Rów no wa ga jo no wa ro œlin zie l nych Pu sz czyKa m pi no skiej jako bio wska Ÿ nik sta nu œrodowiska

(1)

El ¿ bie ta Ja no wska Zak³ad Gle boz na w stwa

Ka te dra Nauk o Œro do wi sku Gle bo wym SGGW ul. Nowo ur sy no wska 159, 02-776 Wa r sza wa ja no wska@de lta.sggw.waw.pl

Rów no wa ga jo no wa ro œlin zie l nych Pu sz czy Ka m pi no skiej jako bio wska Ÿ nik sta nu œrodowiska

Her ba ce o us plants io nic ba lan ce in the Ka m pi nos Fo rest as a bio in di ca tor of en vi ron ment state

Abs tract: This pa per pre sents stu dy re sults on io nic ba lan ce fo und in ye ars 1991–99 in mono coty ledo nu os plants (mi xed sa m p les of gras ses and se d ges) and dico tyle do no us plants (Con val la ria sp. Vac ci nium sp., Ma ian t he mum sp., Ru mex sp., Po ten til la sp.) as well as in mos ses and ferns. To tal of 16 spots were sa m p led in se le c ted fo rest com mu ni ties of the Ka m pi nos Na tio nal Park.

The plants re pre sent a re gion with well pre se r ved na tu ral en vi ron ment. The re la tions be twe en some ele ments (Ca, Mg, K, Na, SO4, PO4, Cl and or ga nic acids) in plant tis su es of se le c ted fo rest com mu ni ties on dif fe rent kind and ty pes of soil were in ve sti ga ted. It is shown that the re la tions between cations and anions depend on plant species and on soil types (in some cases).

Key words: bio in di ca tion, plants io nic ba lan ce, na tu ral en vi ron ment

S³owa klu czo we: bio in dy ka cja, rów no wa ga jo no wa ro œlin, œro do wi sko naturalne

Wstêp

Sza ta ro œlin na jest œci œle zwi¹zana z wa run ka mi œro do wi ska przy rod ni cze go.

Du¿e zna cze nie w roz po zna niu sta nu œro do wi ska maj¹ rów nie¿ szcze gó³owe wia do mo œci do tycz¹ce wza je mnych re la cji miê dzy ma krosk³ad ni ka mi w ro œli - nie, usta la ne w opa r ciu o me to dy ana li ty cz ne. Ro œlin noœæ si l nie re a gu je na zmia ny od dzia³ywa nia ró ¿ no rod nych czyn ni ków eko lo gi cz nych, a za chwia nie rów no wa gi fi zjo logi cz nej w ro œli nach mo¿e wska zy waæ na zmia nê pro po rcji, czê sto nie ko rzystn¹, w za wa r to œci sk³ad ni ków od ¿y w czych w gle bie. Zain tere - so wa nia ba da czy zwi¹zane z gro ma dze niem ma krosk³ad ni ków sku piaj¹ siê na ró ¿ nych gru pach ro œlin rosn¹cych w ró ¿ nych wa run kach. Ba da no tra wy ³¹kowe rosn¹ce na gle bach za so b nych nie na wo ¿o nych (Bro go wski, Ku si ñ ska 1976), tra wy, zbo ¿a i sa dzon ki drzew na wo ¿o ne (Bro go wski, Tra czyk 1978, Fi li pek, Ba do ra 1992, Ja no wska 1987), drze wa par ko we w wa run kach nad mie r ne go za - so le nia (Bro gowski i in. 1977, 2000), jab³onie w na wo¿o nych sa dach (Ko za ne cka 2003, Ko za ne cka, Bro go wski 1999) jak te¿ ro œli ny zie l ne w wa run kach na tu ral - nych (Bro go wski 1974, Cze r wi ñ ski, Pracz 1995, Cze r wiñski, Tra czyk 1985,

Regionalne Studia Ekologiczno-Krajobrazowe Problemy Ekologii Krajobrazu, tom XVI Warszawa 2006

(2)

Ja no wska 1994). W ba da niach tych zaob ser wo wa no zmia ny we wza je mnych pro po rcjach ka tio nów i anio nów w ro œli nach, po wo do wa ne przez na wo ¿e nie czy za so le nie gleb. Efe ktem by³ wp³yw na wzrost ro œlin lub ich usz ko dze nia.

Pod staw¹ do po rów nañ mo¿e byæ stan jo no wy ro œlin po chodz¹cych ze œro do wisk na tu ra l nych lub nie wie le zmie nio nych. Ni nie j sze ba da nia przed sta wiaj¹ stan jo - no wy ro œlin po chodz¹cych ze zbio ro wisk le œ nych i ³¹ko wych KPN. Te mat jest czê œci¹ sze ro ko pro wa dzo nych ba dañ nad prze mia na mi gleb i in nych ko m po nen - tów œro do wi ska przy rod ni cze go pod wp³ywem an tro po pre sji w Ka m pi no skim Par ku Na ro do wym, któ ry od 2000 r. na le ¿y do œwia to wej sie ci re ze r wa tów bio s - fe ry jako Rezer wat Bio s fe ry „Pu sz cza Ka m pi no ska” (Kone cka- Bet ley i in. 1994, 1999, Czêpi ñska- Kami ñ ska 1994, Czêpi ñska- Kami ñ ska i in. 2000, 2003, Czêpi ñ - ska- Kami ñ ska, Ja no wska 1999, Ja no wska, Czêpi ñska- Kami ñ ska 2004). Ba da nia rea li zo wa no w ra mach gran tów KBN: 4S 40108804 i 6PO4G 05612.

