juz zapomniana,

dr hab. prof. UR Alicja Jakubowska-OZos.

Uniwersytet Rzeszowski

Recenzja

pracy doktorskiej mgr Magdaleny pocaluri-Dydycz: Twdrczoii literacka

Maryli

Vttolskiej w latach IBg3-1930

Maryla wolska to

^postad nieco

juz

zapomniana,

ale

zasluguiqca _na analityczn4 uwag9

i

refleksjg zar6wno

ze

wzglgdu

na

literacki _dorobek,

jak

i niebagatelny wklad

w

Zycie literackie okresu Mlodej Polski

i

6wczesnego Lwowa.

C6rka malarza Karola Wolskiego

i

Wandy Monnd, wychowana

w

Srodowisku artystycznym o glgbokich tradycjach patriotycznych, w kulcie Grottgera i literatury romantycznej

-

^{byla postaciq znanq}

w

literackich krggach tamtego okresu. Jej

droga attystyczna wiodla od malarstwa, kt6re kr6tko studiowala

w

Monachium

i

Paty2u,

po

po6wigcenie

sig

literatwze. _Zrodtro

j"j

tw6rczo5ci

tkwi

^przede

wszystkim

w

rozdLwigku migdzy wlasnym postrzeganiem pigkna, pragnieniem

szczEScia

-

^a doSwiadczeniem realnego Swiata, w kt6rym nie do korica umiala sig

znale26,

a tak2e

cia,gle

poczucie niedosytu,

charakterystyczne

dla

istot

nadwraZliwych

-

^a

^tak|

^zapewtre Maryla Wolska byla. Dzigki swojej osobowoSci

potrafia _{znale26 miejsce}

w

przestrzeni zdominowanej przez mE4czyzn skupiata wok6l siebie artyst6w w stworzonym we Lwowie salonie literackim

- ^w

^{domu na}

zaswreciu.

Bywali

wsr6d gosci

tw6rcy tej

miary,

co

Leopold

staff,

Edward Porgbowicz, ostap

ortwin. Jej

dorobek, cho6 skromny

pod

wzglgdem _riczby wydanych utwor6w, prezentuje sig

wcale

okazale, jesli wziqc pod uwagg jego r6znorodno S

i

^{forma lna,l gatunkow} _E.

Debiutowala tomikiem Thdme varid

w

1901 roku,

w tym

samym roku opublikowaLa Symfonig iesiennq, ^nastgpnie opublikowala Swigto slorica (Ig03), Z ogni kopalnych (1905), _{dramat stuanta.}

Bain

o prawdzie (1906), _{zbior nowel} Dziewczgta (1910), wspomnienia

-

^{tom bogato} ilustrowany przygotowany wraz z

Michatem Pawlikowskim zatytulowany

Artur i

^wanda. Dzieje

miloici

Arturq Grottgera

i

wandy Monnd. Listy-pamigtniki

(lg2|) oraz

najbardziej _dojrzatry Dzbanek

malin

(1929).

catrodi

zamyka pozostawiony

w

rgkopisie pamigtnik

Quodlibet'

kt6ry

ukazatr sig 44 lata po _Smierci poetki wraz ze wspomnieniami jej c6rki

-

Beaty Obertyriskiej,

w

1974 roku.

opr6cz

poezji

i prozy w jej dorobku

_znajduje

sig

tak2e publicystyka, biografie znanych postaci, bogata korespondencja. wolska

to

nie

tylko

autorka poczytnych

w

tamtym _czasie tekst6w, ale takze wsp6lredaktora

(od

1909 roku)

wtaz z

Michalem pawlikowskim czasopisma

,,Lamus,,, w

czasie

I

wojny Swiatowej pielggniarka

w

^szpitalu wojskowym, wreszcie matka

poetki

Beaty obertyriskiej

i Leli (Anieli)

Pawlikowskiej

-

malarki, portrecistki

i

^autorki

ilustracj i ksi4zkowych.

