Teologia pastoralna [Przegląd czasopism]

Franciszek Macharski

Teologia pastoralna [Przegląd

czasopism]

Studia Theologica Varsaviensia 5/2, 249-266

1967

Z czasopism poświęconych teologii pastoralnej zam ierzam y przedstaw ić w zwięzłej relacji dw a periodyki ukazujące się w ję ­ zyku niem ieckim w Szwajcarii i Austrii, a m ianowicie Diakonia w ydaw any we Fryburgu Szwajcarskim oraz Der Seelsorger publi­ kowany we W iedniu. O b a pism a reprezentują kierunek odnowy teologii pastoralnej znajdujący swój wyraz w opracow anym ju ż częściowo podręczniku teologii pastoralnej, Handbuch der Pastor al- theologie. Praktische Theologie der Kirche in ihrer Gegenwart, którego redaktoram i są F. X . A r η о 1 d, K . R a h n e r , V. S c h u r r , L. M. W e b e r oraz F. K l o s t e r m a n n . Pisma naw iązują swoją problem atyką do życia religijnego nie tylko Szwajcarii i Austrii. W ychodząc poza ciasny regionalizm przynoszą świa­ dectwo kontaktu ze współczesnością szerszych obszarów.

Diakonia. Internationale Zeitschrift für praktische Theo­ logie. M ainz-Olten. R ok 1, 1966, zeszyty 1— 6, str. 1— 368. Dwumiesięcznik Diakonia naw iązuje do tradycji czasopisma Anima, w ydaw anego w latach 1945— 1965 we F ryburgu Szwaj­ carskim. Założyciel i redaktor Anima, ks. Fr. -X . v o n H o r n ­ s t e i n , profesor teologii pastoralnej n a wydziale teologicznym uniw ersytetu fryburskiego, zainicjował starania, których wynikiem było stworzenie nowej rad y redakcyjnej obejm ującej dziewięcio­ osobowe kolegium fachowców z trzech krajów (Szwajcaria, H olandia, N iem iecka R epublika Federalna) ; redaktoram i no­ wego pism a zostali dwaj profesorowie teologii pastoralnej : T h . Filt- h a u t z T ub in g en i A. M üller z F ryburga Szwajcarskiego, następca ks. von H ornsteina n a katedrze uniwersyteckiej.

2 5 0 K S . F R A N C I S Z E K M A C H A R S K I _[2] zad ania nowego pism a (z. 1, s. 1— 2). Są one zgodne z celami współczesnej teologii pastoralnej i polegają n a wypracowywaniu wskazań dla działalności Kościoła hic et nunc, uzyskiwanych dzięki konfrontacji słowa Bożego ze współczesną sytuacją Kościoła. Publikując inform acje, obserwacje i analizy krytyczne życia Kościoła i świata, redakcja nie zam ierza ograniczać tem atyki pism a do zagadnień duszpasterstw a wykonywanego przez kap ła­ nów, ale pragnie objąć nią całą działalność Kościoła, której pod­ m iotem są zarów no duszpasterze ja k i katolicy świeccy, będący zatem również adresatam i czasopisma. Jeg o tytuł, Diakonia — służba (naw iązujący do 1 listu św. Paw ła do K ory ntian 12, 4— 6) wskazuje n a tak szeroko zakreślone pole zainteresow ań i zad ań .

Nowe pismo posiada interesujący układ. K ażdy zeszyt za­ w iera trzy rozpraw y obejm ujące ok. 2 /3 jego objętości; w druku zastosowano szeroki m argines w ew nątrz strony dla ułatw ienia lektury i robienia notatek. Reszta zeszytu, zaw ierająca dzięki drukowi czcionką petit w dw u kolum nach ok. połowy m ateriałów , poświęcona jest czterem stałym dziełom : Forum, Aspekte, Symptome, Praxis. „F o r u m “ jest działem dyskusji, których celem jest n a ­ w iązanie dialogu na tem aty, jak ich nie m ożna rozw iązać jedynie przy pomocy principiów teologicznych i praw nych ; — wypo­ wiedzi duchow nych i świeckich przynoszą bogactwo inform acji o współczesności. W śród tem atów dyskusji w tym pierwszym roczniku przew ażają zagadnienia duszpasterstwa liturgicznego: co sądzić o późnych M szach niedzielnych (tzw. 11 -Uhr-Messe — z. 1), praw idłowe przygotow anie spowiedzi dzieci (z. 4), n aj­ właściwszy wiek przystępow ania do bierzm ow ania (z. 5), przyj­ m ow ania K om unii św. (rodzaj hostii, postaw a przyjm ującego, kom unia św. pod dw om a postaciam i, z. 6). Praktyce ekum enizm u poświęcona jest dyskusja nad chrześcijańskim przeżyciem m ał­ żeństw m ieszanych (z. 2), wreszcie szeroko debatow ano nad zm ianam i w stroju księży (z. 3). „A s p e к t e“ jest to dział przezna­ czony n a w yjaśnianie zasadniczych pojęć teologii pastoralnej, wskazywanie, jakie ich aspekty wysuwają się n a pierwszy plan we współczesnym rozum ieniu. Zeszyty przynoszą po dwa, trzy artykuliki ułożone na kształt słownika (np. duszpasterstwo, dusz­

pasterstwo personałistyczne, „innow iercy“). „ S y m p t o m e “ — dział ten zaw iera świadectwa, wypowiedzi, doświadczenia, po­ glądy, które trzeb a traktow ać jak o sym ptom atyczne dla współ­ czesności (np. świadectwa m ałżeństw w sprawie etyki małżeńskiej, odnow a soborowa). „ P r a x i s “ —- w rubryce tej znajdują się pomoce kaznodziejskie, spraw ozdania z kongresów, propozycje duszpasterskie itp . Wszystkie omówione pokrótce stałe pozycje pism a spełniają dobrze postulat u trzym ania przez teologię p rak ­ tyczną żywego kontaktu z konkretnym i w arunkam i, wskazując przy tym na przydatność m etody redagow ania czasopisma po­ święconego teologii pastoralnej.