Ce lem pra cy jest po szu ki wa nie wska Ÿ ni ków che mi cz nych dla oce ny sta nu œro do wi ska w opa r ciu o bio indy ka to ry ro œlin ne, na po zio mie go spo daro wa nia sk³ad ni ka mi od ¿y w czy mi. Wy ni ki przed sta wio ne w ni nie j szej pra cy dotycz¹ naturalnych predyspozycji roœlin.

Ma te ria³ i me to dy

Ba da no ro œli ny runa le œ ne go i nie wie l kich ³¹k œród le œ nych w Ka m pi no skim Par ku Na ro do wym. S¹ to ro œli ny dzi ko rosn¹ce w wa run kach na tu ra l nych i zbli -

¿o nych do na tu ra l nych, w œro do wi sku ty l ko lo ka l nie na ra ¿o nym na umiar ko wa - ne zanie czy sz cze nia (Czêpi ñska- Kami ñ ska i in. 2000, Ja no wska, Czêpi ñska- Kami ñ ska 2004). Ana li zo wa no pró b ki ro œlin dwu li œcien nych: bo rów ki cze r ni cy (Vac ci nium my r til lus), kon wa lii ma jo wej (Con val la ria ma ia lis), kon wa li j ki dwu li st nej (Ma jan t he mum bi fo lium), piê cio r ni ka (Po ten til la sp.) i szcza wiu (Ru mex sp.) oraz pa pro ci (Pte ri dium sp.), mchu (Ple u ro sium schro e be ri) oraz mie sza ne pró b ki traw i tu rzyc (Gra mi nae&Cy pe ra ceae). Pró b ki po bie ra no w ko le j nych la tach w okre sie 1991–1999, w 16 pun ktach roz mie sz czo nych w dwóch stre fach Re ze r wa tu Bio s fe ry „Pu sz cza Ka m pi no ska” (Ja no wska 2001). Oma wia ne ro œli ny re pre zen tuj¹ ró ¿ ne ze spo³y le œ ne (tab. 1, 2ab, 3).

Pró b ki po bie ra no z ki l ku miejsc po wie rz ch ni ba da w czych (ok. 10 m²) na pocz¹tku li pca. Pró b ki nie my te su szo no w temp. ok. 65^oC, mie lo no i spo pie lo - no na su cho w pie cu mu flo wym w tem pe ra tu rze ok. 500^oC. Po pió³ roz pu sz czo - no na gor¹co w 10% HCl i s¹czo no. Ca, K, Na oz na czo no fo top³omie nio wo, Mg – me tod¹ ASA, S – me tod¹ ne fe lo me tryczn¹, P – kolo ryme try cz nie z mo lib - denianem. Chlor oz na czo no w wyci¹gu wod nym argen tome try cz nie me tod¹ Mo hra. Za wa r to œci sk³ad ni ków przed sta wio no w ilo œciach równo wa¿ ni ko - wych (ka tio ny i anio ny) i ob li czo no za wa r toœæ anio nów or ga ni cz nych (SK – SA = R-COO). Ob li czo no te¿ sto su nek ka tio nów dwuwa r to œcio wych do jednowa r to œcio wych i sto su nek ka tio nów dwuwa r to œcio wych Ca + Mg do iloœ ci anio nów or ga ni cz nych.

(3)

Tab. 1. Ze spo³y ro œlin ne i gle by w KPN Tab. 1. Plant com mu ni ties and so ils in the KNP

Lo ka li za cja Lo ca tion

Typ sie d li sko - wy lasu Fo rest site type

Ze spó³ ro œlin ny Plant com mu ni ty

Pod typ gle by wg Sy ste ma ty ki Gleb Pol ski i kla sy fi ka cja wg WRB Sub ty pe o so ils ac cor ding to Sy ste ma tics

of Po lish So ils and WRB Cla si fi ca tion

D¹b Ko ben dzy LMœw 1 (T-Cc) rdza wa w³aœci wa – Ha p lic Are no sol

Nart na wy dmie – on dune

LMœw 1 rdza wa w³aœci wa – Ha p lic Are no sol

Li p ków LMœw 1 – dp rdza wa w³aœci wa – Ha p lic Are no sol

D¹bro wa St.

