Waldemar Wesoły
Pomiar zakorzenienia Kościoła na
przykładzie jedenastu krajów
misyjnych Czarnej Afryki
Studia Theologica Varsaviensia 19/2, 53-61
Studia Theol. Vars. 19 (1981) n r 2
WALDEMAR WESOŁY
POMIAR ZAKORZENIENIA KOŚCIOŁA
NA PR ZY K ŁA D ZIE JE D E N A ST U K R A JÓ W M ISY JN Y CH CZARNEJ AFRYKI 4
T r e ś ć : W stęp; I. Statystyka; II. Indeks zakorzenienia; III. D ysku sja wyników.
WSTĘP
W św ietle dokum entów kościelnych pierw szoplanow ym ce lem działalności m isy jn ej jest „przepow iadanie E w angelii i zakładanie Kościoła w śró d ludów i gru p, gdzie Kościół nie
zapuścił jeszcze korzen i (DM 6, por. EN 17— 24). W latach
siedem dziesiątych naszego stulecia szczególnym tere n em
działalności m isy jn ej polskich księży, b raci i sióstr sta ły się k ra je A fry k i C z a r n e j.2 Są to n a stę p u jąc e k ra je : G órna W ol ta, N iger, G hana, Togo, K am eru n , Zair, Kongo, R w anda, B u ru n d i, T anzania i Zam bia. Są to k ra je m isy jn e i za tak ie u- znane przez K ongregację E w angelizacji Ludów (DM 6 ) 3. In te re s u je nas stopień „zakorzenienia K ościoła” w ty ch k rajach . M isjołog J. M asson S J ko m en tu jąc d e k re t m isy jn y u jm u je „zakorzenienie” oraz „dojrzałość K ościoła” jako w a ru n k i po w stania K ościoła lokalnego. W aru n k i te są w edług niego n a stępu jące: odpow iednia ilość w iern ych , zapuszczenie korzeni w społeczności, pew n a stabilizacja i siła, dostosow anie się do m iejscow ej k u ltu ry , odpow iednie in sty tu cje, w łasn y b isk up diecezji, m iejscow y k ler, osoby zakonne i a k ty w n y l a ik a t.4 Z akorzenienie Kościoła — to m ożliwość sam odzielnego d al 1 Opracowano na podstaw ie pracy doktorskiej pt. „Działalność pol
skich m isjonarzy w Czarnej A fryce na podstawie listów pisanych w latach 1966—1976”; rozpraw a odbyła się w lutym 1980 roku, prom oto
rem był: prof, dr hab. A ndrzej Święcicki, recenzentam i byli: prof, dr hab. A ndrzej Zajączkowski (PAN) i ks. doc. dr hab. W itold Zda- niewicz (ATK).
2 A ktualnie pracuje tam około 230 polskich m isjonarzy i m isjonarek. 3 Por. Guida dette Missioni Cattoliche, Roma 1975, s. 387—483.
4 Por. J. M a s s o n SJ, D ekret o działalności m isyjn ej Kościoła. K o
5 4 W A L D E M A R W E S O Ł Y [2]
szego w zrostu. P o w stan ie Kościoła lokalnego — to m ożliwość owocow ania, rodzenia, d aw an ia pędów now ym Kościołom. O znaką dojrzałości K ościoła jest ta k a sam ow ystarczalność, ta k i „d uch m isy jn y ”, tak a liczba k le ru m iejscow ego, że K o ściół ten jest w stanie pom agać in ny m Kościołom , bardziej p o trzeb u jący m pomocy, np. gdy Kościół lok aln y może już w ysyłać m isjo n arzy s.
I. STATYSTYKA
W yk o rzystu jąc dostępne dane staty sty czn e ®, dotyczące nie k tó ry ch w yżej w ym ienionych przez M assona elem entów , spo rządzono tabelę, w k tó re j porów nano sta n Kościołów w w y m ienionych poprzednio k raja ch . K ra je ułożono w edłuk k o lej ności rozpoczęcia działalności m isy jn ej K ościoła katolickiego na d an ym teren ie. D la ilu stra c ji dodano A u stralię, k tó ra orze czeniem P apieża P a w ła V I w d niu 22 m arca 1976 ro k u p rze stała być k ra je m m isyjn ym . 7
Tabela ta m a stanow ić p u n k t w yjścia dla opracow ania tak zwanego indeksu 8 służącego do p o m iaru dojrzałości czyli sto pnia zakorzenienia Kościoła w k ra ja c h m isyjnych.
