Milka, Lidia
"Tureckie przemiany. Dzieje Turcji
1878-1923", Tomasz Wituch, Warszawa
1980 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 72/2, 372-373
1981
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
372 Z A P IS K I
stronicow y rozdział om aw iający system partyjny RFN (m.inn. artykuły Helmuta P ü t z a — jednego z k ierow nik ów fra k cji parlam entarnej CDU/CSU »raz dzienni karza M anfreda i R o w o l d a ) . Książkę zam ykają m niejsze rozdziały Freda O l d e n b u r g a z uniwersytetu w B onn pośw ięcony N RD i dyplom aty ora z praw nika Thomasa L ä u f e r a om aw iający zachodnioeuropejskie, m iędzynarodow e zrzesze nie partii politycznych.
Poszczególne artykuły zaopatrzone są w dodatkow e w skazów ki bibliograficzne. Poza nimi tekst uzupełniają osobno podane statystyki w yborcze, indeks i w ybór literatury.
P. W.
/ >
Ilja S. M i l l e r , Issledow anija p o istorii narodaw Cientralnoj
i W ostoczn oj J ew ropy X I X w., Izdatielstwo „N auka” , M oskwa 1980,
s. 456.
T om niniejszy zawiera 18 studiów i szkiców zm arłego niedawno wybitnego historyka radzieckiego, znawcy d ziejów Polski XXX stulecia i w spółpracow nika m onum entalnego w ydaw nictw a źródłow ego ,/Powstanie styczniowe. M ateriały i dokum enty” . Z bogatej spuścizny p rof. M i l l e r a w ybrano artykuły o ch arak terze m onograficznym , teoretyczno-m etodologiczm ym , przyczynki i recenzje; znala zła się tu nawet popularnonaukow a biografia uczestnika powstania 1863 roku, Hieronim a K ieniew icza. Takie rozwiązanie pozw ala zaprezentować nie tylko zain teresow ania n aukow e autora, ale i m ożliw ości jego pióra.
Tematy, które badał, zgrupowano w trzech działach: „W osstanije 1863 g. i rus- •sko-polskije riew olu cjon n yje sw jazi” , „P roblem y istorii riew olu cjon n oj situácii w Rossii sieriediny X I X w .” i „S raw nitielno-istoriczeskoje izuczendje n ow oj istorii n arodów C ientralnoj i Jugo-W oetocanoj Jew ropy” <s. 33—>238, 239— 398, 399—447). K ilka z tych artykułów ukazało się dotychczas tylko w języku polskim. W szelako nawet i w tych, które nie dotyczą polskiej tem atyki, ' w idać w ykorzystanie źródeł o polskiej prow en ien cji (np. szkic o działalności M ikołaja Ogariowa w 1863 r. zo stał napisany głów n ie w oparciu o rap orty carskiego szpiega, A. B ałaszewicza- -P otockiego). M ożna by także wskazać na in spiracje m etodologiczne, chociażby w ostatnim tekście >(„Cientralnaja i Ju go-W ostoczn aja Jew ropa w epochu pieriechoda ot fieodalizm a к kapitalizm u: probliem y komplielosnogo sraw nitielno-istoriczeskogo izuczenija” , p ierw od ruk KH г. ЬХХЗСЩ, 1977 n r 4, s. 561— 576), zaw ierającym roważania poikrewne w stosunku do pow oływ an ej parokrotnie znanej książki Józe fa C h l e i b o w c z y k a.
Książkę poprzedza bibliografia p rac Ilji M illera i wspom nienie o tym uczo nym , pióra W. D. K o r o l j u k a. W ydaw nictw o przygotow ał Instytu S łow iano- znawstwa i Bałkanistyki A N ZSRR, którego zmarły b y ł w ieloletnim pracownikiem .
A. S.
Tom asz W i t u c h , T u reck ie przem iany. D zieje Turcji 1878— 1923, Państwow e W ydaw nictw o Naukowe, W arszawa 1980, s. 289.