u pod nó ¿a wy dmy – at a foot of dune

BMw1 – z (Qr-Pc) gle ba bie li co wa – Ha p lic Po dzol

£awy BMw 1 – d cza r na zie mia zde gra do wa na

– Mol lic Gle y sol D¹bro wa Sta ra

– na zbo czu wy dmy – at a slo pe of dune

BMœw (P-P) bie li co wo – rdza wa – Al bic Are no sol

Pa l mi ry BMœw bie li ca – Ha p lic Po dzol

Pia ski Du cho w ne Bœw rdza wa w³aœci wa – Ha p lic Are no sol

Ry bi tew Bœw p (P-P in) rdza wa w³aœci wa – Ha p lic Are no sol

Famu³ki Bro cho - wskie

Bœw 1 – d cza r na zie mia zde gra do wa na

– Mol lic Gle y sol Nart – na przed po lu

wy dmy – fo re gro und of dune

BM – zn (Arrh) cza r na zie mia zde gra do wa na

– Mol lic Gle y sol

Gra bi na LMw cza r na zie mia mu r sza sta

– Sa pri hi stic Gleysol

Gra ni ca LMœw cza r na zie mia zde gra do wa na

– Mol lic Gle y sol

Buda Ol J (C-A in) cza r na zie mia mu r sza sta – Sa pri hi stic

Gleysol

Opa leñ Ol – zn (Ce-A) mu r szo wa na mu r szo wa – Sa pric Hi sto sol

My szo ry BMw1 – d (M) mu r szo wa ta mu r sza sta – Hu mic Gle y sol

Ob ja œ nie nia (ex p la na tion): in – sta dium ini cja l ne (ini tial sta dium); zn – znie kszta³cony (di s fi - gu red); d – zde gra do wa ny (de gra ded), p – na grun cie po ro l nym (gro und af ter fo r ming); 1 – wa - riant œwie ¿y (va riant fresh); T-Cc – Tilio -Car pi ne tum cala magro stie to sum; Qr-Pm – Qu e r co robo ris- Pi ne tum mo li nie to sum; P-P – Pe u ce da no – Pi ne tum; Arch. – Arr hena t he rion ela tio ris (zwi¹zek); C-A – Cir caeo -Al ne tum; Ce-A – Ca ri ci elon ga ta e- Al ne tum; M – Mo li nie ta lia (rz¹d)

Rów no wa ga jo no wa ro œlin zie l nych Pu sz czy Ka m pi no skiej jako bio wska Ÿ nik... 463

(4)

Tab. 2a. Rów now aga jo nowa w ro œli nach dw uli œciennych i mchu; me diana (min–max); cmol(+)(–)/kg Tab. 2a. Io nic ba lance in di cot yle don es and moss; me diana (min–max); cmol(+)(–)/kg Ro œli na – Plant, Ze spó³ – Plant com mu ni ty Mie j s ce – Lo ca li ty CaMgKNaSKH2PO4SO4ClSA(R-COO)(Ca + Mg)/ (K + Na) Bo rów ka, Qr-Pm, D¹bro wa St., n = 7

43,5 (18,6–49,1) 18,0 (12,8–23.0) 13,3 (8,5–19,0) 3,7 (0,9–6,3) 71,7 (43,6–88,2) 3,9 (3,6–4,9) 7,8 (3,1–9,4) 0,4 (0,2-2,1) 12,8 (7,3–14,8) 60,9 (30,9–73,4) 3,3 (1,9–4,8) Bo rów ka, P-P, Pa l mi ry, n = 4

45,7 (34,0–60,9) 19,9 (18,1–26,3) 15,2 (12,2–17,9) 2,5 (0,8–3,2) 84,8 (77,3–99,3) 5,6 (5,3–7,5) 7,7 (3,5–8,2) 0,3 (0,2–0,5) 13,7 (9,4–15,7) 73,5 (61,6–87,6)

3,9 (3,0–4,8) Kon wa lia, T-Cc, D¹b Ko ben dzy, n = 2

47,5 (38,6–58,2) 29,0 (18,4–39,6) 50,4 (48,3–52,5) 2,8 (1,2–4,5) 130,6 (127,7–133,6) 7,2 (6,6–7,9) 3,7 (3,3–4,2) 0,4 (0,2–0,6) 11,4 (10,5–12,3) 119,2 (117,2–121,3)

1,45 (1,3–1,6) Kon wa lia T-Cc, Nart, n = 4

36,6 (26,7–43,2) 20,5 (14,2–27,7) 58,0 (30,3–70,2) 2,4 (0,8–13,5) 123,7 (79,2–135,2) 9,7 (9,5–11,9) 4,9 (2,5–6,5) 0,4 (0,2–1,6) 15,0 (12,6–18,6) 108,0 (66,6–118,1)

0,9 (0.9-1.4) Kon wa li j ka dwu li st na, T-Cc, Nart, n = 4

32,1 (15,7–38,8) 25,4 (25,3–42,3) 72,3 (30,9–84,8) 3,0 (0,8–3,0) 132,9 (98,0–143,4) 7,7 (6,2–11,9) 3,6 (2,8–7.1) 0,3 (0,0–1,1) 13,6 (9,5–15,7) 119,2 (88,5–127,9)

0,8 (0,6–1,9) Mech, P-P, D¹bro wa St., n = 5

11,4 (0,5–14,8) 7,6 (6,4–24,6) 12,3 (9,6–14,1) 5,5 (1,3–8,2) 38,9 (25,0–43,8) 4,5 (3,9–4,7) 5,9 (4,7–6,5) 0,2 (0,1–1,5) 10,2 (8,9–12,6) 29,4 (12,4–33,6) 1,2 (0,6–1,3) n – iloœæ prób (nu m ber of sa m p les); ob ja œ nie nia jak w tab. 1 (ex p la na tions as in Tab. 1)

(5)

Tab. 2b. Rów no wa ga jo no wa ro œlin dwu li œcien nych i pa pro ci; (min – max), cmol (+)(–)/kg Tab. 2b. Io nic ba lan ce of dico ty le do nes and fern; me dia na (min –max), cmol (+)(–)/kg Ro œli na – Plant; Ze spó³ – Plant com mu ni ty; Mie j s ce – Lo ca li ty CaMgKNaSKH2PO4SO4ClSA(R-COO)(Ca + Mg)/ (K + Na) Piê cio r nik; Arrh, Nart, n = 8