Przedm iot szczegółowego spraw ozdania stanowić będą tylko rozpraw y i artykuły, bowiem pozostałe działy czasopisma są tak bliskie konkretnym w arunkom życia religijnego w Szwajcarii, H olandii i N R F , że nie byłoby celowe szczegółowe ich referowanie, choć właśnie to zbliżenie do praktyki duszpasterskiej stanowi wielką zaletę. N a pierwszym miejscu omówimy tutaj artykuły bliskie siebie nie tyle przez tem atykę co przez m etodę opracow ania, n a drugim zaś te, które poruszają zagadnienia hom iletyczno-ka- techetyczne i liturgiczno-duszpasterskie.

Artykuły pierwszej grupy odpow iadają w szczególny sposób zam ierzeniu pisma, jak im jest poszukiwanie rozw iązań proble­ mów życia Kościoła i form ułow anie wskazań dla działalności Kościoła — m etodą pracy jest zarów no analiza teologiczna ja k i wszechstronne badanie współczesności. Nacisk położony jest tutaj n a rozpoznanie współczesnej sytuacji oraz n a zbadanie, w jakiej mierze pow inna ona współkształtować działanie Kościoła.

A l o i s M ü l l e r . Pfarrer — Laie — Gemeinde (z. 1, s. 12— 28). A rtykuł w spółredaktora czasopisma jest poświęcony proble­ m atyce współczesnej parafii a zwłaszcza kryzysowi tradycyjnego stanowiska proboszcza, zw iązanem u z w zrastającą rolą katolików świeckich. Rozw iązanie w formie konkretnych wskazań w ypro­ w adzone jest z teologicznego i socjologicznego obrazu parafii i jej zadań, w którym au to r mocno podkreśla charakter terytorial­ ny w aspekcie rodzinno-osobowym {örtlich familiare Primarbindung) . W yraźnie zarysowany jest kontekst psycho-socjologiczny stosunku

2 5 2 K S . F R A N C I S Z E K M A C H A R S K I _f.4] proboszcza do społeczności parafialnej oraz zadań proboszcza i katolików świeckich w parafii. K onkretyzacja tego m odelu posunięta jest tak daleko, że ważność jego jest w znacznej m ierze ograniczona do kręgu, jak i obserwuje autor.

C o e n r a a d v a n O u w e r k e r k , John A. T. Robinsons pastorale Herausforderung (z. 1, s. 28—43). Profesor teologii m oralnej

i pastoralnej w W ittem (H olandia) zajm uje się jed n y m z aspektów dyskusji, ja k ą w środowiskach teologów protestanckich i katolic­ kich wywołały książki anglikańskiego biskupa J . Robinsona, w szczególności rozw ażania pt. The Леи Reformation (London 1965). O uw erkerk bada, czy biskup Robinson w swych ra d y ­ kalnie reform atorskich p racach nie posługuje się m etodą, w ykazu­ ją c ą niejakie powinowactwo z kierunkiem myślenia rozwijanym przez katolicką teologię pastoralną. W poglądach J . R obinsona znajduje się m ianowicie teza, określana jak o indukcyjny sposób dojścia; w edług niej świat współczesny jest także norm ą dla nauki i struktury Kościoła, przy czym sytuację współczesną stanowi zarów no struktura socjologiczna, model kulturow y ja k i indyw i­ dualne doświadczenie religijne i etos jednostek. Stosując tę m etodę Robinson staw ia zasadnicze p ytania dotyczące samej potrzeby istnienia społeczności kościelnej oraz jej formy. A utor om awianego artykułu nie idzie za R obinsonem w jego poglądach teologicznych, uw aża jed n ak , że n a gruncie praw d dogm atycznych m ożna traktow ać m etodę indukcyjną jako pastoralno-teologiczny sposób podejścia. Dlatego to O uverkerk uw aża za słuszne form ułowane ze względów duszpasterskich, pytanie o to, ja k z religijnego prze­ życia Kościoła jak o społeczności usunąć obcość oraz : ja k ludziom współczesnym ułatw ić religijne przeżycie Kościoła? J o h n T. N o o n a n J r., Die Autoritätsbeweise in Fragen des Wuchers und der Empfängnisverhütung (z. 2. s. 79— 106). J . T . N oonan jest profesorem praw a n a uniwersytecie N otre D am e (USA) znanym jak o au to r prac z zakresu historii teologii m oralnej, dotyczących lichwy ( The Scolastic Analysis o f Usury, C am bridge 1957) i antykoncepcji (Contraception : A . History o f Its Treatment by the Catholic Theologians and Canonists, Cam bridge 1965).

O becnie au to r zajm uje się problem em , czy zm iana przepisów kościelnych w odniesieniu do lichwy może stanowić precedens dla ustaw odaw stw a w dziedzinie antykoncepcji. Chcąc ten pro ­ blem rozstrzygnąć J . T . N oonan najpierw przedstaw ia dowody w spraw ie zakazu lichwy (tak ja k były one ujm ow ane w połowie 15 w.) oraz zakazu antykoncepcji, dowody oparte n a auto ryte­ cie Pism a św., Ojców Kościoła, papieży oraz nauczania zwyczaj­ nego, a przeprow adzając ich porów nanie, twierdzi, że dowody w spraw ach lichwy są silniejsze, bardziej zdecydow ane niż a r­ gum enty w spraw ach etyki małżeńskiej. Czy wolno jed n a k wnosić cokolwiek z tego, że przepisy dotyczące lichwy zostały zrew i­ dow ane ? Z daniem A utora istnieje pew na p aralela pom iędzy dwo­ m a zagadnieniam i, pozw alająca przynajmniej, postawić problem modyfikacji przepisów w dziedzinie antykoncepcji. D ecydującym jest rozw ażanie celu przepisu i jego funkcji. W w ypadku lichwy, przepisy Kościoła broniły ubogich przed wyzyskiem, bogatych zaś wzywały do dzielenia się swymi zasobam i z potrzebującym i. Prawo zakazujące lichwy nie utożsam iało się jed n ak z niezm ien­ nym praw em m oralnym , dlatego mogło ulec rewizji w w arunkach, w których nowy układ stosunków gospodarczych pozwalał w inny sposób zapew nić te dobra. A utor ustala dobra, jak ich strzeże zakaz antykoncepcji, form ułując je w czterech zd an iach :

akt stwórczy ( £ eugungsakt) jest wbrew poglądom dualistycznym d o bry ; nigdy nie wolno godzić wprost w niewinne życie; dobro osobowe m ałżonka musi być szanowane przez drugiego m ałżon­ k a ; miłość seksualna w m ałżeństwie jest święta. Z daniem A utora, w zm ienionych w arunkach dobra te m ogą być współcześnie zabezpieczone bez absolutnego zakazu antykoncepcji. Skoro zaś zakaz ten nie pochodzi wprost z Ewangelii, Kościołowi wolno badać, czy faktycznie przepisy w tej dziedzinie są n ad al jeszcze najlepszą „specyfikacją“ i obroną przykazania miłości.

