n tu ją c e g łó w n ie d w a w ą tk i: c h ry s to lo g ic z n y ·— n a śc ia n ie p ó łn o c n e j i m a r y jn y — n a ś c ia n ie p o łu d n io w e j. M a lo w id ła te w y k o n a n e - s ą w te c h n ic e f r e s k u m o k r e g o n a c ie n k ie j z a p r a w ie w a p ie n n e j, w z m o c n io n e j p a k u ła m i ro ś lin n y m i z w łó ­ k ie n ln ia n y c h i tr o c in z d r e w n a liśc ia ste g o . J e s t to w ię c c h a r a k te r y s ty c z n e „ o p sis" b iz a n ty ń s k ie . M im o b a rd z o z n a c z n y c h u sz k o d z e ń , m a lo w id ła z a c h o w a ły się s t o s u n ­ k o w o d o b rz e , g łó w n ie d z ię k i te c h n ic z n e j d o sk o n a ło śc i z a p ra w y . J e j e la s ty c z n o ś ć i tr w a ło ś ć p o w o d u je , że w ie lk ie p o ła c ie m a lo w id ła w ra z z z a p r a w ą , o d łą c z o n e od p o d ło ż a (z w ią z a n e z n im z a le d w ie w k ilk u m ie js c a c h ) z w ie s z a ją się n a ś c ia n ie j a k tk a n i n a . P r o g r a m p r a c k o n s e r w a to r s k ic h o b e jm u je : u s u w a n ie ty n k ó w z n ie o d k r y ty c h f r a g m e n tó w m a lo w id e ł, u s u w a n ie ła t i z a c ie k ó w g ip s o w y c h z o k re s u p o p r z e d n ie j k o n s e r w a c ji, p rz e d e w s z y s tk im z a ś p rz y tw ie r d z a n ie w a r s t w y z a p ra w y z m a lo w id łe m do śc ia n za p o m o cą z a s trz y k ó w z e m u ls ji w o d n e j p o lio c ta n u w in y lu , a g łó w n ie d z ię k i z a s to s o w a n iu s r e b r n y c h gw o źd zi o s p e c ja ln e j k o n s tr u k c ji, z a p o ­ b ie g a ją c e j w y k r u s z a n iu się p o w ie rz c h n i m a lo w id ła . R o z p a tr u je się m o ż liw o ść p o ­ z o s ta w ie n ia w ą tk u cio so w eg o w m ie js c a c h u b y tk u m a lo w id ła w s ta n ie o d k ry ty m lu b p o k ry c ie z a p r a w ą . W y k o n a n o ró w n ie ż p ró b y p u n k to w a n ia s to s u ją c , ja k o sp o iw o , e m u ls ję w o d n ą p o lio c ta n u w in y lu . P r a c e k o n ty n u o w a n e są w a b sy d z ie i n a ś c ia n ie p o łu d n io w e j.

R e n e s a n s o w a p o lic h ro m ia d re w n ia n e g o k o śc io ła p a r a f ia ln e g o w P o d o lu (pow . N o w y S ącz) p. w . W W Ś w ię ty c h z d a tą 1542. K o n s e rw a c ję p ro w a d z i od 1960 r. z e sp ó ł a r t y s t ó w k o n s e r w a to r ó w w s k ła d z ie : Z. i T. K n a u s o w ie , S. K o z a k ie w ic z -C o z a ś i A. T a r n o w s k a p o d k ie r u n k ie m p ro f. d r J . E. D u tk ie w ic z a .

D o ty c h c z a s o w e p r a c e o b e jm u ją o d sło n ię c ie i k o n s e r w a c ję m a lo w id e ł n a ś c ia ­ n a c h p r e z b ite r iu m i p ó łn o c n e j śc ia n ie n a w y . J e s t to d e k o r a c ja f ig u r a ln a , n a k tó r ą s k ł a d a j ą się, m . in., u ję te s tre fo w o sc e n y z M ę k i P a ń s k ie j, ży c ia i m ę k i św . S t a n i ­ s ła w a b p a , s c e n a S ą d u O s ta te c z n e g o o ra z p o s ta c ie M a tk i B o sk ie j i św ię ty c h . B o r- d iu r y z o r n a m e n tu ro ś lin n e g o o ta c z a ją d e k o r a c ję k a ż d e j ze śc ia n , p o d k r e ś la ją c d y w a n o w y c h a r a k t e r p o lic h ro m ii. N a jp o w a ż n ie js z e u b y tk i w y k a z u je m a lo w id ło n a p ó łn o c n e j ś c ia n ie p r e z b ite r iu m (sc e n y z M ę k i P a ń s k ie j) , w d o ln e j części śc ia n y n a s k u t e k w c z e ś n ie js z e j w y m ia n y b e le k , w g ó rn e j — n a s k u t e k z e s tr u g a n ia p o w ie rz c h ­ n i p o lic h ro m ii p r z e d p o ło ż e n ie m n a s tę p n e j w a r s t w y m a l a r s k i e j. M a lo w id ła u t r z y ­ m a n e w c ie p łe j g a m ie b a r w n e j w y k o n a n e z o s ta ły b e z p o ś r e d n io n a d re w n ie jo d ło ­ w y m t e c h n i k ą te m p e r o w ą . D zięk i te m u ich p o w ie rz c h n ia p o s ia d a b a rd z o s z la c h e tn ą f a k t u r ę p r z e b ija j ą c e j s p o d n ie j s t r u k t u r y d r e w n a (ryc. 8). U s u w a n ie r e s z te k w a r s tw p r z e m a lo w a ń o d b y w a ło się g łó w n ie m e c h a n ic z n ie . D u ż y m u tr u d n ie n i e m o k a z a ła się , le ż ą c a w d o ln y c h p a r tia c h śc ia n , o le jn a w a r s t w a z X I X w . o raz, p rz e s ą c z o n a tł u s t y m sp o iw e m , w a r s tw a z X V II I w . P r z y u s u w a n iu ich s to s o w a n o n a g rz e w a n ie p o w ie r z c h n i p r o m ie n ia m i p o d c z e rw o n y m i, z a tłu s z c z e n ia z a ś o r y g in a ln e j w a r s tw y R yc. 8. P o d o le , k o śc ió ł p a r a f ia ln y , f r a g m e n t m a ­ lo w id ła z 1542 r., s ta n w cz a sie k o n s e r w a c ji (fot. T. C h rz a n o w s k i)