31,7 (11,8–49,4) 24,9 (22,6–33,6) 29,8 (13,3–52,3) 2,9 (1,7–8,0) 99,8 (66,7–118,7) 9,7 (8,8–15,1) 10,3 (5,3–15,0) 0,4 (0,1–1,1) 19,8 (18,5–30,8) 77,3 (46,3–91.8) 1,5 (1,1–3,1) Piê cio r nik, Arrh; Gra bi na, n = 3

33,8 (16,9–49,3) 34,7 (32,4–42,3) 21,0 (13,8–34,9) 5,0 (3,4–8,8) 102,1 (89,9–104,3) 15,5 (12,5–15,7) 11,7 (6,2–15,1) 0,5 (0,3–0,6) 24,5 (22,3–31,4) 72,9 (65,4–79,8) 2,9 (1.3–4.0) Szczaw, Arrh; Gra bi na, n = 2

13,6 (5,2–22,1) 34,1 (31,6–36,7) 32,4 (29,5–35,4) 3,5 (2,7–4,7) 83,9 (74,1–93,8) 14,9 (14,8–15,1) 9,1 (8,2–10,1) 0,624,7 (23,9–25,5) 59,2 (48,6–69,9) 1,3 Szczaw, Arrh, Gra ni ca, n = 3

7,5 (3,0-23,0) 27,8 (10,1–38,9) 71,5 (68,2–97,9) 2,4 (1,6–8,3) 127,3 (86,2–146,7) 13,9 (13,3–18,6) 10,4 (9,6–12,2) 1,1 (0,2–1,5) 27,2 (24,4–29,2) 98,1 (61,8–119,5) 0,4 (0,2–0,7) Pa proæ, T-Cc, D¹b Ko ben dzy, n = 2

4,1 (0,6–7,6) 12,9 (8,3–17,5) 59,4 (58,4–60,4) 2,8 (1,9–3,7) 79,2 (69,2–89,2) 11,3 (9,4–13,2) 5,9 (4,2–7,6) 1,1 (0,5–1,8) 18,3 (15,4–21,3) 46,8 (39,0–53,8) 0,25 (0,15–0,4) Pa proæ, Qr-Pm, D¹bro wa St., n = 4

11,3 (2,9–18,2) 17,4 (15,1–23,3) 45,7 (30,5–54,2) 2,2 (0,4–5,8) 77,0 (59,7–89,9) 8,0 (5,1–12,3) 3,3 (1,9–4,2) 0,5 (0,3–0,7) 11,1 (8,7–17,2) 66,2 (50,3–72,7) 0,65 (0,3–1,0) n – iloœæ pró bek (nu m ber of sa m p les); ob ja œ nie nia jak w tab. 1 (ex p la na tions as in Ta b le 1)

(6)

Wy ni ki

Po rów na nie sk³adu jo no we go ro œlin wska zu je na ró ¿ ni ce w po bie ra niu sk³ad ni ków przez ba da ne ga tun ki ro œlin w spe cy fi cz nych dla nich wza je m - nych pro porcjach. Ro œli ny o zbli ¿o nych wy ma ga niach eko lo gi cz nych po - bie raj¹ po do b ne ilo œci ka tio nów. W ra mach ga tun ku zmia ny s¹ wywo³ane zró¿ ni co wa niem sta nu gleb.

Su ma ry cz nie naj wiê cej ka tio nów (tab. 2ab, rys. 1, 2) po bie raj¹ kon wa lia i kon wa li j ka dwu li st na, zbie ra ne w ze spo³ach Tilio -Car pi ne tum cala magro - stie to sum, oko³o 130 cmol(+)/kg. Bo rów ka z ze spo³ów Qu e r co robo ris- Pi ne - tum mo li nie to sum i z ze spo³u Peuce dano- Pi ne tum gro ma dzi od po wie d nio 72 i 85 cmol(+)/kg ka tio nów za sa do wych. Szczaw (zwi¹zek Arr hena t he rion) za wie ra 84 cmol(+)/kg na cza r nej zie mi mu r sza stej i 127 cmol(+)/kg na cza r nej zie mi zde gra do wa nej. Piê cio r nik na cza r nych zie miach nie za le ¿ nie od pod ty pu gle by gro ma dzi ka tio ny w ilo œci do 100 cmol(+)/kg. Zna cz nie mniej ka tio nów po bie ra pa proæ, ok. 79 cmol(+)/kg, a naj mniej mech, ~39 cmol(+)/kg.

Tra wy i tu rzy ce w œro do wi sku bar dziej za so b nym (gr¹dy, olsy) po bie raj¹ sumy ka tio nów do ~70–90 cmol(+)/kg, a w ubo ¿ szym (bory mie sza ne)

~45–55 cmol(+)/kg (tab. 3).