L e o n h a r d t W e b e r , Gesundheit, Krankheit und Heilung im Verständnis der Theologie (z. 3, s. 132— 146). L. W eber, będący profesorem teologii pastoralnej na uniwersytecie m onachijskim zajm uje się w niniejszym szkicu m edycznym i teologicznym pojęciem zdrow ia, choroby i wyzdrowienia. Jego uwagę zw raca

254

K S . F R A N C I S Z E K M A C H A R S K I _[6] ujęcie tych faktów przez m edycynę zw aną antropologiczną, w swych tendencjach w artościow ującą i całościową; podkreśla ona znacze­ nie egzystencjalne oraz ch arak ter znaku i symbolu, jakie posiada zarów no choroba ja k zdrowie, W perspektywie teologicznej fakty „być zdrow ym “, „być chorym “, „być uzdrow ionym “ przez swój charak ter symboliczny wskazują n a grzech i winę, n a od­ kupienie i wieczne zbawienie. Posiadają one także znaczenie w ezw ania religijnego, którym jest i zdrowie i choroba. Przecho­ dząc do rozw ażań pastoralnych A utor pyta, ja k om aw iane stany człowieka m ogą być przeżyte przez współczesnych chrześcijan jak o znaki religijne i chrześcijańskie. L. W eber jest zdania, że cel zabiegów sztuki lekarskiej i wysiłków chorego, jak im jest wyzdro­ wienie, może być ujęty jak o spełnienia Chrystusowej obietnicy w ysłuchania przez O jca niebieskiego społecznej prośby („m o­ dlitw a dwóch albo trzech“), trzeba je d n a k chorobę, zdrowie i wyzdrowienie przeżywać nie indywidualistycznie ale w oparciu o całość kościelnej społeczności wierzących.

H e i n z S c h u s t e r , Der Laie und die Moraltheologie (z. 4, s. 191— 201). H . Schuster zajm ujący się dotąd głównie historią teologii pastoralnej i jej m etodologią, zastanaw ia się w tym krót­ kim szkicu, z którego pobieżności i jednostronności zdaje sobie sprawę, nad rolą świeckich w kryzysie teologii m oralnej i podjętej jej odnowie. J e d n ą z przyczyn kryzysu u p atru je w identyfikacji problem atyki teologii m oralnej i teologii pastoralnej, pow odują­ cej przesadne akcentow anie zasad duszpasterskich i zaniedbanie zasad dogm atycznych, zjawisko występujące rażąco w zagadnie­ niach zw iązanych z Sakram entem pokuty. In n ą przyczyną jest brak głębszego biblijnego i teologicznego uzasadnienia norm teologii m oralnej. Rolę świeckich katolików w zaistnieniu i pogłę­ bieniu owego kryzysu H . Schuster widzi następująco: świeccy, nie będąc duszpasterzam i, dom agali się rozszerzenia problem atyki teologii m oralnej, a także, nie będąc w ten sposób ja k teologowie duchow ni podlegli władzy kościelnej, mogli podjąć próby biblij­ nego i teologicznego uzasadnienia norm m oralnych, nie poprzes­ tając na powoływaniu się n a autorytet kościelny. Do odnowy teologii m oralnej przyczyniają się katolicy świeccy przez swe

255

p y tania o ideał m oralności chrześcijańskiej : czy jest nim dosko­ nałość zakonna? odwrócenie od św iata?

F r a n z F u r g e r , Moraltheologie in den Reichen unserer £eit (z. 5, s. 273— 184). Pragniem y zasygnalizować tę pozycję czaso­ pism a jak o ciekawą próbę kroniki teologii m oralnej. R elacjono­ w ane są w niej główne publikacje roku 1966, w ydane w języku niemieckim, pod kątem widzenia interesującym teoretyków i p rak ­ tyków zagadnień duszpasterskich, n a ile m ianowicie publikacje te noszą n a sobie takie „znaki czasu“ ja k odejście od ujęć etyczno- jurydycznych, pow rót do źródeł biblijnych, przemyślenie n a nowo

dziejów teologii m oralnej oraz jej metodologii.

A l o i s M ü l l e r , Der ehelose Priester (z. 6, s. 316— 328). Pod tym tytułem zaw arta jest nie p rób a dyskusji nad zasadą celibatu kapłanów , ale rozw ażania nad tym, ja k współcześnie pow inien bezżenny k apłan scalać swe bezżeństwo z egzystencją kapłańską; zagadnienie ujęte jest w świetle współczesnej etyki i pedagogiki seksualnej. W pierwszej części rozw ażań rozpatrzone są różne uzasadnienia celibatu księży, najpierw te, których, zd a­ niem A utora, nie m ożna podtrzym yw ać przy obecnym stanie teologii m oralnej (uzasadnienie świętością służby kapłańskiej i wyższością etycznego ideału wstrzemięźliwości seksualnej). Zaznaczywszy racje związane z egzystencją każdego chrześcija­ nina, takie ja k wypełnienie rady ewangelicznej lub mistyczne znaczenie oblubieńczej miłości Boga, A. M üller podkreśla uza­ sadnienie wypływające z istoty funkcji kapłańskiej — stanowi je m otyw w nadprzyrodzony sposób społeczny, a m ianowicie pełna gotowość do służby społeczności Bożej. Bezżenność symbolizuje taką służbę kapłańską, to „stanie do dyspozycji“, i daje do niej siły. D ru g a część poświęcona jest problem owi realizacji tak po­ jętej egzystencji. R ozpatrzone są tutaj trzy p u n k ty: pojęcie wy­ boru, pojęcie integracji oraz sposób zagw arantow ania bezżeństwa. C elibat nazw a A utor „egzystencją z w yboru“ i podkreśla rolę, ja k ą dla w ytrw ania n a tej drodze, naw et w tedy kiedy pojaw iają się trudności, odgrywa świadomość, że droga ta została w ybrana w sposób wolny jak o jed e n z możliwych sposobów egzystencji. Integrację określa się tu pozytywnie jako zgodę n a fakt, że każdy