Tw6rczosi Wolskiej ksztahowala sig pocz4tkowo pod

wp\rvem

literatury romantycznej' po1niej

niL inni

poetka _weszla

w

d.ojrzalos6, modernizmu, jej tw6rczosc

nosi

cechy mlodopolskie, ale wzbogacona _zostala przez wyi4tkow4 wrazliworii _autorki,

jej

lekturg, Srodowisko, w kt6rym sig obracala

i zktorymbyla

zwiqzana'

Nie

bez znaczenia dla

jej

tw6rczosci pozostawaly _kontak

ty z

Mariq Konopnickl _{czy EIizL} orzeszkow4 i wieloletnia znimi przyj aLfi, okt6rej swiadczy zachowana korespondencja'

Klimaty

mlodopolskie

to

przed,e wszystkim obecne szeroko w

jej

tw6rczosci nastroje pesymizmu, zwqtpienia czy niewiary powiqzane z kunsztownq fotmq tekst6w. W p6zniejszych utworach, szczegdlnie w Dzbanku

malin, dominuje prostota _wyra r i tonacja

uczuciowa,

powstai4

_teksty wspomnieniowe

o

znacznej emocyjnosci,

jak o

dawnym Lwowie,

i

miniatury poetyckie' Jej poezja byta

w

znacznym wymiarze egotyczna, raczej subtelna

i

nastawiona na spotkanie

w

^zaciszu pokoju

ni2

potrzebuj4ca rozglosu,

choi i

nie zawsze na ten rozglos zasttgujqca.

Swoi4 tw6rczosci4 wpisuje sig Maryla worska w kr?g poezji _{kobiecej. Jej} nazwisko pojawia sig

w

kontekScie takich autorek

jak

Bronislawa _ostrowska.

Maria

Grossek

Korycka,

_Kazimiera Zawistowska.

Kobiety

mialy,

co

warte podkreslenia, znaczny wklad

i

swoje miejsce

w

literaturze Mlodej polski, byla to

byla

to

pierwsza _epoka, do

kt6rej

tworczoll kobiet wprowadzrla nowy osobisty ton, widoczny w postrzeganiu swiata, okreslony przez innqwra2riwos6.

Te uwagi pokr6tce tfumaczE i wskazuj4 rolg, jak4 wyznaazyta sobie autorka rozptawy

-

przywrocenie zapomnianej pisarki i

jej

_{tekst6w w kryty cznej refleksji}

(a tym samym posrednio i do obiegu czytelniczego), zamysr

nad charakterystycznymi dla literatury danego okresu motywami, typem obrazowania.

Historig literatury buduj4 bowiem, co nale2y podkresli6, nie

tylko

autorzy uznani

i

doceniani, pozostaj4cv w poru uwagi krytyk6w im r6wiesnych, _are

tworz'

jEtak1e pisarze pomniejsi, obecni niejako na marginesie

wielkiej

literatury, do kt6rych spuscizny dochodzi sig poprzez osobist4 lekturg

i

utrudnione

-

^{czgst o ze wzglgdu}

na brak dostgpu do material6w

-

^badania.

Wydana ponad

p6l wieku

temu,

w

1963

roku

mon ografra Stanislawa Sierotwiriskiego

jest _do tej

pory jedynym

tak

szerokim om6wieniem _dorobku poetki, co ciekawe, pomysl

jej

napisania wynikn

ql

zwczesniejszych zainteresowan tego historyka literatury

i

bibli ografa rodzinE Pawlikowskich. Sierotwiris

ki

zawarl

w

swej pracy dobtze udokumentowane

-

^{Zyciorys poetki}

i

bibliograficzny _spis utwor6w,

ptzyblizyl

najwahniejsze obszary

jej

tw6rczosci, wykorzystal _rownieL korespondencig.