Liczba ludności w poszczególnych k ra ja c h jest bardzo zró żnicow ana — zależy to tak że od obszaru k ra ju . Rów nież od setki katolików w sto su n ku do w szy stk ich m ieszkańców k r a ju oraz p rzy ro st liczby katolików , od czasu rozpoczęcia dzia łalności Kościoła, nie są jednakow e.
B iskupów m iejscow ych, w p oró w n aniu z ogólną ich licz bą w poszczególnych k raja ch , jest stosunkow o n ajw ięcej; m iejscow ych księży n a jm n ie j; a bracia i sio stry zajm u ją po zycję średnią. W y jątek stanow i R w anda, gdzie księży jest o 4% m niej od b raci i sióstr.
Im w iększy odsetek katolików , ty m w iększa ich liczba p rzy p ad a na jednego księdza. W y ją tek stanow i T anzania i Zam bia.
Im dłużej trw a działalność Kościoła, ty m w ięcej jest sem i n arió w duchow nych (T anzania i Zair).
Jeśli chodzi o klery k ó w , to n ajk o rzy stn iejsza sy tu a c ja jest 5 Tamże s. 168—180.
8 Por. Guida ..., dz. cyt., obliczenia w łasne autora.
7 List pasterski Papieża P aw ła VI „Australiam terram ” AAS 69(1977) 29.
8 Term inu „indeks” użyto . w znaczeniu w skaźnika definicyjnego. P orów naj: S. N o w a k , M etody badań socjologicznych. W arszawa
T ab el a 1: D an e sta ty st y c z n e dot yczące st an u K o śc io ła w p o sz c z e g ó ln y c h k ra ja c h [ 3 ] Z A K O H Z E N IE N IE K O Ś C IO Ł A W A F R Y C E 5 5 cd O ьо <D Д Ti CS Д ‘O & CS cs XN ц э р р н лц>р' - А в л э ш и п A v O t J H U I U I S S qoXzsziCM 0 N .ч Ф 43 О t o j* i ф Л о 5 l S g ^ о Æ S?л д Й о ад te -Ä . м о а о > м д Ó M g о w ад и Ф S-S £ ^ а а n a т з а / ф tM - О *со ЪХ> тМ о о о X о о ! ! S О - ё ^ и о X I 4 3 • гЧ д X д •2 Г > » § ? со ·Ν ю а д М о О --- ч-> со ■Л д 1 £ . а * >> W ·Ν 3 V Æ ^4к9 M O O U B 2 { Z S 9 I U I iCqzoii °Р S&94 - П о т sppspo qiui м p s o u p n i BqzDiq E ppso^ psouiBpsizp nSftfeZOOd 3pH W 1- I l I I 1 ! 1 I I 1 1 3 СО ад со ! 05 t-Ч Ю со о со со 05 ф со ю 05 тЧ со ад ф тЧ ад «О о ад 05 о СО со со ад Ф о ад ад ад 1'- Ф со г а со ю Ï- о о ф Ю со со ф 05 ł> t—< со гЧ со ад тЧ t-Ч гЧ СО со О г—Ф т-Ч Ф о 05 с о см о гЧ <05 О ф О СО о гЧ со ф со со ад О со 05 ф 05 t-Ч тЧ сг> с о со t—1 ад тЧ о со ад ю ад гЧ ад г-Н СЧ тЧ о О о О Оо о о о о Ф о со со о о О о 1'—о о со гЧ о со со со ю ю ф со 05 I—i со со гЧ ад «Ч ад ю ю со со ад <35 со СО ад ад о Γ гЧ ад ю со СО ф Ф 7*4 ф Ф ф ΙΟ со ю со со СО СО Ф СО 05 со ф го ад ф со ад СО ад ад тЧ СО со ф ад ю со со со СО ф со ю ю о го о со 1—00 ф со «о t' о со по 05 7—Н ю Т-Ч СО о о о to ад со о ад ф T“ł ад ф гН es! СО ф ад ад σ> СО со ф о СО со ад со ю о in' Ф 05 со r-f ф ад со ф to ф Ф Н ад т-Ч 05 ад ад со 05 ад 05 о о гЧ Ф 00 Ф со со 05 05 о о СО о Фф СО «5 со со со со 05 05 05 со .a *s cS N Д .. c c c c cd O .JH ад rQ g s Q ce тз д о Д ад ü о д CC 4-i l i £ д <
w G órnej W olcie, chociaż jest tam 6% katolików . N ajgorzej — co do klery k ó w m iejscow ych — jest w Zairze (40% k a to li ków) i w B u ru n d i (65% katolików ).