2 5 6 K S . F R A N C I S Z E K M A C H A R S K I _{[ 8 ]} człowiek bytuje jako jestestwo seksualne, oraz płynące z tej zgody „pokojowe współżycie“ z tym faktem. Z tak pojętą integracją sprzeczne jest usiłowanie wykluczenia, przem ilczenia tego faktu, fikcyjne nieprzyjm owanie go do wiadomości. Skoro jed n a k jej celem jest czyste bezżeństwo, to o niepow odzeniu tego scalania świadczyłoby, gdyby seksualny aspekt osobowości staw ał się celem kontaktów k apłana z ludźm i lub przeszkadzał m u w pełnieniu całkowitej służby kapłańskiej. Określona w sposób negatyw ny oznacza integracja trw ałą zdolność do rezygnow ania z m ał­ żeństwa i to w sposób niezakłócający harm onii w ew nętrznej, a więc bez konieczności angażow ania do obrony celibatu wszyst­ kich sił psychicznych i' bez obsesyjnej misogynii. G w arancją natom iast pomyślnej realizacji celibatu jak o drogi życiowej jest stałe uczuciowe dojrzewanie kapłana {w szczególności wyzbywanie się infantylnej, zachłannej uczuciowości) oraz umiejętność rezyg­ now ania zawsze z wszelkiego odniesienia do kobiety, które mogło­ by stać w sprzeczności z odpowiedzialnością k ap łana za drugiego człowieka i za w ybrane czyste bezżeństwo.

J a k zaznaczyliśmy n a wstępie niniejszego spraw ozdania, na drugim miejscu pragniem y omówić krótko artykuły poruszające tem atykę przepow iadania słowa Bożego oraz zagadnienia litur- g i i '

W ym ieńm y najpierw te, które naw iązują bezpośrednio do postanowień V atican u m I I w zakresie przepow iadania.

T h e o d o r F i l t h a u t , w artykule Österliche Verkündigung in der Gemeinde (z. 2, s. 63— 69), daje przeznaczony dla duszpasterzy krótki kom entarz do wypowiedzi konstytucji o liturgii n a tem at m isterium paschalnego, ro zpatrując je jak o treść przepow iada­ n ia w Kościele.

E r n s t L. E h r l i c h podejm uje tem at Israel und die christ­ liche Verkündigung (z. 4, s. 202— 214). Podstaw ą rozw ażań są teksty I I Soboru W atykańskiego o żydach. N aw iązując do istniejącej literatu ry teologicznej, A utor form ułuje postulat dotyczący ka­ znodziejstwa i katechezy : nałeży nie tylko usunąć z nich w ypo­ wiedzi, które m ożna określić jak o negatyw ne, lecz także w

yprą-cować n a nowo całość doktryny dotyczącej żydów, uw zględniając stronę zarówno skrypturystyczną ja k i teologiczną i pedagogiczną.

M a r c e l v a n . C a s t e r , Glaubensverkündigung im Geist des Zweiten Vatikanums (z. 5, s. 258— 273). W artykule tym, będącym tłum aczeniem artykułu, jak i ukazał się w czasopiśmie belgijskim Lumen Vitae, zaw arty jest program rewizji kaznodziejstwa w d u ­ chu soborowym i to zarów no pod względem form alnym ja k i treściowym. P rogram ten przedstaw iony został n a tle wycienio- wanego obrazu dawniejszych i współczesnych ujęć i tendencji. Przetłum aczony n a język polski, artykuł ten spełniłby pożyteczną rolę także wśród czytelników polskich.

Obok tych przyczynków o charakterze soborowym znajdujem y także rozw ażania n ad form alną stroną nauczania. H e l m u t G e i s s n e r pisze na tem at Verkündigen - Gedanken über Sprache und Sprechen (z. 2, s. 69— 79) E r i c h K o c h , Wie kann die Schwache der religiösen Sprache geändert werden? Gedanken zu einem Buch von Franz Сalvelli-Adorno (z. 3, s. 146— 155); przyczynek ten zaw iera krytykę praktyki kaznodziejskiej i konkretne postulaty odnośnie do tzw. ascezy mowy oraz do wychow ania kaznodziejskiego. T i m o t h e u s R a s t , Religionsunterricht? (z. 5, s. 241— 258). N a tle współczesnej dyskusji nad term inem „nauczania religii“ A utor przedstaw ia koncepcję nauczania będącego nie tylko prze­ kazywaniem treści wiary ale i w prow adzaniem w życie religijne. Form ułuje także postulat całościowego ujm ow ania wychow ania religijnego, dokonującego się i w rodzinie, i w ram ach liturgii, i w sali katechetycznej. W a l t e r K a s p a r , Exegese — Dogma­ t i k — Verkündigung (z. 1, s. 3— 12). Z najdujem y tutaj rozw ażanie stosunku tych trzech rzeczywistości, jakie stanowi przepow ia­ danie, egzegeza i dogm atyka, oraz określenia zakresu zad ań odpow iadających im dyscyplin teologicznych.