wtedy jeszcze

_nieznane

byty

wspomnienia

wolskiej

i wspomnienia je.f

c6rki

Beaty

obertyfskiej,

Dlatego ogl4d,

jaki

zaproponowala doktorantka

w

swoj

ej

rozprawie

o Maryli

wolsk iej, uzupelnia portret _autorki Dzbanka malin

o

nieobecne

w

poprzednim opracowaniu materialy

i z

^tego teL powodu zastruguj e na uznanie.

w

^pr6bie calosciowego opisu dokonari pisarki

-

^{wszak praca nosi tytul}

Tw'rczoit

literacka

Maryli

l4rotskiej

w

latach IBg3-1g30

- ^{mgr M.}

^pocaluri-

Dydycz

_{stara sig}

przyblizy|

najwa2niejsze motywy

i

^toposy funkcjonuiQce w tw6rczorici wolskiej. charakteryztje idee, style, rodzaje wyobra1m, wskazuje na rolg pamigci

w

odzyskiwaniu utraconego _Swiata, omawia

i

okresla zadania,kt6re wyznaczala autorka Dzbanka malin poetyckiemu slowu. zamysl _{badawczy nad} tym niewielkirn dorobkiem organizuje doktorantka wok6l w4tk6w biograficznych, kontekst6w literackich , najczgsciej obecnych motyw6 w i tkazama indywidualnego rysu

tej

tw6rczorici' Wykorzystana perspektywa _{antropol ogiczna,} psychoanaliza,

krytyka feministyczna odslaniajq _zlo2ono56 literackiego obrazowania wolskiej, jej

sposoby posfugiwania _sig mow? kultury oraz g*6wne obszary tematyczne.

Doktorantka komponuje

swoi4 praca z

nastgpui4cych

czgsci

a)

wprowadzaj4cego

w

podstawowe zagadnienia tw6rczodci Wolskiej _{wstgpu, b)}

rozdzialu

biograficznego ukaztiEcego

poetkg w ^swietle

korespondencji

i

wspomnieri (rozdz.

I), c) czglci

poswigconej antropolog icznym _kontekstom tw6rczosci, w kt6rych prastrowiariskie dziedzictwo, _dokonan

ia

przeszlych pokoleri odcisngly swoiste

pigtno (tu

znaczlca

formula

postpamigci

(rozdz. II),

d)

om6wienia problem6w

tozsamosci

(rozdz. III), e) rozdzialu

czwartego dotyczqcego ostatniego etapu tw6rczosci; stanowi on zamknigcie dla rozwa2an _o relacjach

z

przeszlosciL,

sluzy

ukazaniu

roli

przedmiot6w

jako

_poetyckich

rekwizyt6w, stanowi4cych takze

charaktery

styczny dla wolskiej

_iEzyk

poetyckiego

wrazu,

f) podsumowuj4cego zakonczenia. Dzigki takiej kompozycji

kaada z kolejnych czgsci poszerza

i

uszczegolawiapowstaj4cy w ten spos6b portret mlodopolskiej _artystki.

ukazanie dorobku

wolskiej

obejmuje konieczne

informacje

dotyczqce

biografii, a

tradycyjna

forma

pracy

o

charakterze _mono grafrcznym,

na

co

zwracalam uwag9,

jest w

takim wypadku uzasadniona funkcjonalnie

i

^spelnia

swoj4 rolg

w

ptzyblilaniu tw6rczosci znanej jedynie we fragmentach przezw4ski

krqg odbiorc6w' Takie ujgcie

pozwala

takze na

przyblizenie doswiadczeri intelektualnych

Maryli _wolskiej i

wskazanie

na

zaleznosci

i

wplywy, jakim jej tw6rczo56 ulegala

na

przestrzeni

lat.

przytoczone

w

^pracy

fakty

ukazuiq osobowosi zloLonq

i

^barwn4

- ^{to w niej,}

slusznie zresztq, upatruje _autorka tozptawy 2r6del tw6rczosci wolskiej. Jak sig wydaje, tworczosc ta zrodzlla sig ze

spotkania nieprzecigtnej osobowosci,

kultury

umysrowej

i _{nie do}

korica dorastaj4cego

do nich

talentu. Taka dysproporcja

nie

prowadzi wprawdzie _do powstania literatury wybitnej, ale nie wyklucza przecie2szacunku i uwagi _{dla tego} dorobku.