Roœli ny ze zbio ro wisk gr¹do wych – kon wa lia ma jo wa, kon wa li j ka dwu li st - na – gro madz¹ ka tio ny w ko le j no œci K > Ca > Mg > Na, jed nak sto su nek ka tio - nów dwuwa r to œcio wych do jedno war to œcio wych, za wie raj¹cy siê w gra ni cach 0,8–1,45 (me dia na) œwia d czy, ¿e Ca i Mg mog¹ w nie któ rych la tach kon ku ro - waæ z po ta sem. Bo rów ka cze r ni ca po bie ra ka tio ny w ko le j no œci Ca > Mg > K > Na i sto sun ki ka tio nów (Ca + Mg)/(K + Na) wy nosz¹ 3,3–3,9 (me dia na). Piê cio r nik z cza r nych ziem mu r sza s tych i zde gra do wa nych po - bie ra naj czê œciej wiê cej ma g ne zu i wa p nia, a na stê p nie po tas, co uwi do cz - nio ne jest te¿ w sto sun kach (Ca + Mg)/(K + Na) od po wie d nio 1,5–2,9.

U szcza wiu za cho wa ne s¹ po do b ne pro po rcje z wyj¹tkiem pró bek z cza r nej zie mi zde gra do wa nej (w mie j s cu tym mo ¿ na przy pu sz czaæ ist nie nie wp³ywów antro poge ni cz nych). Pa proæ po bie ra naj wiê cej po ta su, sto sun ki miê dzy ka tio na mi dwu- i jedno warto œcio wy mi kszta³tuj¹ siê w gra ni cach 0,25–0,65. Mech gro ma dzi w pie r wszej ko le j no œci sk³ad ni ki dwu war to œcio - we [(Ca + Mg)/(K + Na) = 1,2], ale czê sto po bie ra po tas w ilo œci zbli ¿o nej do wa p nia. Tra wy i tu rzy ce po bie raj¹ naj wiê cej po ta su, zaœ nie wie le ka tio nów dwuwa r to œcio wych, co po twier dza sto su nek (Ca + Mg)/(K + Na) za wie - raj¹cy siê naj czê œciej w gra ni cach 0,3–0,8 (tab. 3, rys. 3). Wszy stkie ga tun ki ro œlin w wa run kach na tu ra l nych spo œród ka tio nów po bie raj¹ naj mniej sodu, po ni ¿ej 10 cmol(+)/kg.

(7)

020

40

60

80

100

120

140

160 949794979899949794979899939495969798999497989994959697989497989991939495969798999194979497919497 T-CcQr-PmT-CcQr-PmP-PP-PT-CcArrhArrhArrhArrh papr. paproæ konwaliamechkonwalijka dwulistna piêciornikpiêciornikszczaw org.szczaw min.

cm ol(

+)/

kg

Ca+MgK+Na

borówkaborówka uhcm i i cor pap ,hcy nneic œi luwd hca nil œor w wó noi tak amuS .1 .syR ssom dnanref ,se no de ly tocid ni snoi tac fo muS .1 .giF

(8)

0 20 40 60 80 100 120

K+Na [cmol(+)/kg]

Ca+Mg[cmol(+)/kg]

paproæ konwalia borówka mech

konwalijka dwulistna piêciornik szczaw gleby org.

szczaw gleby min.

Rys. 2. Ka tio ny jedno war to œcio we i dwu war to œcio we w ro œli nach Fig. 2. Mo no va lent and bi va lent ca tions in plants

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

K+Na [cmol(+)/kg]

Ca+Mg[cmol(+)/kg]

trawy gleby min.

trawy gleby org.

Rys. 3. Ka tio ny jedno war to œcio we i dwu war to œcio we w tra wach Fig. 3. Mo no va lent and bi va lent ca tions in gras s sa m p les

(9)

0 20 40 60 80 100 120

Aniony org. [cmol(-)/kg]

Anionymin.[cmol(-)/kg]

paproæ konwalia borówka mech

konwalijka dwulistna piêciornik szczaw gleby org.

szczaw gleby min.

Rys. 4. Anio ny w ró ¿ nych ga tun kach ro œlin Fig. 4. Anions in se le c ted plants spe cies

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Anionymin.[cmol(-)/kg]

trawy gleby min.

trawy gleby org.

Aniony org. [cmol(-)/kg]

Rys. 5. Anio ny w pró b kach traw Fig. 5. Anions in grass sa m p les

(10)

Tab. 3. Rów no wa ga jo no wa, tra wy i tu rzy ce; me dia na (min–max); cmol(+)(–)/kg Tab. 3. Io nic ba lan ce, gras ses and se d ges; me dia na (min–max); cmol(+)(–)/kg Ze spó³ – Plant com mu ni ty, Mie j s ce – Lo ca li ty CaMgKNaSKH2PO4SO4ClSASK-SA= (R-COO) Ca + Mg/ K + Na T – Cc* Li p ków; n = 5

12,2 (3.0–15,2) 14,0 (5,90–22,0) 39,9 (12,7–64,5) 3,2 (2,8–8,0) 77,3 (26,7–95,1) 8,7 (5,9–12,1) 7,9 (5,1–12,6) 0,9 (0,7–4,4) 19,1 (12,5–25,4) 60,7 (14,2–69,7)

0,8 (0,4–0,9) P – P* Pia ski Du cho w ne; n = 7

10,6 (2,0–15,8) 4,5 (7,9–15,0) 14,6 (26,6–32,9) 2,6 (0,7–6,2) 47,3 (29,5–55,9) 5,5 (3,8–6,9) 5,4 (2,2–6,6) 0,4 (0,1–1,1) 8,9 (11,5–13,6) 34,2 (19,1–47,0)