Z agadnieniom liturgii poświęcone są, ja k to wskazaliśmy wy­ żej, dyskusje zaw arte w czterech zeszytach Diakonia (z. 1, 4, 5, 6). Ponadto znajdujem y szczegółowe omówienie kilkudziesięciu po­ zycji literatu ry n a tem at odnowy liturgii : H e i n r i c h R e n - n i n g s, Literaturbericht zur Liturgie (z. 4, s. 214— 224). Pedagogiką liturgiczną zajm uje się następująca pozycja : H e i n z R o b e r t

25 8 K S . F R A N C I S Z E K M A C H A R S K I _[10] S c h l e t t e , Magie m d Sakrament (z. 4, s. 177— 186). A utor ostrzega przed występującym w konkretnej religijności niebezpieczeństwem postawy m agicznej, polegającej na fałszywym rozum ieniu i w ypełnianiu obrzędów liturgicznych, szczególnie sakram entów . Środkiem zaradczym byłoby położenie akcentu w nauce dogm atycznej i w katechezie n a osobową strukturę sakram entów . H e i n r i c h R e n n i n g s , Eucharistiefeier und Formen eucharistischer Frömmigkeit (z. 6, s. 328— 343). A rtykuł ten przedstaw ia, ja k i problem stanowi uzgodnienie istniejących w pa­ rafiach form kultu Eucharystii z soborową odnow ą kultu Eucharystii. Przedm iotem rozw ażań są kolejno : dziękczynienie po Mszy św., nawiedzenie Najśw. Sakram entu, wystawienie w cza­ sie Mszy św. błogosławieństwa i nabożeństw a eucharystyczne, procesje teoforyczne i przechowyw anie Najśw. Sakram entu. A utor sugeruje szereg rozw iązań, naw iązując przytem do kon­ kretnych form kultu eucharystycznego w krajach języka niem iec­ kiego — dając niejako przykład opracow ania, jakiego należy dokonać w każdym kraju.

Do tem atów par excellence pastoralno-teologicznych trzeba zaliczyć dw a artykuły om aw iające V atican u m I I pod kątem w idzenia odnowy życia religijnego.

W a l t e r D i r k s , Das K onzil— was nun? (z. 3, s. 121— 132). Podtytuł przynosi wyjaśnienie: Aus der Ansprache eines Laien an eine Pfarrgemeinde — chodzi tu zatem o wypowiedź katolika świeckiego wobec wspólnoty parafialnej n a tem at zastosowania głównych myśli soborowych do życia parafialnego (W. Dirks jest literatem i doktorem h. c. teologii).

J o s e p h R a t z i n g e r , Was heisst Erneuerung der Kirche? (z. 6, s. 303— 316). Profesor teologii dogm atycznej n a uniwersy­ tecie w T üb in gen rozw aża w artykule (będącym przedrukiem konferencji dla studentów ), n a czym polega praw dziw a i fał­ szywa odnow a w Kościele. N azywając dzieło Chrystusa Pana „odnow ą Starego Przym ierza“, proponuje odczytać faryzaizm, qum ranizm i saduceizm jak o swoiste próby odnowy życia religij­ nego. Poddając analizie te trzy kierunki, widzi niejakie analogie ze współczesnością zarów no w faryzaiźmie i ąum raniźm ie, polega­

jących n a absolutnej wierności literze i radykalnym zerw aniu ze światem, ja k i w saduceiźmie, który nazyw a liberalnym nie­ porozum ieniem usuwającym z w iary wszystko to co nie odpowia­ d a duchow i świata.

D e r S e e l s o r g e r . Z w e im o n a ts s c h r ift fü r P r a x is u n d T h e o r ie d e s k ir c h lic h e n D ie n s te s . W ien. R ok 36, 1966,

zeszyty 1— 6, s. 1— 432.

Czasopismo poświęcone praktyce i teorii duszpasterstw a wy­ daw ane jest w W iedniu w łączności z austriackim instytutem duszpasterskim. Zreorganizow ana i poszerzona w 1963 r. redakcja pism a zapew niła m u współpracę szeregu teologów i duszpasterzy niemieckiego obszaru językowego oraz H olandii, Belgii, Francji, Polski, W ęgier i Jugosławii. N a poszczególne zeszyty składają się : artykuł wstępny, zawsze zwięzły i krótki, dwie lub trzy roz­ praw y, dalej kronika pt. Kirche und Welt, dział spraw ozdań, ko­ m entarzy i polem ik (Bericht — Kommentar — Dialog) i wreszcie om ówienia książek. W niniejszym spraw ozdaniu zajm iem y się artykułam i i rozpraw am i.

R ocznik 1966, pierwszy po zakończeniu I I Soboru W atykań­ skiego, m a według zam ierzeń redakcji stać w szczególny sposób pod znakiem Soboru. H e l m u t E r h ä r t e r, redaktor n a­ czelny, w artykule w prow adzającym pt. Mach dem Konzil (z. 1, s. 3— 4) określa zad an ia czasopism pastoralnych w okresie post- concilium. W idzi je najpierw we w spółpracy w urzeczywistnianiu postanow ień Soboru, w spółpracy wyrażającej się w przekazy­ w aniu impulsów i przygotow yw aniu gru n tu pod reformę. Po­ nieważ jed n a k Sobór nie rozstrzygnął wszystkich problem ów i w spraw ach odnowy wskazał najczęściej tylko kierunki i drogi, ustalił stopień pilności potrzeb i pokazał zagadnienia centralne, redakcja pism a zam ierza iść dalej w zastosowaniu uchw ał soboro­ wych. Z am ierza zatem w dalszym ciągu studiować problem y poruszane w ob rad ach soborowych i utrzym ać postawę otw artą na problem atykę współczesności, swą rzeczową i cierpliwą pracę skierowaną ku przyszłości uw ażając za służbę Kościołowi i światu.

C hcąc zdać sprawę z tego właśnie rocznika czasopisma Der Seelsorger, będziem y om aw iać publikow ane w nim artykuły i roz­

26 0 K S . F R A N C IS Z E K M A C H A R S K I [ 1 2 ]

praw y nie w porządku chronologicznym ale pod dw om a aspek­ tam i wskazanymi w om ówionym wyżej program ie redakcyjnym : najpierw te, które zajm ują się wprost uchw ałam i Soboru i ich zastosowaniem, następnie te, które podejm ują dalsze b ad ania nad problem atyką ukazaną w czasie o brad soborowych i w okre­ sie postconcilium.