Autorka pracy wskazuje trafnie kierunek wyobraani poetyckiej Wolskiej, Sledzi sygnaty autotematyczne rozsiane

w jej

utworach, omawia istotn4 dla poetyckiego obrazowania topikg domu

-

przestrzeri _symbo licznq, dla kt6rei. w

l+*.il/!+rrr'i, i ,i

warstwie obrazowej, wskazuje bezpoSrednie odniesienia

do

ustalefr _Gastona

Bachelarda.

Sit4 tej

wyobrafuni,

byro

ukazywanie _obraz6w synestezyjnych, zlo2onych _czqsctej

z

ech

i

^powidok

_{ow niz}

_realnych,

z

obraz6w zatartych, _o

niewy r a^nvch grani c ach, o s adzonych

ju|

_w B i b lii,

ju|

topraslowi _{aris ki ej mito I o gi} i, basni, literuturze wczesniejszych epok, historii,

a

^tak2e maj4cych swe zr6dtro w nadwrazliwej psychice poetki. Doktorantka omawia te istotne motywy obecne w pisarstwie autorki Dzbanka malin, kt6re budui4

iej

igzykpoetyckiego wyrazu. S4

to

migdzy innymi kwestie dotyczqce biblijnego obrazowania, przyworywany

ju;

motyw domu, rola pamigci.

w

omawianiu tych _{waanych zakres6w} zbyt czgsto doktorantka potzuca istotne dra odczytari _w4tki

,

^{zamyka uwagi}

w

pobieznych konstatacjach

typu: ,,opisy ^uczrc sa

bogate, ornamentacyjne, inspirowane metaforami

biblijnymi - ^{takimi jak}

^odwolania

do ziemi

_{chaanan, bgd4cej}

rodzajem wewngtrznej

Arkadii"

(poprawny

zapis

Kanaan, arkadiajednak _mar4

liter4),

poprzestaje

na

ewidencjonowaniu przyrdad,ow

(fragmenty

_dotycz4ce obrzgdowosci,

np. s.

164

i n.)

rub

jako wiEzqcy

podaje autorytet innych opracowari.

w

podrozdziale Poetka

na skraiu czasu

ostatnie etapy tw6rczoici doktorantka wskazuje

na istotg

czasu

i

obecne

w

^poezji

worskiej

symbole ptzemljania

-

^to bardzo istotne uwagi, ale brakuje w nich wyra1nego wskazaniana kategorie temporalne,

albo

pozostai4 one

jedynie

zarysowane,

jak _np.

_slady

liturgicznego/koScielnego kalendarza.

Powinny

zosta(, rozpatrzone zar6wno w wymiatze religijnym

,

^jak

i

swieckim, ukazalyby bogactwo obrzgdowosci wlasciwe

dla tamtych miejsc i

tamtego czasu. podobnie zauwa|alna

w tej

poezji muzycznoS', sygnalizowana zar6wno

w tytulach,

obrazowaniu, _warstwie jgzykowej _tekst6w

-

powinna zostal szerzej om6wiona . Te wyra|ne tropy autorka

pracy zauwaZa,.iednak

nie

poswigca

im

uwagi.

wydaje

sig, ze pornijanie _lub jedynie sygnalizowanie

niekt6rych

kwestii wynika

z

uprzedniego _odrzucenia mozliwosci ptowadzenia _{pobo cznego dyskursu na} drugim planie. Rzadko bowiem doktorantka korzysta

z

wprowadzenia szczeg6low'ych informacji lub dopowiedzeri w przypisach

-

sluaE one ruczej do indeksowania przywolanych

w

^praay tekst6w opracowaf

niL mniej lub

bardziej rozbudowanym _dopowied zeniom. _Takie

rozwiTzanie

nie

zahJ6cltoby sp6jnosci wywodu, _ale uzupelnialo go

o

istotne _dla

lcryty cznego ogl4du kwestie.