M iejscow i katecheci, w stosun k u do liczby katolików , n a j liczniejsi są w G órnej W olcie, a n a jm n ie j jest ich w R w an - dzie i B urund i. W ynikałoby z tego, że G órna W olta jest w stan ie w nied alek iej przyszłości pow iększyć liczbę członków Kościoła katolickiego, o czym syg n alizu ją rów nież m isjona rze. 9
II. INDEKS ZAKORZENIENIA
K orzy stając z dan y ch zaw arty ch w om ów ionej tab eli moż na pokusić się o sprow adzenie ich do w spólnego m ian ow n i ka p rzy pom ocy in d ek su określającego stopień „zakorzenie n ia Kościoła” . P ró b a u tw o rzen ia odpow iedniej do tego skali jest nowością. P o sługu jąc się „m etodą sędziów ”, dziesięciu w yróżnionym w skaźnikom zakorzenienia nadano n astępu jące w arto ści punktow e:
Liczba pu n k tó w
5 0 W A L D E M A H W E S O Ł Y [Ą]
— za każde 2% k atolików 1
— za każde 4% m iejscow ych ' biskupów 1
— za każde 2% m iejscow ych księży 1
— za każde 4% m iejscow ych braci i sióstr 1
■— za w ięcej niż 9.000 katolików p rzy p ad ający ch na
jednego księdza 1
oraz za zm niejszenie te j liczby w g ranicach każdego
następnego 1.000 dodatkow o 1
tak. ab y za 1.000 i m n iej katolików p rzy p ad ający ch
na jednego księdza w ypadło 10 10
— za w ięcej niż 20.000 kato lik ów p rzy p ad ający ch na
jednego k lery k a 1
oraz za zm niejszenie te j liczby w gran icach o każde
ko lejne 2.000 dodatkow o 1
9 Dnia 29 m aja 1979 r. au to r (W. W.) przeprow adził wywiad z O. Józefem Schtriklerem — ojcem białym z Górnej Wolty. Uważa on że można już przyjąć przeszło 10°/o katolików w G órnej Wolcie, a od 1976 r. przybyły tam 3 diecezje.
10 W A fryce średnio na jednego księdza przypada około 3.000 k a tolików. Por. Guida ..., dz. cyt., s. 1626. W Polsce — około 1.800.
[ 5 ] Z A K O R Z E N I E N IE K O Ś C IO Ł A W A F R Y C E 5 7
ta k aby za 4.000 i m niej k atolików przyp ad ający ch
na jednego k lery k a w ypadło 11 10
— za w ięcej niż 1.000 katolików p rzy p ad ający ch na
jednego św ieckiego k a te c h e tę m iejscow ego 1
oraz za zm niejszenie tej liczby w każdych k o lej
n ych 100 dodatkow o 1
ta k aby za 200 i m n iej katolików przyp ad ający ch
na jednego k a tech etę w ypadło 12 10
— za w ięcej niż 1 m ilion m ieszkańców p rzy p a d a ją
cych na diecezję 2
oraz za liczbę m ieszkańców w g ranicach od 0,5 do
1 m iliona na diecezję 4
za m n iej niż 0,5 m iliona , 8
—■ za sem inariu m wyższe p rzy p ad ające na 6 i w ięcej
diecezji 2
oraz za sem in ariu m p rzy p ad ające na 4— 5 diecezji 4
za sem in ariu m przy p ad ające na 1— 3 diecezje 8
—■ za katolicki u n iw e rsy te t (lub u n i w e r s y t e ty do
tyczy ty lk o Z airu)* 15
Sum a p un k tó w u zyskana przez Kościół w d anym k ra ju za dziesięć w skaźników pozw ala w p rzy b liżen iu ocenić to, co d e k re ty kościelne n azy w ają zakorzenieniem , sam ow y starczal nością, sam odzielnością lu b dojrzałością Kościoła. N ajw yższa m ożliw a do uzyskania w artość in d ek su w ynosi 211 punktów . G dyby zastosować podaną p u n k tac ję do Kościoła lokalnego w spółczesnej Polski, uzyskano by indeks w artości około 190 punktów .