0,3 (0,3–1,2) P – P* Pa l mi ry; n = 3

9,6 (2,0–9,7) 10,2 (5,3–10,3) 34,7 (21,6–36,7) 2,3 (1,0–2,3) 43,9 (43,0–58,8) 6,0 (4,2–6,5) 6,3 (4,3–6,9) 0,8 (0,4–0,9) 13,1 (9,4–13,8) 33,6 (30,1–45,7) 0,5 (0,2–0,8) Qr – Pm* £awy; n = 3

8,0 (7,0–17,3) 11,0 (8,9–15,9) 44,8 (44,5–58,0) 1,3 (1,2–4,1) 64.,8 (61,9–95,3) 5,1 (3,6–11,0) 7,6 (4,7–10,0) 0,7 (0,3–2,2) 13,4 (10,5–21,3) 54,3 (48,5–74,0) 0,4 (0,3–0,5) C – Ain* Buda; n=3

8,9 (5,0–12,0) 9,6 (8,0–12,0) 36,5 (35,8–51,6) 1,5 (1,0–2,7) 55,0 (53,7–75,9) 2,8 (2,7–7,5) 7,0 (5,5–7,3) 1,0 (0,1–3,5) 11,7 (11,1–14,6) 43,9 (42,0–61,3) 0,4 (0,4–0,5) Ce – A* Opa leñ; n=3;

10,1 (1,2–20,5) 18,2 (11,8–18,6) 63,4 (44,3–77,5) 2,8 (2,4-5,8) 96,3 (75,4–104,9) 7,9 (6,2–8,9) 12,3 (5,2–13,2) 2,9 (0,3–4,0) 22,4 (15,4–23,1) 73,2 (60,0–82,5) 0,6 (0,2–0,6) Arrh* Gra bi na; n = 3;

6,8 (1,2–26,2) 19,1 (9,5–22,2) 29,4 (17,1–48,8) 1,7 (1,2–4,7) 66,3 (42.2–79,7) 11,9 (7,6–13,7) 8,8 (6,1–9,2) 1,9 (0,6–2,2) 23,0 (15,8–23,1) 50,5 (19,2–56,6) 1,2 (0,3–1,3) M* My szo ry; n = 3;

8,0 (7,0–29,7) 15,4 (8,8 –18,2) 36,1 (22,4–45,7) 8,0 (9,0–1,4) 75,5 (54,3–79,9) 9,9 (7,6–11,3) 9,1 (7,3–19,0) 0,5 (0,1–2,9) 19,5 (15,0–30,6) 49,3 (34,8–60,0) 0,5 (0,4–1,5) n – iloœæ pró bek (nu m ber of sa m p les); * ob ja œ nie nia w tab. 1 (ex p la na tions in ta b le 1)

(11)

Anio ny mi ne ra l ne po bie ra ne s¹ w ilo œciach pra wie sta³ych (tab. 2, 3). Ro œli - ny dwu li œcien ne (rys. 4) z gleb pia sz czy s tych po bie raj¹ mniej anio nów mi ne - ra l nych [10–15 cmol(–)/kg] ni¿ ro œli ny na gle bach or ga ni cz nych [20–25 cmol(–)/kg]. Pa proæ (rys. 4) oraz tra wy i tu rzy ce (rys. 5) rosn¹ce na gle bach pia sz czy s tych za wie raj¹ po do b ne ilo œci anio nów mi ne ra l nych, w gra ni cach 9–19 cmol(–)/kg, a naj mniej mech, ok. 10 cmol(–)/kg. Wœród anio nów mi ne - ra l nych gro ma dzo ne s¹ w pie r wszej ko le j no œci albo fo s fo ra ny i sia r cza ny (kon wa li j ka, kon wa lia, pa proæ, szczaw) albo sia r cza ny i fo s fo ra ny (mech, bo - rów ka, piê cio r nik). Ro œli ny te po bie raj¹ te¿ nie wie le chlo ru ma ksy ma l nie do 2,0 cmol(–)/kg. Trawy i turzyce pobieraj¹ siarczany i fosforany w podobnych iloœciach oraz chlorki do kilku cmol(–)/kg.

Iloœæ anio nów or ga ni cz nych za le ¿y od ilo œci po bra nych ka tio nów. Ro œli ny pro du kuj¹ kwa sy or ga ni cz ne w ilo œci nie zbêd nej do rów no wa ¿e nia za wa r to œci ka tio nów i anio nów. Naj wiê cej R-COO pro du kuj¹ kon wa lia i kon wa li j ka dwu li st na [108–119 cmol(–)/kg], na stê p nie piê cio r nik [73–77 cmol(–)/kg], bo rów ka [61–73 cmol(–)/kg], pa proæ [47–66 cmol(–)/kg], szczaw na gle bie mu r sza stej 59 cmol(–)/kg, a naj mniej anionów organicznych wytwarza mech, ok. 29 cmol(–)/kg.

Tra wy na sie d li skach bo ro wych wy twa rzaj¹ naj mniej kwa sów or ga ni cz - nych [30–41 cmol(–)/kg], na gr¹dach na gle bach pia sko wych 54–61 cmol(–)/kg, a w ol sach, na gle bach or ga ni cz nych 44–73 cmol(–)/kg.