zabraklo

w niekt6rych

partiach, szczeg6lnie

w

interpretacjach poezji, wytaLnego okreslenia _osoby m6wi4cej

-

^kategoria podmiot ulirycznego

nie

zawsze pozostaje wystarczaiqca _dra uchwycenia wszystkich 16r,

typ6w liryki, a te

w przypadku p o ezji Wolskiej wy _{daj 4 sig by6 ciekawe.}

Magdalena Pocaturi-Dydycz podchodzi do tw6rczosci

Maryli

wolskiej _nie

tylko jako

badacz poszukui*cy _znaczefi

i

okreslai4cy

ich

funkcjg,

ale

czgsto

positkuje sig swoi4 wrazliwoSci4

-

osoby piszlcej poezjg. Taki,

bliski

zalokeniom

krytyki

tematycznej, osobisty kontakt

z

tekstem jest _warty podkreSlenia, ale nie

zawsze poetycka metafora

wystarcza, szczeg6lnie

wtedy, gdy

zastgpuje analrtyczny ogl4d utworu, np.: _,,Tym, co

w

tych

utworach

pozostaje pomimo uplywu lat Zywe, s4 dygresj e oraz partie

opisowe,

,

nieprzypadkowe i zaskakuj qce,. (s. _124).

Na uwagg zasluguje edytorska strona pracy,wlasciwie

w

znacznyrn zakresie sporzqdzone

przypisy

_(cho6

jak

wskazywalam

powykej powinny

_zosta|

rozbudowane;

ich

numeracjg _narezaLo,

ze

wzgrgdu

na wigksz4

przejrzystosc, przyporz}dkowai poszczeg6lnym rczdzialom, _a nie stosowad numeracjg

ci*gtq

_dla calej tozprawy

od I

do

490),

przejrzystosc wizualna dysertacji. podobnie _pod wzglgdem stylistycznym _praca

w

^znaaznym zakresie pozostaje poprawna. _Brgdy stylistyczne najczgsciej rodz4

sig z

naduzywania

obok siebie _r6'nych

_form

czasownikowych (bezosobowe, osobowe, imieslowowe

formy),

zoperowania obok siebie ro2nym aspektem czasu (wszystkie mozliwe

w

^jednym zd,aniu), z (nad)u2ywania,

czy

raczej upodobania

do zdaf

zLo.onych

z

podrzgdnymi przydawkowymi

i

okolicznikowymi, atakLeze stosowania kolokwializmow. kalek

j gzykowych, kt6re brzmrqdysonansowo. przyktradv:

,,(...) Trzy ostatnie teksty.... _zostallu wyodrgbnione

w

czEkc zatytulowanA

Z

g6rnych ! c ie z ek. Tym sarnym tytutem opatrzypoetka j ed nE

z

czgsci kolejnej ksi4zki poetyckiej swigto srorica,

czyri

bedzie konsekwentnie stosowai

metodg lqczenia

ze

sobq nastgpui4cych publikacji

w

nadrzEdnqcalo$i,, _(s.

r17).

,,Swiat, w kt6rym _dorastala worska, _odszedl do lamusa.

wojnie przywrocii _{dawnych wartoSci,}

jego

delikatnoSi Koturny nie pomogty poetce widzjec dalej. . ..,, (s. _17g).

Nie udalo sig po

I

ulegla dewaluacji.