E d w a r d S c h i l l e b e e c k x , Besinnung a uf das II. Vati­ kanum (z. 2, s. 84— 86). R ozpraw ka ta stanowi jed en z trzech rozdziałów dziełka m ającego się ukazać pod tytułem Die Signatur des ^weiten Vatikanums. A utor zastrzega się najpierw przed stoso­ w aniem w ocenie Soboru uproszczonego schem atu, tj. wartościo­ w ania wyłącznie według kryterium : odnow a czy konserwatyzm. Schillebeeckx nazyw a takie spojrzenie n a Sobór spojrzeniem profanującym .· W jego ujęciu główną myślą Soboru było podjęcie problem u egzystencji religijnej w nowym, zm ienionym świecie, świecie, którego cechą charakterystyczną jest postępująca de- sakralizacja i hum anizacja. Prace soborowe n ad tym głównym tem atem szły w kilku kierunkach : ku religiom świata (w szczegól­ ności w związku z wolnością religii i stosunkiem Kościoła do religii niechrześcijańskich), w kierunku refleksji nad sam ym Koś­ ciołem katolickim jak o pełnią życia religijnego w różnych jego przejaw ach i jako jednością o wielu kształtach (Kościoły wschod­ nie), ku ekumenizm owi i wreszcie ku poszukującej ludzkości

(Kościół i świat).

P a u l P i c a r d . Regionale „ Ordnung“ der Priestererziehung (z. 2, s. 97— 103). T em atem jest aggiornamento seminariów duchow ­ nych, w szczególności art. 1 dekretu Optatam totius zawierającego soborowe postanow ienia dotyczące formacji kapłańskiej. A rty­ kuł ten określa zasadę ogólną: „norm y powszechne m ają być dostosowane do w arunków poszczególnych terenów i czasów“ . P. Picard zw raca uwagę na wielkie znaczenie tej norm y i uwy­ pukla je przez zestawienie z potrydencką dążnością do całko­ witego ujednolicenia wychow ania seminaryjnego n a terenie całego Kościoła i na przestrzeni wielu dziesiątek czy setek lat. Postulat regionalizacji zastępujący dotychczasową 'dążność do unifikacji nie może jed n a k oznaczać odejścia od jedności a zatem

rozbicia. A utor dostrzega istniejące podobieństw a problem atyki formacji kapłańskiej n a terenie Europy i proponuje ustanow ie­ nie kontaktów celem b ad an ia tego co w obrazie k apłana nie jest elem entem niezm iennym , wynikającym z O bjaw ienia, co n a­ tom iast należy do czynników zm iennych.

K a r l R a h n e r , Die Lehre des II. Vatikanischen Konzils über den Diakonat (z. 3, s. 193— 199). Przedm iotem analizy jest art. 29 konstytucji Lumen Gentium oraz dekret o m isjach. A utor najpierw rozw aża istotę diakonatu jak o stałego urzędu i sakra­ m entu. Jego odnowę widzi zarów no w świetle konstytucji o Koś­ ciele, która główny m otyw restytucji diakonatu jako stałego stopnia u p atru je w konkretnych trudnościach religijnych poszcze­ gólnych regionów, ja k i w świetle dekretu o misjach. W krajach misyjnych bowiem faktycznie istnieje funkcja diakona, zatem odnowienie diakonatu polega tam n a podniesieniu tych funkcji do godności urzędu sakram entalnego oraz na ich poszerzeniu. W rozw ażaniach osobne miejsce zajm ują p ytania związane z wie­ kiem diakonów (czy diakoni powołani w m łodym wieku nie pow inni zachować celibatu?) oraz z form acją intelektualną i duchową.

Podobną tem atykę podejm uje C o n s t a n t i n K o s e r w artykule pt. Der Auftrag des Diakons in der Kirche heute (z. 4, s. 241— 248), zm ierzając do ustalenia istoty diakonatu w świetle O bjaw ienia i poszukując przez rozw ażanie konkretnych w aru n ­ ków duszpasterskich właściwych form urzeczywistnienia odnowy diakonatu.

Problem atyce apostolstwa świeckiego poświęcone są n astępu­ jąc e pozycje :

E r i k a W e i n z e r ł , Die Funktion des Laien in der Kirche (z. 4, s. 229— 240) — referat świeckiego katolika wygłoszony n a I I m iędzynarodow ym kongresie apostolstwa świeckich (St. Polten, maj 1966) jest omówieniem zadań, jakie stoją po Soborze przed świeckimi.

F e r d i n a n d K l o s t e r m a n n , Katholische Aktion nach dem II. Vatikanum (z. 5, s. 309— 319). D ekret soborowy Apostoli- cam actuositatem opierając się n a sform ułow aniach I V rozdziału

2 6 2 K S . F R A N C IS Z E K M A C H A R S K I [ 1 4 ] konstytucji o Kościele szczególnie mocno uw ydatnił indyw idualne formy apostolstwa świeckich, do których n a mocy samego p o­ wołania chrześcijańskiego wezwani są wszyscy katolicy świeccy

(„powołanie chrześcijańskie jest ze swej istoty również powoła­ niem do apostolstw a“, dekret o apostolstwie świeckich, n. 2). W tym że dekrecie znajduje się nowe sformułowanie kryteriów apostolstwa zrzeszonego, znacznie rozszerzające zakres trady- cyjnej Akcji Katolickiej. A rtykuł profesora teologii pastoralnej n a uniwersytecie wiedeńskim daje rys historyczny Akcji K atolic­ kiej i zastanaw ia się n ad sposobami integracji jej w uniwersalis- tyczną koncepcję apostolstwa świeckich.

Szczególne miejsce zajm uje w okresie posoborowym odnowa liturgii. O to zw iązane z nią przyczynki.

P h i l i p p i H a r n с o u r t, Kirchenmusik und Liturgiereform (z. 1, s. 36— 42). J a k zaradzić niepożądanym skutkom liturgicz­ nej odnowy, jak ie stanowi zanikanie śpiewu kościelnego wier­ nych? ja k i jest sposób w prow adzenia śpiewu liturgicznego na nabożeństw ach? R ozw iązanie tych trudności widzi A utor arty ­ kułu w próbach harm onizacji dotychczasowych pieśni kościel­ nych z liturgią. O piera się przy tym n a precedensie dopuszcze­ nia cantus popularis w czasie poświęcenia kościoła i w W ielki C zw ar­ tek przy poświęceniu olejów (por. rubryki Pontyfikału R zym ­ skiego, wyd. 1961, cz. I I ) . Przed m uzykam i i liturgistam i stoi zatem zadanie zb ad an ia tekstów i melodii pieśni kościelnych pod kątem widzenia ich przydatności do liturgii. Przy zastanaw ianiu się nad możliwością zastąpienia niektórych tekstów liturgicznych tekstam i istniejących pieśni trzeba, zdaniem A utora, uwzględnić postanow ienia konstytucji o liturgii dotyczące akomodacji (art. 37— 40 i 119); większe możliwości przedstaw iają w tym wzglę­ dzie śpiewy towarzyszące akcji liturgicznej np. procesji lub of- fertorium m szalnem u, niż śpiewy będące, ja k śpiewy między- lekcyjne we Mszy św. działaniem liturgicznym .