Sto su nek sumy ka tio nów dwuwa r to œcio wych do anio nów or ga ni cz nych (Ca + Mg)/R-COO dla ga tun ków dwu li œcien nych kszta³tuje siê po ni ¿ej jed no œci (me dia ny dla: bo rów ki 0,91; kon wa lii ma jo wej 0,54; kon wa li j ki dwu li st nej 0,45; piê cio r ni ka 0,78; dla szcza wiu na gle bie or ga ni cz nej 0,8), u pa pro ci wy - no si 0,55; zaœ u mchu 0,75 i s¹ to wa r to œci spo ty ka ne w œro do wi skach na tu ra l - nych. U traw i tu rzyc ob li czo ny stosunek sumy wapnia i magnezu do anionów organicznych kszta³tuje siê poni¿ej 0,5.

Dys ku sja

Uzy ska ne ana li ty cz nie i ob li czo ne wska Ÿ ni ki che mi cz ne dla sta nu fi zjo logi - czne go ba da nych ro œlin, któ re opi sa no wy ¿ej, s¹ po rów nywa l ne z da ny mi z li - te ra tu ry dla ro œlin zie l nych i dla traw i tu rzyc z na tu ra l nych zbio ro wisk le œ nych i ³¹k nie na wo ¿o nych. Zda niem Z. Bro go wskie go (1976) gru py ro œlin o zró¿ ni - co wa nym zapo trze bo wa niu na sk³ad ni ki po ka r mo we uzu pe³niaj¹ siê wza je m - nie w œro do wi sku. Wg da nych z li te ra tu ry wy ni ka, ¿e zmia ny rów no wa gi jo no - wej w gle bie po wo duj¹ zmia ny w pro po rcjach po bie ra nia sk³ad ni ków przez ro œli ny, dzie je siê tak w wa run kach in ten syw ne go na wo ¿e nia czy za so le nia gleb. Na wo ¿o ne tra wy ³¹kowe po bie raj¹ wiê cej ka tio nów i wy twa rzaj¹ wiê cej anio nów or ga ni cz nych; u wie lu ga tun ków jest to zwi¹zane ze wzro stem bio - ma sy, jed nak inne re a guj¹ s³abo albo ustê puj¹ z runi ³¹ko wej (Bro go wski, Tra - czyk 1978). Li œcie jab³oni w sa dach na wo ¿o nych po bie raj¹ wiê cej po ta su, co

(12)

mo¿e po wo do waæ za chwia nie rów no wa gi miê dzy jo na mi i zmnie j sze nie za - wa r to œci wa p nia, anio nów or ga ni cz nych i sumy ka tio nów za sa do wych (Ko za - ne cka, Bro go wski 1999, Ko za ne cka 2003). W wa run kach za so le nia gleb wie le ga tun ków drzew po bie ra wiê cej chlo ru i sodu i sku t kiem tego wy ka zuj¹ la tem ne kro zê li œci, któ re z ko ñ cem lata opa daj¹ (Brogowski i in. 1977, 2000).

W gle bach za so lo nych sto su nek (Ca + Mg)/R-COO wy no si u ro œlin dwu li - œcien nych po wy ¿ej jed no œci. Przyk³ady te po twier dzaj¹ wra ¿ li woœæ uk³adu gle ba – ro œli na na an tro po pre sjê w œrodowisku.

Pod su mo wa nie

Przed sta wio ne wska Ÿ ni ki che mi cz ne uz naæ na le ¿y za wska Ÿ ni ki cha ra kte ry - zuj¹ce pra wid³owy stan fi zjo logi cz ny ro œlin ze œro do wisk zrów no wa ¿o nych.

W ana li zie sta nu che mi cz ne go ro œlin dla po trzeb oce ny œro do wi ska pro po nu je siê po rów na nie na stê puj¹cych wska Ÿ ni ków: suma ka tio nów SK, sto su nek ka - tio nów dwuwa r to œcio wych do jedno war to œcio wych (Ca + Mg)/(K + Na), za - wa r toœæ sodu, chlo ru, iloœæ anio nów or ga ni cz nych, sto su nek sumy ka tio nów dwuwa r to œcio wych do anio nów or ga ni cz nych (Ca + Mg)/R-COO. Ist nie je po - trze ba kon ty nu a cji ba dañ.

Li te ra tu ra

Bro go wski Z., 1974: Sk³ad jo no wy ro œlin zie l nych z Lasu Piw ni c kie go. KNoŒG SGGW (ma nusc.).

Bro go wski Z., Cza r no wska K., Cho j ni cki J., Pracz J., Za gó r ski Z., 2000: Wp³yw stre su so - l ne go na stan che mi cz ny li œci drzew z te re nu mia sta £odzi. „Roczn. Gleb.”, t. 51, z. 1/2: 17–28.

Bro go wski Z., Cze r wi ñ ski Z., Pracz J., 1977: Stan rów no wa gi jo no wej a od po rnoœæ drzew i krze wów par ko wych na Na Cl. „Ro cz nik Nauk Rolniczych” se ria A, 102, 2: 52–64.

Bro go wski Z., Ku si ñ ska A., 1976: Stan rów no wa gi jo no wej w ró ¿ nych ga tun kach ro œlin

³¹ko wych. „Roczn. Nauk Roln.” se ria A, 101, 4: 21–34.

Bro go wski Z., Tra czyk T., 1978: The ef fect of mi ne ral fer ti li za tion on io nic ba lan ce in some me a dow gras ses. „Pol. Ecol. Stud.”, 4. 1: 136–142.