P.azi czasem leksyka pochodzqc a za styrupublicysty cznego,gdy mowa jest np. o ,,gejzerze poezji" (s. 143). Nalezaloby _uzupelm6 lub raczej sprostowa6, _Lle

odczytane znaki kulturowe, np. Glupi Jas

- ^{to nie}

,,safandura

i

^niedoraj d.a,, _ mo2na siE zgodzii z okresleniem ,,odmieniec,,, jesri _{zestawi sig} je

z

czrowiekiem _o dobrym sercu, rrczynnym

i

ofiarnym

,

szanujqcym wszystkie stwor _zenja (przecie|

odwdzigczajq sig

za

to),

w

odr62nieniu od swoich braci.

w

^przeciwn

ym

razie niedoruecznosci4 byloby szczEsliwe zakoflczenie

-

zdobycie przezGlupiego _Jasia

rgki

kr6lewny.

podobnie

_zwrot:

,,poeta,

ale glowa nie ta,, (s. _{s5) nie}

jest okresleniem pigtnuj4cym czLowieka, ale ironicznym wskazaniem

na

^znlkomE

wartosi

jego

literackich dokonari. zd,arza sig,

ze

autorka pracy stosuj4c _skr6t myslowy, gubi sens zdania: m6wi4c o polskich powstaniach: _{listopa d.owym}

z

lat 1830-183f

i

z roku 1848

w

wielkopolsce, kt6re

bylo

czgsci4og6lnonarodowego

planu insurekcji

w

^czasie europejskiej wiosny Lud6w, powstaniu styczniowym _

pisze:

,,wydarzenia

te mialy miejsce przed

narodzinami

poetki w

epoce

romantyzmu "

'"

^{(s' 160). wydaje} sig, ze ostatni rozdzial w tym zakresie pozostaje

najmniej dopracowany, pisany

w

pospiechu

i warto

byroby, przed, ewentualn4 publikacj4, dopracowai _styl.

wlasciwy

m

zabiegiem

w

interpretacyj nym o d,czytaniuj _est przyworywanie cytat6w ilustruj4cych wahne _d\a tw6rczosci problemy, ale tak4e

ich

omowienie.

zdarza sig doktorantce operowanie tym _{samym cytatem}

w

rofnych ,,rozdaniach,, analitycznvch, np.

s'

72-73; r3-r31,

jak i

zbyt szybkie porzucanie wa1nych dra odczytania danego

tekstu motyw6w, rp.

fragment d,otyczqcy

nawi,zan

_do

apokaliptycznej

wizji

Sw. Jana w Symfonii jesiennej.

Niezaleznie od uwag krytycznych, ewidencjonui4cych blgdy

i

potknigcia, kt6re pojawiaj4 sig

na

rohnych poziomach organizacji tekstu, _{naleiy podkreslid}

dobre

ptzygotowanie doktorantki

-

^oczytanie

w

Titeraturze przedmiotowej, umiejgtne wykorzystame _Lr6der, sprawny w zasadni czej czgkci pracy tok wywodu, sp6jne upotzqdkowanie problematyki analizowanej tworczorici. Na podkreslenie zasfuguje

tak,e

osobisty

ton

widoc zny

w

^rozprawie 6wiadcz4cy

o

szczegolnej wigzi zpisarkq, kt6rej teksty doktorantk

a

analizrrje.

omawiana

w

dysertacji _tworczosc

Maryli _wolskiej

_{stanowi wa2ne}

_i

-iednoczesnie interesuj4ce ogniwo

historii

literatury kobiecej. Autorka _Dzbanka

malin

pozostala

wierna

kulturowemu dzied,zictwu,

kt6re

_cho6

byto dla

niej

inspiruj4c4 _si14,

to

takze stanowilo ograniczaj4cy balast ^pozostaw

ila po

sobie

niewielki

wprawdzie,

ale

ciekawy dorobek, zasluguiqcy

na

r<rytyczny _ogl4d.

Dobrze _zatem sig stato, ze doktorantka podigra _sig tego zadania.

Praca mgr

Magdareny pocaruri-D

ydycz Twfirczoit _riteracka

_Maryri

wolskiei w latach IBg3-1930 _spelnia wymogi stawiane rozprawomdoktorskim, _co pozwala

na

sformulowanie wniosku

o

dopuszczenie doktorantki

do

dalszych etap6w przewodu doktorskieeo.

Rzesz6w 4.06.2015 _r.