Rückblick au f ein Jahr „kleine Liturgiereform“ (z. 2, s. 109— 125; z. 3, s. 157— 176). Pod tym tytułem zaw arte są odpowiedzi na ankietę dotyczącą tzw. małej reformy liturgicznej opartej n a in ­ strukcji z 7 m arca 1965 r. Dwudziestudziewięciu proboszczów

parafii wielkich i średnich m iast ja k również wsi na terenie Austrii, Szwajcarii i N R F w ypow iada się obszernie n a tem at trudności w prow adzenia odnowy, jej wpływu n a śpiew kościelny i w ew nętrzne uczestnictwo w iernych w liturgii, dalej n a tem at różnic w ukształ­ tow aniu nabożeństw w niedziele i dni powszednie, i wreszcie wysuwa postulaty dotyczące dalszej reform y liturgii. Niecelowe byłoby referowanie tutaj wypowiedzi — w tej dziedzinie celowe natom iast wydaje się podejm owanie podobnych inicjatyw.

N o r b e r t G r e i n a c h e r , Zur grossen Liturgiereform (z. 6. s. 363— 370). N. G reinacher, docent socjologii religii, w oparciu 0 wyniki ankiety opublikowanej w Der Seelsorger (z. 2 i 3, zob. wyżej) form ułuje szereg postulatów pod adresem oczekiwanej „wielkiej“, bo nietylko doraźnej odnowy liturgii ; ogranicza się przytem do liturgii mszalnej sprawowanej w kościołach. O to proponow ane zasady odnow y: 1) principium kształtow ania liturgii w zależności od konkretnej sytuacji, w jakiej byw a spraw owana, np. przez stosowanie do w yboru form ularzy. 2) Z asada zbliżenia rytów i symboli liturgicznych do współczesności. A utor proponując tutaj bliżej nieokreśloną spontaniczność w doborze symboli 1 twórczą rolę zgrom adzenia liturgicznego, używa term inu, który stw arza nieporozum ienia, większe jeszcze niż proponow ana za­ sada, mówi bowiem o Entsakralisierung, desakralizacji symboli liturgicznych. 3) Z asada uproszczenia rytów, oraz 4) zasada różnorodności form liturgicznych w zakresie perykop, pieśni, możliwości kształtow ania liturgii bardziej sprzyjającego m edytacji.

T en artykuł n a tem at perspektyw odnowy liturgii w prow adza w drugi krąg rozpraw zaw artych w tymże roczniku czasopisma. S tarają się one podjąć i dalej badać problem y, które były tem a­ tem obrad soborowych, konfrontować je z współczesnością. D om i­ nuje wśród nich problem atyka egzystencji kapłańskiej i samego kapłaństw a, dotyczą one także zagadnień duszpasterskich.

F e r d i n a n d K l o s t e r m a n n , Entmythologisierung des Priesterberufes und der Priesterberufung? (z. 1, s. 5— 21). Zam ierze­ niem tego artykułu jest przedstaw ienie kapłaństw a katolickiego bez sztucznej mistyki, usytuow anie go w ram ach norm alnego życia chrześcijańskiego, jak się A utor w yraża: „uchrześcijanienie“,

2 6 4 K S . F R A N C IS Z E K M A C H A R S K I [ 1 6 ] odm itologizowanie pow ołania do kapłaństw a. Okazję do tych rozw ażań stanow ią wyniki ankiety wśród młodzieży n a tem at obrazu k ap łana i jego związku z nauczaniem religii (T. L i n ­ d n e r , L. L e n t n e r , A. H o 11, Priesterbild und Berufswahl- motive. Ergebnisse einer sozialpsychologischen Untersuchung■ bei den wiener Mittelschülern. W ien 1963). D rogą do tego „uzwyczajnie- n ia “ pow ołania kapłańskiego jest w artykule analiza kapłaństw a i pow ołania kapłańskiego w świetle O bjaw ienia Nowego Tes­ tam entu , następnie określenie stosunku pow ołania kapłańskiego do pow ołania chrześcijańskiego oraz do darów charyzm atycz- tycznych. T o odnowione spojrzenie, biblijne i soborowe, bo na konstytucji o Kościele oparte, pozw ala n a sformułowanie szeregu krytycznych ocen i wysunięcie postulatów zarów no pod ad re­ sem teologii ja k kaznodziejstw a; m. in. znajdujem y przestrogę przed pochopnym zestaw ianiem pow ołania kapłańskiego z powo­ łaniem proroków Starego Przym ierza, apostołów Nowego Przy­ m ierza, w szczególności zaś z powołaniem św. Pawła.

A l o i s M ü l l e r , Die klerikale Kleiderrevolte (z. 4, s. 260— 264). Profesor teologii pastoralnej n a uniwersytecie we Fryburgu Szwajcarskim przeprow adził ju ż dyskusję na tem at stroju duchow ­ nych i przedstaw ił j ą n a łam ach Diakonia, czasopisma, którego jest redaktorem (por.Diakonia, 1966, z. 3, s. 156— 167). O becnie daje próbę analizy psycho-socjologicznej spraw y stroju, w niepokoju dokoła tej nieistotnej przecież kwestii widząc sym ptom poszuki­ w ań nowego, osobistego i społecznego rozum ienia roli kapłana. W wyniku tych analiz A. M üller proponuje rozróżnienie stroju duchow nych : przy pełnieniu funkcji kapłańskich i poza nimi. Przy wykonywaniu obowiązków kapłańskich m iałby obowiązywać strój w yróżniający się kolorem (szary, ciemny) i odznaką, poza nim i natom iast — strój całkowicie dowolny, „cywilny“ . W tym rozróżnieniu życia zawodowego n a kształt innych zawodów i życia pryw atnego kapłana, leży zapew ne charakterystyczne, ale i najbardziej dyskusyjne „novum “ prób określenia kapłaństw a.