Cze r wi ñ ski Z., Pracz J., 1995: Con tent of mi ne ral co m po nents in the ove r gro und parts of herb la y er plants in Ti lio Ca r pi ne tum com mu ni ties. „Pol. Ee col. Stud.”, 21,2:

139–152.

Cze r wi ñ ski Z., Tra czyk T., 1985: Con tents of mi ne ral nu trients in xy lem of some tre es and herb la y er plants from fo rest com mu ni ties co ve ring Jor ka Ri ver Wa te r s hed. „Pol.

Ecol. Stud.”, 11, 3–4: 423–431.

Czêpi ñska- Kami ñ ska D., Kone cka- Bet ley K., Ja no wska E., 2000: Pro gno zo wa nie prze - mian w³aœci wo œci Kam pi no skie go Par ku Na ro do we go na tle in nych ko m po nen tów œro do wi ska przy rod ni czego. Ra port ko ñ co wy gran tu KBN 6 PO4 G 05612 z lat 1997–2000, KNoŒG SGGW, Wa r sza wa: 69 (ma nusc.).

Czêpi ñska- Kami ñ ska D., Kone cka- Bet ley K., Ja no wska E., 2003: The dy na mics of ex - chan gea b le ca tions in the en vi ron ment of so ils at Ka m pi no ski Na tio nal Park. „Che - mo sp he re” 52: 581–584.

(13)

Czêpi ñska- Kami ñ ska D., 1994: Oce na zanie czy sz cze nia at mo s fe ry w Ka m pi no skim Par ku Na ro do wym [w:] Pro gno zo wa nie prze mian w³aœci wo œci Kam pi no skie go Par ku Na - ro do we go na tle in nych ko m po nen tów œro do wi ska przy rod ni cze go. Wyd. Fun da cja Roz wój SGGW, Wa r sza wa: 101–114.

Czêpi ñska- Kami ñ ska D., Ja no wska E., 1999: Sk³ad che mi cz ny wód pod zie mnych w Ka m - pi no skim Par ku Na ro do wym. „Roczn. Gleb.” t. 50, z. 4: 57–64.

Fi li pek T., Ba do ra A., 1992: Stan jo no wy i plo no wa nie ku p ków ki w wa run kach zró¿ nico - wa ne go na wo ¿e nia azo tem gle by zanie czy sz czo nej œro d ka mi do usu wa nia œli sko œci po œnie go wej. „Roczn. Gleb.” 43, 3–4: 45–54.

Ja no wska E., 1987: Gro ma dze nie sk³ad ni ków mi ne ra l nych przez m³ode ro œli ny drze wia ste na wad nia ne œcie ka mi mie j ski mi (ba da nia lizy me try cz ne). Jubi le u szo wa Se sja Na uko - wa Wy dzia³u Ro l ni cze go SGGW-AR, Wa r sza wa, Wyd. SGGW-AR: 135–146.

Ja no wska E., 1994: Gro ma dze nie ma kro- i mi krosk³ad ni ków w wy bra nych ro œli nach Kam pi no skie go Par ku Na ro do we go [w:] Pro gno zo wa nie prze mian w³aœci wo œci Kam pi no skie go Par ku Na ro do we go na tle in nych ko m po nen tów œro do wi ska przy rod - ni cze go. Wyd. Fun da cja Roz wój SGGW, Wa r sza wa: 115–129.

Ja no wska E., 2001: Ro œli ny zie l ne jako wska Ÿ ni ki prze mian œro do wi ska w Re ze r wa cie Bio s fe ry „Pu sz cza Ka m pi no ska”. ZŒMP, „Bibl. Mo ni to ri gu Œro do wi ska”: 361–371.

Ja no wska E., Czêpi ñska- Kami ñ ska D., 2004: Tra ce ele ments dy na mics in the up per soil ho ri zons of the Pu sz cza Ka m pi no ska Bio sp he re Re se r ve. „Po lish Jo u r nal of En vi ron - men tal Stu diem” vol. 13, no 4: 367–374.

Kone cka- Bet ley K., Czêpi ñska- Kami ñ ska D. Ja no wska E.: 1994: W³aœci wo œci fizy ko che - micz ne i che mi cz ne gleb w KPN (stan na 1991) [w:] Pro gno zo wa nie prze mian w³aœci - wo œci Kam pi no skie go Par ku Na ro do we go na tle in nych ko m po nen tów œro do wi ska przy rod ni cze go. Wyd. Fun da cja Roz wój SGGW, Wa r sza wa: 17–70.

Kone cka- Bet ley K., Czêpi ñska- Kami ñ ska D., Ja no wska E., 1999: Prze mia ny po kry wy gle bo wej w Ka m pi no skim Par ku Na ro do wym (1991-1994). „Roczn. Gleb.” 50, 4:

5–29.

Ko za ne cka T., 2003: Wp³yw wa run ków glebo wo-kli maty cz nych i od mia ny na stan jo no wy li œci jab³oni. Pra ca hab. Wyd. SGGW, Wa r sza wa.

Ko za ne cka T., Bro go wski Z., 1999: Stan jo no wy li œci nie któ rych od mian jab³oni. „Ro cz - nik Nauk Ro l ni czych” se ria A, 114, 3/4: 129–137.

(14)