A u stralia, k tó re j w szystkie p a ra m e try podano w obu ta belach, jak w spom niano, niedaw no p rzestała być uw ażana za k ra j m isyjny. Można więc przyjąć, że w p rzy bliżeniu 100— 111 p u n k tó w jest ta k ą w artością indeksu, k tó ra w y starcza do uznania Kościoła za Kościół lo k aln y a nie za te re n m isy jny .
Do k rajó w m isyjnych, stosując podobnie ja k poprzednio m etodę sędziów, zastosow ano n astę p u jąc ą su m aryczną k la sy fikację zakorzenienia Kościoła:
„dobre zakorzen ien ie” — w artość indeksu ponad 90 punktów ;
„średnie zak o rzen ien ie” — „ „ ponad 80 do 90 pkt.
„słabe zak o rzenien ie” —- „ ,, iponad 50 do 80 pkt.
„m ałe zakorzenienie’ — „ „ do 50 punktów .
11 W Polsce na jednego kleryka przypada m niej więcej 5.000 kato lików. Sytuację tę uznano za korzystną.
12 Dąży się do tego, by w każdej wiosce byl miejscowy kateche ta, a wioski afrykańskie liczą około 300—500 mieszkańców.
Tabela 2. W artości indeksu zakorzenienia Kościoła K r a je . W sk a ź n ik i „z a k o rz en ien ia K o ś c io ła ” R azem O d setek k a to li kó w do licz b y m ieszk. O d setek pochodze n ia m iejsco w eg o L ic z b a k a to li ków n a jed n eg o L icz b a bisk u p ów k s ię ży b r. i sr. k si ę d z a o g ó łe m k le ry k a m ie js c o w e g o k a te c h e tę m ie js c o w e g św ie c k ie g o d ie c e z ji w y ż sz y ch s e m in a ri ó w u n iw e rs y te tó w k a to li c k ic h do ogółu b isk u p ó w k się ży br. i sr. l i c z b a p u n k t ó w T a n z a n ia 100,7 10,5 20,7 19,0 14,5 9,0 8,0 7,0 4,0 8,0 Z a ir 94,0 20,0 19,5 11,5 8,0 7,0 1,0 6,0 4,0 2,0 15,0 G h an a 79,7 6,5 22,0 .16,5 9,7 7,0 7,0 5,0 2,0 4,0 --K a m e ru n 79,5 10,5 11,0 13,0 12,0 9,0 8,0 8,0 4,0 4,0 K on g o 95,2 20,0 19,2 12,0 10,0 8,0 3,0 7,0 8,0 8,0 _ Z am b ia 52,2 9,5 13,7 6,5 4,5 9,0 1,0 2,0 4,0 2,0 __ Togo 84,2 10,5 18,7 19,5 10,5 8,0 5,0 4,0 4,0 4,0 __ B u ru n d i 97,2 . 32,5 25,0 .16,5 10,5 5,0 1,0 1,0 4,0 2,0 R w an d a 89,7 21,0 20,7 22,0 10,0 5,0 2,0 1,0 4,0 4,0 G . W o lta 89,2 3,0 22,0 14,0 14,2 10,0 10,0 10,0 4,0 2,0 __ N ig er 43,9 0,2 0 .12,5 15,2 4.0 5,0 5,0 2,0 " ~ A u s tra lia 111,7 12,5 ' 23,2 32,0 13,0 9,0 9,0 1,0 4,0 8,0 — 5 g W A Ii D E M A B W E S O Ł Y
[ 7 ] Z A K O R Z E N I E N IE K O Ś C IO Ł A W A F R Y C E 5 9
A nalizow anych jedenaście k rajó w m ożna następu jąco sk la syfikow ać ze w zględu na stopień zakorzenienia Kościoła:
„dobrze zakorzen io n y” — Tanzania, B uru n d i, Kongo, Zair;
„średnio zak orzeniony” — R w anda, G órna W olta, Togo;
„słabo zak o rzeniony” — G hana, K am eru n , Zam bia;
„m ało zak orzeniony” — Niger.