Podole, malowidła

ścienne

6 6

R yc. 9. G ry w a łd , t r y p ­ ty k z p o c z ą tk u X V I w ., s t a n po k o n s e r w a c ji (fot. K . N o w ack i)

G ryw ałd, t r y p t y k św.

Marcina

Bielany

pod

K r a ­

kowem , obrazy z ka­

p licy św. Romualda

m a lo w id ła u s u w a n o c h e m ic z n ie . P r z y u tr w a l a n iu m a lo w id e ł s to s o w a n o 5 - p r o c e n to - w y ro z tw ó r p o lio c ta n u w in y lu w a c e to n ie . K o n c e p c ja k o n s e r w a to r s k a e k s p o n o w a n ia m a lo w id e ł k o śc io ła w P o d o lu p o le g a n a p e łn e j k o n s e r w a c ji a u te n ty c z n y c h f r a g m e n ­ tó w b ez s to s o w a n ia ja k ic h k o lw ie k u z u p e łn ie ń . G o ty c k i, z p o c z ą tk u X V I w . K o n s e r w a c ję w y k o n a ł O d d z ia ł K r a k o w s k i P K Z (a rt. k o n s. M. W ó jc ik p r z y w s p ó łp r a c y a r t. k o n s. C. W o jto w ic z i B. K o c u re k ). Z a c h o w a n e w e w n ę tr z u k o ś c ie ln y m części z d e m o n to w a n e g o o łta r z a p o d d a n o k o n s e r w a c ji, z e s ta w ia ją c w p ie r w o tn ą cało ść (ryc. 9). C a łk o w ic ie p r z e m a lo w a n e b y ło p r z e d s ta w ie n ie M a tk i B o sk ie j z D z ie c ią tk ie m o ra z c z ęścio w o o b ra z ś r o d k o w y i a w e r s y s k r z y d e ł. P r z y k o n s e r w a c ji p r z y ję to z a s a d ę n ie u z u p e łn ia n ia p o w ie rz c h n i m a l a r s k i e j, je d y n ie g r u n t w m ie js c a c h u b y tk ó w m a lo w id ła n ie c o s p a ty n o w a n o w c e lu k o lo r y s ty c z n e g o z w ią z a n ia cało ści. N ie u z u p e łn ia n o ró w n ie ż f r a g m e n t ó w m a s w e r k o w e g o z w ie ń c z e n ia . K o n c e p c ja la , m im o o d d a n ia z a b y tk u do c e ló w k u l t o ­ w y c h , je s t s łu s z n a z a ró w n o z p u n k tu w id z e n ia k o n s e r w a to r s k ie g o j a k te ż e s t e ty c z ­ n e g o i u z a s a d n io n a ze w z g lę d u n a c h a r a k t e r z n is z c z e ń o ra z w a r to ś ć a r t y s ty c z n ą z a ­ b y tk u . P o d o b n ie ja k k o n s e r w a c ja p o lic h ro m ii w P o d o lu , r e a liz u je o n a z a s a d ę z a ­ c h o w a n ia , u tr w a l e n ia i e k s p o n o w a n ia a u te n ty c z n e g o z a b y tk u b e z r e k o n s tr u k c j i. K o n s e r w a c ja t r y p t y k u z G r y w a łd u s ta n o w i e ta p z a m y k a ją c y w ie lo le tn ie z a b ie g i k o n s e r w a to r s k ie p ro w a d z o n e p rz e z O d d z ia ł K ra k o w s k i P K Z p rz y m a lo w id ła c h ś c ie n n y c h ta m te js z e g o k o ścio ła. O b ra z y n a ś c ia n a c h k a p lic y św . R o m u a ld a w K o śc ie le oo K a m e d u łó w n a B ie ­ la n a c h p o d K ra k o w e m p r z e d s ta w ia ją c e sc e n y z ży cia św ię te g o . M a lo w a n e o le jn o n a p łó tn ie n a g ru n c ie z g lin k i ż e la z o w e j. Z w ią z a n e są z w a r s z t a te m T o m a s z a D o - la b e lli i p o c h o d z ą z ok. 1650 r. K o n s e r w a c ję ic h p r z e p r o w a d z ił w la ta c h 1961— 1962 O d d z ia ł K r a k o w s k i P K Z . W sz y s tk ie o b ra z y o k a z a ły się c a łk o w ic ie p r z e m a lo w a n e w X IX w . i p ra w d o p o d o b n ie w c z e ś n ie j. Z e w z g lę d u n a d u ż e u b y tk i o r y g in a łu , n ie