O s m u n d S c h r e u d e r , Der professionelle Charakter des priesterlichen Amtes (z. 5, s. 320— 335). A utor rozpraw y, profesor socjologii religii na uniwersytecie katolickim w N ijm egen poszu­

kuje przyczyn występującej w H olandii stagnacji liczby powo­ łań kapłańskich. W edług hipotezy A utora kryzys pow ołań k a­ płańskich w H olandii związany jest z niedostatecznym uwzględ­ nieniem kryteriów zawodowych w ukształtow aniu urzędu i funkcji kapłana. Nie rozstrzygając bowiem p y tań o istotę kapłaństw a, posługując się m etodą socjologiczną, O . Schreuder ujm uje ka­ płaństwo w kategoriach socjologii zawodu. Istniejący stan, w świet­ le socjologii określa jak o professionelle Unterentwicklung des Pries­ terberufes. Sym ptom am i tego są takie zjawiska ja k zasadnicze rozbieżności w ocenie roli kapłana w społeczeństwie, u tra ta autory tetu płynącego z fachowości, tj. tzw. expert authority, a tak­ że powszechna krytyka formacji kapłańskiej. Wszystko to powo­ duje zmniejszenie socjologicznej siły przyciągającej stanu d u ­ chownego. Ja k o środek zaradczy, socjolog duszpasterstwa wysu­ w a pójście w spraw ach nie dotyczących samej istoty kapłaństw a za wskazaniam i socjologicznej teorii zawodu. Postulat takiej profesjonalizacji nie oznaczałby zatem zeświecczenia, zastoso­ w anie się do niego um ożliwiłoby społeczne dowartościowanie urzędu duchownego. Stopniowa, zrów noważona i pochodząca z oddolnej inicjatywy akcja m ogłaby, zdaniem A utora, nadać pow ołaniu k apłana taki autorytet, jak im cieszą się współczesne wysoko kwalifikowane zawody.

F r a n s H a a r s m a , Wiederherstellung des prophetischen im Priester (z. 6, s. 392— 397). A rtykuł ten stanowi dalszy przyczynek do rozw ażań n ad odnow ą kapłaństw a. F. H aarsm a jest profeso­ rem teologii pastoralnej n a uniwersytecie w Nijmegen. Swoją wypowiedź trak tu je nie jako polemikę z wskazanym wyżej arty­ kułem O . Schreudera, ale jako uzupełnienie propozycji socjologa propozycjam i teologa. Chcąc doprow adzić do zbliżenia kap łań­ stwa współczesnemu światu proponuje wyraźniejsze uw zględnie­ nie w obrazie k ap łan a elem entu osobowego. A nalizując bowiem ujęcie kapłaństw a w pism ach Nowego Testam entu, konstatuje, że dopiero późniejszy rozwój przyniósł jednostronność, prze­ sunięcie akcentu, wynikające z podkreślania elem entu sakra­ m entalnego, rozdaw nictw a sakram entów, na niekorzyść rysu apostolsko-proroczego, głoszenia Ewangelii i życia według niej.

2 6 6 K S . F R A N C IS Z E K M A C H A R S K I _[18]

Pozostają n a koniec dwie pozycje z zakresu odnowy dusz­ pasterstwa.

R u d o l f W e i l e r , Pastorales Experiment (z. 5, s. 291— 293). W krótkim rozw ażaniu R . W eiler, profesor etyki i nauk socjo­ logicznych uniw ersytetu wiedeńskiego zw raca uwagę n a rolę eksperym entu w odnowie duszpasterstwa. Eksperym ent rozum ie nie tylko jak o m etodę postępow ania indukcyjno-em pirycznego, ale również przyjm uje znaczenie szczególnie przydatne dla ag- giornamento, jak o w prowadzenie n a próbę i w ograniczonym za­ kresie nowych, projektow anych sposobów działania. W a ru n ­ kiem eksperym entu duszpasterskiego jest zdolność podjęcia pew­ nego ryzyka, właściwy stosunek do autorytetu kościelnego, h a r­ m onia pom iędzy planow aniem i elastycznością w działaniu, wreszcie odw aga apostolska. Głównymi polam i dla stosowania eksperym entu jest liturgia, kaznodziejstwo, wychowanie kapłanów , katecheza, diakonat, kształtowanie wspólnot kapłańskich.

N o r b e r t G r e i n a c h e r , Familie und Seelsorge (z. 1, s. 43—47). T ak ogólnie sform ułowany tytuł kryje interesujące rozw ażania z zakresu socjologii duszpasterskiej : jak ie wnioski m a wyciągnąć duszpasterstwo ze zm ian zachodzących w religijnych funkcjach rodziny. Podstaw ą do ich stw ierdzenia jest ankieta przeprow adzona w jedn y m z m iast Austrii, w ykazująca osłabienie funkcji tradycyjnie w ypełnianych przez rodzinę w dziedzinie kształ­ tow ania religijności dzieci. Z adaniem duszpasterskim jest jed n a k nie tylko odtw arzanie tradycyjnego modelu, ja k gdyby od zew­ nątrz, ale inicjacja w osobiste życie religijne, rozwijające się naw et przy zmniejszonej, choć tak pożytecznej, społecznej pomocy rodziny. W śród wniosków znajduje się wskazanie n a konieczność większego liczenia się w katechizacji dzieci z możliwością braku religijnej substancji wyniesionej z dom u rodzinnego. Zarów no katechizacja ja k i liturgia odpraw iana z dziećmi pow inna posia­ dać charakter m istagogiczny — razem stanow ią one w prow a­ dzenie w życie religijne. O dnow ienia religijnych funkcji rodziny chrześcijańskiej należy się spodziewać po odnowie przygotow ania do chrześcijańskiego życia w m ałżeństwie i rodzinie.