III. DYSKUSJA WYNIKÓW
W ydaje się, iż jedny m z dość w ażnych czynników zakorze nienia Kościoła jest czas. P o tw ierd za się to w p rzy p ad k u T a n zanii, m niej w p rzy p ad k u Zairu, w k tó ry m jest u n iw e rsy te t katolicki, ale ró w n ież n ajw ięk szy odsetek różnych u g ru p o w ań syn k rety czn y ch . Na ogół jed n ak nie ulega w ątpliw ości, że czas p o trzeb n y jest m iędzy in n y m i po to, by w zrosła licz ba tu bylczy ch biskupów , kapłanów , osób zakonnych oraz licz ba aktyw n ego laik a tu . Ludzie ci m uszą się w yw odzić z ogól nej populacji członków Kościoła katolickiego.
O stopniu zakorzenienia d ecy d u ją w szystkie w skaźniki, chociaż nie z jednakow ą siłą. Jak o p rzy k ła d m ożna p rz y to czyć B u ru n d i i G órną W oltę, w k tó ry c h to k ra ja c h pracę ew angelizacyjną rozpoczęto niem al rów nocześnie. W p u n k ta cji ogólnej B u ru n d i m a 8 pu n k tó w w ięcej od G órnej W olty. Ale w G órnej W olcie jest tylk o 6% katolików , a w B u ru n d i 65%, czyli o zakorzenieniu Kościoła decyd u je nie tylk o od setek katolików . S k ądinąd zaś w iadom o, że w G órnej W ol cie, w k tó re j islam je s t silny i ak ty w n y , m ożna zaobserw o w ać „katolicyzm pogłębiony”, n ato m iast w B u ru n d i ochrzcze ni anim iści re p re z e n tu ją raczej „katolicyzm p ły tk i” .
Nie w y d aje się, żeby isto tn y w p ływ na zakorzenienie m iała przeszłość kolonialna, stan ośw iaty lu b sy tu a c ja polityczna. W iadomo, że koloniści fran cu scy p refero w ali katolicyzm , ale przecież G órna W olta i N iger należały do stre fy fran cu sk iej, a w p u n k ta c ji bardzo się różnią. N ato m iast koloniści b r y ty j scy lansow ali p ro te sta n ty zm , jed n a k rów nie w ielkie różnice w y stęp u ją np. m iędzy T anzanią i Zam bią.
Je śli chodzi o sta n ośw iaty, to w T anzanii i Zairze jest 15% ludzi um iejący ch czytać i pisać — k ra je te należą do tych, w k tó ry c h Kościół jest dobrze zakorzeniony. W Zam bii zaś an alfabetó w jest tylko 58%, a Kościół uznano tam za sła bo zakorzeniony. N atom iast w B u ru n d i jest 96% an alfab e tów, a k ra j te n znalazł się w strefie dobrego zakorzenienia. R ów nież m ałe praw dopodobieństw o w p ły w u na
zakorzenię-W A L D E M A R zakorzenię-W E S O Ł Y
nie, w om aw ianych k ra ja c h m a a k tu a ln y u stró j polityczny lu b sy tu a c ja polityczna na linii: Kościół — państw o. Np. n ie w iele p u n k tó w dzieli Kongo od G órnej W olty, chociaż Kongo jest rep u b lik ą o o rie n tac ji socjalistycznej. W R epublice Za ir od szeregu la t istn ieją k o n flik ty m iędzy K ościołem a p a ń stw em („m obutyzm ”), n ato m iast w Zam bii Kościół cieszy się zupełną swobodą, n aw et poparciem w ładz państw ow ych, jed n ak m iędzy ty m i k ra ja m i ry su je się duża różnica zakorzenie nia Kościoła na korzyść Zairu.
Jeślib y się chciało snuć prognozy na przyszłość, to ze w zględu na liczbę diecezji w stosunku do p opulacji m ieszkań ców k o rzy stn a sy tu acja w y stę p u je w Kongo, n iek o rzy stn a w G hanie i Nigrze. Ze w zględu na liczbę sem inariów ducho w n ych — ko rzy stn ie jest w T anzanii i Kongo, niekorzystnie w Zairze, Zam bii, R w andzie, G órnej W olcie i bardzo słabo w Nigrze, bow iem nie m a tu w ogóle wyższego sem inarium . Przytoczone p rzy k ła d y p otw ierd zają pogląd, że. dla oceny dojrzałości K ościoła w k ra ja c h m isy jn y ch należy b rać pod uw agę rów nolegle w iele w skaźników . Tem u celowi w ydaje się dobrze służyć stosow ana w socjologii m etoda budow y in deksu.