Przedm iotem m onografii jest ew olu cja polityczna narodu i państwa turec kiego — od podporządkow anej przepisom islamu w spólnoty m uzułmańskiej do now oczesnej w spólnoty narodow ej. Starając 'się w yjaśnić istotę tej przem iany autor cofnął się do lat kryzysu w schodniego 1875— 1878. C hodziło m u przy tym nie tylko o u k a za n ie'k ry ty czn ej w ow ym czasie sytuacji Im perium Osmańskiego lecz rów nież o przedstawienie dorobk u reform atorskiego tego okresu. Dalej
skončen-Z A P IS K I 373
trow ał isię na rządach Abdülham ida II i wnioskach politycznych, jakie w yciągnęli z nich m łodoturcy. N ajw ięcej m iejsca pośw ięcił jednakże samemu ruchowi m łod o- tureckiemu, dopatrując się w nim ideow ego i politycznego zwiastuna Republiki Tureckiej. Za zamknięcie opisyw anych procesów uznał okres I w ojn y św iatowej i zw ycięskich w alk o niepodległość z lat 1919—tl'922.
Zasadniczym wątkiem pracy, obok zachodzących w państwie przeobrażeń, są przem iany m yśli politycznej. Stąd te właśnie zagadnienia zostały om ów ione n aj obszerniej. Inne kwestie, np. dzieje gospodarcze Turcji (a właściw ie Imperium Osmańskiego, gdyż takiej nom enklatury używa autor) czy też jej m iejsce w p o lityce m iędzynarodow ej, podporządkow ano głównemu tematowi.
„Tureakie przem iany” stanowią nie tylko niewątpliwie oryginalny wkład w I polskie badania nad dziejam i państwa, odgryw ającego przez kilkaset lat ważną fo lę na trzech kontynentach: europejskim , azjatyckim i afrykańskim ; przedstawiają także m odel zmian zachodzących w pozaeuropejskich kulturach i kręgach cy w ili zacyjnych, na skutek k on fron tacji z Europą.
Na .bazę źródłow ą składają się archiwalia angielskie i włoskie (zabrakło nie stety niedostępnych dla autora archiw alnych materiałów tureckich) oraz liczne do kumenty publikow ane, pamiętniki wspomnienia i prasa. W śród w ielojęzycznej, obficie cytow anej literatury, przeważają opracowania anglosaskie. W m niejszym zakresie w ykorzystano skromny, zdaniem W i t u c h a , dorobek historiografii tu reckiej. Książka posiada dobrze opracow aną notę transkrypcyjną, bibliografię oraz dwa indeksy: osób i nazw geograficznych. Uzupełniają ją starannie dobrane mapy.
L. M. Filozofia i m yśl społeczna w latach 1865— 1895 cz. I— II, w ybór
i opracow anie Anna H o c h f e l d o w a i Barbara S k a r g a . 700 lat
m yśli polskiej, Państwow e W ydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980,
s. 638, 650.
N agłówek obszernego, ponad stostronicowego wstępu m ówi o „P olskiej myśli filozoficznej epoki pozytyw izm u ” , mimo iż zgodnie z (regułami serii nie umieszczono podobnego sform ułow ania w tytule tomu. W istocie pozytyw izm dominuje, szcze gólnie w pierw szej części antologii. Składa isię na nią sześć działów: „I. P ozyty wizm warszawski. P rzy w ód cy ” (tu m.in. Świętochowski, Ochorow icz, Prus i Ghm ie- low ski); „II. Sym patycy i adherenci” — z Orzeszkową, Spasowiczem i Dygasiń skim, „III. Spekulatywna filozofia przyrody” , „IV. Ewolucjonizm , matematyka i f i zyka a k on cepcja rzeczyw istości” , „V. M etodologiczne problem y przyrodoznaw stwa” , „VI. Pozytywistyczna teoria społeczeństw a” .
Do k ry teriów selekcji i podziału tekstów można mieć nieco zastrzeżeń; dziwi np. wyeksponow anie w dziale I Prusa (z cennym skądinąd przedrukiem „Szkicu programu w warunkach obecnego rozw oju społeczeństwa’) a przesunięcie Orzesz kow ej (którą reprezentuje m.in. „Patriotyzm i kosm polityznv1) do działu II. Podobne w ątpliw ości nasuwa tytuł działu VI, zawierającego przegląd poglądów na społeczeństw o Bolesława Lim anowskiego, Ludwika Gumplowicza i Józefa K a- rdla Potockiego. ·
Część II przynosi kolejne siedem działów („H istorycy” , „Z w olen nicy idealnego realizmu. Obrońcy m etafizyki” , „F ilozofia katolicka", „W czesny m odernizm ” , „P o zytyw izm k rytyczn y” , „P ierw si polscy marksiści” ). Skoro w ydaw nictw o prezentuje nie tyllko filozofię, ale i m yśl społeczną, razi nieco pom inięcie konserwatystów, «lim o iż trudno w ich przypadku o typow ą refleksję teoretyczną (K alinka, S z u j