Na zakończenie w arto się jeszcze zastanow ić nad tym , czy zaproponow aną p u n k tac ję m ożna stosow ać do oceny rozw o ju Kościołów lo kalnych w k r a ju od daw na chrześcijańskim . Nie w iem y czym k iero w ała się Stolica A postolska ogłaszając sam odzielność Kościoła w A ustralii, k tó ra w teście u zyskała 111,7 pun k tów . Na pew no złożyło się na to w iele czynni ków 13. Być może, że zadecydow ała sam ow ystarczalność m a te ria ln a i dostatecznie liczny stan p erso nelu k le ru m iejsco wego. A u stra lia bow iem w y sy ła swoich m isjo n arzy do inn ych k rajów , m. in. do A fryki, np. w G hanie p ra c u ją a u stra lijsc y w e rb iś c iu . P od tym w zględem om aw iane k ra je afry k ań sk ie m a ją p rzed sobą jeszcze daleką drogę do przebycia, zanim dojdą do sam odzielności i będą m ogły in n ym służyć sw oją pomocą. Ten jeden p rzy k ład A u stralii w ystarczy, by dostrzec, że w p rzy p ad k u Kościołów lo kaln y ch do oceny ich sta n u n ie zbędne są dalsze p a ra m etry . W ątpliw e czy ich dojrzałość w e 13 Trzeba mieć na uwadze to, że w A ustralii ew angelizacją w n i kłym stopniu objęto rodzime plemiona, natom iast gros katolików wywodzi się z ludności napływowej.
14 Por. Catalogus Sodalium Societatis Verbi Divini, Steyl 1975, s. 327.
[ 9 ] Z A K O R Z E N I E N IE K O Ś C IO Ł A W A F R Y C E 6 1
w n ę trz n ą i w k ład w pracę Kościoła pow szechnego da się u j m ować w podobnie uproszczony sposób.
D g g r é d’e n r a c i n e m e n t d e l’E g l i s e s u r l ’e x e m p l e d e o n z e p a y s d e Г А f r i q u e N o i r e d e s s e r v i s p a r
l e s m i s s i o n a i r e s Sommaire
L’A frique Noire est devenue dernièrem ent le te rra in spécial d’ac tivité des m issionnaires polonais. L’analyse entreprise a eu pour but un essai d’établir le degré d ’enracinem ent de l ’Eglise (DM 6, EN 17—14) dans les pays desservis p ar les m issionnaires et notam m ent: la H aute-V olta, le Niger, Ghana, Togo, Cameroun, Zaire, Congo, L uanda, Burundi, Tanzanie et Zambie. Afin d’atteindre le but p ro posé l ’on a mis à profit les données statistiques concernant l ’Eglise dans ces pays et — d’après le missiologue J. Masson S J — on les a reconnues comme des indicateurs de l ’enracinem ent. Ce sont les données suivants: pourcentage des catholiques face au nom bre d’ha bitants de ce pays; pourcentage des évêques du pays comparé à l ’en semble des évêques; pourcentage des prêtres du pays face au total des prêtres; pourcentage des religieux: frères et soeurs comparé à l ’ensemble de ces religieux et religieuses; nom bre de catholiques des servis p ar un seul p rêtre; nom bre de catholiques face à un seul sé m inariste ressortissant du pays; nom bre de catholiques enseignés par un catéchiste laie, ressortissant du pays en question; nom bre de dio cèses; nom bre des sém inaires ecclésiastiques; nom bre d’universités ca tholiques.
Un index des valeurs pour les indicateurs respectifs fut consti tué d’après „la m éthode des Juges” et la somme m axim ale des po ints se m onta à 211. Au cours de l ’estim ation et de l’évaluation de ce que les décrets ecclésiaux appelent enracinem ent, indépendance, m aturité de l’Eglise, ce fu ren t certes tes indicateurs qui décidèrent, mais non tous avec la même force de persuasion. L’A ustralie fut admise comme com paratif; c’est en 1976 qu’elle cessa d’être un pays desservi p ar les m issionnaires et obtint 111,7 points. Les pays a fri cains dont il s’agit fu ren t classifiés comme suit: l ’Eglise „bien en racinée” (valeur de l’index de plus de 90 points): la Tanzanie, le Burundi, le Congo et le Zaire; „enracinée moyenne” — 81 à 90 points): le Ruanda, la H aute-V olta et le Togo; „faiblem ent enraci née” — (51 à 80 points): le G hana, le Cam eroun et la Zambie; „peu enracinée” (50 points): le Niger.
